ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار
«قىزىلقوعا اگرارلى - تەحنيكالىق كوللەدجى» ارنايى ءپان وقىتۋشىسى
سۇيەۋوۆا بالحاش ەسجان قىزى
تاقىرىپ: ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار
ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار (قۇراما ساباقتار) ساباقتىڭ بۇل تيپىندە ءبىلىم الۋشىلار تەك جاڭا ماتەريالدى وقىپ قانا قويمايدى، ارنايى بولىنگەن ۋاقىتتا ونى بەكىتەدى جانە جەتىلدىرەدى، الدىڭعى ساباقتا العان بىلىمدەرىن، ىسكەرلىكتەرىن تەكسەرەدى.
تاقىرىبى: ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار
(قۇراما ساباقتار).
جوسپارى: I. كىرىسپە.
II. نەگىزگى ءبولىم: 1. قۇراما ساباقتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى.
2. قۇراما ساباقتاردىڭ باستى كەزەڭدەرى.
3. قۇراما ساباقتاردىڭ ماقساتى مەن قۇرىلىسى.
4. قۇراما ساباقتارعا قويىلاتىن قازىرگى تالاپتار.
III. قورىتىندى.
I. كىرىسپە:
ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار (قۇراما ساباقتار) ساباقتىڭ بۇل تيپىندە ءبىلىم الۋشىلار تەك جاڭا ماتەريالدى وقىپ قانا قويمايدى، ارنايى بولىنگەن ۋاقىتتا ونى بەكىتەدى جانە جەتىلدىرەدى، الدىڭعى ساباقتا العان بىلىمدەرىن، ىسكەرلىكتەرىن تەكسەرەدى. ارالاس (قۇراما) ءتيپتى ساباقتاردى نەگىزىنەن 4 بولىككە بولۋگە بولادى:
1. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جانە ىسكەرلىگىن تەكسەرۋ.
2. جاڭا ماتەريالدى وقۋ (ۇيرەنۋ)، ءتۇسىندىرۋ.
3. العان ءبىلىمدى، ىسكەرلىكتى بەكىتۋ، جەتىلدىرۋ
4. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
II. نەگىزگى ءبولىم:
قۇراما ساباق (كومبيناسيالىق ساباق): وقۋ ۇردىسىندە بىرنەشە ديداكتيكالىق مىندەتتەردى كەشەندى تۇردە شەشۋگە تۋرا كەلگەندە، مىسالى، ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ مەن وتكەن ماتەريالداردى قايتالاۋ، جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ، ونى جۇيەلەۋ ت. ب. قاجەت بولعاندا ساباقتىڭ ەرەكشە ءتيپى قولدانىلادى. مۇنداي ساباقتار قۇراما ساباقتار دەپ اتالادى. ونىڭ وزىنە ءتان 2 ەرەكشەلىگى بار:
1. ديداكتيكالىق مىندەتتەردىڭ ازايۋى.
2. قۇرىلىمىندا 4 ەلەمەنت (ءۇي تاپسىرماسىن قايتالاۋ، ماتەريالدى وقىپ ۇيرەنۋ، ءبىلىمدى جۇيەلەۋ، ۇيگە تاپسىرما بەرۋ) بولۋى.
سوڭعى ۋاقىتقا دەيىن قۇراما ساباقتار جەتەكشى ورىن الىپ كەلدى. الايدا كەيبىر تاقىرىپتاردى وقىپ ۇيرەنۋدە، جەكە ديداكتيكالىق مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋدا قۇراما ساباقتاردىڭ مۇمكىندىكتەرى جەتكىلىكسىز بولدى. سوندىقتان قۇراما ساباقتار تەك قاجەت بولعاندا عانا جۇرگىزىلەدى. قۇراما ساباقتىڭ باس كەزەڭدەرى:
1. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ مەن جاڭا ماتەريالدى يگەرۋ ءۇشىن بۇرىنعى وتىلگەندى قايتالاۋ.
2. جاڭا ماتەريالدى وقىپ ۇيرەنۋ.
3. جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ.
4. ءۇي تاپسىرماسى.
كەيدە قۇراما ساباقتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ساباق سوڭىندا، جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋمەن بىرىكتىرە جۇرگىزىلۋى دە مۇمكىن. ساباقتىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءارتۇرلى فورماداعى وزىندىك جۇمىستارى ورىندالادى. وقىتۋدىڭ ءارتۇرلى ادىستەرىن، جالپى ديداكتيكالىق ارەكەتتەردى قولدانۋعا بايلانىستى ءار ساباق ءبىر - بىرىنەن وزگەشەلەنىپ، قىزىقتى بولا تۇسەدى. ءاربىر ءتيپتىڭ شەكاراسىندا كوپتەگەن تۇرلەردى ەرەكشەلەۋگە بولادى نەمەسە ساباق تۇرلەرى ۆاريانتتى تۋادى (كينوفيلمدەردى پايدالانۋعا بايلانىستى كينوساباق، تەلەديدار ساباعى، سىناقتار، كونفەرەنسيا ساباق، ت. ب.). تاقىرىپ نەمەسە كۋرس بويىنشا بارلىق ساباقتار ءبىر - بىرىنە بايلانىستى ساباقتار جۇيەسىن قۇرايدى.
