قوش كەلدىڭ، ءاز - ناۋرىز!
اتىراۋ وبلىسى، يندەر اۋدانى
«كوكتەم» قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
[b]جايشيگۋلوۆا ايبارشا امانقوس قىزى[/b]
[b]تاقىرىبى: قوش كەلدىڭ، ءاز - ناۋرىز!
ساباقتىڭ ماقساتى:[/b]
[b]بىلىمدىلىگى:[/b]وقۋشىلارعا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ. حالىقتىڭ ءسالت-داستۇرىن، ادەت-عۇرپىن ۇيرەتە وتىرىپ، ناۋرىز قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامى ەكەنىن اشىپ كورسەتۋ.
[b]دامىتۋشىلىعى:[/b] حالىقتىق پەداگوگيكاعا نەگىزدەي وتىرىپ، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىن، ۇلتتىق تاعامدارىن، ناقىل سوزدەرىن قاستەرلەي وتىرىپ، بالالارعا ۇعىندىرۋ.
[b]تاربيەلىلىگى[/b]:ۇلاعاتتى سوزدەردىڭ مانىنە قاراي بالالاردى ادامگەرشىلىككە، پاراساتتىلىققا باۋلۋ، پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، ۇلتتىق تاعامدار، ۇلتتىق بۇيىمدار.
[b]ساباقتىڭ بارىسى:[/b]
جۇرگىزۋشى: ۋا، جاراندار، جاراندار!
ءبارىڭ بەرى قاراڭدار.
ناۋرىز دۋمان باستالدى،
بەرمەن جاقىن تۇرىڭدار.
جاۋقازىنداي ناۋرىزدىڭ،
جاقسى ءان مەن جىرى بار.
- قادىرمەندى حالايىق! جەر الەمدى جايناتىپ، ءانشى قۇستاردى سايراتىپ، ناۋرىز تويىن تويلاتىپ، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى كەلدى! توي قۇتتى بولسىن! ۇلىس وڭ بولسىن! اق مول بولسىن!
(وسى كەزدە 3-4 اجە توپقا كىرىپ، شاشۋلارىن شاشادى، اق تىلەكتەرىن ايتادى.)
[b]اجەلەر:[/b]
ارمىسىڭدار اعايىن!
بارمىسىڭدار اعايىن.
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءار كۇنىمىز جاقسى بولسىن!
ارمىسىڭدار بالالار!
بارمىسىڭدار حالايىق!
بۇل مەرەكە، بۇل تويدىڭ،
شاشۋلارىن شاشايىق.
- راحمەت اق جاۋلىقتى اجەلەر، قوناق بولىپ كەلگەن ەكەنسىزدەر، تورلەتىڭىزدەر.
[b]جۇرگىزۋشى:[/b] اۋ، حالايىق، حالايىق،
اسەم انگە سالايىق.
ناۋرىز تويىن كوڭىلمەن،
بىرگە قارسى الايىق.
بي بيلەنسىن قاۋىم بوپ،
ۋاقىت بولدى تۇرمايىق، - دەپ بۇلدىرشىندەردىڭ كەزەكتى ونەرىن تاماشالايىق.
1-وقۋشى: اۋ، جاراڭدار، كەلىڭدەر!
توي قىزىعىن كورىڭدەر!
ناۋرىز ايعا باس ءيىپ،
كۇنگە سالەم بەرىڭدەر.
2-وقۋشى:اتا-بابام تويلاعان،
ناۋرىزىم ارمىسىڭ!
قىزىققا ەش تويماعان
دارحان دالا، قارلى شىڭ.
3-وقۋشى: ناۋرىز شاتتىق ءانىمىز،
سالتاناتتى ءسانىمىز.
ءان سالىپ جاس –كارىمىز،
بي بيلەيمىز ءبارىمىز.
4-وقۋشى: بي بيلەيىك ءان سالىپ،
كەلدى ناۋرىز، جار سالىپ.
جىلدا كەلسىن ۇلىس كۇن،
تۇرايىق ەسەن قارسى الىپ.
5-وقۋشى: ناۋرىز تويى - بەرەكە،
ناۋرىز تويى-جىر اڭىز.
قىزىپ دۋلى مەرەكە،
قىزىق دۋمان قۇرامىز!
6-وقۋشى: ۇلىس كۇنى كارى-جاس،
قۇشاقتاسىپ كورىسكەن.
جاڭا اعىتقان قوزىداي،
جامىراسىپ كورىسكەن.
7-وقۋشى:ۇلىس كۇنى قار ەرىپ،
ساي-سالالار گۇرىلدەر.
كوك ءشوبى شىعىپ جەلكىلدەپ،
دۇنيە بىتكەن كۇلىمدەر.
8-وقۋشى: كۇتتىرىپ كەلگەن جىل باسى،
بىزبەنەن بىرگە جىرلاشى.
داستارحانىنا ەلىمنىڭ،
بەرەكە – ىرىس سىيلاشى.
[b] ءان: « قازاقتىڭ داستارحانى»[/b]
9-وقۋشى:
تاقپاق ايتام، جىل باسى،
قۇلاعىڭدى سال، تىڭداشى.
بار بوبەككە وزىڭدەي،
تىنىش ءومىر سىيلاشى.
10-وقۋشى:ءساندى كوكتەم - نۇرىمىز،
ناۋرىز تويى - جىرىمىز.
