مەزوزوي زامانىندا تىرشىلىكتىڭ دامۋى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مەزوزوي زامانىندا تىرشىلىكتىڭ دامۋى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا مەزوزوي زامانىندا تىرشىلىكتىڭ دامۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ولاردىڭ ماڭىزىنا قىزمەتىنە توقتالىپ ءوتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا مەزوزوي زامانىندا تىرشىلىكتىڭ دامۋى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، بىلىمدەرىن شىڭداۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا تابيعاتتى قورعاۋعا ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق، سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا ويىن ەركىن جەتكىزۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ساباقتىڭ ءتيپى: ءداستۇرلى ەمەس ( سايىس ساباق)
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: اۋىزشا - بايانداۋ، سۇراق جاۋاپ ارقىلى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ ءپان ارالىق بايلانىسى: گەوگرافيا، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ەل باسى حالقىنا: «ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى ءبىلىمدى جاستاردىڭ قولىندا» بۇگىنگى ءبىلىمىمىزدى شىڭداي وتىرىپ، ساباققا اتسالىسايىق!
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: سىنىپتى توپقا ءبولۋ
1. توپ پالەونتولوگ عالىم - كەمبريي، وردوۆيك
2. توپ ارحەولوگ عالىم - ديەۆون
3. توپ بيولوگ عالىم -تاسكومىر
ءىV. جاڭا ساباقتى بايانداۋ.
مەزوزوي — جەر تاريحىنىڭ، پالەوزوي مەن كاينوزوي اراسىنداعى ەراسى جانە سوعان سايكەس كەلەتىن تاۋ جىنىستارىنىڭ قاباتى. مەزوزوي ەراسىن 1841 جىلى اعىلشىن گەولوگى دجوردج فيلليپس ءبولىپ كورسەتكەن. مەزوزوي ەراسى تومەننەن جوعارى قاراي ترياس، يۋرا جانە بور كەزەڭدەرىنە بولىنەدى. جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنىڭ ادىستەرى بويىنشا بۇدان بۇرىنعى 235، 10 — 66، 3 ميلليون جىلدار ارالىعىن قامتيدى. جەردىڭ دامۋ تاريحىنىڭ بۇدان 248 — 65 ملن. جىل بۇرىنعى ۋاقىت ارالىعىن قامتيتىن، كەمبرييگە دەيىنگى ەرادان ەسەپتەگەندە ەكىنشى ەراسى؛ ءۇش كەزەڭگە — ترياس، يۋرا جانە بور كەزەڭدەرىنە جىكتەلەدى.
ترياس جۇيەسى' (كەزەڭى)- ترياس (trءىas – ۇشتىك، ورتالىعى ەۋروپانىڭ گەولوگيالىق قيماسىنداعى ءۇش ءتۇرلى قاباتتىڭ بىرىكتىرىلۋىنە بايلانىستى اتالعان) – مەزوزوي ەراتەماسىنىڭ ەڭ تومەنگى تاۋ جىنىستارى قاباتتارى جانە ولاردىڭ جيىلعان ۋاقىتى (251 - 199، 6 ملن جىل). ترياس (گرەك. Ӏگىاز — ۇشتىك) — "ترياس جۇيەسى" جانە "ترياس كەزەڭى" تەرميندەرىنىڭ قىسقاشا اتاۋى. جوعارعى پالەوزويداعى تىرشىلىك يەلەرىنىڭ جاپپاي قىرىلۋى ناتيجەسىندە، ترياستا كوپتەگەن جاڭا فاۋنا مەن فلورا ەلەمەنتتەرى دۇنيەگە كەلدى. ولاردىڭ ىشىندە اممونيتتەر (Ammonoidea)، وسى كۇنگى كورالدار، ءار - ءتۇرلى مولليۋسكىلەر (Mollusca)، دينوزاۆرلار جانە كەيبىر جالاڭۇرىقتىلار (Gymnospermae) بولعان.