ساباقتىڭ ماقساتى دەپ ساباق سوڭىندا وقىتۋشىنىڭ بەلگىلەنگەن ناتەجيەگە جەتۋىن ايتادى.
جالپى پەداگوگيكالىق ديداكتيكالىق جانە ادىستەمەلىك ماقساتتار بىرلىكتە جۇزەگە اسادى. جالپى پەداگوگيكالىق ماقسات ساباقتا تاربيەلىك جانە دامىتۋشىلىق نەگىزدە جۇزەگە اسادى. ديداكتيكالىق ماقسات وقۋ ءۇردىسىنىڭ ءاربىر كەزەڭىنىڭ بىرىزدىلىگىن انىقتاپ، ساباقتىڭ نەگىزگى باعىتىن كورسەتىپ بەرەدى. ادىستەمەلىك ماقسات ءپاننىڭ مازمۇنىمەن تىعىز بايلانىستى. ساباق كەزەڭدەرىنە بايلانىستى ىسكەرلىكتەر قالىپتاستىرۋ، ءبىلىمنىڭ تەرەڭدىگىن، ادىستەمەلىك قۇرالداردى پايدالانۋ، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ قىزمەتىن، ونى جەتىلدىرۋ جولدارىن ۇيرەتەدى. ءاربىر ساباقتىڭ مىندەتتى كەزەڭدەرى نەمەسە ەلەمەنتتەرى:
كىرىسپە (توپتى جۇمىسقا ۇيىمداستىرۋ، تانىمدىق ماقساتتار قويۋ)
ۇيىمداسقان تۇردە ساباقتى اياقتاۋ( سوڭعى ءبولىمى).
باسقا بولىمدەرى ءبىر ساباقتا بولعانىمەن، ەكىنشى ساباقتا بولماۋىن اۋىسپالى بولىمدەرى دەپ اتايدى.
ولار: 1) ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ (ىسكەرلىكتەر مەن ءبىلىمدى تەكسەرۋ).
2) جاڭا ءبىلىمدى ۇيرەتۋ، ءبىلىمدى، ىسكەرلىكتى قورىتىندىلاۋ جانە جەتىلدىرۋ.
3) ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
قازىرگى ديداكتيكادا ساباقتىڭ قۇرىلىسى – بىردەن - ءبىر كۇردەلى جانە كەلەلى ماسەلە. وقىتۋدىڭ ديداكتيكالىق ماقساتتارىن جۇزەگە اسىراتىن ءبولىمىن وسىعان دەيىن ساباقتىڭ كەزەڭدەرى دەپ كەلدى. ساباق – بىرنەشە كومپونەنتتەردى قامتيتىن اسا كۇردەلى جۇيە.
ولار مىنالار:
1. جالپى پەداگوگيكالىق، ديداكتيكالىق، ادىستەمەلىك ماقساتتى كوزدەيدى.
2. وقۋ ماتەريالىنىڭ مازمۇنىنا قاراي ءبىلىم الۋشىلاردىڭ لوگيكالىق - پسيحولوگيالىق قابىلداۋ جولدارىن ەسكەرەدى.
3. وقۋ ادىستەرى.
4. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ تانىمدىق ارەكەتتەرىن، ۇتىمدى جالپى توپتىق جانە جەكە توپتارمەن ورىنداۋدى كوزدەيدى. ءوزىنىڭ مازمۇنىنا، قۇرىلىسىنا، قولداناتىن ادىستەرىنە، وقۋ - تاربيە ماقساتتارىنا، دامىتا وقىتۋ جاعدايىنا بايلانىستى ساباق تۇرلىشە بولادى.
ساباقتارعا قويىلاتىن قازىرگى تالاپتار:
1. ءبىلىم الۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا، بولاشاقتىڭ تابىستى بولاتىنىنا، ءوز كۇشىنە سەنە بىلۋگە تاربيەلەۋ. ءوزىنىڭ مازمۇنى، ماقساتى، وقىتۋ ءادىسى جونىنەن قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ تالابىنا ساي بولۋى كەرەك.
2. ساباقتىڭ جوعارعى عىلىمي دەڭگەيدە بولۋى. ول باعدارلاما مەن وقۋلىقتا انىقتالعان، ول ىلعي دا جەتىلدىرىپ، دامۋىن كورسەتەدى. ساباققا ىرىكتەپ الىنعان جاڭالىقتاردى ساباقتى قيىنداتپاي قونىمدى ەتىپ، ەندىرىپ وتىرۋ – وقىتۋشىنىڭ باستى مىندەتى.
وقىتۋشىنىڭ باستى مىندەتى – ءبىلىم الۋشىلاردى باعدارلاما بويىنشا بىلىممەن، ۇعىمدارمەن قارۋلاندىرىپ وتىرۋ، قازىرگىدەدەي عىلىمي تۇسىنىك بەرۋ.
3. ءاربىر ساباقتى تاربيەلەي وقىتۋ تالاپ ەتىلەدى. ءپاندى تاربيەلەۋ وقىتۋىنا وقۋ ماتەريالىن پايدالانىپ، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ديالەكتيكالىق – ماتەرياليستىك كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ، عىلىمي تاربيە بەرۋ جاتادى، سونداي - اق قازاقستاندىق پاتريوتيزم مەن پرولەتارلىق ينتەرناسيوناليزمگە، ۇلتتىق جانە ۇلتارالىق قاتىناستار مادەنيەتىنە، جەكە باستارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تاربيەلەۋگە باسا نازار اۋدارىلادى. ساباقتا ماتەريالدىڭ مازمۇنىن بايانداۋدا، وقۋ بولمەسىندە جۇمىس ىستەۋدە ءبىلىم الۋشىلاردى ىزگى قاسيەتتەرگە تاربيەلەپ وتىرادى.
4. قازىرگى ساباقتا جالپى پەداگوگيكالىق، ديداكتيكالىق جانە ادىستەمەلىك ماقساتتاردىڭ بارلىعىندا ءدال انىقتاۋعا ءتيىس، ساباقتىڭ بارلىق كەزەڭدەرى بەلگىلەنگەن ماقساتقا جەتۋدى كوزدەۋى ءتيىس.
5. قازىرگى ساباق دامىتىلعان ساباق بولۋى ءتيىس. ول وقىتۋدىڭ دامىتىلعان تيپىنە سايكەس كەلەدى. وقىتۋشى ساباقتى قالاي قۇرسا، سوعان سايكەس ادىستەر مەن وقىتۋ تاسىلدەرىن ىرىكتەپ الادى:
ا). وقىتۋدىڭ مازمۇنى مەن ماقساتىنا سايكەس كەلەدى.
ب). تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ويلاۋىن، ەستە ساقتاۋىن، زەرتتەۋ قابىلەتىن دامىتادى. بارلىق جاعدايدا قازىرگى ساباققا پروبلەمالىق، تاپقىرلىق مۇمكىندىكتەر تۋعىزۋ.
6. ساباققا قويىلاتىن اسا ماڭىزدى تالاپ - وزىندىك مازمۇنىن كەڭەيتۋ. وزىندىك جۇمىستاردىڭ مازمۇنىن اسا قاراپايىم كۇردەلى جۇمىستارعا، اسىرەسسە زەرتتەۋ جۇمىستارىنا دەيىن ءوسىپ وتىرۋى ءتيىس.
7. ساباقتى ءارتۇرلى وقىتۋ قۇرالدارمەن جابدىقتاپ، تەحنيكالىق قۇرالداردى، سىناق تاجىريبەسىن كەڭ تۇردە جۇرگىزۋ تالاپ ەتىلەدى.
8. قازىرگى ساباق وقىلاتىن ماتەريالدىڭ وندىرىسپەن، ءومىر تاجىربيەسىمەن تىعىز بايلانىستى بولۋىن كوزدەيدى. ءبىلىم الۋشىلار تاجىربيە ارقىلى ەمەس وندىرىستىك جاعدايلارمەن تانىستىرىلىپ كاسىپتىك باعدارعا بەيىمدەلىپ قۇرىلۋعا ءتيىس.
9. تەوريا ساباعىنداعى ءپان ارالىق بايلانىستاردىڭ مازمۇنىن كەڭەيتۋ كەرەك (فيزيكا، بيولوگيا، ماتەماتيكا، حيميا، ت. ب.). ول ءبىلىم الۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراسىن دامىتادى.
10. تەوريا ساباعىندا ۇجىمدىق جانە جەكە توپتارمەن وقىتۋ فورماسىنىڭ ءتيىمدى ۇيلەستىگى.
ۇجىمدىق وقىتۋ كوپشىلىك توپتاردا قىزىعۋشىلىق تۋعىزادى. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ دايىندىعىنا بايلانىستى جەكە وزىندىك جۇمىستار ولاردىڭ دايىندىعى مەن دامۋىن
ۇيلەستىرەدى. توپتىق وقىتۋ جۇمىستارى ءوزارا ءبىر - بىرىنە جاردەمدەسۋگە كومەكتەسەدى.
11. قازىرگى ساباقتار نەگىزگى ديداكتيكالىق ماقساتتارعا باعىنادى. ساباقتا ءاربىر مينۋتتى ءتيىمدى پايدالانۋ تالاپ ەتىلەدى.
