نان جەسىنە قاراڭىز!
«اكەمنىڭ ولەتىنىن بىلسەم، الماعا ايىرباستاپ جىبەرەر ەدىم» دەگەن ەكەن ءبىر جامان. سول ايتقانداي نان كومبيناتى ديرەكتورى تويعانوۆتىڭ باسىنا دا وسىنىڭ كەرى كەلدى. تەكسەرۋ تۇتقيىلدان باستالىپ كەتەدى دەپ كىم ويلاعان. ءتىپتى تەكسەرۋ بولعانمەن اۋزى بار، قارنى بار، بالا-شاعاسى بار ادام تىلىمە كونبەيدى دەپ تويعان توعانىچ ەشقاشاندا ويلاپ پا ەدى؟ ونى تويعان تويعانىچ اتاندىرعان دا ونىڭ وسىنداي قۇلقى ەمەس پە ەدى. ەگەر ونداي وي باسىنا كەلە قالسا، دوكۋمەنتى قۇرعىردى سۇلۋدىڭ ءجۇزى كورىنەر كۇزگىدەي جالتىراتىپ قويماس پا ەدى. اياق استىنان كوميسسيا كەلتىرىپ بۇل قۋ شۇناق قۇدايعا نە ايتارسىڭ!
كوميسسيا اۋەلى فابريچنىي پوسەلكەسىندەگى قويمانى تەكسەرىپ كەپ قالدى. كەسپەلتەك قاپتار، ەنسىز ەكەنشەلەر، داليعان داعارلار ادىلەت تارازىسىنا تارتىلىپ، ساقىرلاپ قانت، بۇرقىلداپ ءۇن ءوتىپ جاتتى. ءاربىر قاپ تارازىعا قويىلعان سايىن، بەزبەننىڭ باسى تەڭەسىپ شوقاڭ ەتكەن سايىن قويما مەڭگەرۋشىسى سيدوروۆتىڭ جۇيكەسى جۇقارىپ، قايتا-قايتا ءبىر تالداپ شاشىن بىرەۋ جۇلىپ الىپ تۇرعانداي بولدى. بەزبەن تۇمسىعىنا قاراي تۇرىپ ول ۇزاق-ۇزاق ويعا كەتتى:
وسى ۋاقىتقا دەيىن «جوق-جوق» دەپ جۇرەتىن قۇدايى قۇرعىر شىنىمەن بار بولماسا نە قىلسىن! ايتپەسە بۇرىشتان بىرەۋ سىعالاپ تۇرعان جوق، مۇنىڭ قويماسىنداعى
ارتىق-كەمدى، از-كوپتى كىم ءبىلۋشى ەدى. ءتىپتى مىنا كوميسسياداعىلاردىڭ ءوزى «قۇداي ەمەس، قۇدايدان بىلاي ەمەس قوي». ءسويتىپ سيدوروۆ قۋىستانىپ تۇرعاندا قورىتىندىنى شىعارىپ جاتقان كوميسسيانىڭ ءبىر مۇشەسىنىڭ داۋسى شىقتى:
— قوڭىر ۇننان سەگىز ءجۇز كيلوگرامم جەتپەيدى!
سيدوروۆ سەلك ەتە ءتۇستى. سول سول-اق ەكەن، ونىڭ سەلكىلدەۋى كوبەيە بەردى، قويماداعى دۇنيەنىڭ بىرەۋى ارتىق بىرەۋى كەم. ەكىنشىسى سورتتى ۇننان التى ءجۇز كيلوگرامم ارتىق ءبىرىنشى سورتتى ۇننان تونناسى كەم. كەسپەك-كەسپەك مارگارين ورنىمەن جوق، قاپ-قاپ قانت ساۋدىراپ ارتىق قالعان. قۇيماقتىڭ قۇيىلىپ جاتقانى اناۋ...