يۋرا جۇيەسى نەمەسە يۋرا كەزەڭى — مەزوزوي زامانىن قۇرايتىن ءۇش كەزەڭنىڭ ءبىرى. ترياس پەن بور اراسىندا ورنالاسقان يۋرا كەزەڭى وسىدان 199، 6 ملن جىلدان 145، 5 ملن جىلعا دەيىن سوزىلادى. ەڭ كەڭ تاراعان تاۋ جىنىستارى ساز بالشىق، ىزبەستى قۇمداق جانە اكتاس بولىپ، يۋرا كەزەڭى 11 يارۋسقا بولىنەدى (گەتتانگ، سينەميۋر، پلينسباح، توار، االەن، بايوس، بات، كەللوۆەي، وكسفورد، كيممەريدج، تيتون).
كوپتەگەن باسقا ومىرتقاسىزدارمەن بىرگە براحيوپودتار، قوسقاقپالىلار جانە اممونيتتەر كەڭ تاراعان. يۋرا كەزەڭىندە رەپتيليالار جەر مەن سۋدا كوپ كەزدەسىپ، سۇتقورەكتىلەر سانى از، كوبىنەسە تۇڭگى ءومىر سۇرگەن دەپ ەسەپتەلەدى. العاش قۇستار، ونىڭ ىشىندە ارحەوپتەريكس كەش يۋرا كەزىندە پايدا بولعان. يۋرا كەزەڭى – مەزوزوي ءداۋىرىنىڭ ترياستان كەيىنگى، بوردان بۇرىنعى ورتا كەزەڭى جانە سول كەزدەردە جارالعان تاۋ جىنىستارىنىڭ قات - قاباتتارى. يۋرا جۇيەسى وسىدان 199، 6 ميلليون جىل بۇرىن باستالىپ، 145، 5 ميلليون جىل بۇرىن اياقتالعان، ۇزاقتىعى شامامەن 54، 1 ميلليون جىل. ونى نەمىس جاراتىلىستانۋشى ا. گۋمبولد شۆەيساريا مەن فرانسيانىڭ يۋرا تاۋلارىندا انىقتاپ (1822)، فرانسۋز گەولوگى ا. برونيار جەكە جۇيەگە ءبولىپ، قازىرگى اتىمەن اتاعان (1829). يۋرا جۇيەسىنىڭ جىكقاباتتىق شكالاسىن العاش فرانسۋز پالەونتولوگى ا. دوربين جاسادى، ول يۋرا جۇيەسىن 10 جىكقاباتقا بولگەن.
باستاپقى جانە ورتاڭعى يۋرا اعىمىندا تەرميالىق بەلسەندىلىكپەن قاتار، اتموسفەرالىق جاۋىن - شاشىننىڭ وزگەرۋى دە بايقالعان. سولتۇستىك ءاريدتى (قۇرعاق) بەلدەۋ اقش پەن سولتۇستىك افريكانىڭ ءبىرقاتار اۋداندارىن قامتىعان. وڭتۇستىك ءاريدتى بەلدەۋگە ورتۇستىك امەريكا، سومالي جانە تانزانيا اۋماقتارى كىرگەن. قۇبىلمالى ىلعالدى جاعدايلار برازيليا مەن افريكانىڭ، ارابيا مەن ءۇندىقىتايدىڭ وڭتۇستىگىندە باسىم تارالعان. ەكۆاتورلىق ىلعالدى كليمات مەكسيكانىڭ وڭتۇستىك بولىگىن، گۆينەيا، كامەرۋن، نيگەريا مەن ەگيپەتتى قامتىدى. ءسىبىر مەن رەسەيدىڭ سولتۇستىك - شىعىسى، موڭعوليا مەن سولتۇستىك جۇڭگو اۋماعىنىڭ ەداۋىر بولىگى ىلعالدى، سۋبتروپيكتىككە جاقىن كليماتپەن سيپاتتالادى. بۇل بەلدەۋدىڭ شارتتى شەكاراسى اق تەڭىز، وڭتۇستىك ورال جانە بالقاش - شاندۋن تۇبەگى ارقىلى وتەتىن سىزىقپەن بەلگىلەنەدى. سۋبتروپيكتىك بەلدەۋدىڭ سولتۇستىگىندە ورتاشا تەمپەراتۋرا 15 – 20 س بولسا، وڭتۇستىك باعىتتا 18 – 20 س - قا دەيىن كوتەرىلگەن. تەمپەراتۋرالىق رەجيمنىڭ سيپاتى بويىنشا سوڭعى يۋرا جۇيەسى ەكۆاتورلىق، تروپيكتىك، سۋبتروپيكتىك جانە قوڭىرجاي بەلدەۋلەرگە بولىنەدى. يزوتوپتىق جانە ماگنييلىك پالەوتەرمومەتريالىق دەرەكتەر بويىنشا تەمپەراتۋرا ەكۆاتورلىق بەلدەۋدە 26 – 28 س، ال تروپيكتىك بەلدەۋدە 21 – 24 س اۋقىمىندا وزگەرگەن.
بور كەزەڭى – مەزوزوي زامانىنا كىرەتىن ءۇش كەزەڭنىڭ ءۇشىنشىسى. 145، 5 ملن. جىل بۇرىن باستالىپ 65، 5 ملن. جىل بۇرىن اياقتالعان. بور كەزەڭى انگليانىڭ دۋۆر قالاسى ماڭىنداعى اعىلش.
White Cliffs (اق جارتاس) دەگەن جەردە بوردىڭ جيناقتالۋىمەن جانە كوپتەگەن ومىرتقالى مەن ومىرتقاسىزداردىڭ، ونىڭ ىشىندە دينوزاۋر، موزازاۋر، يحتيوزاۋر جانە پلەزيوزاۋرلاردىڭ جاپپاي قىرىلۋىمەن بەلگىلەنەدى.
سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا شامامەن 93 ملن جىل بۇرىن جانارتاۋ بەلسەندىلىگى قازىرگى دەڭگەيدەن 300 — 500 ەسە كوبەيگەن. جانارتاۋ قارقىندىلىعى كوبىنەسە قازىرگى كاريب تەڭىزىندە بولعان. اتموسفەراعا كومىر قىشقىلدى گاز كوپ مولشەرىمەن تۇسكەن، ال وتتەگى ازايىپ اكتى قابىقشاسى بار فورامەنيفەرا دەگەن ءبىر جاسۋشالى جاندىكتەر جاپپاي قىرىلعان. بۇلاردىڭ سۇلدەلەرى بور بولىپ جەتىلدى.
مەزوزوي زامانى
1. ترياس كەزەڭى 35 ملن جىلعا سوزىلعان
2. يۋرا كەزەڭى 60 ملن جىلعا سوزىلعان
3. بور كەزەڭى 70 ملن جىلعا سوزىلعان
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا مەزوزوي زامانىندا تىرشىلىكتىڭ دامۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ولاردىڭ ماڭىزىنا قىزمەتىنە توقتالىپ ءوتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا مەزوزوي زامانىندا تىرشىلىكتىڭ دامۋى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، بىلىمدەرىن شىڭداۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا تابيعاتتى قورعاۋعا ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق، سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا ويىن ەركىن جەتكىزۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ساباقتىڭ ءتيپى: ءداستۇرلى ەمەس ( سايىس ساباق)
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: اۋىزشا - بايانداۋ، سۇراق جاۋاپ ارقىلى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ ءپان ارالىق بايلانىسى: گەوگرافيا، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ەل باسى حالقىنا: «ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى ءبىلىمدى جاستاردىڭ قولىندا» بۇگىنگى ءبىلىمىمىزدى شىڭداي وتىرىپ، ساباققا اتسالىسايىق!
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: سىنىپتى توپقا ءبولۋ
1. توپ پالەونتولوگ عالىم - كەمبريي، وردوۆيك
2. توپ ارحەولوگ عالىم - ديەۆون
3. توپ بيولوگ عالىم -تاسكومىر
ءىV. جاڭا ساباقتى بايانداۋ.
مەزوزوي — جەر تاريحىنىڭ، پالەوزوي مەن كاينوزوي اراسىنداعى ەراسى جانە سوعان سايكەس كەلەتىن تاۋ جىنىستارىنىڭ قاباتى. مەزوزوي ەراسىن 1841 جىلى اعىلشىن گەولوگى دجوردج فيلليپس ءبولىپ كورسەتكەن. مەزوزوي ەراسى تومەننەن جوعارى قاراي ترياس، يۋرا جانە بور كەزەڭدەرىنە بولىنەدى. جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنىڭ ادىستەرى بويىنشا بۇدان بۇرىنعى 235، 10 — 66، 3 ميلليون جىلدار ارالىعىن قامتيدى. جەردىڭ دامۋ تاريحىنىڭ بۇدان 248 — 65 ملن. جىل بۇرىنعى ۋاقىت ارالىعىن قامتيتىن، كەمبرييگە دەيىنگى ەرادان ەسەپتەگەندە ەكىنشى ەراسى؛ ءۇش كەزەڭگە — ترياس، يۋرا جانە بور كەزەڭدەرىنە جىكتەلەدى.
ترياس جۇيەسى' (كەزەڭى)- ترياس (trءىas – ۇشتىك، ورتالىعى ەۋروپانىڭ گەولوگيالىق قيماسىنداعى ءۇش ءتۇرلى قاباتتىڭ بىرىكتىرىلۋىنە بايلانىستى اتالعان) – مەزوزوي ەراتەماسىنىڭ ەڭ تومەنگى تاۋ جىنىستارى قاباتتارى جانە ولاردىڭ جيىلعان ۋاقىتى (251 - 199، 6 ملن جىل). ترياس (گرەك. Ӏگىاز — ۇشتىك) — "ترياس جۇيەسى" جانە "ترياس كەزەڭى" تەرميندەرىنىڭ قىسقاشا اتاۋى. جوعارعى پالەوزويداعى تىرشىلىك يەلەرىنىڭ جاپپاي قىرىلۋى ناتيجەسىندە، ترياستا كوپتەگەن جاڭا فاۋنا مەن فلورا ەلەمەنتتەرى دۇنيەگە كەلدى. ولاردىڭ ىشىندە اممونيتتەر (Ammonoidea)، وسى كۇنگى كورالدار، ءار - ءتۇرلى مولليۋسكىلەر (Mollusca)، دينوزاۆرلار جانە كەيبىر جالاڭۇرىقتىلار (Gymnospermae) بولعان.
يۋرا جۇيەسى نەمەسە يۋرا كەزەڭى — مەزوزوي زامانىن قۇرايتىن ءۇش كەزەڭنىڭ ءبىرى. ترياس پەن بور اراسىندا ورنالاسقان يۋرا كەزەڭى وسىدان 199، 6 ملن جىلدان 145، 5 ملن جىلعا دەيىن سوزىلادى. ەڭ كەڭ تاراعان تاۋ جىنىستارى ساز بالشىق، ىزبەستى قۇمداق جانە اكتاس بولىپ، يۋرا كەزەڭى 11 يارۋسقا بولىنەدى (گەتتانگ، سينەميۋر، پلينسباح، توار، االەن، بايوس، بات، كەللوۆەي، وكسفورد، كيممەريدج، تيتون).
كوپتەگەن باسقا ومىرتقاسىزدارمەن بىرگە براحيوپودتار، قوسقاقپالىلار جانە اممونيتتەر كەڭ تاراعان. يۋرا كەزەڭىندە رەپتيليالار جەر مەن سۋدا كوپ كەزدەسىپ، سۇتقورەكتىلەر سانى از، كوبىنەسە تۇڭگى ءومىر سۇرگەن دەپ ەسەپتەلەدى. العاش قۇستار، ونىڭ ىشىندە ارحەوپتەريكس كەش يۋرا كەزىندە پايدا بولعان. يۋرا كەزەڭى – مەزوزوي ءداۋىرىنىڭ ترياستان كەيىنگى، بوردان بۇرىنعى ورتا كەزەڭى جانە سول كەزدەردە جارالعان تاۋ جىنىستارىنىڭ قات - قاباتتارى. يۋرا جۇيەسى وسىدان 199، 6 ميلليون جىل بۇرىن باستالىپ، 145، 5 ميلليون جىل بۇرىن اياقتالعان، ۇزاقتىعى شامامەن 54، 1 ميلليون جىل. ونى نەمىس جاراتىلىستانۋشى ا. گۋمبولد شۆەيساريا مەن فرانسيانىڭ يۋرا تاۋلارىندا انىقتاپ (1822)، فرانسۋز گەولوگى ا. برونيار جەكە جۇيەگە ءبولىپ، قازىرگى اتىمەن اتاعان (1829). يۋرا جۇيەسىنىڭ جىكقاباتتىق شكالاسىن العاش فرانسۋز پالەونتولوگى ا. دوربين جاسادى، ول يۋرا جۇيەسىن 10 جىكقاباتقا بولگەن.
باستاپقى جانە ورتاڭعى يۋرا اعىمىندا تەرميالىق بەلسەندىلىكپەن قاتار، اتموسفەرالىق جاۋىن - شاشىننىڭ وزگەرۋى دە بايقالعان. سولتۇستىك ءاريدتى (قۇرعاق) بەلدەۋ اقش پەن سولتۇستىك افريكانىڭ ءبىرقاتار اۋداندارىن قامتىعان. وڭتۇستىك ءاريدتى بەلدەۋگە ورتۇستىك امەريكا، سومالي جانە تانزانيا اۋماقتارى كىرگەن. قۇبىلمالى ىلعالدى جاعدايلار برازيليا مەن افريكانىڭ، ارابيا مەن ءۇندىقىتايدىڭ وڭتۇستىگىندە باسىم تارالعان. ەكۆاتورلىق ىلعالدى كليمات مەكسيكانىڭ وڭتۇستىك بولىگىن، گۆينەيا، كامەرۋن، نيگەريا مەن ەگيپەتتى قامتىدى. ءسىبىر مەن رەسەيدىڭ سولتۇستىك - شىعىسى، موڭعوليا مەن سولتۇستىك جۇڭگو اۋماعىنىڭ ەداۋىر بولىگى ىلعالدى، سۋبتروپيكتىككە جاقىن كليماتپەن سيپاتتالادى. بۇل بەلدەۋدىڭ شارتتى شەكاراسى اق تەڭىز، وڭتۇستىك ورال جانە بالقاش - شاندۋن تۇبەگى ارقىلى وتەتىن سىزىقپەن بەلگىلەنەدى. سۋبتروپيكتىك بەلدەۋدىڭ سولتۇستىگىندە ورتاشا تەمپەراتۋرا 15 – 20 س بولسا، وڭتۇستىك باعىتتا 18 – 20 س - قا دەيىن كوتەرىلگەن. تەمپەراتۋرالىق رەجيمنىڭ سيپاتى بويىنشا سوڭعى يۋرا جۇيەسى ەكۆاتورلىق، تروپيكتىك، سۋبتروپيكتىك جانە قوڭىرجاي بەلدەۋلەرگە بولىنەدى. يزوتوپتىق جانە ماگنييلىك پالەوتەرمومەتريالىق دەرەكتەر بويىنشا تەمپەراتۋرا ەكۆاتورلىق بەلدەۋدە 26 – 28 س، ال تروپيكتىك بەلدەۋدە 21 – 24 س اۋقىمىندا وزگەرگەن.
بور كەزەڭى – مەزوزوي زامانىنا كىرەتىن ءۇش كەزەڭنىڭ ءۇشىنشىسى. 145، 5 ملن. جىل بۇرىن باستالىپ 65، 5 ملن. جىل بۇرىن اياقتالعان. بور كەزەڭى انگليانىڭ دۋۆر قالاسى ماڭىنداعى اعىلش.
White Cliffs (اق جارتاس) دەگەن جەردە بوردىڭ جيناقتالۋىمەن جانە كوپتەگەن ومىرتقالى مەن ومىرتقاسىزداردىڭ، ونىڭ ىشىندە دينوزاۋر، موزازاۋر، يحتيوزاۋر جانە پلەزيوزاۋرلاردىڭ جاپپاي قىرىلۋىمەن بەلگىلەنەدى.
سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا شامامەن 93 ملن جىل بۇرىن جانارتاۋ بەلسەندىلىگى قازىرگى دەڭگەيدەن 300 — 500 ەسە كوبەيگەن. جانارتاۋ قارقىندىلىعى كوبىنەسە قازىرگى كاريب تەڭىزىندە بولعان. اتموسفەراعا كومىر قىشقىلدى گاز كوپ مولشەرىمەن تۇسكەن، ال وتتەگى ازايىپ اكتى قابىقشاسى بار فورامەنيفەرا دەگەن ءبىر جاسۋشالى جاندىكتەر جاپپاي قىرىلعان. بۇلاردىڭ سۇلدەلەرى بور بولىپ جەتىلدى.
مەزوزوي زامانى
1. ترياس كەزەڭى 35 ملن جىلعا سوزىلعان
2. يۋرا كەزەڭى 60 ملن جىلعا سوزىلعان
3. بور كەزەڭى 70 ملن جىلعا سوزىلعان
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
