سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 4 كۇن بۇرىن)
مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق
اتىراۋ وبلىسى، يساتاي اۋدانى،
زينەدەن سەلوسى، يۋ.گاگارين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى اقتايەۆا جاننا تۇرلان قىزى

تاقىرىبى: مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق
ماقساتى:
1. وقۋشىلاردى «ءسوز مايەگى - ماقال» دەگەندەي، اتا-بابامىزدان قالعان وسيەت سوزدەرى ارقىلى ادامگەرشىلىككە، ويىن ناقتى، دۇرىس جەتكىزۋگە، تاپقىر سويلەۋگە ۇيرەتۋ.
2. ءسوز ونەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: قاناتتى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، شارلار.
ءوتىلۋ بارىسى:
قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىن ءبىزدىڭ سىنىبىمىزدا «مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق» ويىنى وتكەلى تۇر.
بۇل سايىسقا ەكى توپ قاتىسادى:
1. «سۇڭقار» توبى.
2. «بارىس» توبى.
قۇرمەتتى ۇستازدار سىزدەردىڭ ىشتەرىڭىزدەن ءادىل قازىلاردى سايلاپ الساق.
الدىمەن ماقال-ماتەل دەگەنىمىز نە؟ قىسقاشا توقتالىپ وتسەك: ماقال-ماتەل – اتا بابامىزدان قالعان وشپەس مۇرا. كولەمى جاعىنان شاعىن بولعانمەن، ۋاقىت وتكەن سايىن ماعىناسى تەرەڭدەپ، قۇنى ارتىپ، قىمبات قازىناعا اينالىپ كەلەدى. ماقال-ماتەل – تاربيەلىك ءمانى زور، رۋحاني بايلىق. وسى تۇستا مەن وسى ماقال مەن ماتەل ايىرماشىلىعىن ءتۇسىندىرىپ وتكىم كەلىپ وتىر.
مىسالى: ماقالدا قورىتىندى، تۇجىرىمدى ءتۇيىن ايتىلادى. ايتىلار وي ناقتى تولىق جەتكىزىلەدى. مىسالى: «ەر جىگىت ەلى ءۇشىن تۋادى، ەلى ءۇشىن ولەدى» دەگەن ماقالدا ەلدى قورعاۋ، جەردى قورعاۋ ناعىز جىگىتتىڭ ءىسى ەكەندىگى ايتىلىپ تۇر.
ال، ماتەلدە وي تىكەلەي بىلدىرىلمەي تۇسپالداپ، جانامالاپ ايتىلادى.
مىسالى: «كوپپەن كورگەن ۇلى توي». مۇندا نە كورسەڭ دە حالىقپەن بىرگە كور، ءوز باسىڭنىڭ عانا قامىن ويلاما دەگەن ءسوز تۇسپالداپ ايتىلىپ تۇر.
ءبىزدىڭ ماقساتىمىز، وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن، ىزدەنىمپازدىعىن، وقۋ دەڭگەيىن جانە ويىن ناقتى دۇرىس جەتكىزۋگە، تاپقىر سويلەۋگە سالماقتى وي ايتۋعا ۇيرەتۋ بولىپ تابىلادى. ەندەشە ءبىز بۇگىنگى سايىسىمىزدى باستايىق.

1-تۋر: «كىم كوپ بىلەدى؟» قاتىسۋشى توپتار ماقال – ماتەل ايتۋدان جارىسادى.(1 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى، سول ۋاقىتتىڭ ىشىندە توپتار قانشا ماقال ايتسا، ۇپاي سانى دا سوعان قاراپ قويىلادى)