كوڭىل گۇلدەي جايناسىن،
تىرشىلىك جاڭا ويانسىن.
11-وقۋشى:
جارقىراعان جاس نۇرلى،
جاسا، ناۋرىز ءداستۇرلى!
باقىتىما شالقىدىم،
اشىلادى نۇرىمىز.
وسىناۋ بايتاق ەلىمدە،
ايتىلادى جىرىمىز.
12-وقۋشى: بۇرشىك جارىپ جاپىراق،
جايادى كوكتەپ تال بىتكەن.
ايران، ءسۇتىن كوبەيتىپ
كوكتەمدە تولدەر مال بىتكەن.
13-وقۋشى: ساۋلەسى بار ناۋرىزدا تاڭعى ءۇمىتتىڭ،
باسىن قوسقان سان ادام، سان عۇرىپتىڭ.
ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى پاش ەتەيىك،
بەلگىسىن دوستىقپەنەن ماڭگىلىكتىڭ.
14-وقۋشى: ءانىم دە ساعان، ءبيىم دە
قۇت قوناق ءوزىڭ ۇيىمدە
قۋانىش سىيلاپ ەلىمە،
كۇلىمدە، ناۋرىز، كۇلىمدە.
15-وقۋشى: ناۋرىز كەلدى انىمەن،
سالتاناتتى سانىمەن
قۋانتادى بىزدەردى.
قىزدارىمىز انىمەن.
16-وقۋشى: ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى قۇتتى بولسىن!
دەنىمىز ساۋ، مىقتى بولسىن!
ەلىمىزدىڭ نەسىبەسى كوپ بولسىن!
ۇرپاعىمىز كوبەيىپ، توق بولسىن!
17-وقۋشى: ىلەسىپ ناۋرىز بەن كوكتەم جەتسىن،
كوڭىلىن ۇلكەن-كىشى كوككە ورلەتسىن.
ەڭسەسى كوتەرىلىپ ەر-ازامات،
ەسكى جىلمەن رەنىش، وكپەڭ كەتسىن.
18-وقۋشى: ناۋرىز-گۇل كوكتەم،
سەندە اي ارايلى.
كۇلىمدەپ كۇن كوكتەن،
نۇر شاشىپ قارايدى.
19-وقۋشى: بۋسانىپ جەرىم باي،
توسىندە قالقىر ءان.
ناۋرىز - كوڭىلدى اي،
شاتتىعى شالقىعان.
20-وقۋشى:ناۋرىز كەلدى - جىل كەلدى،
تىرىلتۋگە گۇلدەردى.
ساندەنەدى انالار،
سابيلەرمەن بىرگە ەندى.
21-وقۋشى: كەلە جاتىر جىلىمىز،
مەيرامدايمىز مۇنى ءبىز.
جاس بالاشا نۇرلانىپ،
جادىرايدى كۇنىمىز.
22-وقۋشى: كۇننىڭ جاڭا نۇرى بار.
مۇنىڭ عاجاپ سىرى بار
حالىق سۇيگەن مەيرام - بۇل!
قارسى الايىق تۇرىڭدار.
جۇرگىزۋشى: شاڭىراق ەش ۋاقىتتى شايقالماسىن،
بەرەكەمىز وسىلايشا ورتايماسىن.
بوساعاعا ناۋرىز قۇت بوپ كىرىپ،
انالاردىڭ جۇزدەرى قارتايماسىن!
- دەي كەلە، ناۋرىزدىڭ العاشقى مەرەكەلەرىنىڭ ءبىرى انالارىمىزدى دا ەستەن شىعارمايىق، بالالار.
ءان: «اناشىم»
جۇرگىزۋشى: ۇلىس كۇنى قازان تولسا،
سول جىلى اق مول بولار.
ناۋرىزدا باتا الساڭ،
سوندا ولجالى جول بولار!
- دەمەكشى سابيلەردىڭ دە، شىنايى جۇرەگىنەن شىققان «اق باتاسىن» الايىق.
روللان: ۋا، حالقىم توق بولسىن!
كويلەكتەرىڭ كوك بولسىن!
ۋايىم-قايعى جوق بولسىن!
قۋانىشتارىڭ كوپ بولسىن!
ازيز: ۇلىس باقتى بولسىن!
ءار كۇنىمىز جاقسى بولسىن!
دوستىعىمىز بەرىك بولسىن،
ونەر-بىلىم سەرىك بولسىن!
دامير: ۇلىس وڭ بولسىن!
اق مول بولسىن!
قايدا بارساڭ اق جول بولسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن! ءاۋمين!
جۇرگىزۋشى: كەڭ پەيىل، دارحان حالقىمىز،
كەڭەيدى ءداستۇر سالتىمىز.
ءداستۇرىن ەلدىڭ سىيلاڭدار،
اتا-سالتىن تويلاڭدار.
- بالالار، ءقازىر سىزدەر قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرپىندا ەرەكشە ورىن الاتىن سالت—داستۇرلەرىن كورىپ، كۋاسى بولاسىڭدار. اجەمىز ءبىزدى بەسىك جابدىقتارىمەن تانىستىرىپ، بەسىككە قالاي بولەۋدى كورسەتەدى. ال، بىزدەر ءوزىمىز ۇيرەنگەن بەسىك جىرىن ايتايىق.
