مۇقاعالي ماقاتايەۆ عاسىر اقىنى
مۇقاعالي ماقاتايەۆ عاسىر اقىنى
«ءومىرىم، ءسىرا دا، ارىدەن باستالعان،
ارىدەن باستالىپ، ماڭگىگە تاستالعان...»
جوسپار.
ءى. كىرىسپە.
1. اقيىق اقىن
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. ”عاسىر اقىنى”
ءىىى. قورىتىندى
عاجايىپ اقىنداردىڭ ءبىرى – مۇقاعالي ماقاتايەۆ كىشكەنتاي بالا كەزىنەن باستاپ قانشاما قيىنشىلىق كورسە دە، مويىماي ولەڭ – جىرعا اۋەس بولعان. العاشقى ولەڭدەرىن ون - ون ءبىر جاسىنان باستاپ جازا باستاعان مۇقاعالي اتامىز كوپتەگەن تاقىرىپتارعا قالام سەرمەگەن اقيىق اقىنداردىڭ بىرىنە اينالدى. اقىننىڭ عۇمىرلى پوەزياسى بۇگىنگى تاڭدا بارشا جۇرتتىڭ جۇرەگىنەن بەرىك ورىن الىپ، قۋانىشى مەن قايعىسىن بولىسەتىن اينىماس جان سەرىگىنە اينالدى. مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرى شىن شابىتتىڭ، قيىن كۇيزەلىس پەن شىن قۋانىشتان، شىن ساعىنىشتان تۋعان. اقىن ۇلى سەزىمگە باس ءيىپ، ءوز ولەڭدەرىندە ماحاببات تاقىرىبىن كەڭىنەن سۋرەتتەگەن. مۇقاعالي اتانىڭ ءار ولەڭى ءوزىنىڭ ماعىناسىمەن، شىنايىلىعىمەن، تازالىعىمەن وقىرمانىن وزىنە باۋراپ الادى جانە وي سالادى.
اقىننىڭ ءوزى «ەگەر سىزدەر شىنىمەن مەنىڭ ءومىربايانىمدى، شىعارماشىلىعىمدى زەرتتەمەك بولساڭدار، وندى مەن نە جازام، سونىڭ ءبارىن تۇگەل وقىپ شىعۋدى ۇمىتپاعايسىزدار. مەن ءوز ولەڭدەرىمنەن ءبولىپ قاراماۋلارىڭىزدى وتىنەم» دەگەن ەكەن.
تۋعان جەرىنە، ءوز وتانىنا ارناعان ولەڭىن ادەبيەتتىك وقۋدان جاتتاپ، جاتقا ايتقان كەزدە مەنىڭ بويىمدى پاتريوتتىق سەزىم بيلەپ العانداي بولدى. مىنە، اقىننىڭ قۇدىرەتتىلىگى وسىندا ەكەن عوي دەپ ويلادىم.
مۇقاعالي اتامىزدىڭ اسەرلى جىرلارى ءار قازاقتىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الدى. سوندىقتان دا وسىنداي اقىنىنا حالقى «عاسىر اقىنى» دەگەن ات بەردى.
مۇقاعالي اتامىزدىڭ جىرىن تىڭدايتىن، ءسۇيىپ وقيتىن ۇرپاعى بار دا، اتى سانامىزدا ماڭگىگە قالادى.
مۇقاعالي مۇراسى، مارجان پوەزيا – ماڭگىلىك، بولاشاق ۇرپاقتىڭ ەنشىسى، قادىرلەيتىن مۇراسى.
اقىننىڭ ءسوزى ولمەسە، ءوزى دە ولمەگەنى. مۇقاعالي – جالپىحالىقتىق، ۇلتتىق تۇلعا. ءاربىر ولەڭىن وقىعاندا، ونىڭ قازاق ەكەنىن جازباي تانيسىڭ، ۇلت اقىنى ەكەنىن ايقىن اڭعاراسىڭ.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ قاي تاقىرىپقا بارسا دا، نە تۋرالى جازسا دا، شىعارمالارىنىڭ استارىنا ادامنىڭ عۇمىرى مەن تاعدىرى ايتىلادى.
پوەزيا! اقىن رۋحى – ۇلت رۋحىنىڭ اجىراماس بولشەگى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ – ەشقاشان ورتايمايتىن، ەشقاشان سونبەيتىن مول قازىنا قالدىرعان اقىن.
مۇقاعالي ماقاتايەۆتا قازاقتىڭ ارۋ - اقىندارىن ەرەكشە ارداق تۇتقان. بارىنە دە اسا زور ىقىلاسپەن قارادى. جىلى ءسوزىن عانا ايتىپ قويعان جوق، وتتى جىرلارىن دا ارنادى.
سونداي ولمەس تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى – اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆاعا ارنالعان عاجايىپ ولەڭى.
- فاريزا! فاريزاجان! فاريزا - قىز،
ومىردە اقىنداردىڭ ءبارى جالعىز...
شىداي - شىداي اقىرى جالىعارمىز،
بىرىمىزدەن ءبىرىمىز ارىلارمىز.
بىزدەردى دە جوقتايتىن جان بولسا ەگەر،
شاڭ باسقان ارحيۆتەردەن تابىلارمىز، - دەپ باستالاتىن بۇل ولەڭ وسى كۇنى قازاق جاستارى جاتقا بىلەتىن، ءتىپتى ءان عىپ ايتاتىن وتە تانىمال شىعارما.
سول جىردىڭ ءبىر تۇسىندا:
- جانارىمدى تۇمانمەن تۇمشالادىم.
... سەرىپپەسى ءۇزىلىپ تۇر ساداعىم!
جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماي،
قىز دا بولساڭ مەن ساعان مۇڭ شاعامىن!
اۋىرلار دەپ ويلاپ پا ەم مۇنشا ءحالىم!- دەگەن جولدار دا بار. اقىن - جۇرەك نەگە وسىنشا تارىقتى ەكەن؟ نەگە قازاقتىڭ جىگىتتەرى ءبىر - بىرىنە تىم سالقىن؟ نەگە تالانتتار تاعدىرى تايعاناق، جولى اۋىر؟
الدە... مۇقاعالي فاريزانى ارۋ - اقىن بولا تۇرا ماحامبەت - مىنەز بايقاتىپ جۇرگەن ورلىگى ءۇشىن ۇناتتى ما؟ سول ءۇشىن باسىن ءيىپ، «مەن سەنىمەن دوس بولامىن» دەپ كوڭىل تۇكپىرىندەگى اسىل سەزىمىن اقتارىپ سالدى ما؟
الدە... مۇقاعالي اقىن دا وسى ولەڭدى جازىپ وتىرىپ، باياعى بالعىن شاعىن ساعىنا ەسكە ءتۇسىردى مە ەكەن! اناسىنىڭ ءالديى – بەسىك جىرى ساناسىندا اۋەز بولىپ تۇرىپ الدى ما ەكەن؟ بۇگىندە مۇقاعالي مۇراسى - كوپشىلىكتىڭ جۇرەگىنەن ورىن الا ءبىلدى.
قالاي دەسەك تە، اقىندارىمىزدىڭ بولعانى، ارامىزدا جايراڭداپ جۇرگەنى، سىرلى ولەڭ ورنەكتەگەنى عاجاپ نارسە عوي!
قورىتا كەلە ايتارىم، «عاسىر اقىنى» اتانعان ءمۇقاعاليدىڭ بارلىق ەڭبەگى تۇتاستاي العاندا، وتكەن عاسىردىڭ اسىل مۇرالار قاتارىنا جاتادى. ولەڭمەن دە، ومىرمەن دە بۇكپەسىز قاۋىشىپ، قالتارىسسىز سۇيگەن اقىن جۇرەگى سوڭعى دەمىنە دەيىن كىرشىكسىز سەزىم ورتىندە ءوتتى. اقىننىڭ ءار ولەڭىندە، ءار شۋماعىندا بۇكپەسىز، اقجارقىن كوڭىلمەن سازدى سىر توگىپ وتىرعانداي. ولەڭنىڭ ىرعاعىنان دا، تەربەلىسىنەن دە اقىننىڭ قيمىلىن، داۋىسىن، مانەرىن ەستىپ، مىنەز - قۇلقىن تانيمىز. ويتكەنى ول ولەڭنەن، ونەردەن سىر ىرىككەن ەمەس. ولەڭگە ءوز جان دۇنيەسىن اشتى، ولەڭنىڭ سىرلى قۇپيالارىن جاريا ەتتى.
«ءومىرىم، ءسىرا دا، ارىدەن باستالعان،
ارىدەن باستالىپ، ماڭگىگە تاستالعان...»
جوسپار.
ءى. كىرىسپە.
1. اقيىق اقىن
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. ”عاسىر اقىنى”
ءىىى. قورىتىندى
عاجايىپ اقىنداردىڭ ءبىرى – مۇقاعالي ماقاتايەۆ كىشكەنتاي بالا كەزىنەن باستاپ قانشاما قيىنشىلىق كورسە دە، مويىماي ولەڭ – جىرعا اۋەس بولعان. العاشقى ولەڭدەرىن ون - ون ءبىر جاسىنان باستاپ جازا باستاعان مۇقاعالي اتامىز كوپتەگەن تاقىرىپتارعا قالام سەرمەگەن اقيىق اقىنداردىڭ بىرىنە اينالدى. اقىننىڭ عۇمىرلى پوەزياسى بۇگىنگى تاڭدا بارشا جۇرتتىڭ جۇرەگىنەن بەرىك ورىن الىپ، قۋانىشى مەن قايعىسىن بولىسەتىن اينىماس جان سەرىگىنە اينالدى. مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرى شىن شابىتتىڭ، قيىن كۇيزەلىس پەن شىن قۋانىشتان، شىن ساعىنىشتان تۋعان. اقىن ۇلى سەزىمگە باس ءيىپ، ءوز ولەڭدەرىندە ماحاببات تاقىرىبىن كەڭىنەن سۋرەتتەگەن. مۇقاعالي اتانىڭ ءار ولەڭى ءوزىنىڭ ماعىناسىمەن، شىنايىلىعىمەن، تازالىعىمەن وقىرمانىن وزىنە باۋراپ الادى جانە وي سالادى.
اقىننىڭ ءوزى «ەگەر سىزدەر شىنىمەن مەنىڭ ءومىربايانىمدى، شىعارماشىلىعىمدى زەرتتەمەك بولساڭدار، وندى مەن نە جازام، سونىڭ ءبارىن تۇگەل وقىپ شىعۋدى ۇمىتپاعايسىزدار. مەن ءوز ولەڭدەرىمنەن ءبولىپ قاراماۋلارىڭىزدى وتىنەم» دەگەن ەكەن.
تۋعان جەرىنە، ءوز وتانىنا ارناعان ولەڭىن ادەبيەتتىك وقۋدان جاتتاپ، جاتقا ايتقان كەزدە مەنىڭ بويىمدى پاتريوتتىق سەزىم بيلەپ العانداي بولدى. مىنە، اقىننىڭ قۇدىرەتتىلىگى وسىندا ەكەن عوي دەپ ويلادىم.
مۇقاعالي اتامىزدىڭ اسەرلى جىرلارى ءار قازاقتىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الدى. سوندىقتان دا وسىنداي اقىنىنا حالقى «عاسىر اقىنى» دەگەن ات بەردى.
مۇقاعالي اتامىزدىڭ جىرىن تىڭدايتىن، ءسۇيىپ وقيتىن ۇرپاعى بار دا، اتى سانامىزدا ماڭگىگە قالادى.
مۇقاعالي مۇراسى، مارجان پوەزيا – ماڭگىلىك، بولاشاق ۇرپاقتىڭ ەنشىسى، قادىرلەيتىن مۇراسى.
اقىننىڭ ءسوزى ولمەسە، ءوزى دە ولمەگەنى. مۇقاعالي – جالپىحالىقتىق، ۇلتتىق تۇلعا. ءاربىر ولەڭىن وقىعاندا، ونىڭ قازاق ەكەنىن جازباي تانيسىڭ، ۇلت اقىنى ەكەنىن ايقىن اڭعاراسىڭ.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ قاي تاقىرىپقا بارسا دا، نە تۋرالى جازسا دا، شىعارمالارىنىڭ استارىنا ادامنىڭ عۇمىرى مەن تاعدىرى ايتىلادى.
پوەزيا! اقىن رۋحى – ۇلت رۋحىنىڭ اجىراماس بولشەگى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ – ەشقاشان ورتايمايتىن، ەشقاشان سونبەيتىن مول قازىنا قالدىرعان اقىن.
مۇقاعالي ماقاتايەۆتا قازاقتىڭ ارۋ - اقىندارىن ەرەكشە ارداق تۇتقان. بارىنە دە اسا زور ىقىلاسپەن قارادى. جىلى ءسوزىن عانا ايتىپ قويعان جوق، وتتى جىرلارىن دا ارنادى.
سونداي ولمەس تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى – اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆاعا ارنالعان عاجايىپ ولەڭى.
- فاريزا! فاريزاجان! فاريزا - قىز،
ومىردە اقىنداردىڭ ءبارى جالعىز...
شىداي - شىداي اقىرى جالىعارمىز،
بىرىمىزدەن ءبىرىمىز ارىلارمىز.
بىزدەردى دە جوقتايتىن جان بولسا ەگەر،
شاڭ باسقان ارحيۆتەردەن تابىلارمىز، - دەپ باستالاتىن بۇل ولەڭ وسى كۇنى قازاق جاستارى جاتقا بىلەتىن، ءتىپتى ءان عىپ ايتاتىن وتە تانىمال شىعارما.
سول جىردىڭ ءبىر تۇسىندا:
- جانارىمدى تۇمانمەن تۇمشالادىم.
... سەرىپپەسى ءۇزىلىپ تۇر ساداعىم!
جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماي،
قىز دا بولساڭ مەن ساعان مۇڭ شاعامىن!
اۋىرلار دەپ ويلاپ پا ەم مۇنشا ءحالىم!- دەگەن جولدار دا بار. اقىن - جۇرەك نەگە وسىنشا تارىقتى ەكەن؟ نەگە قازاقتىڭ جىگىتتەرى ءبىر - بىرىنە تىم سالقىن؟ نەگە تالانتتار تاعدىرى تايعاناق، جولى اۋىر؟
الدە... مۇقاعالي فاريزانى ارۋ - اقىن بولا تۇرا ماحامبەت - مىنەز بايقاتىپ جۇرگەن ورلىگى ءۇشىن ۇناتتى ما؟ سول ءۇشىن باسىن ءيىپ، «مەن سەنىمەن دوس بولامىن» دەپ كوڭىل تۇكپىرىندەگى اسىل سەزىمىن اقتارىپ سالدى ما؟
الدە... مۇقاعالي اقىن دا وسى ولەڭدى جازىپ وتىرىپ، باياعى بالعىن شاعىن ساعىنا ەسكە ءتۇسىردى مە ەكەن! اناسىنىڭ ءالديى – بەسىك جىرى ساناسىندا اۋەز بولىپ تۇرىپ الدى ما ەكەن؟ بۇگىندە مۇقاعالي مۇراسى - كوپشىلىكتىڭ جۇرەگىنەن ورىن الا ءبىلدى.
قالاي دەسەك تە، اقىندارىمىزدىڭ بولعانى، ارامىزدا جايراڭداپ جۇرگەنى، سىرلى ولەڭ ورنەكتەگەنى عاجاپ نارسە عوي!
قورىتا كەلە ايتارىم، «عاسىر اقىنى» اتانعان ءمۇقاعاليدىڭ بارلىق ەڭبەگى تۇتاستاي العاندا، وتكەن عاسىردىڭ اسىل مۇرالار قاتارىنا جاتادى. ولەڭمەن دە، ومىرمەن دە بۇكپەسىز قاۋىشىپ، قالتارىسسىز سۇيگەن اقىن جۇرەگى سوڭعى دەمىنە دەيىن كىرشىكسىز سەزىم ورتىندە ءوتتى. اقىننىڭ ءار ولەڭىندە، ءار شۋماعىندا بۇكپەسىز، اقجارقىن كوڭىلمەن سازدى سىر توگىپ وتىرعانداي. ولەڭنىڭ ىرعاعىنان دا، تەربەلىسىنەن دە اقىننىڭ قيمىلىن، داۋىسىن، مانەرىن ەستىپ، مىنەز - قۇلقىن تانيمىز. ويتكەنى ول ولەڭنەن، ونەردەن سىر ىرىككەن ەمەس. ولەڭگە ءوز جان دۇنيەسىن اشتى، ولەڭنىڭ سىرلى قۇپيالارىن جاريا ەتتى.
You Might Also Like
