InfoHub Logo

ويتكەنى ولاردى تۇرىك سوزدەرىندە K، V جانە KS-عا وڭاي اۋىستىرۋعا بولادى. 1928 جىلى تۇركيا ۇكىمەتى تۇبەگەيلى تۇردە ەلدىڭ ءومىرىن وزگەرتۋگە جانە تۇركياداعى بۇكىل ءومىردى اراب الىپبيىنەن لاتىن الفاۆيتىنە كوشىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. «تۇرىك ءتىلى عاسىرلار بويى تىزبەكتەلگەن، ال ەندى وسى باعانالاردى سىندىراتىن كەز كەلدى، — دەدى سول ۋاقىتتاعى تۇركيا پرەزيدەنتى مۇستافا كەمال اتاتۇرىك.

بۇل وتە راديكالدى قادام بولدى. مۇنىڭ سەبەبى اراب جازۋىنىڭ كەرەمەت كۇردەلىلىگى بولدى — تۇركياداعى مۋلتيمادەنيەتتىلىك جاعدايىندا بۇل شەتەلدىكتەردىڭ ينتەگراسياسىنا ۇلكەن كەدەرگى كەلتىردى جانە باتىس ەلدەرىمەن حالىقارالىق قاتىناستارعا كەرى اسەرىن تيگىزدى. ەسكى اراب الفاۆيتىندە 5 مىڭعا جۋىق تاڭبالار بولدى — قيىندىقتار تەك شەتەلدىك شىققان وقىرماندار اراسىندا عانا ەمەس، باسپاحانالارداعى جەرگىلىكتى قىزمەتكەرلەر ءۇشىن دە قيىن بولدى.

سوندىقتان تۇركيا پرەزيدەنتى جەر جانە بانكتىك رەفورمالارمەن شەكتەلمەي، جاڭا الفاۆيت ازىرلەۋگە قاتىسىپ، سودان كەيىن ونى حالىققا تاراتۋ ءۇشىن كوميسسيا قۇردى. ول ءتىپتى مۇنداي اۋىسۋدىڭ مۇمكىن بولاتىنىنا كۇماندانبادى — ونىڭ كوز الدىندا ءازىربايجاننىڭ مىسالى بولدى. وندا تۇركىتىلدەس جانە يسلام حالىقتارى اراسىندا لاتىن ءالىپبيىن تاراتۋعا مۇمكىندىك تۋدى.

29 تاڭبادان تۇراتىن قازىرگى تۇرىك ءالفاۆيتى پايدا بولدى. ول لاتىن ارىپتەرىنەن تۇردى، ولاردىڭ كەيبىرىندە دياكريتيكالىق بەلگىلەرى بولدى - ارىپتەردى جەرگىلىكتى ايتىلىمعا بەيىمدەيتىن ارنايى ەلەمەنتتەر. كەيبىر باسقا حاتتار ماقساتسىز پايدالانىلمادى، ويتكەنى كوميسسيانىڭ پىكىرى بويىنشا ولار قاجەت ەمەس ەدى. سونىمەن، الفاۆيتتە Q، W جانە X جوق،

بۇدان كەيىن بەيىمدەلۋدىڭ جانە جاڭا الفاۆيتكە كوشۋدىڭ كۇردەلى جانە ۇزاق پروسەسى ءجۇردى. ەلدەگى بارلىق بەلگىلەردى، كافەلەردىڭ، مەيرامحانالاردىڭ، قوناق ۇيلەردىڭ جانە باسقا مەكەمەلەردىڭ بەلگىلەرىن مۇلدەم اۋىستىرۋ كەرەك بولدى. جاڭا ءالفاۆيتتىڭ كومەگىمەن جاڭا قۇجاتتاردى جازۋ جوسپارلانعان بولاتىن، الايدا ادامدار ەملە بويىنشا ءالى دە جەتكىلىكتى ءبىلىم الا المادى. ول ءۇشىن ەرەسەكتەرگە ارنالعان مەكتەپتەر بۇكىل ەلدە ۇيىمداستىرىلا باستادى، ال 16-دان 40 جاسقا دەيىنگى ازاماتتار بۇل مەكتەپتەردە جاڭا ءالىپبيدى ۇيرەنۋگە ءماجبۇر بولدى.

جاڭا الىپبيگە كوشۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى حالىقتى سەندىرۋ ءۇشىن مۇستافا كەمال اتاتۇرىكتىڭ ءوزى ەل كوميسسياسىمەن بىرگە ساپار شەگىپ، حالىقتى وسى رەفورمانىڭ ماڭىزدىلىعىنا سەندىرە باستادى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە 14 ميلليوننان استام حالقى تۇراتىن ەلدە جازباشا ءتىلدى وزگەرتۋ وڭاي بولعان جوق. كەيبىرەۋلەر بۇل وزگەرىستەر مەن جەڭىلدەتۋلەردى قۇپتادى، ال كەيبىرەۋلەر نارازىلىق ءبىلدىرىپ، مەشىتتەردى بەزەندىرۋ ءۇشىن ءجيى قولدانىلاتىن اراب جازۋى ارقىلى ەلدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى مەن سۇلۋلىعىن جوعالتادى دەپ سانادى.

لاتىن ءالىپبيىنىڭ قابىلدانۋى ەۋروپالىق ستاندارتتارعا سايكەس جاڭادان قۇرىلعان كوپتەگەن باستاۋىش جانە ورتا مەكتەپتەردە، ارنايى جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقۋدى جەڭىلدەتتى، سونىمەن بىرگە عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ دامۋىنا، تۇركيانىڭ ەۋروپالىق مادەنيەت پەن وركەنيەتكە ەنۋىنە ىقپال ەتتى. بۇكىل ناۋقان تۇرىك ءپاتريوتيزمى ۇرانىمەن ءوتتى.

ۇلتتىق ءپاتريوتيزمدى وياتۋ ماقساتىندا تۇرىك ءتىلىن دامىتۋ ناۋقانى دا تۇرىك لينگۆيستيكالىق قوعامىمەن وتكىزىلدى. ونىڭ رەسمي ماقساتى - تۇرىك ءتىلىن شەتەلدىك، اراب-پارسى سوزدەرىنەن تازارتۋ. نەگىزگى ادەبي شىعارمالاردىڭ مازمۇنىن قازىرگى تۇرىك تىلىنە اۋىستىرا وتىرىپ، جاڭا، تەك تۇرىك تىلىنەن شىققان سوزدەردى قولداناتىن قايتا جازۋ پايدا بولدى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

---