Y. بەسىككە سالۋ ءراسىمى.
اجە: - اينالايىن قاراقتارىم، بارىڭدە وسىنداي كىشكەنتاي بولعانسىڭدار. سەندەردىڭ دە انالارىڭ بەسىككە بولەپ، «بەسىك جىرىن» ايتقان. جاس نارەستەنى بەسىككە بولەۋ اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان قاسيەتتى داستۇرلەرىنىڭ ءبىرى. بەسىكتى تالدان، قاراعايدان، قايىڭنان ويۋلاپ شەبەرلەر جاساعان. بەسىك جابدىقتارى: بەسىك كورپە، جەرگوك، باس جاستىق، اياق جاستىق ، ەكى جامباس جاستىق، ەكى تارتپا ءجىپ، شۇمەك، تۇبەك.
نارەستەنى بەسىككە سالماس بۇرىن ادىراسپانمەن تۇتىندەتىپ الاستايدى. سوندا بالانىڭ ۇيقىسى تىنىش بولادى، شوشىمايدى دەگەن ىرىم بار.
الاس، الاس، بالادان الاس،
يەسى كەلدى، پالەسى كوش!
كوزى جاماننىڭ كوزىنەن الاس!
ءتىلى جاماننىڭ تىلىنەن الاس!
بالانى بەسىككە بولەردەن بۇرىن «تىشتى ما؟» ىرىمى جاسالادى. بەسىكتىڭ تۇبەك تەسىگى ارقىلى باۋىرساق، كامپيت، تاتتىلەر وتكىزىلەدى. بۇل حالقىمىزدىڭ « بالاعا بەسىك قۇت دارىتسىن!» دەگەن نيەتتەن تۋعان ءراسىم.
(ايجاننىڭ اجەسى بەسىككە بولەپ بەرگەن سوڭ، اجەگە سىيلىق-كادەسى بەرىلدى.)
YI. «بەسىك جىرى»
اشىق بولسىن قاس-قاباق،
تاسپەن اتقاندى اسپەن ات.
بەيتانىس تا، تانىستا
بۇگىن توردە باس قوناق.
ارپا، بيداي تارى بار.
قاتىق، مالتا تاعى بار.
ىشەتىنىڭ، جەيتىنىڭ
بۇل كوجەدە ءبارى بار، - دەمەكشى اجەلەرىمىزدىڭ «ناۋرىز كوجەسى» دايىن ەكەن.
YII. «ناۋرىز كوجە» (جىبەك اجەي كوجەنىڭ دايىندالۋىن ءتۇسىندىردى.)
[b]اجەنىڭ اۋەنى:[/b]
اۋ اتالار، انالار!
اينالايىن بالالار!
جەپ-ىشسىن دەپ تامسانىپ،
جەتى ءتۇرلى ءدام سالىپ
ناۋرىز كوجە ءپىسىردىم.
قۇيدىم التىن تاباققا
بال كوجەدەن تاتىڭدار،
بار قىزىققا باتىڭدار.
كوجەگە جاس-كارىڭدى،
شاقىرامىن ءبارىڭدى.
(كوجەدەن ءدام تاتقان سوڭ، باتا بەرىلەدى.)
[b]YIII. جۇرگىزۋشى:[/b] كەڭ دالامنىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
باسقا ۇلتتان وزگەشە
ايتىس ونەر سالتىمىز.
- ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز كوبىنەسە جارىس پەن ويىن مەرەكەسى. بۇل مەرەكەنى جاستار ەرەكشە ءبىر ىجداھاتتىلىقپەن كۇتكەن. ويتكەنى بۇل كۇنى انمەن جارىسقان، شەشەن قىز-جىگىتتەرىمىز ازىل-قالجىڭمەن ايتىس ونەرىن تاماشالاعان.
ەندى، قىز بەن جىگىتتىڭ ايتىس ونەرى. ورتادا 2 توپتىڭ ءدۇل-دۇل ايتىسكەرلەرى سۇيىنعالييەۆ اقجول مەن اۋباكيروۆا انەلدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق.
اقجول:
مەنىمەنەن ايتىسار،
پىسىق قىزىڭ قايسىڭ بار.
قولدان كەلسە ازىلدەپ،
ماعان سىندى ايتىڭدار.
انەل: ايتىسۋعا وزىڭمەن
شىعىپ تۇرمىن الدىڭا.
كۇن اتتارىن بىلمەۋشى-ەڭ،
جاتتاپ ونى الدىڭ با؟
اقجول:
قۇربىم كىمگە كۇلەسىڭ،
ءوزىڭ نەنى بىلەسىڭ، ؟
ونعا دەيىن قينالىپ،
ساناي دا الماي جۇرەسىڭ.
انەل:
باتەڭكەڭنىڭ باۋىندا
بايلاي الماي ءجۇرۋشى ەڭ.
ۇيرەندىڭ بە، جيدەڭدى،
تەرىس قاراي كيۋشى ەڭ؟
اقجول:
ولپى—سولپى كيگەنىڭ،
ويىڭدا نە تۇيگەنىڭ
نامىسىما قۇربىجان،
ناۋرىز كۇنى تيمەگىن.
ەكەۋى بىرگە:
ۇلى ناۋرىز ءبارىڭدى،
تاتۋلىققا شاقىرعان.
توقتاتپاساق ايتىستى،
ءسوز قالعان با اقىننان.
[b]IX. جۇرگىزۋشى:[/b] - حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن بەرى كەلە جاتقان ءداستۇرىنىڭ ءبىرى - تۇساۋ كەسۋ.
بۇل بالا قاز تۇرىپ، ءتاي-تاي باسىپ جۇرگەن كەزدە جاسالاتىن ءداستۇر. ءسابيدىڭ تۇساۋىن ءجۇرىسى ادەمى، ەلگە سىيلى ادامعا كەسكىزەدى. ول ادامنىڭ ءومىرىن ۇلگى-ونەگە ەتىپ ىرىمدايدى ەكەن.
ەندەشە تۇساۋ كەسۋ ءراسىمىن تاماشالايىق. بىزگە قوناققا كىشكەنتاي ءبۇلدىرشىنىمىز كەلىپ وتىر ەكەن. وسى تويدا سول ءبۇلدىرشىنىمىزدىڭ تۇساۋىن كەسۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر.
[b]اجە ءسوزى:[/b]
- حالقىمىز بالانىڭ تۇساۋىن الا جىپپەن، توق ىشەكپەن نەمەسە كوك شوپپەن كەسكەن. الا جىپپەن كەسەتىنى – ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماسىن دەگەنى. توق ىشەكپەن كەسەتىن سەبەبى - توقشىلىقتا ءومىر ءسۇرسىن دەگەنى. ال كوك شوپپەن كەسەتىنى - كوكتەي وسىپ-وركەندەسىن دەپ ىرىمدايدى.
(تۇساۋ كەسۋ سالتى جاسالدى. ءسابيدى ەكى ادام ورتاعا الىپ شىعىپ قادام باستىرادى.)
[b]X. تۇساۋ كەسەر جىرى:[/b
قاز، قاز بالام قاز بالام،
قادام باساڭ قۋانام
قاز، قاز بالام قاز بالام
تاقىمىڭدى جاز بالام.
كۇرمەۋىڭد شەشەيىن،
تۇساۋىڭدى كەسەيىن
قادامىڭا قارايىق،
باسقانىڭدى سانايىق.
قاز، قاز بالام جۇرە عوي،
بالتىرىڭدى تۇرە عوي.
تاي-قۇلىن بوپ شابا عوي،
وزىپ بايگە الا عوي،
قاز باسا عوي قاراعىم،
قۇتتى بولسىن قادامىڭ،
ومىرگە اياق باسا عوي.
اسۋلاردان اسا عوي.
(تۇساۋىن كەسكەن ادامعا ارنايى سىيلىق بەرىلىپ، سابيگە جاڭا كيىم كيگىزىلەدى.)
[b]جۇرگىزۋشى:[/b] ناۋرىز تويىندا ۇلتتىق ويىنداردىڭ دا ەرەكشە ءمانى بار. ولار: قىز قۋۋ، اۋدارىسپاق، كۇش سىناسۋ، ارقان تارتىس، اسىق اتۋ، ت.ب. ولاي بولسا، سول ويىنداردى تاماشالايىق.
[b]1. «قىز قۋۋ» ويىنى.
2. «ارقان تارتىس» ويىنى.
3. «كۇش سىناسۋ» (بىلەكتەسۋ) ويىنى.
اتا-انالارمەن ويىن:[/b]
4. «اسىق اتۋ» (بۇل ويىندا قورجىنداعى اسىقتى الۋ ارقىلى، اتا-انالار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.)
1-اسىق: ءسۇيىنشى قاي ۋاقىتتا سۇرالادى؟
2-اسىق: بازارلىق دەگەن نە؟
3-اسىق: سۇندەت توي تۋرالى تۇسىنىك بەرىڭىز؟
4-اسىق: ءتىلاشار قاي كەزدە جاسالادى؟
5-اسىق: ۇلتتىق تاعامداردى اتاڭىز؟
6-اسىق: قازاقشا جىل ساناۋدى رەتىمەن ايتىڭىز؟
7-اسىق: قوناقتىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
8-اسىق: داستارحان باسىندا بالاڭىزعا قانداي ەسكەرتۋلەر، تىيىمدار جاسايسىز؟
9-اسىق: قازاقشا اپتا كۇندەرىن اتاڭىز؟
10-اسىق: كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىسىن اتاڭىز؟
[b]جۇرگىزۋشى:[/b] جاڭعىرتقان ءداستۇرىمدى راحمەت ەلىم،
تەربەتسىن شاتتىق انمەن قازاق جەرىن.
توي باستاعان قادامىڭ قۇتتى بولسىن.
جالعاسىن ءداستۇرىڭدى بوبەكتەرىڭ.
- ال، قۇرمەتتى اتا-انالار، بالالار، قوناقتار، بۇگىنگى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنگى - ناۋرىز مەرەكەسىن، جاقسى كوڭىل-كۇيمەن وتكىزۋگە ات سالىسىپ قاتىناسقاندارىڭىزعا كوپتەن-كوپ راحمەت! كەلەر ناۋرىزعا ءتورت كوزىمىز تۇگەل ۋايىم-قايعىسىز، امان-ساۋ بولىپ، توقشىلىقپەن جەتەيىك»، - دەگەن يگى تىلەكپەن مەرەكەلىك باعدارلامانى اياقتايىق.
(قوناقتار مەرەكەلىك داستارحانعا شاقىرىلادى.)
«كوكتەم» قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
[b]جايشيگۋلوۆا ايبارشا امانقوس قىزى[/b]
[b]تاقىرىبى: قوش كەلدىڭ، ءاز - ناۋرىز!
ساباقتىڭ ماقساتى:[/b]
[b]بىلىمدىلىگى:[/b]وقۋشىلارعا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ. حالىقتىڭ ءسالت-داستۇرىن، ادەت-عۇرپىن ۇيرەتە وتىرىپ، ناۋرىز قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامى ەكەنىن اشىپ كورسەتۋ.
[b]دامىتۋشىلىعى:[/b] حالىقتىق پەداگوگيكاعا نەگىزدەي وتىرىپ، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىن، ۇلتتىق تاعامدارىن، ناقىل سوزدەرىن قاستەرلەي وتىرىپ، بالالارعا ۇعىندىرۋ.
[b]تاربيەلىلىگى[/b]:ۇلاعاتتى سوزدەردىڭ مانىنە قاراي بالالاردى ادامگەرشىلىككە، پاراساتتىلىققا باۋلۋ، پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، ۇلتتىق تاعامدار، ۇلتتىق بۇيىمدار.
[b]ساباقتىڭ بارىسى:[/b]
جۇرگىزۋشى: ۋا، جاراندار، جاراندار!
ءبارىڭ بەرى قاراڭدار.
ناۋرىز دۋمان باستالدى،
بەرمەن جاقىن تۇرىڭدار.
جاۋقازىنداي ناۋرىزدىڭ،
جاقسى ءان مەن جىرى بار.
- قادىرمەندى حالايىق! جەر الەمدى جايناتىپ، ءانشى قۇستاردى سايراتىپ، ناۋرىز تويىن تويلاتىپ، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى كەلدى! توي قۇتتى بولسىن! ۇلىس وڭ بولسىن! اق مول بولسىن!
(وسى كەزدە 3-4 اجە توپقا كىرىپ، شاشۋلارىن شاشادى، اق تىلەكتەرىن ايتادى.)
[b]اجەلەر:[/b]
ارمىسىڭدار اعايىن!
بارمىسىڭدار اعايىن.
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءار كۇنىمىز جاقسى بولسىن!
ارمىسىڭدار بالالار!
بارمىسىڭدار حالايىق!
بۇل مەرەكە، بۇل تويدىڭ،
شاشۋلارىن شاشايىق.
- راحمەت اق جاۋلىقتى اجەلەر، قوناق بولىپ كەلگەن ەكەنسىزدەر، تورلەتىڭىزدەر.
[b]جۇرگىزۋشى:[/b] اۋ، حالايىق، حالايىق،
اسەم انگە سالايىق.
ناۋرىز تويىن كوڭىلمەن،
بىرگە قارسى الايىق.
بي بيلەنسىن قاۋىم بوپ،
ۋاقىت بولدى تۇرمايىق، - دەپ بۇلدىرشىندەردىڭ كەزەكتى ونەرىن تاماشالايىق.
1-وقۋشى: اۋ، جاراڭدار، كەلىڭدەر!
توي قىزىعىن كورىڭدەر!
ناۋرىز ايعا باس ءيىپ،
كۇنگە سالەم بەرىڭدەر.
2-وقۋشى:اتا-بابام تويلاعان،
ناۋرىزىم ارمىسىڭ!
قىزىققا ەش تويماعان
دارحان دالا، قارلى شىڭ.
3-وقۋشى: ناۋرىز شاتتىق ءانىمىز،
سالتاناتتى ءسانىمىز.
ءان سالىپ جاس –كارىمىز،
بي بيلەيمىز ءبارىمىز.
4-وقۋشى: بي بيلەيىك ءان سالىپ،
كەلدى ناۋرىز، جار سالىپ.
جىلدا كەلسىن ۇلىس كۇن،
تۇرايىق ەسەن قارسى الىپ.
5-وقۋشى: ناۋرىز تويى - بەرەكە،
ناۋرىز تويى-جىر اڭىز.
قىزىپ دۋلى مەرەكە،
قىزىق دۋمان قۇرامىز!
6-وقۋشى: ۇلىس كۇنى كارى-جاس،
قۇشاقتاسىپ كورىسكەن.
جاڭا اعىتقان قوزىداي،
جامىراسىپ كورىسكەن.
7-وقۋشى:ۇلىس كۇنى قار ەرىپ،
ساي-سالالار گۇرىلدەر.
كوك ءشوبى شىعىپ جەلكىلدەپ،
دۇنيە بىتكەن كۇلىمدەر.
8-وقۋشى: كۇتتىرىپ كەلگەن جىل باسى،
بىزبەنەن بىرگە جىرلاشى.
داستارحانىنا ەلىمنىڭ،
بەرەكە – ىرىس سىيلاشى.
[b] ءان: « قازاقتىڭ داستارحانى»[/b]
9-وقۋشى:
تاقپاق ايتام، جىل باسى،
قۇلاعىڭدى سال، تىڭداشى.
بار بوبەككە وزىڭدەي،
تىنىش ءومىر سىيلاشى.
10-وقۋشى:ءساندى كوكتەم - نۇرىمىز،
ناۋرىز تويى - جىرىمىز.
كوڭىل گۇلدەي جايناسىن،
تىرشىلىك جاڭا ويانسىن.
11-وقۋشى:
جارقىراعان جاس نۇرلى،
جاسا، ناۋرىز ءداستۇرلى!
باقىتىما شالقىدىم،
اشىلادى نۇرىمىز.
وسىناۋ بايتاق ەلىمدە،
ايتىلادى جىرىمىز.
12-وقۋشى: بۇرشىك جارىپ جاپىراق،
جايادى كوكتەپ تال بىتكەن.
ايران، ءسۇتىن كوبەيتىپ
كوكتەمدە تولدەر مال بىتكەن.
13-وقۋشى: ساۋلەسى بار ناۋرىزدا تاڭعى ءۇمىتتىڭ،
باسىن قوسقان سان ادام، سان عۇرىپتىڭ.
ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى پاش ەتەيىك،
بەلگىسىن دوستىقپەنەن ماڭگىلىكتىڭ.
14-وقۋشى: ءانىم دە ساعان، ءبيىم دە
قۇت قوناق ءوزىڭ ۇيىمدە
قۋانىش سىيلاپ ەلىمە،
كۇلىمدە، ناۋرىز، كۇلىمدە.
15-وقۋشى: ناۋرىز كەلدى انىمەن،
سالتاناتتى سانىمەن
قۋانتادى بىزدەردى.
قىزدارىمىز انىمەن.
16-وقۋشى: ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى قۇتتى بولسىن!
دەنىمىز ساۋ، مىقتى بولسىن!
ەلىمىزدىڭ نەسىبەسى كوپ بولسىن!
ۇرپاعىمىز كوبەيىپ، توق بولسىن!
17-وقۋشى: ىلەسىپ ناۋرىز بەن كوكتەم جەتسىن،
كوڭىلىن ۇلكەن-كىشى كوككە ورلەتسىن.
ەڭسەسى كوتەرىلىپ ەر-ازامات،
ەسكى جىلمەن رەنىش، وكپەڭ كەتسىن.
18-وقۋشى: ناۋرىز-گۇل كوكتەم،
سەندە اي ارايلى.
كۇلىمدەپ كۇن كوكتەن،
نۇر شاشىپ قارايدى.
19-وقۋشى: بۋسانىپ جەرىم باي،
توسىندە قالقىر ءان.
ناۋرىز - كوڭىلدى اي،
شاتتىعى شالقىعان.
20-وقۋشى:ناۋرىز كەلدى - جىل كەلدى،
تىرىلتۋگە گۇلدەردى.
ساندەنەدى انالار،
سابيلەرمەن بىرگە ەندى.
21-وقۋشى: كەلە جاتىر جىلىمىز،
مەيرامدايمىز مۇنى ءبىز.
جاس بالاشا نۇرلانىپ،
جادىرايدى كۇنىمىز.
22-وقۋشى: كۇننىڭ جاڭا نۇرى بار.
مۇنىڭ عاجاپ سىرى بار
حالىق سۇيگەن مەيرام - بۇل!
قارسى الايىق تۇرىڭدار.
جۇرگىزۋشى: شاڭىراق ەش ۋاقىتتى شايقالماسىن،
بەرەكەمىز وسىلايشا ورتايماسىن.
بوساعاعا ناۋرىز قۇت بوپ كىرىپ،
انالاردىڭ جۇزدەرى قارتايماسىن!
- دەي كەلە، ناۋرىزدىڭ العاشقى مەرەكەلەرىنىڭ ءبىرى انالارىمىزدى دا ەستەن شىعارمايىق، بالالار.
ءان: «اناشىم»
جۇرگىزۋشى: ۇلىس كۇنى قازان تولسا،
سول جىلى اق مول بولار.
ناۋرىزدا باتا الساڭ،
سوندا ولجالى جول بولار!
- دەمەكشى سابيلەردىڭ دە، شىنايى جۇرەگىنەن شىققان «اق باتاسىن» الايىق.
روللان: ۋا، حالقىم توق بولسىن!
كويلەكتەرىڭ كوك بولسىن!
ۋايىم-قايعى جوق بولسىن!
قۋانىشتارىڭ كوپ بولسىن!
ازيز: ۇلىس باقتى بولسىن!
ءار كۇنىمىز جاقسى بولسىن!
دوستىعىمىز بەرىك بولسىن،
ونەر-بىلىم سەرىك بولسىن!
دامير: ۇلىس وڭ بولسىن!
اق مول بولسىن!
قايدا بارساڭ اق جول بولسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن! ءاۋمين!
جۇرگىزۋشى: كەڭ پەيىل، دارحان حالقىمىز،
كەڭەيدى ءداستۇر سالتىمىز.
ءداستۇرىن ەلدىڭ سىيلاڭدار،
اتا-سالتىن تويلاڭدار.
- بالالار، ءقازىر سىزدەر قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرپىندا ەرەكشە ورىن الاتىن سالت—داستۇرلەرىن كورىپ، كۋاسى بولاسىڭدار. اجەمىز ءبىزدى بەسىك جابدىقتارىمەن تانىستىرىپ، بەسىككە قالاي بولەۋدى كورسەتەدى. ال، بىزدەر ءوزىمىز ۇيرەنگەن بەسىك جىرىن ايتايىق.
Y. بەسىككە سالۋ ءراسىمى.
اجە: - اينالايىن قاراقتارىم، بارىڭدە وسىنداي كىشكەنتاي بولعانسىڭدار. سەندەردىڭ دە انالارىڭ بەسىككە بولەپ، «بەسىك جىرىن» ايتقان. جاس نارەستەنى بەسىككە بولەۋ اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان قاسيەتتى داستۇرلەرىنىڭ ءبىرى. بەسىكتى تالدان، قاراعايدان، قايىڭنان ويۋلاپ شەبەرلەر جاساعان. بەسىك جابدىقتارى: بەسىك كورپە، جەرگوك، باس جاستىق، اياق جاستىق ، ەكى جامباس جاستىق، ەكى تارتپا ءجىپ، شۇمەك، تۇبەك.
نارەستەنى بەسىككە سالماس بۇرىن ادىراسپانمەن تۇتىندەتىپ الاستايدى. سوندا بالانىڭ ۇيقىسى تىنىش بولادى، شوشىمايدى دەگەن ىرىم بار.
الاس، الاس، بالادان الاس،
يەسى كەلدى، پالەسى كوش!
كوزى جاماننىڭ كوزىنەن الاس!
ءتىلى جاماننىڭ تىلىنەن الاس!
بالانى بەسىككە بولەردەن بۇرىن «تىشتى ما؟» ىرىمى جاسالادى. بەسىكتىڭ تۇبەك تەسىگى ارقىلى باۋىرساق، كامپيت، تاتتىلەر وتكىزىلەدى. بۇل حالقىمىزدىڭ « بالاعا بەسىك قۇت دارىتسىن!» دەگەن نيەتتەن تۋعان ءراسىم.
(ايجاننىڭ اجەسى بەسىككە بولەپ بەرگەن سوڭ، اجەگە سىيلىق-كادەسى بەرىلدى.)
YI. «بەسىك جىرى»
اشىق بولسىن قاس-قاباق،
تاسپەن اتقاندى اسپەن ات.
بەيتانىس تا، تانىستا
بۇگىن توردە باس قوناق.
ارپا، بيداي تارى بار.
قاتىق، مالتا تاعى بار.
ىشەتىنىڭ، جەيتىنىڭ
بۇل كوجەدە ءبارى بار، - دەمەكشى اجەلەرىمىزدىڭ «ناۋرىز كوجەسى» دايىن ەكەن.
YII. «ناۋرىز كوجە» (جىبەك اجەي كوجەنىڭ دايىندالۋىن ءتۇسىندىردى.)
[b]اجەنىڭ اۋەنى:[/b]
اۋ اتالار، انالار!
اينالايىن بالالار!
جەپ-ىشسىن دەپ تامسانىپ،
جەتى ءتۇرلى ءدام سالىپ
ناۋرىز كوجە ءپىسىردىم.
قۇيدىم التىن تاباققا
بال كوجەدەن تاتىڭدار،
بار قىزىققا باتىڭدار.
كوجەگە جاس-كارىڭدى،
شاقىرامىن ءبارىڭدى.
(كوجەدەن ءدام تاتقان سوڭ، باتا بەرىلەدى.)
[b]YIII. جۇرگىزۋشى:[/b] كەڭ دالامنىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
باسقا ۇلتتان وزگەشە
ايتىس ونەر سالتىمىز.
- ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز كوبىنەسە جارىس پەن ويىن مەرەكەسى. بۇل مەرەكەنى جاستار ەرەكشە ءبىر ىجداھاتتىلىقپەن كۇتكەن. ويتكەنى بۇل كۇنى انمەن جارىسقان، شەشەن قىز-جىگىتتەرىمىز ازىل-قالجىڭمەن ايتىس ونەرىن تاماشالاعان.
ەندى، قىز بەن جىگىتتىڭ ايتىس ونەرى. ورتادا 2 توپتىڭ ءدۇل-دۇل ايتىسكەرلەرى سۇيىنعالييەۆ اقجول مەن اۋباكيروۆا انەلدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق.
اقجول:
مەنىمەنەن ايتىسار،
پىسىق قىزىڭ قايسىڭ بار.
قولدان كەلسە ازىلدەپ،
ماعان سىندى ايتىڭدار.
انەل: ايتىسۋعا وزىڭمەن
شىعىپ تۇرمىن الدىڭا.
كۇن اتتارىن بىلمەۋشى-ەڭ،
جاتتاپ ونى الدىڭ با؟
اقجول:
قۇربىم كىمگە كۇلەسىڭ،
ءوزىڭ نەنى بىلەسىڭ، ؟
ونعا دەيىن قينالىپ،
ساناي دا الماي جۇرەسىڭ.
انەل:
باتەڭكەڭنىڭ باۋىندا
بايلاي الماي ءجۇرۋشى ەڭ.
ۇيرەندىڭ بە، جيدەڭدى،
تەرىس قاراي كيۋشى ەڭ؟
اقجول:
ولپى—سولپى كيگەنىڭ،
ويىڭدا نە تۇيگەنىڭ
نامىسىما قۇربىجان،
ناۋرىز كۇنى تيمەگىن.
ەكەۋى بىرگە:
ۇلى ناۋرىز ءبارىڭدى،
تاتۋلىققا شاقىرعان.
توقتاتپاساق ايتىستى،
ءسوز قالعان با اقىننان.
[b]IX. جۇرگىزۋشى:[/b] - حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن بەرى كەلە جاتقان ءداستۇرىنىڭ ءبىرى - تۇساۋ كەسۋ.
بۇل بالا قاز تۇرىپ، ءتاي-تاي باسىپ جۇرگەن كەزدە جاسالاتىن ءداستۇر. ءسابيدىڭ تۇساۋىن ءجۇرىسى ادەمى، ەلگە سىيلى ادامعا كەسكىزەدى. ول ادامنىڭ ءومىرىن ۇلگى-ونەگە ەتىپ ىرىمدايدى ەكەن.
ەندەشە تۇساۋ كەسۋ ءراسىمىن تاماشالايىق. بىزگە قوناققا كىشكەنتاي ءبۇلدىرشىنىمىز كەلىپ وتىر ەكەن. وسى تويدا سول ءبۇلدىرشىنىمىزدىڭ تۇساۋىن كەسۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر.
[b]اجە ءسوزى:[/b]
- حالقىمىز بالانىڭ تۇساۋىن الا جىپپەن، توق ىشەكپەن نەمەسە كوك شوپپەن كەسكەن. الا جىپپەن كەسەتىنى – ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماسىن دەگەنى. توق ىشەكپەن كەسەتىن سەبەبى - توقشىلىقتا ءومىر ءسۇرسىن دەگەنى. ال كوك شوپپەن كەسەتىنى - كوكتەي وسىپ-وركەندەسىن دەپ ىرىمدايدى.
(تۇساۋ كەسۋ سالتى جاسالدى. ءسابيدى ەكى ادام ورتاعا الىپ شىعىپ قادام باستىرادى.)
[b]X. تۇساۋ كەسەر جىرى:[/b
قاز، قاز بالام قاز بالام،
قادام باساڭ قۋانام
قاز، قاز بالام قاز بالام
تاقىمىڭدى جاز بالام.
كۇرمەۋىڭد شەشەيىن،
تۇساۋىڭدى كەسەيىن
قادامىڭا قارايىق،
باسقانىڭدى سانايىق.
قاز، قاز بالام جۇرە عوي،
بالتىرىڭدى تۇرە عوي.
تاي-قۇلىن بوپ شابا عوي،
وزىپ بايگە الا عوي،
قاز باسا عوي قاراعىم،
قۇتتى بولسىن قادامىڭ،
ومىرگە اياق باسا عوي.
اسۋلاردان اسا عوي.
(تۇساۋىن كەسكەن ادامعا ارنايى سىيلىق بەرىلىپ، سابيگە جاڭا كيىم كيگىزىلەدى.)
[b]جۇرگىزۋشى:[/b] ناۋرىز تويىندا ۇلتتىق ويىنداردىڭ دا ەرەكشە ءمانى بار. ولار: قىز قۋۋ، اۋدارىسپاق، كۇش سىناسۋ، ارقان تارتىس، اسىق اتۋ، ت.ب. ولاي بولسا، سول ويىنداردى تاماشالايىق.
[b]1. «قىز قۋۋ» ويىنى.
2. «ارقان تارتىس» ويىنى.
3. «كۇش سىناسۋ» (بىلەكتەسۋ) ويىنى.
اتا-انالارمەن ويىن:[/b]
4. «اسىق اتۋ» (بۇل ويىندا قورجىنداعى اسىقتى الۋ ارقىلى، اتا-انالار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.)
1-اسىق: ءسۇيىنشى قاي ۋاقىتتا سۇرالادى؟
2-اسىق: بازارلىق دەگەن نە؟
3-اسىق: سۇندەت توي تۋرالى تۇسىنىك بەرىڭىز؟
4-اسىق: ءتىلاشار قاي كەزدە جاسالادى؟
5-اسىق: ۇلتتىق تاعامداردى اتاڭىز؟
6-اسىق: قازاقشا جىل ساناۋدى رەتىمەن ايتىڭىز؟
7-اسىق: قوناقتىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
8-اسىق: داستارحان باسىندا بالاڭىزعا قانداي ەسكەرتۋلەر، تىيىمدار جاسايسىز؟
9-اسىق: قازاقشا اپتا كۇندەرىن اتاڭىز؟
10-اسىق: كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىسىن اتاڭىز؟
[b]جۇرگىزۋشى:[/b] جاڭعىرتقان ءداستۇرىمدى راحمەت ەلىم،
تەربەتسىن شاتتىق انمەن قازاق جەرىن.
توي باستاعان قادامىڭ قۇتتى بولسىن.
جالعاسىن ءداستۇرىڭدى بوبەكتەرىڭ.
- ال، قۇرمەتتى اتا-انالار، بالالار، قوناقتار، بۇگىنگى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنگى - ناۋرىز مەرەكەسىن، جاقسى كوڭىل-كۇيمەن وتكىزۋگە ات سالىسىپ قاتىناسقاندارىڭىزعا كوپتەن-كوپ راحمەت! كەلەر ناۋرىزعا ءتورت كوزىمىز تۇگەل ۋايىم-قايعىسىز، امان-ساۋ بولىپ، توقشىلىقپەن جەتەيىك»، - دەگەن يگى تىلەكپەن مەرەكەلىك باعدارلامانى اياقتايىق.
(قوناقتار مەرەكەلىك داستارحانعا شاقىرىلادى.)
You Might Also Like