12. ساباقتىڭ اسا ماڭىزدى تالابى - ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بىلىمىنە، پراكتيكالىق ىستەرىنە ۇنەمى باقىلاۋ جاساپ وتىرۋ.
13. قازىرگى تەوريا ساباعى وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ وپتيميزاسيا يدەيالارىنا ساي بولۋى كەرەك. وندا وقىتۋشى وقۋ - قۇرالدارىن، وقىتۋ ادىستەرىن، ساباق قۇرىلىسىنىڭ - ۆاريانتتارىن، جۇمىس
تيىمدىلىگىن، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى.
14. ساباقتا جۇمىس ىستەۋگە قولايلى جاعداي تۋعىزىلۋى ءتيىس. ساباق وقۋ ماتەريالىنىڭ مازمۇنىنا، وقۋ - تاربيە ماقساتتارىنا سايكەس قازىرگى تالاپتاردى باسشىلىققا الىپ، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىراتىنداي ۇجىمدىق، جەكە جانە توپتار بويىنشا وقىتۋ فورمالارىن شەبەرلىكپەن جۇزەگە اسىراتىنداي قۇرىلۋى ءتيىس. فرونتالدى جۇمىس - ۇجىمدىق جۇمىس، بارلىق جاعدايدا دا فرونتالدى جۇمىستاردا وقىتۋشى بۇكىل توپ ءبىلىم الۋشىلارىنا قيىندىعى بىردەي جۇمىستاردى ءبىر ۋاقىتتا ورىنداۋدى تاپسىرادى. ءبىلىم الۋشىلاردى توپ بويىنشا نەمەسە جەكەلەپ وقىتۋ سيپاتىن سارالاپ وتىرادى.
ونى ۇيىمداستىرۋدىڭ ەكى فورماسى بار:
1). ءبىلىم الۋشىلاردىڭ تەحنولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس توپتارعا ءبولۋ جانە تيىمدىلىكتى پايدالانىپ وقىتۋ، ونى ۇيىمداستىرۋدىڭ ءوز بەتىنشە وزىندىك جۇمىستارى ورىندالادى.
2). توپتىق فورماداعى وقىتۋدا وقىتۋشى ءبىلىم الۋشىلاردى جەكە توپتارعا بولەدى، سوعان سايكەس تاپسىرمالار بەرەدى. توپتاردىڭ قۇرامى وزگەرىپ وتىرادى. ءاربىر ءبىلىم الۋشى تاپسىرمانىڭ بەلگىلى بولىگىن ورىندايدى. وقىتۋدىڭ جەكە فورماسىندا دا ءاربىر ءبىلىم الۋشى وزىنشە تاپسىرما الادى، ونى ورىنداعانى تۋرالى ەسەپ بەرەدى.
ءىىى. قورىتىندى:
وقۋ ماتەريالىنىڭ مازمۇنى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە، ديداكتيكالىق ماقساتتارعا، جۇيەدەگى ساباقتىڭ ورنىنا، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ دايىندىعىنا سايكەس، وقىتۋشى ساباق تيپتەرىن تاڭداپ الادى. مىسالى: تاقىرىپتىڭ ءبىرىنشى ساباعى جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ساباعى بولۋى مۇمكىن. تاقىرىپتى وقۋ كەزىندە باعدارلامالىق ءبىلىمدى ءبىلىم الۋشىلار ارقىلى ونى بەكىتۋ جانە جەتىلدىرۋگە تۋرا كەلەدى، ول جاعدايدا ساباق بەلگىلى تيپكە اينالادى. تاقىرىپتىڭ سوڭىندا وقىتۋشى تەوريالىق ساباقتى پايدالانىپ، ءبىلىمدى قورىتىندىلاۋ جانە جۇيەلەۋ ساباعىن وتكىزەدى. تاقىرىپ باقىلاۋ - ەسەپكە الۋ ساباعىمەن اياقتالادى، وندا ءبىلىم الۋشىنىڭ ءبىلىمى مەن ىسكەرلىگىنە ءمان بەرىلەدى.
ساباقتا وقىتۋدىڭ بارلىق فورماسىندا ءتيىمدى ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبىر فورمادان ەكىنشى فورماعا اۋىسىپ وتىرۋ كوزدەلەدى. جاڭا ساباقتىڭ ماتەريالىن وقىپ ۇيرەنۋ ۇجىمدى جۇرگىزىلەدى (اڭگىمە، ءتۇسىندىرۋ، ءدارىس). ال جەكەلەي وقىتۋ باعدارلامالانعان قۇرال بويىنشا جۇرگىزىلەدى. وقىتۋدىڭ وسىنداي فورمالارى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن، ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىن، جان - جاقتى دامۋىن، تانىم قابىلەتىن ارتتىرادى.
سۇيەۋوۆا بالحاش ەسجان قىزى
تاقىرىپ: ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار
ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار (قۇراما ساباقتار) ساباقتىڭ بۇل تيپىندە ءبىلىم الۋشىلار تەك جاڭا ماتەريالدى وقىپ قانا قويمايدى، ارنايى بولىنگەن ۋاقىتتا ونى بەكىتەدى جانە جەتىلدىرەدى، الدىڭعى ساباقتا العان بىلىمدەرىن، ىسكەرلىكتەرىن تەكسەرەدى.
تاقىرىبى: ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار
(قۇراما ساباقتار).
جوسپارى: I. كىرىسپە.
II. نەگىزگى ءبولىم: 1. قۇراما ساباقتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى.
2. قۇراما ساباقتاردىڭ باستى كەزەڭدەرى.
3. قۇراما ساباقتاردىڭ ماقساتى مەن قۇرىلىسى.
4. قۇراما ساباقتارعا قويىلاتىن قازىرگى تالاپتار.
III. قورىتىندى.
I. كىرىسپە:
ءارتۇرلى ادىستەر مەن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانىپ جۇرگىزىلەتىن ارالاس ساباقتار (قۇراما ساباقتار) ساباقتىڭ بۇل تيپىندە ءبىلىم الۋشىلار تەك جاڭا ماتەريالدى وقىپ قانا قويمايدى، ارنايى بولىنگەن ۋاقىتتا ونى بەكىتەدى جانە جەتىلدىرەدى، الدىڭعى ساباقتا العان بىلىمدەرىن، ىسكەرلىكتەرىن تەكسەرەدى. ارالاس (قۇراما) ءتيپتى ساباقتاردى نەگىزىنەن 4 بولىككە بولۋگە بولادى:
1. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جانە ىسكەرلىگىن تەكسەرۋ.
2. جاڭا ماتەريالدى وقۋ (ۇيرەنۋ)، ءتۇسىندىرۋ.
3. العان ءبىلىمدى، ىسكەرلىكتى بەكىتۋ، جەتىلدىرۋ
4. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
II. نەگىزگى ءبولىم:
قۇراما ساباق (كومبيناسيالىق ساباق): وقۋ ۇردىسىندە بىرنەشە ديداكتيكالىق مىندەتتەردى كەشەندى تۇردە شەشۋگە تۋرا كەلگەندە، مىسالى، ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ مەن وتكەن ماتەريالداردى قايتالاۋ، جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ، ونى جۇيەلەۋ ت. ب. قاجەت بولعاندا ساباقتىڭ ەرەكشە ءتيپى قولدانىلادى. مۇنداي ساباقتار قۇراما ساباقتار دەپ اتالادى. ونىڭ وزىنە ءتان 2 ەرەكشەلىگى بار:
1. ديداكتيكالىق مىندەتتەردىڭ ازايۋى.
2. قۇرىلىمىندا 4 ەلەمەنت (ءۇي تاپسىرماسىن قايتالاۋ، ماتەريالدى وقىپ ۇيرەنۋ، ءبىلىمدى جۇيەلەۋ، ۇيگە تاپسىرما بەرۋ) بولۋى.
سوڭعى ۋاقىتقا دەيىن قۇراما ساباقتار جەتەكشى ورىن الىپ كەلدى. الايدا كەيبىر تاقىرىپتاردى وقىپ ۇيرەنۋدە، جەكە ديداكتيكالىق مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋدا قۇراما ساباقتاردىڭ مۇمكىندىكتەرى جەتكىلىكسىز بولدى. سوندىقتان قۇراما ساباقتار تەك قاجەت بولعاندا عانا جۇرگىزىلەدى. قۇراما ساباقتىڭ باس كەزەڭدەرى:
1. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ مەن جاڭا ماتەريالدى يگەرۋ ءۇشىن بۇرىنعى وتىلگەندى قايتالاۋ.
2. جاڭا ماتەريالدى وقىپ ۇيرەنۋ.
3. جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ.
4. ءۇي تاپسىرماسى.
كەيدە قۇراما ساباقتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ساباق سوڭىندا، جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋمەن بىرىكتىرە جۇرگىزىلۋى دە مۇمكىن. ساباقتىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءارتۇرلى فورماداعى وزىندىك جۇمىستارى ورىندالادى. وقىتۋدىڭ ءارتۇرلى ادىستەرىن، جالپى ديداكتيكالىق ارەكەتتەردى قولدانۋعا بايلانىستى ءار ساباق ءبىر - بىرىنەن وزگەشەلەنىپ، قىزىقتى بولا تۇسەدى. ءاربىر ءتيپتىڭ شەكاراسىندا كوپتەگەن تۇرلەردى ەرەكشەلەۋگە بولادى نەمەسە ساباق تۇرلەرى ۆاريانتتى تۋادى (كينوفيلمدەردى پايدالانۋعا بايلانىستى كينوساباق، تەلەديدار ساباعى، سىناقتار، كونفەرەنسيا ساباق، ت. ب.). تاقىرىپ نەمەسە كۋرس بويىنشا بارلىق ساباقتار ءبىر - بىرىنە بايلانىستى ساباقتار جۇيەسىن قۇرايدى.
ساباقتىڭ ماقساتى دەپ ساباق سوڭىندا وقىتۋشىنىڭ بەلگىلەنگەن ناتەجيەگە جەتۋىن ايتادى.
جالپى پەداگوگيكالىق ديداكتيكالىق جانە ادىستەمەلىك ماقساتتار بىرلىكتە جۇزەگە اسادى. جالپى پەداگوگيكالىق ماقسات ساباقتا تاربيەلىك جانە دامىتۋشىلىق نەگىزدە جۇزەگە اسادى. ديداكتيكالىق ماقسات وقۋ ءۇردىسىنىڭ ءاربىر كەزەڭىنىڭ بىرىزدىلىگىن انىقتاپ، ساباقتىڭ نەگىزگى باعىتىن كورسەتىپ بەرەدى. ادىستەمەلىك ماقسات ءپاننىڭ مازمۇنىمەن تىعىز بايلانىستى. ساباق كەزەڭدەرىنە بايلانىستى ىسكەرلىكتەر قالىپتاستىرۋ، ءبىلىمنىڭ تەرەڭدىگىن، ادىستەمەلىك قۇرالداردى پايدالانۋ، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ قىزمەتىن، ونى جەتىلدىرۋ جولدارىن ۇيرەتەدى. ءاربىر ساباقتىڭ مىندەتتى كەزەڭدەرى نەمەسە ەلەمەنتتەرى:
كىرىسپە (توپتى جۇمىسقا ۇيىمداستىرۋ، تانىمدىق ماقساتتار قويۋ)
ۇيىمداسقان تۇردە ساباقتى اياقتاۋ( سوڭعى ءبولىمى).
باسقا بولىمدەرى ءبىر ساباقتا بولعانىمەن، ەكىنشى ساباقتا بولماۋىن اۋىسپالى بولىمدەرى دەپ اتايدى.
ولار: 1) ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ (ىسكەرلىكتەر مەن ءبىلىمدى تەكسەرۋ).
2) جاڭا ءبىلىمدى ۇيرەتۋ، ءبىلىمدى، ىسكەرلىكتى قورىتىندىلاۋ جانە جەتىلدىرۋ.
3) ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
قازىرگى ديداكتيكادا ساباقتىڭ قۇرىلىسى – بىردەن - ءبىر كۇردەلى جانە كەلەلى ماسەلە. وقىتۋدىڭ ديداكتيكالىق ماقساتتارىن جۇزەگە اسىراتىن ءبولىمىن وسىعان دەيىن ساباقتىڭ كەزەڭدەرى دەپ كەلدى. ساباق – بىرنەشە كومپونەنتتەردى قامتيتىن اسا كۇردەلى جۇيە.
ولار مىنالار:
1. جالپى پەداگوگيكالىق، ديداكتيكالىق، ادىستەمەلىك ماقساتتى كوزدەيدى.
2. وقۋ ماتەريالىنىڭ مازمۇنىنا قاراي ءبىلىم الۋشىلاردىڭ لوگيكالىق - پسيحولوگيالىق قابىلداۋ جولدارىن ەسكەرەدى.
3. وقۋ ادىستەرى.
4. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ تانىمدىق ارەكەتتەرىن، ۇتىمدى جالپى توپتىق جانە جەكە توپتارمەن ورىنداۋدى كوزدەيدى. ءوزىنىڭ مازمۇنىنا، قۇرىلىسىنا، قولداناتىن ادىستەرىنە، وقۋ - تاربيە ماقساتتارىنا، دامىتا وقىتۋ جاعدايىنا بايلانىستى ساباق تۇرلىشە بولادى.
ساباقتارعا قويىلاتىن قازىرگى تالاپتار:
1. ءبىلىم الۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا، بولاشاقتىڭ تابىستى بولاتىنىنا، ءوز كۇشىنە سەنە بىلۋگە تاربيەلەۋ. ءوزىنىڭ مازمۇنى، ماقساتى، وقىتۋ ءادىسى جونىنەن قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ تالابىنا ساي بولۋى كەرەك.
2. ساباقتىڭ جوعارعى عىلىمي دەڭگەيدە بولۋى. ول باعدارلاما مەن وقۋلىقتا انىقتالعان، ول ىلعي دا جەتىلدىرىپ، دامۋىن كورسەتەدى. ساباققا ىرىكتەپ الىنعان جاڭالىقتاردى ساباقتى قيىنداتپاي قونىمدى ەتىپ، ەندىرىپ وتىرۋ – وقىتۋشىنىڭ باستى مىندەتى.
وقىتۋشىنىڭ باستى مىندەتى – ءبىلىم الۋشىلاردى باعدارلاما بويىنشا بىلىممەن، ۇعىمدارمەن قارۋلاندىرىپ وتىرۋ، قازىرگىدەدەي عىلىمي تۇسىنىك بەرۋ.
3. ءاربىر ساباقتى تاربيەلەي وقىتۋ تالاپ ەتىلەدى. ءپاندى تاربيەلەۋ وقىتۋىنا وقۋ ماتەريالىن پايدالانىپ، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ديالەكتيكالىق – ماتەرياليستىك كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ، عىلىمي تاربيە بەرۋ جاتادى، سونداي - اق قازاقستاندىق پاتريوتيزم مەن پرولەتارلىق ينتەرناسيوناليزمگە، ۇلتتىق جانە ۇلتارالىق قاتىناستار مادەنيەتىنە، جەكە باستارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تاربيەلەۋگە باسا نازار اۋدارىلادى. ساباقتا ماتەريالدىڭ مازمۇنىن بايانداۋدا، وقۋ بولمەسىندە جۇمىس ىستەۋدە ءبىلىم الۋشىلاردى ىزگى قاسيەتتەرگە تاربيەلەپ وتىرادى.
4. قازىرگى ساباقتا جالپى پەداگوگيكالىق، ديداكتيكالىق جانە ادىستەمەلىك ماقساتتاردىڭ بارلىعىندا ءدال انىقتاۋعا ءتيىس، ساباقتىڭ بارلىق كەزەڭدەرى بەلگىلەنگەن ماقساتقا جەتۋدى كوزدەۋى ءتيىس.
5. قازىرگى ساباق دامىتىلعان ساباق بولۋى ءتيىس. ول وقىتۋدىڭ دامىتىلعان تيپىنە سايكەس كەلەدى. وقىتۋشى ساباقتى قالاي قۇرسا، سوعان سايكەس ادىستەر مەن وقىتۋ تاسىلدەرىن ىرىكتەپ الادى:
ا). وقىتۋدىڭ مازمۇنى مەن ماقساتىنا سايكەس كەلەدى.
ب). تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ويلاۋىن، ەستە ساقتاۋىن، زەرتتەۋ قابىلەتىن دامىتادى. بارلىق جاعدايدا قازىرگى ساباققا پروبلەمالىق، تاپقىرلىق مۇمكىندىكتەر تۋعىزۋ.
6. ساباققا قويىلاتىن اسا ماڭىزدى تالاپ - وزىندىك مازمۇنىن كەڭەيتۋ. وزىندىك جۇمىستاردىڭ مازمۇنىن اسا قاراپايىم كۇردەلى جۇمىستارعا، اسىرەسسە زەرتتەۋ جۇمىستارىنا دەيىن ءوسىپ وتىرۋى ءتيىس.
7. ساباقتى ءارتۇرلى وقىتۋ قۇرالدارمەن جابدىقتاپ، تەحنيكالىق قۇرالداردى، سىناق تاجىريبەسىن كەڭ تۇردە جۇرگىزۋ تالاپ ەتىلەدى.
8. قازىرگى ساباق وقىلاتىن ماتەريالدىڭ وندىرىسپەن، ءومىر تاجىربيەسىمەن تىعىز بايلانىستى بولۋىن كوزدەيدى. ءبىلىم الۋشىلار تاجىربيە ارقىلى ەمەس وندىرىستىك جاعدايلارمەن تانىستىرىلىپ كاسىپتىك باعدارعا بەيىمدەلىپ قۇرىلۋعا ءتيىس.
9. تەوريا ساباعىنداعى ءپان ارالىق بايلانىستاردىڭ مازمۇنىن كەڭەيتۋ كەرەك (فيزيكا، بيولوگيا، ماتەماتيكا، حيميا، ت. ب.). ول ءبىلىم الۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراسىن دامىتادى.
10. تەوريا ساباعىندا ۇجىمدىق جانە جەكە توپتارمەن وقىتۋ فورماسىنىڭ ءتيىمدى ۇيلەستىگى.
ۇجىمدىق وقىتۋ كوپشىلىك توپتاردا قىزىعۋشىلىق تۋعىزادى. ءبىلىم الۋشىلاردىڭ دايىندىعىنا بايلانىستى جەكە وزىندىك جۇمىستار ولاردىڭ دايىندىعى مەن دامۋىن
ۇيلەستىرەدى. توپتىق وقىتۋ جۇمىستارى ءوزارا ءبىر - بىرىنە جاردەمدەسۋگە كومەكتەسەدى.
11. قازىرگى ساباقتار نەگىزگى ديداكتيكالىق ماقساتتارعا باعىنادى. ساباقتا ءاربىر مينۋتتى ءتيىمدى پايدالانۋ تالاپ ەتىلەدى.
12. ساباقتىڭ اسا ماڭىزدى تالابى - ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بىلىمىنە، پراكتيكالىق ىستەرىنە ۇنەمى باقىلاۋ جاساپ وتىرۋ.
13. قازىرگى تەوريا ساباعى وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ وپتيميزاسيا يدەيالارىنا ساي بولۋى كەرەك. وندا وقىتۋشى وقۋ - قۇرالدارىن، وقىتۋ ادىستەرىن، ساباق قۇرىلىسىنىڭ - ۆاريانتتارىن، جۇمىس
تيىمدىلىگىن، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى.
14. ساباقتا جۇمىس ىستەۋگە قولايلى جاعداي تۋعىزىلۋى ءتيىس. ساباق وقۋ ماتەريالىنىڭ مازمۇنىنا، وقۋ - تاربيە ماقساتتارىنا سايكەس قازىرگى تالاپتاردى باسشىلىققا الىپ، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىراتىنداي ۇجىمدىق، جەكە جانە توپتار بويىنشا وقىتۋ فورمالارىن شەبەرلىكپەن جۇزەگە اسىراتىنداي قۇرىلۋى ءتيىس. فرونتالدى جۇمىس - ۇجىمدىق جۇمىس، بارلىق جاعدايدا دا فرونتالدى جۇمىستاردا وقىتۋشى بۇكىل توپ ءبىلىم الۋشىلارىنا قيىندىعى بىردەي جۇمىستاردى ءبىر ۋاقىتتا ورىنداۋدى تاپسىرادى. ءبىلىم الۋشىلاردى توپ بويىنشا نەمەسە جەكەلەپ وقىتۋ سيپاتىن سارالاپ وتىرادى.
ونى ۇيىمداستىرۋدىڭ ەكى فورماسى بار:
1). ءبىلىم الۋشىلاردىڭ تەحنولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس توپتارعا ءبولۋ جانە تيىمدىلىكتى پايدالانىپ وقىتۋ، ونى ۇيىمداستىرۋدىڭ ءوز بەتىنشە وزىندىك جۇمىستارى ورىندالادى.
2). توپتىق فورماداعى وقىتۋدا وقىتۋشى ءبىلىم الۋشىلاردى جەكە توپتارعا بولەدى، سوعان سايكەس تاپسىرمالار بەرەدى. توپتاردىڭ قۇرامى وزگەرىپ وتىرادى. ءاربىر ءبىلىم الۋشى تاپسىرمانىڭ بەلگىلى بولىگىن ورىندايدى. وقىتۋدىڭ جەكە فورماسىندا دا ءاربىر ءبىلىم الۋشى وزىنشە تاپسىرما الادى، ونى ورىنداعانى تۋرالى ەسەپ بەرەدى.
ءىىى. قورىتىندى:
وقۋ ماتەريالىنىڭ مازمۇنى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە، ديداكتيكالىق ماقساتتارعا، جۇيەدەگى ساباقتىڭ ورنىنا، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ دايىندىعىنا سايكەس، وقىتۋشى ساباق تيپتەرىن تاڭداپ الادى. مىسالى: تاقىرىپتىڭ ءبىرىنشى ساباعى جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ساباعى بولۋى مۇمكىن. تاقىرىپتى وقۋ كەزىندە باعدارلامالىق ءبىلىمدى ءبىلىم الۋشىلار ارقىلى ونى بەكىتۋ جانە جەتىلدىرۋگە تۋرا كەلەدى، ول جاعدايدا ساباق بەلگىلى تيپكە اينالادى. تاقىرىپتىڭ سوڭىندا وقىتۋشى تەوريالىق ساباقتى پايدالانىپ، ءبىلىمدى قورىتىندىلاۋ جانە جۇيەلەۋ ساباعىن وتكىزەدى. تاقىرىپ باقىلاۋ - ەسەپكە الۋ ساباعىمەن اياقتالادى، وندا ءبىلىم الۋشىنىڭ ءبىلىمى مەن ىسكەرلىگىنە ءمان بەرىلەدى.
ساباقتا وقىتۋدىڭ بارلىق فورماسىندا ءتيىمدى ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبىر فورمادان ەكىنشى فورماعا اۋىسىپ وتىرۋ كوزدەلەدى. جاڭا ساباقتىڭ ماتەريالىن وقىپ ۇيرەنۋ ۇجىمدى جۇرگىزىلەدى (اڭگىمە، ءتۇسىندىرۋ، ءدارىس). ال جەكەلەي وقىتۋ باعدارلامالانعان قۇرال بويىنشا جۇرگىزىلەدى. وقىتۋدىڭ وسىنداي فورمالارى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن، ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىن، جان - جاقتى دامۋىن، تانىم قابىلەتىن ارتتىرادى.
You Might Also Like