جامانات قۇرعىر جاتا ما، قالقان ترۋبكالى سىمسىز تەلەگراف جالعاسىپ، اپ-ساتتە-اق مۇنىڭ ءوزى تويعان تويعانىچتىڭ قالقان قۇلاعىنا دا ءبىر سوعىپ ءوتىپ ەدى. ول دا تەز قيمىلداپ ەڭ بولماسا ناۋبايحانالاردىڭ سەحتارىنا «اباي بولىڭدار» دەپ ايتپاق ەدى. ونىڭ وسى ويىن ءبىلىپ قويعانداي كوميسسيا مۇندا دا كەلىپ ۇلگىرىپتى. ونداعى ماستەر بولەكوۆتان بيداي ۇنى جەتپەي قالىپتى.
بۇل قيسىنى قاشقاندا ءىستىڭ ءبارى وسىلاي بولادى ەكەن. تويعان تويعانىچ ەڭ بولماسا «ۇزىناعاش» ناۋبايحاناسىنا بىردەمە دەمەك ەدى، ونىڭ دا تەكسەرىلىپ. بارى-جوعى، العانى-بەرگەنى اقتارىلىپ، استى-ۇستىنە كەلىپ جاتقانىن ءبىلدى. قىستىڭ قىسقا كۇنىندە قىرىق رەت ءۇزىلىس جاسايتىن دەنيسوۆتىڭ زاماناسى ءبىر تۇتام بولىپ، ءوزى ءبىر ۋىس بولىپ بۇرىشقا كىرىپ الىپتى. ءبىر ءسات دەنيسوۆ ۇلپا ۇن، اپپاق نانمەن قوشتاسىپ، كوزىنە تورلى تەرەزەلەر دە ەلەستەپ كەتىن ەدى، ءوزىن ۇرتتاپ ىشكىزىپ، شايقاپ توككىزىپ قويعان تويعان تويعانىچتى، تاعى كىم بار ەدى، الگى تەحنولوگ تەرەنتييدى تاعى... سولاردى ەسكە الىپ كوڭىلىن ءبىر دەمدەپ قويدى. قيىن قىستاۋ كۇندەردە قالاي-اق سولار ونى قىزىل وتتىڭ ىشىنە تاستاپ كەتەر ەكەن! ءبىر جامانى — كوميسسيا جىلى قاباق كورسەتپەي قويدى. «جىلى-جىلى سويلەسە جىلاپ ىننەن شىعادى» دەگەندەي ولاردىڭ الدى-ارتىن الدەنەشە وراپ تا كورىپ ەدى، ورايىن كەلتىرە المادى. وڭكەي كوك ايىل پالە ەكەن.
اقىرى قورىتىندى دا جاسالىپ، ىشكەندەر-جەگەندەر، بەرگەن-العاندار، ارتقىزعان-تارتقىزعاندار سوپاڭ-سوپاڭ ەتىپ شىعا-شىعا كەلىستى. قوڭىر ۇننان تابانداتىپ توعىز توننا جەتپەي قالدى. ەكىنشى سورت ۇننان ەكى توننا ارتىق شىقتى. نەشە ايتقانمەن بۇل ناۋبايحانا اۋدان ورتالىعىندا ەمەس پە، جاقسى كوز، جىلماڭ سوزدەر ناۋبايحاناعا دا كىرىپ شىقسا كەرەك-تى. اق ۇننىڭ دا ورتايىپ قالعانى وسىدان-اۋ دەپ شامالادى كوميسسيا.
بۇدان كەيiن كوميسسيا مۇنداعى ارتىق-كەمدى، دوكۋمەنت، دوكۋمەنتسىزدى تەگىس تەكسەرىپ كوپ نارسەنى انىقتادى. قويماداعى سوسياليستىك مەنشىكتىڭ تالان-تاراجىن دا بايقادى. ءتىپتى ول تويعان تويعانىچتىڭ كىرىس-شىعىس دوكۋمەنتتەردەن قولىن دا كورە المادى. اعا بۋحگالتەر دە مۇنان اۋلاق قالىپ وتىرىپتى. كىم بىلەدى، ءتىپتى بۇلار كۇيگەن كۇلشەنىڭ، شيكى قامىردىڭ ءىزىن وسىلايشا جاپپاق شىعار. ايتپەسە ولاردىڭ قولىنسىز ءبىر كۇلشەنى تىشقان تىستەۋشى مە ەدى؟ مۇنداعى دوكۋمەنتتەردىڭ سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق. ەكى قويمانىڭ اراسىنداعى الىم-بەرىم دە قولدان شاتىستىرىپ، سيىر قۇيىمشاقتانىپ كەتە بارادى...
ەسەبىن تاباتىن ەرلەردىڭ بۇل جولى قىرسىققاندا قىزىل ءيتى قىڭىر جۇگىردى. سيدوروۆ جونەلتكەن ۇن جۇرتتا قالعان جۇرىمداي ەسەپكە كىرمەپتى. ەپتەسكەن ەكەۋىنىڭ بۇل جولعى ورتالىق قويمادا جاسىرعان ۇلكەن ۇرلىعى دا اشىلىپ، «ءوزىڭ جەگەن ىشەكتىڭ جاۋابىن ءوزىڭ بەر» دەپ قاسقىر مەن تۇلكى ەرتەگىدە بىرىنە ءبىرى قاراسقانىنداي بۇلار دا بىرىنە ءبىرى تەلمىردى. جەتى توننا ۇندى جاسىرۋ ولاردىڭ كەۋ تاماعىن، كەڭ تاماعىن انىق-اق كورسەتىپ تاستادى. جەگەن سوڭ وسىلاي جەسەڭشى دەپ كەيبىر ەستىگەن سايقىمازاق جىگىتتەر ولاردى توعىز ساققا جۇگىرتتى.
«ءبىر تاستى ءبىر تاس قوزعايدى» دەگەندەي ءبىر جوقتى ەكىنشى ءبىر جوق ءتۇرتىپ شىعارا بەردى.
كىم العانى بەلگىسىز مىڭداپ كەتكەن اقشا، اۋزى-مۇرنى، قول-اياعى جوق شىعىس دوكۋمەنتتەر... ءبىر ءۇزىمىن اۋزىنا سالساڭ كەۋدەڭدى ءبىر كۇن قىجىلداتاتىن، سىرتى كۇيىك ءىشى شيكى ناننىڭ سىرى مىنە، وسىنداي ەكەن.
تويعان تويعانىچ وسىنداي يەن دۇنيەدەن ەسەپسىز جەپ جۇرگەندە كوميسسيا كەلىپ قالعانى بولماسا باسقاسىنىڭ ءبارى دە ورنىنشا بولسا كەرەك-تى. ونىڭ كەردەڭ باسىپ، بويكۇيەز ءجۇرۋىنىڭ دە ءجونى بار سياقتى. ويتكەنى ونىڭ قىلمىسىن اشقان اكتى قىسقا قاراي ىنگە كىرگەن سۋىرداي اۋدان باسشىلارىنىڭ تارتپاسىنا كىرىپ، زىم-زيا كەتىپتى. وزدەرى ناۋبايحانانى جاعالاعان جەمقورلاردىڭ نان جەسىنە قاراپ، اۋىزدارىن تامسانىپ وتىرىپتى. شىنىندا دا ولاردىڭ جەۋى قاراۋعا تۇرارلىق سياقتى. شىركىن-اي دەرسىز. بەلى اۋىرماعاننىڭ نان جەسىنە قاراڭىز دەگەن وسى داعى!
— نان جەسىنە قاراڭىز!
1965
You Might Also Like
-
ەل ارالايتىن توعاي باقتاشى «بالە شىك» ەن ەلگە وزدەرى بەك، «جاندارال» بولىپ وكىم جۇرگىزگەن. قازاققا ادام قىلماعاندى قىلعان، ىستەمەگەندى ىستەگەن. رەتسىز شىعىن سالاتىن، قاسىندا...
