InfoHub Logo

جىل قايىرۋ بويىنشا ون ەكى جىل اينالعاندا ءبىر مۇشەل تولادى. كونە كوز قاريالار وتكەن جىلداردى ەسەپتەگەندە نەمەسە ادام جاسىن ايىرعىسى كەلگەندە وسى مۇشەلدى قولايلى كورەدى.

مۇشەل جاستى انىقتاعاندا ءبىر ەرەكشەلىكتى ەستە ۇستاعان ءجون. ياعني، بالا 13 جاسقا تولعاندا – ءبىر مۇشەل دەپ قايىرادى دا، كەيىنگىلەرىنە 12 جىلدان قوسىپ وتىرادى. سوندا ءبىر مۇشەل – 13 جاس، ەكى مۇشەل – 25، ءۇش مۇشەل – 37، ءتورت مۇشەل – 49، بەس مۇشەل – 61، التى مۇشەل – 73، جەتى مۇشەل – 85، سەگىز مۇشەل – 97 دەپ كايىرىپ، ادام جاسىن وڭاي شىعارادى.

ەرتەدە تۇركى قاعاندارىنىڭ ءبىرى وزىنەن بىرنەشە جىل بۇرىن وتكەن اتىشۋلى ءبىر سوعىستىڭ ءتاسىلىن ۇيرەنبەكشى بولادى. ءبىراق ول سوعىس قاي جىلى وتكەنىن بىلمەي، ابدەن شاتاسادى. سوندا قاعان ءوزىنىڭ قاۋىمىنا بىلاي دەپتى: «ءبىز تاريحىمىزدى انىقتاۋدا كوپ جاڭىلىستىق، ال بىزدەن كەيىنگىلەر بۇدان دا جامان جاڭىلىسادى. ءبىز ەندى جىلدارعا ات كويايىق. بۇل – ءبىزدىڭ كەيىنگىگە قالدىرعان ەسكەرتكىشىمىز بولسىن»، – ىلە وزەنىنىڭ ەكىنشى باسىنا اۋ قۇرعىزىپ، جابايى حايۋانداردى وزەنگە قاراي قۋۋعا بۇيرىق بەرەدى. نوكەرلەر حايۋانداردى قاۋمالاپ ۇركىتە باستايدى. ءبارى بىردەي وتە الماي، ون ەكىسى عانا سۋدان امان شىققان ەكەن. ەڭ الدىمەن، سۋدان وتكەن تىشقان بولىپتى. وسىدان جىل باسى تىشقان اتالىپتى. ودان كەيىن سۋدان سيىر، سوسىن بارىس، قويان، ۇلۋ، جىلان، جىلقى، قوي، مەشىن، تاۋىق، يت، دوڭىز ءوتىپتى. ءسويتىپ، ءارقايسىسى ءبىر-بىر جىلدىڭ اتىن الىپتى.
وسىلاي، ون ەكى جىل ءبىر اينالىپ شىقسا، ءبىر مۇشەل جاس، ەكى اينالىپ شىقسا، ەكى مۇشەل جاس دەپ ەسەپتەلىپتى.

13 جاس
جوعارىداعى مۇشەل جىلداردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ادام ومىرىنە تيگىزەر اسەرى، ىقپالى بولادى. العاشقى مۇشەلدە ون ءۇش جاستاعى بالانىڭ ەرەسەكتىك شاققا ءوتۋ كەزەڭى ايقىندالادى. بۇل كەزەڭدە ەر بالالاردىڭ داۋسى وزگەرىپ، سۇيەگى ىرىلەنىپ، قىز بالالاردىڭ دەنە ءبىتىمى سۇيكىمدى بولا باستايدى. حالقىمىز وسىنداي ەس توقتاتىپ، ەتەك جابا باستاعان جاستى «ون ۇشتە – وتاۋ يەسى» دەپ دارىپتەگەن. بالالارىن وتباسىلىق ومىرگە باۋلۋدى قولعا العان. وسىنداي جەتكىنشەك شاعىندا اقتامبەردى جىراۋ:

جاسىم جەتىپ ون بەسكە،
كىرەر مە ەكەم كەڭ ەسىككە،
بۇعانا قاتىپ، بەل بەكىپ.
ەرەگىسكەن دۇشپانمەن،
شىعار كۇن تۋسا كۇرەسكە! – دەپ تالپىنسا، الماجان ازامات قىزى:

ون تورتىمە كەلگەندە،
ساليقالى قىز بولدىم،
جىبەكتەي شاشىن تالداعان..، - دەپ، بويىن كۇتىپ، بويجەتكەندىك شاققا جەتكەنىن اڭعارتادى.

25 جاس
جيىرما بەس جاس – ناعىز جىگىتتىك جاس دەپ ەسەپتەلەدى. بۇل كەزدە بويداعى كۇش-قۋات كەمەلىنە كەلەدى. تاسىعان كۇش-قايراتتى قايدا جۇمسارىن بىلمەي، جالىنداپ تۇراتىن كەز. بۇل داۋرەندى ءجۇسىپ بالاساعۇن:

ەڭ ءتاتتى كەز – جىگىتتىكتىڭ شاعى دا،
يگىلىكتىڭ و دا بەرگەن باعى دا، – دەپ دارىپتەسە، ۇلى اباي:

جاستىقتىڭ اتى ارىنداپ،
تاس قياعا ورلەدىڭ، – دەيدى.

شال اقىن:
جيىرما بەس – ەندى كەلمەس البىرت جاسسىڭ،
قايراتىڭ قيراتقانداي تاۋدىڭ تاسىن، – دەپ تامسانا جىرىنا قوسقان.

37 جاس
وتىز جەتى جاس – ءومىردىڭ جاقسى-جامانىن، وڭ-سولىن تانىپ، اقىل توقتاتىپ، قىرىقتىڭ قىرقاسىنا كوتەرىلگەن كەز. بۇل ۋاكىتتى ج.بالاساعۇن:
جاس تا كەلىپ قىرىقپەنەن استاسار.
سول ۋاقىتتا جىگىتتىك مە قوشتاسار، – دەپ، ال بۇكار جىراۋ:

قىرىق دەگەن جاسىڭىز
ەرتتەپ قويعان قۇر اتتاي، – دەپ بەدەرلەسە، شال اقىن:

قىرىق تا ءبىر جاس ەكەن، قىردان استىم،
كوڭىلدى تاسىپ جۇرگەن ارەڭ باستىم، – دەپ ساباسىنا كەلەدى.

49 جاس
قىرىق توعىز جاس – بويداعى كۇش قايتا باستاعانىمەن، كارىلىكتى ءالى مويىنداماعان، اقىل-ويى ناعىز كەمەلىنە كەلگەن ەردىڭ جاسى.
بۇل كەزەڭدى بۇقار جىراۋ:
ەلۋ دەگەن جاسىڭىز
و دا ءبىر كوشكەن ەل ەكەن، - دەپ تولعانسا، شال اقىن بۇل كەزەڭدى:

ەلۋ دە ءبىر جاس ەكەن ەسەپتەۋلى،
ەسەپتەپ ەلدىڭ ءجونىن بىلسەك دەيدى،
كەشەگى جيىرما جاس قايتىپ كەلىپ،
كوڭىلىم بۇرىنعىداي جۇرسەك دەيدى، - دەپ كەيىپتەيدى.

61 جاس
الپىس ءبىر جاس – دانالىعى ارتىپ، وتكەنىنە سىن كوزبەن قارايتىن، تاۋبەگە كەلەتىن كەزەڭ.
بۇل مەزگىلدى بۇقار جىراۋ:
الپىس دەگەن جاسىڭىز
قايعىلى-مۇڭلى كۇن ەكەن، - دەپ مويىنداسا، شال اقىن:

الپىستاعى جاسىڭىز
قوڭىر سالقىن كۇن ەكەن، - دەپ بەينەلەپ بارىپ:

الپىس جاس – بۇل ءبىر وتكەن ءومىر ءسانى،
الپىستا بويدا قۋات تۇرماس ءبارى، - دەگەن توقتامعا كەلەدى.

73 جاس
بۇل مۇشەلدە ادام كارىلىكتى مويىنداپ، بويى ەڭكىش تارتادى، اياعى تۇسالىپ، ءجۇرىپ- تۇرۋى قيىندايدى. بۇل كەزەڭدى ج.بالاساعۇن:
بۇل دۇنيە كوزدىڭ جاۋىن، نۇرىن الار،
جاسارىپ، جاس كەلىندەي ىرعالار.
قۋانتار دا، جالعان سالار سۇرگىنگە،
تەرىس قارار ءماز قىپ قويىپ ءبىر كۇنگە، - دەپ سۋرەتتەسە، شال اقىن:

جەتپىستە جەر تايانباي تۇرا المايسىڭ،
موينىڭدى جان-جاعىڭا بۇرا المايسىڭ، - دەپ كۇرسىنەدى.

85 جاس
سەكسەن بەس جاس. بۇل جاستا ادام ءجۇرىپ-تۇرۋدان، ۇيقىدان قالادى. بالا سياقتى وكپەلەگىش بولىپ، كۇيبەڭ تىرلىككە تۇسەدى. بۇقار جىراۋ بۇل ۋاقىتتى:
سەكسەن دەگەن جاسىڭىز
قاراڭعى تۇمان ءتۇن ەكەن، - دەپ تۇقىرتسا، شال اقىن:

سەكسەندە تۇياعىڭدى سەرىپپەيسىڭ،
سەلت ەتىپ ەش نارسەگە ەلىكپەيسىڭ، - دەپ سىناپ، مىنەيدى.

97 جاس
توقسان جەتى جاس. بۇل مۇشەلگە جەتكەن ادامداردىڭ كەيبىرى جاس بالاداي جاۋتاڭداپ، كاۋقارسىز بولىپ قالادى. بۇل مەزگىلدى شال اقىن:
توقسان، سەن تامان جاستىڭ زورى ەكەنسىڭ،
سۇيەگىڭ قارتايعان سوڭ بور ەكەنسىڭ،
توقتىنىڭ بالاسىنا ءالىن كەلمەي،
بالاڭنىڭ بالاسىنا قور ەكەنسىڭ، - دەپ تولعاسا، مادەلى ءجۇسىپقوجا ۇلى:

توقسان بەس توقايلاسىپ ءجۇز كەلەدى،
كوكتەم، جاز، كەزەگىمەن كۇز كەلەدى.
كۇزدەن سوڭ قاھارلى قىس سياقتى،
دەنەڭە قىزۋ ەمەس، مۇز كەلەدى، - دەپ تۇيىندەيدى.
ءيا، بۇل جاسقا جەتكەن دە بار، جەتپەگەن دە بار. دەگەنمەن، اللادان سول جاسقا جەتكىزسىن دەپ تىلەيىك. 

---