2-تۋر: ماقال – ءسوزدىڭ مايەگى
(تاقتادا ماقال-ماتەلدىڭ باسى بەرىلەدى، قاتىسۋشى توپتار ماقالدى جالعاستىرادى)
1. جاقسى كىسى بايقاپ سويلەر، ...(جامان كىسى شايقاپ سويلەر)
2. ەر ەلىنە، ...(يت يەسىنە)
3. بالاپان ۇيادا نە كورسە ... (ۇشقاندا سونى ىلەدى)
4. ونەر - اعىپ جاتقان بۇلاق، ...(ءبىلىم – جانىپ تۇرعان شىراق)
5. جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى ...(عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى)
6. كوز جەتپەگەن جەرگە، ...(ءسوز جەتەدى)
7. وتىز تىستەن شىققان ءسوز، ...(وتىز رۋلى ەلگە تارايدى)
8. دۇشپانى كوپتەر ساقتانا جۇرەدى، ...(دوسى كوپتەر ماقتانا بىلەدى)
9. جالعان دوستان ...(جاۋ ارتىق)
10. ونەرلىنىڭ قولى التىن، ...(ولەڭشىنىڭ ءسوزى التىن)
11. ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، ...(تويادى قارنىڭ تىلەنبەي)
12. وتان ءۇشىن كۇرەس - ...(ەلگە تيگەن ۇلەس)

3 – تۋر: كىم تاپقىر؟
- ال بالالار، مەن سىزدەرگە جۇمباق ايتامىن. جۇمباق دەگەن الاقاندى جۇمۋدان، ياعني قولدىڭ ىشىندە ءبىر نارسەنى جاسىرىپ، جۇمىپ تۇرىپ، سونى تاپ دەگەننەن شىققان. جۇمباق جاسىرعاندا ايتىلار نارسەنى ويدا بۇگىپ قالىپ، سوعان ۇقساس نارسەلەرگە تەڭەپ، تۇسپالداپ سيپاتتاپ ايتادى. مىسالى:
تۇرعانمەن جىراق ءوزى،
تاۋسىلمايتىن شىراق كوزى (كۇن)

شارتى: ءمۇعالىم جۇمباق جاسىرادى، جاۋابىن ايتۋ كەرەك، سول جۇمباقتىڭ جاۋابىن تاۋىپ ايتقان سوڭ، جاۋابىنا سايكەس ماقال ايتۋ كەرەك.
1.جۇمباق: شىڭدارى شىرقاۋ،
كوشىپ ءجۇر ءبىر تاۋ. (تۇيە)
ماقال: كورمەس تۇيەنى دە كورمەس.
2. جۇمباق: جايعان جاستىق سوگىلدى،
اپپاق مامىق توگىلدى. (قار)
ماقال: قالاۋىن تاپسا قار جانار.
3. جۇمباق: جەلدەن جەلىگەدى
سۋدان شەگىنەدى. (وت)
ماقال: وتان وتتان دا ىستىق.
4. جۇمباق: جىلت-جىلت ەتەدى
جىلعادان وتەدى. (سۋ)
ماقال: سۋدىڭ دا سۇراۋى بار.
5. جۇمباق: وزىمنەن وزگەنىڭ ءبارىن كورەمىن. (كوز)
ماقال: كوز قورقاق، قول باتىر.
6. جۇمباق: سىلدىردان قورقادى، شوشىنىپ جورتادى. (قويان)
ماقال: قوياندى قامىس، ەردى نامىس ولتىرەدى.

4-تۋر: «دانالىق ويدان ءدان ىزدە» سايىسى
شارتى: توپتار سانداردى تاڭداۋ ارقىلى وزدەرى ماعىناسىن تۇسىندىرەتىن ماقال-ماتەلدى تاڭداپ، تالدايدى.
1- ۇياشىق: اپاما جەزدەم ساي. 20
2-ۇياشىق: تاستى جەردە ەگىن بولماس،
تەكتى بالا تەگىن بولماس. 30
3-ۇياشىق: ازعا قاناعات ەتپەگەن، كوپتەن قۇر قالار.40
4-ۇياشىق: جالعان دوستان جاۋ ارتىق. 10
5-تۋر: «نە دەۋ كەرەك مۇندايدا؟» سايىسى
(سىزدەرگە ءبىر-بىر جاعداياتتان بەرىلەدى. سىزدەر وسىنداي جاعدايدا ايتىلاتىن ماقالداردى جازىپ وقيسىزدار)
1-توپ. ەرتەدە وداعاي دەگەن وتىرىكشى بولىپتى. ول بالاسىن وتىرىككە باۋلىپتى. بۇعان ابدەن ماشىقتانعان بالاسى وتىرىك ايتپاسا وتىرا المايدى ەكەن. ءبىر جيىندا اكەسىنىڭ قاسىندا وتىرعان ول:
- اسپاندا يت قىڭسىلايدى عوي، - دەپتى.
- يت ۇشاتىن با ەدى؟ – دەپتى بىرەۋ.
- باعانا ءبىر قۇس كۇشىك كوتەرىپ كەتىپ ەدى، ءالى ولتىرمەگەن ەكەن عوي، - دەپتى وداعاي.
سوندا ءبىر قاريا: - اپىر-اي، - دەپ وكىنىشپەن باسىن شايقاعان ەكەن.
2-توپ. سىرىم بوكەن بيگە سالەم بەرۋگە بارسا، قارت: - قاي بالاسىڭ؟ – دەپتى.
- داتتىڭ بالاسىمىن، - دەپتى سىرىم.
- قوي باعا المايتىن جاماننان دا قولاقپانداي ۇل تۋادى ەكەن-اۋ،-دەيدى بوكەن.
6-تۋر: «ءبىز بىلمەيتىن ءبىر ماقال»
(توپتار كۇندەلىكتى ومىردە قولدانىلمايتىن ماقال-ماتەلدەردى ايتىپ ارنامالايدى)
1. قاراڭعىدا تاپقانىڭدى حانعا بەرمە،
جارىقتا تاپقانىڭدى جانعا بەرمە.
ماعىناسى: ەڭبەكپەن تاپقانىڭدى ورىنسىز شاشپا.
2. كىسى بولار بالانىڭ كىسىمەنەن ءىسى بار،
كىسى بولماس بالانىڭ بولىپ كەلەر ءىشى تار.
ماعىناسى: بولاشاقتا جاقسى ازامات بولاتىن بالا كىشكەنتايىنان كوپشىل، كەڭپەيىل بولىپ كەلەدى.
3. ءوزىن-وزى سىيلاعان ەر باقىتتى،
ءوزىن-وزى بيلەگەن ەل باقىتتى.
ماعىناسى: ادام اۋەلى ءوز ءقادىرىن بىلسە عانا ەل مەن جەر ءقادىرىن بىلە الادى.
4. شىن ەر جەڭسە، تاسىماس،
جەڭىلسە جاسىماس.
ماعىناسى: قانداي جاعداي بولسا دا، ءوز-وزىڭدى سابىرلى ۇستاپ ۇيرەن.
قورىتىندى.
اتا-بابادان قالعان اسىل مۇرا ماقال-ماتەلدەر مەن جۇمباقتاردى ۇمىتپاي، جادىمىزعا ساقتاپ جۇرەيىك، بالالار! بۇگىنگى سايىسقا قاتىسقان وقۋشىلارعا راقمەت ايتامىز.
وسىمەن سايىسىمىز اياقتالدى.
ءسوز كەزەگى قازىلار القاسىندا.
جەڭگەن توپتى ماراپاتتاۋ.

1. قارداي اپپاق،
بالداي ءتاتتى-اق (قانت)
2. كۇندە وعان قارايمىن،
قاراپ شاشىمدى تارايمىن. (اينا)
3. اياعى جوقجۇرەدى،
اۋزى جوق سويلەيدى. (حات)
4. شىر-شىر ەتەدى،
قۇلاعىڭنان وتەدى.
ۇستاي الساڭ،
سويلەپ كەتەدى. (تەلەفون)
5. اينالادا اق وتاۋ،
اۋزى-مۇرنى جوق وتاۋ. (جۇمىرتقا)
6. قابات-قابات قاتتاما،
اقىلىڭ بولسا، اتتاما. (كىتاپ)
7. ءوشىردى، ءسۇرتتى،
وزگەنى قۇرتتى،
ءوزىن دە قۇرتتى. (وشىرگىش)
8. ۇيرەتكەن ءبىلىمدى
قىرىق ەكى ءىلىمدى. (الفاۆيت)

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما