سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
مۋزىكالىق شىعارمالاردىڭ مازمۇنىن تالداۋ ءبىلۋ
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى،
قازالى اۋداندىق بالالار اۋەز مەكتەبى وقىتۋشىسى
داريبايەۆا ايگۋل تالاسوۆنا

ماقساتى: مۋزىكالىق شىعارمالاردىڭ مازمۇنىن تالداۋ ءبىلۋ

بىلىمدىلىك ماقساتى: مۋزىكالىق جان - جاقتى ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ.
شىعارماداعى ادەمىلىكتى سەزىنۋى، مۋزىكالىق قابىلەتىن دامىتا وتىرىپ، فورتەپيانو اسپابىنا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: مۋزىكالىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ. ويلاۋ قابىلەتىن دامىتا وتىرىپ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتىپ، شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: بالانى اسەمدىك الەمىنە دىبىس ارقىلى جەتەلەي وتىرىپ، سۇلۋلىق، ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن بويىنا ءسىڭىرۋ، قورشاعان الەمنىڭ شىندىعىن كوركەم دۇنيەلەر ارقىلى ءتۇسىندىرىپ، ورىنداۋشىلىق ماشىعىنا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتى وتكىزۋ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى – سۋرەتتەمەلىك، سۇراق – جاۋاپ.
كورنەكىلىك: مۋزىكالىق اسپاپ، سلايدتار.

ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. جاڭا ساباق.
3. ءۇي تاپسىرماسى.
4. قورىتىندى.
5. باعالاۋ.

كىرىسپە
مۋزىكا ساباعى ءوزارا ءبىر - بىرىمەن وتە تىعىز بايلانىستى بولىمدەردەن تۇرادى. ولار – مۋزىكا تىڭداۋ، ءان ورىنداۋ، مۋزىكالىق ساۋاتتىلىق جانە شىعارماشىلىق تاپسىرمالار. وقۋشى مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاي وتىرىپ، جاڭا دۇنيەمەن تانىسادى. ساباق ۇستىندەگى ءىس - ارەكەتتەر (تىڭداتۋ، ساۋاتىن اشۋ، ورىنداتۋ، شىعارماشىلىق تاپسىرمالار ورىنداۋ، ت. ب.) بالانىڭ وي - قيالىن شىڭدايدى، لوگيكالىق ويلاۋ جۇيەسىن دامىتادى، اسەمدىكتى سەزۋگە سۇلۋلىقتى تۇسىنە بىلۋگە باۋليدى. وقۋشىلار دىبىستىڭ داۋسىن ەستىپ - اجىراتۋعا، مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ دىبىس بوياۋىن ءبىلىپ، تالداۋعا قاتىسادى. بۇل – مۋزىكالىق تالداۋ جاساۋعا العاشقى اياق باسۋى. ساباق بارىسىندا جالپى مۋزىكالىق شىعارمالار جونىندە ماعلۇمات الادى: ولار مۋزىكالىق ويدى تۇسىنە باستايدى، اۆتورلارى مەن شىعارمانىڭ شىعۋ تاريحى تۋرالى، ت. ب. مالىمەتتەرمەن تانىسادى. تەك ماعلۇمات الىپ قانا قويماي، ونى ورىنداي وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر دىبىس بيىكتىگىن سەزىنىپ، ىرعاعىن دۇرىس كەلتىرىپ، جىلدامدىعىن اجىراتا مانەرلى ورىنداۋعا ماشىقتانادى. مۋزىكانى تىڭداپ، قابىلداۋ پروسەسىندە الدىمەن كوڭىل اۋداراتىن ماسەلە - ونىڭ مازمۇنى جانە ءمانى. كەز كەلگەن مۋزىكالىق شىعارما ومىردەگى ناقتى وقيعاعا بايلانىستى تۋادى. سوندىقتان مۋزىكانى سەزىمدىك - ەموسيالىق قابىلداۋمەن قاتار، وعان سانالى تۇردە ءمان بەرىپ، مازمۇنىنا دا جەتە كوڭىل اۋدارىپ وتىرعان ءجون. بۇل وقۋشىلاردىڭ مۋزىكالىق شىعارمانى تەرەڭ تۇسىنە بىلۋىنە تانىمىنىڭ قالىپتاسىپ، ءار تىڭدالعان مۋزىكا جايلى بەلگىلى ءبىر تۇجىرىمعا كەلۋىنە مۇمكىندىك تۋدىرادى.

دىبىستار الەمى
مۋزىكالىق شىعارمالاردى تالداۋدى شاعىن شىعارمالاردان باستايمىن. بۇل جەردە وقۋشىنى دىبىستار الەمىنە ساياحات جاساۋعا باعىتتايمىن. دىبىس الەمى قانداي اسەم، قىزىق، كوپ دۇنيەنى بىلۋگە يتەرمەلەيدى. ساباقتى باستاماس بۇرىن اينالا قورشاعان ورتا تۋرالى اڭگىمەلەسەمىن.
1) ەگەر ءبىر كۇنى ەشقانداي دىبىس بولماي قالسا نە بولار ەدى؟
2) تابيعاتتا كەزدەسەتىن قانداي دىبىستار بار؟
3) دىبىس دەگەنىمىز نە؟

تابيعاتتا كەزدەسەتىن ءتۇرلى دىبىستاردى اتاپ شىعىپ، ولاردىڭ قانداي كەزدەردە بولاتىنىن سۇرايمىن.
ا) سۋرەت پەن دىبىس
ب) بوياۋ مەن دىبىس
ۆ) ءسوز بەن دىبىس
گ) قاتتى اقىرىن دىبىستار
د) كوڭىلدى - مۇڭدى دىبىستار
ە) بيىك – تومەن دىبىستار.

ساباقتىڭ باستى ماقساتى – دىبىستىڭ شۋلى جانە مۋزىكالىق بولىپ ءبولىنۋىن تۇسىندىرەمىن. تابيعاتتاعى جانە قورشاعان ورتاداعى دىبىستار شۋلى دىبىستار، ال بەلگىلى ءبىر اۋەنى بار مۋزىكالىق شىعارمالاردى مۋزىكالىق دىبىستار دەۋگە بولاتىنىن ايتىپ وتەمىن. مۋزىكالىق دىبىستار بۇكىل اسەمدىك الەمىن سۋرەتتەپ، سۇلۋلىقتى پاش ەتەدى. ءتۇرلى كورىنىستەردى مۋزىكالىق دىبىستار ارقىلى بەينەلەيدى.
تابيعاتتىڭ اسەم كورىنىستەرىن مۋزىكا تىلىمەن دە ايتىپ تۇسىندىرۋگە، سۋرەتتەۋگە، بەينەلەۋگە بولاتىنى تۋرالى ماعلۇمات بەرەمىز. سوزگەر، كومپوزيتورلار تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن، كوركەمدىگىن مۋزىكاعا اندەرگە، كۇيلەرگە كوشىرگەن. سوندىقتان بالالار مۋزىكا دىبىستارى ارقىلى تابيعاتتىڭ بەينەلەرىن سالۋعا بولاتىنىن ورىندالاتىنىن، تىندالاتىنىن مۋزىكا شىعارمالارىنان باقىلاپ كورەدى.

پ. ي. چايكوۆسكيي «جاۆورونوك
بوياۋ مەن دىبىس
ءاربىر زاتقا ءار بەرەتىن بوياۋ ەكەنىن بىلەمىز. سۋرەتىمىز بوياۋسىز اسەم، نۇرلى بولار ما؟
بارشا قورشاعان دۇنيەنىڭ بوياۋى جوق بولسا، كوركەم سۋرەتتەر سەكىلدى كوڭىلىمىز كوتەرىڭكى بولا ما؟
مۋزىكانىڭ دا ءوز بوياۋى بار ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ونى مۋزىكادا تەمبر دەپ ايتادى.
مىسالى:

ءسوز بەن دىبىس
مۋزىكا الەمىنىڭ تاعى ءبىر كەرەمەتى - ونىڭ دىبىستاردان قۇرالاتىنى. ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ورىنداپ جۇرگەن اندەرىمىزدىڭ ءسوزى ءماتىنى بولماسا ولاردىڭ نە تۋرالى ەكەندىگىن بىلەر مە ەدىك؟ ءاربىر شىعارمانىڭ تولىققاندى بولۋى ءۇشىن مۋزىكالىق دىبىستارمەن قاتار ونىڭ ءسوزى مازمۇنىن تولىقتىرۋعا كومەكتەسەدى. جالپى، بارلىق اندەرىمىزدىڭ ءسوزى بولماسا شىعارمانىڭ ايتار ويىن، نەگىزگى ماقساتىن تۇسىنبەس ەدىك. مىسالى: شىعارمانىڭ مازمۇنىن اشۋ ءۇشىن جانە وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ ماقساتىندا شىعارمانىڭ ءاربىر بولىمىنە ولەڭدەر دايىنداۋ ارقىلى ءتۇسىندىرىپ ۇيرەتەمىن.

اباي «كوزىمنىڭ قاراسى» ۆ. شاينسكيي «سنەجينكي»
قاتتى، اقىرىن دىبىستار
مۋزىكانىڭ كەزەكتى كومەكشىسى - ديناميكالىق بەلگىلەر قاتتى جانە اقىرىن دىبىستار. اقىرىن جانە قاتتى دىبىس تەرمينى بالاعا جالپى تۇسىنىكتى بولعانىمەن، ويدى مىسالدار ارقىلى تۇسىندىرگەن ارتىق بولمايدى.
فيليپپ، «كولىبەلنايا» - شىعارما – وتە اسەم، سازدى جاي ءبىر قالىپتى ورىندالادى.

بوبەكتەر ۇيىقتاۋ ءۇشىن ونىڭ اناسى قانداي ءان ايتىپ ۇيىقتاتادى دەگەن سياقتى سۇراقتار قويۋ ارقىلى بەسىك جىرى جانرى جونىندە ماعلۇمات بەرۋ.
سول سياقتى قاتتى ورىندالاتىن مۋزىكا ۇلكەن الاڭداعى وركەستردىڭ، بارابانداردىڭ سوعىلۋىن اڭگىمەلەپ بەرۋىن سۇرايمىن.
كوڭىلدى دىبىستار
مۇڭدى دىبىستار

اسەم دە سۇلۋ كورىنىستەردى كورگەندە ەرىكسىز كوڭىل - كۇي كوتەرىلەدى سازدى، اسەم مۋزىكانى تىڭداعاندا دا سونداي اسەر الامىز. ادامنىڭ ىشكى كوڭىلىن مۋزىكا دا سۋرەتتەي الادى. ونى ءبىز تىڭداي وتىرىپ بايقايمىز. كوڭىلدى مۇڭدى دىبىستارعا بەرىلگەن تاقىرىپ بالالاردىڭ مۋزىكا تۋرالى بىلگەندەرىن كەڭەيتە تۇسەدى. مۋزىكالىق ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرادى.
الدىمەن - كوڭىلدى اۋەن اينالاسىندا ايتىلار، تىڭدالار مۋزىكاعا توقتالامىز.
لونگشامپ - درۋشكيەۆيچ «پولكا
ۋكر. ن. پ. «و، تى ديەۆيسا زارۋچەننايا»

بيىك - تومەن دىبىستار
دىبىستىڭ تاعى ءبىر كومەكشىسى بيىك جانە تومەن دىبىستار دەپ اتالادى. ءاربىر شىعارما، ءاربىر ءان بىركەلكى بولمايدى. ەگەر بىردەي نوتالار ايتىلا باستاسا، وندا ءان ەمەس، تەك تاقپاق بولار ەدى. سوندىقتان دىبىستاردىڭ بىرەسە بيىك، بىرەسە تومەن ورنالاسۋى بەلگىلى مۋزىكا ىرعاعىن تۋعىزادى. تابيعاتتا بار مىسالدار ارقىلى وقۋشىعا تۇسىنىكتى سويلەمدەرمەن ايتىپ بەرەمىن.
دو ماجور گامماسى

جاڭا ساباق: ا. وماروۆا «ءتيىن»
شىعارمانىڭ ءاربىر بولىمىنە سۋرەتتەر دايىنداپ، سۋرەت ارقىلى شىعارمانى تالداۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ.

قورىتىندى: دىبىستار دوستىعى.
دىبىستار دوستىعى دەگەنىمىزدى تۇسىنىكتى قاراپايىم سوزدەرمەن تۇسىندىرۋگە تىرىسامىز. ەگەر بارلىق دىبىستار ءبىر بىرىمەن دوستاسسا نە بولار ەدى؟
بوياۋلار مەن ءتۇرلى تۇستەر دوستاسپاسا سۋرەت شىعا ما؟ ورنەكتەر دوستاسپاسا ويۋلار بولا ما؟
وسىنداي جاناما سۇراقتار قويىپ، وقۋشىلاردى وسى تاقىرىپ اينالاسىندا اڭگىمەلەسۋگە شاقىرامىن. ەگەر ادامدار اراسىندا دوستىق، باۋىرلاستىق، ىنتىماقتاستىق بولماسا جەر بەتىندە ءومىر بولماس ەدى. سوندىقتان جالپى ونەردىڭ تۇرلەرى بولسىن، مۋزىكا الەمىندە بولسىن دوستىق كەرەك ەكەن. دوستىق بار جەردە عانا كەلەشەك بولادى، بەيبىت ءومىر بولادى. دىبىستار دوستىعىنىڭ ارقاسىندا اسەم دە سازدى، مانەرلى كەرەمەت مۋزىكا تۋىندايدى.

پايدالانعان ادەبيەتتەر:
«فورتەپياننايا يگرا» ا نيكولايەۆ
«دىبىس ەلىنە ساياحات» م. ورازالييەۆا
"مۋزىكالنوە ۆوسپيتانيە» سۋگونيايەۆا

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما