نايزاعاي
شىعارمانىڭ وي جوباسى قالاي تۋادى؟
بىردەي بولىپ تۋىپ، بىردەي داميتىن وي جوبا بولا بەرمەيدى. "جوبا قالاي تۋادى؟" دەگەن ساۋالعا جاۋاپتى جالپىلاي ىزدەمەي، ءاربىر اڭگىمەگە، رومانعا نە حيكاياتقا بايلانىستى ىزدەۋ كەرەك ەكەندىگى انىق.
ويجوبانىڭ پايدا بولۋى ءۇشىن نە قاجەت ياكي قۇرعاق سوزبەن ايتساق، ويجوبانىڭ تۋۋى نەمەن شارتتى بولۋعا ءتيىس دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ جەڭىلىرەك. ونىڭ پايدا بولۋى ءارقاشاندا جازۋشىنىڭ ىشكى جاي-كۇيىنە بايلانىستى ازىرلەنەدى.
ويجوبانىڭ پايدا بولۋىن، اسىلىندە، بارىنەن دە تەڭەۋ ارقىلى تۇسىندىرگەن جاقسىراق. تەڭەۋ كەيدە ەڭ ءبىر كۇردەلى زاتتاردى تاڭعالارلىق دارەجەدە انىقتاپ بەرەدى.
ءبىر كۇنى استرونوم دجينستەن ءبىزدىڭ جەردىڭ جاسى نەشەدە دەپ سۇراپتى.
— كوز الدىڭىزعا، —دەپ جاۋاپ قاتىپتى دجينس، — ەڭ ءبىر الىپ تاۋدى، ماسەلەن، كاۆكازداعى ەلبرۋستى ەلەستەتىڭىزشى. ەندى قيالىڭىزبەن ءبىر عانا تيتىمدەي تورعاي بەيقام سەكەكتەپ، سول تاۋدى شۇقىپ جاتىر ەكەن دەڭىز. ەندەشە ەلبرۋستى تۇبىنە دەيىن شۇقىپ ءبىتىرۋى ءۇشىن، سو تورعايعا شامامەن جەر ءومىر سۇرگەلى قانشا ۋاقىت وتسە، سونشا ۋاقىت كەرەك.
ويجوبانىڭ پايدا بولۋىن تۇسىندىرە الاتىن تەڭەۋ الدەقايدا قاراپايىم.
ويجوبا — ول نايزاعاي. جەر ۇستىندە ەلەكتر زاريادتارى كوپ كۇندەر بويى جينالادى. اتموسفەرا ونى بويىنا ءسىڭىرىپ، ابدەن قانعان كەزدە بۋداقتاعان اقشا بۇلتتار قاراۋىتىپ جاۋىن بۇلتىنا اينالادى، مىنە، سولارداعى قويۋ ەلەكتر زاريادتارى ءتۇنباسىنان ءبىرىنشى ۇشقىن —نايزاعاي تۋادى.
ءدال سول ساتتە دەسە دە بولادى، نايزاعايعا ىلەسە جەرگە نوسەر قۇيا جونەلەدى.
ويجوبا دا نايزاعاي سياقتى، وي-پىكىر، سەزىم-تۇيسىك پەن كىسى جادىنىڭ بايقاعان جايتتارى تۇنىپ قالعان ادام ساناسىندا پايدا بولادى. وسىنىڭ ءبارى اياق استىنان ەلەۋسىز، جايىمەن جينالا بەرەدى، ءسويتىپ ول قاتتى شيەلەنىسىپ، مىندەتتى تۇردە باسەڭدەتۋگە ءتيىس جاعدايعا جەتكەن كەزدە عانا توقتايدى. ەندى، مىنە، وسى قيىن تۇيىنگە اينالعان بەرەكەسىز الەم -نايزاعايدى — ويجوبانى تۋدىرادى.
نايزاعايدىڭ پايدا بولۋى سياقتى، ويجوبانىڭ دا پايدا بولۋى ءۇشىن، كوبىنە-كوپ ونى سول عانا يتەرۋ كەرەك.
بۇل الدە كەزدەيسوق ۇشىراسىپ قالۋ بولا ما، كوكەيگە قونعان ءسوز بولا ما، ءتۇس پە، الىستاعى داۋىس پا، ءبىر تامشى سۋداعى كۇن نۇرى ما، الدە پاروحودتىڭ گۋدوگى بولا ما - كىم بىلگەن؟
ءبىزدىڭ اينالامىزداعى الەمدە، كوڭىل-كوكىرەگىمىزدە تىرشىلىك ەتىپ جاتقان نارسەنىڭ ءبارى يتەرىس بولۋى مۇمكىن.
ليەۆ تولستوي سىندىرىلعان وشاعاندى كورەدى دە سودان جارق ەتىپ نايزاعاي تۋادى: قاجىمۇرات تۋرالى تاڭعالارلىق حيكاياتتىڭ ويجوباسى پايدا بولادى.
الايدا، ەگەر تولستوي كاۆكازدا بولماسا، قاجىمۇرات تۋرالى ەشتەڭەنى ەسىتىپ بىلمەسە، ارينە، الگى وشاعان ونىڭ باسىندا ەشبىر ويدى تۋدىرماس ەدى، تولستوي بۇل تاقىرىپقا ىشتەي ازىرلەنگەن ەدى، سول سەبەپتى دە وشاعان ونىڭ ەسىنە اسا قاجەتتى ويدى تۇسىرە قويادى.
ەگەر نايزاعاي ويجوبا بولسا، وندا نوسەر سول يگى ويدىڭ ىسكە اسۋى. بۇل — بەينەلەر مەن سوزدەردىڭ سىمباتتى تاسقىنى. بۇل — كىتاپ.
ءبىراق كوز قارىتار نايزاعايدان ءبىر وزگەشەلىگى — باستاپقى ويجوبا كوبىنەسە كومەسكى بولىپ كەلەدى.
"ەركىن روماننىڭ الىس قىرىن، دۋالى كريستال ارقىلى، مەن ءالى انىق ايىرا الماپ ەدىم".
ويجوبا تەك بىرتە-بىرتە پىسەدى دە، جازۋشىنىڭ جانى مەن جۇرەگىنە سىڭەدى، ويلانىپ-تولعانۋى ۇستىندە كۇردەلىلەنە تۇسەدى. ءبىراق "ويجوبانى يگەرۋ" دەيتىن كەزەڭ كەيبىر اڭقاۋ كىسىلەردىڭ كوز الدىنا ەلەستەتۋىنەن گورى مۇلدە باسقاشا جاعدايدا وتەدى. ول، جازۋشى قوس قولىمەن باسىن قىسىپ وتىرۋى ارقىلى، نە ءبىر ءوزى وقشاۋلانىپ، جابايى كىسىدەي كوكەيىندەگى ويىن كۇبىرلەپ ايتىپ ءجۇرۋى ارقىلى كورىنبەيدى.
مۇلدە ولاي ەمەس! ويجوبانىڭ سارالانىپ تازارۋى، بايۋى ءبىزدىڭ "اعىنداپ جاتقان ءومىرىمىزدىڭ" ءاربىر ساعاتىڭدا، ءاربىر كۇنىندە، ءاماندا جانە بارلىق جەرىندە، كەزدەيسوق جايتتىڭ بارىندە، ەڭبەگى-بەينەتىندە، قۋانىشى مەن قايعىسىندا ىركىلمەي، ۇزدىكسىز ءجۇرىپ جاتادى.
ويجوبانىڭ تولىسىپ پىسۋىنە مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن، جازۋشى ەشقاشاندا ومىردەن قول ءۇزىپ، ءبىرجولاتا "ءوز ويىمەن ءوزى" بولىن كەتپەۋى ءتيىس. قايتا شىنايى تىرشىلىكپەن ۇدايى ۇزەڭگىلەس بولىن جۇرۋدەن ويجوبا گۇلدەنىپ وسەدى دە، جەردىڭ ءنار قۇنارىمەن تولىسا تۇسەدى.
جالپىلاپ العاندا، جازۋشىنىڭ جۇمىسى جونىندە ۇشقارى پىكىرلەر مەن ىرىمشىلدىق كوپ-اق. سولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى ءوزىنىڭ جاداعايلىعىمەن كىسىنى تورىقتىرىپ جىبەرۋى دە عاجاپ ەمەس.
بارىنەن دە شابىت كوبىرەك تۇرپايىلانىپ بۇلدىرىلگەن.
ناداندار ونى، اقىن ءار قاشان دا تۇسىنىكسىز بىردەڭەگە تاڭعالىپ، كوزى بادىرايىپ اسپانعا قاراپ وتىرعان كۇيىندە، نە قاۋىرسىم قالامدى تىستەلەپ وتىرعان كۇيىندە كوز الدارىنا ەلەستەتەدى.
كوپتەگەن كىسىلەر، تەگى، "اقىن مەن پاتشا" دەگەن كينوكارتينانى ۇمىتپاعان دا شىعار. سوندا پۋشكين اسپانعا ارمانداي قاراپ وتىردى، سوسىن كەنەت جالما-جان قالامىنا جارماسىپ، سۋسىلداتىپ جازا باستايدى دا ءسال ايالداپ، قايتادان جانارىن اسپانعا قاداپ، قاۋىرسىن قالامىن كەمىرىپ، تاعى دا اسىعىس جازۋعا كىرىسەدى.
ءبىز پۋشكيننىڭ الدەنەگە تاڭىرقاپ وتىرعان مانياك سەكىلدى قانشاما بەينەسىن كوردىك.
ءبىر كوركەم ونەر كورمەسىندە مەن پۋشكيننىڭ شاشىن ادەيى بۇيرالاپ، جانارىنا "شابىت" بەرىپ جاساعان كوزگە قوراش ءمۇسىنىنىڭ قاسىندا تۇرىپ، ءبىر قىزىقتى ءسوزدى ەسىتتىم. كىشكەنتاي ءبىر قىز مۇرنىن تىرجيتىپ، وسىناۋ پۋشكينگە ۇزاق ۋاقىت قارادى دا شەشەسىنەن:
ماما، ول ارمانىن ارمانداپ وتىر ما؟ الدە بۇل نە؟ – دەپ سۇرادى.
ءيا، قىزىم، پۋشكين اعا ارمانىن ارمانداپ وتىر، — دەپ ەركەلەتە جاۋاپ بەردى شەشەسى.
پۋشكين اعا "قيالىن قيالداپ وتىر"! ول، پۋشكين ءوزى تۋرالى بىلاي دەگەن بولاتىن: "حالقىما قالاۋلى ۇزاق بولار جەرىم، قاۋلاتقىم ولەڭىممەن مەيىرىمدەرىن، قىتىمىر زامانىمدا ەركىندىك دەپ، شاپاعات پاقىرلارعا تىلەگەنىم".
ال، ەگەر "قاسيەتتى" شابىتتىڭ كومپوزيتورعا "شاراپاتى تيسە" مىندەتتى تۇردە "قاسيەتتى" جانە مىندەتتى تۇردە "شاراپاتى تيسە")، وندا ول اسپانعا كوزىن تىگىپ، ءداپ ءقازىر جان-جۇرەگىندە اندەتىپ تۇرعان سيقىرلى اۋەزبەن وزىنە-وزى باياۋ ديريجەرلىك ەتە باستايدى، — چايكوۆسكييگە ماسكەۋدە قويىلعان تىم ءتاتتى ەسكەرتكىشتەگى سياقتانىپ.
جوق! شابىت — ول ادامنىڭ جۇمىس كەزىندەگى جيناقتى جاي-كۇيى. ادام جانىنىڭ قاناتتانۋى تەاترلىق پوزا مەن لەپىرمەلىكتەن تۇرمايدى. سول سەكىلدى اتىشۋلى "شىعارماشىلىق ازابىنان دا" قۇرارالمايدى.
پۋشكين شابىت تۋرالى دالمە-دال قاراپايىم سوزدەر ايتقان: ءىىىابىت دەگەنىمىز ادام جانىنىڭ اسەردى سول ءتىرى كۇيىندە قابىلداۋعا بەيىمدەلۋى، دەمەك، تۇسىنىكتەردى تەز ءبىلىپ انىقتاۋعا بەيىمدەۋi بۇل ولاردىڭ ءمانىن اشۋعا قولعابىسىن تيگىزەدى". "سىنشىلار، — دەيدى ول بۇعان قوسىمشا، — شابىت پەن شاتتانۋدى شاتاستىرادى". تاپ سول سياقتى، وقىرماندار دا شىندىق پەن شىندىق سىماقتى شاتاستىرىپ كەلەدى.
بۇ بالەگە دە كونۋگە بولار ەدى. ءبىراق كەيبىر سۋرەتشىلەر مەن مۇسىشپىلەر شابىتتى "شالاقايدىڭ شاتتىعىمەن" شاتىستىرادى، مىنە بۇل ارينە ناعىز ناداندىق جانە جازۋشىنىڭ اۋىر جۇمىسىن مۇلدە سىيلاماۋشىلىق بولىپ تابىلادى.
چايكوۆسكيي شابىت ادامنىڭ بار كۇشىن تولىعىنان جۇمساپ، وگىزدەي جەگىلىپ جۇمىس ىستەيتىن شاعى، استە قولىن اۋەيىگە ۇقساپ، سەرمەي بەرۋ ەمەس، — دەپ دالەلدەگەن.
وسى ءبىر شەگىنىس ءۇشىن، كىنامدى كەشىرۋىڭىزدى سۇرايمىن، ءبىراق مەن جوعارىدا ايتقان جايتتاردىڭ ءبارى، — مۇلدە بوس ءسوز ەمەس. بۇل ءالى دە بولسا پاسىق پەن توعىشاردىڭ ءتىرى ەكەندىگىنىڭ تاعى ءبىر بەلگىسى.
ءاربىر ادام ءوز عۇمىرىندا تىم بولماسا بىرنەشە رەتتەن شابىتتى ورلەۋ جاعدايىن-جانىنىڭ جاڭعىرۋى اقيقات شىندىقتى جاڭاشا جاندى كۇيىندە قابىلداۋ، وي-پىكىرىنىڭ مولدىعى جانە ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق كۇشىن سەزىنۋ سياقتى جايتتاردى باسىنان وتكىزەتىنى كامىل
ءيا، شابىت — قاتال جۇمىس ىستەۋ جاعدايى، ءبىراق ونىڭ ءوزىنىڭ پوەتيكالىق بوياۋى، ءوزىنىڭ پوەتيكالىق پودتەكستى بولادى دەر ەدىم.
شابىت شىقپەن، جامىراعان جاپىراقتار ىلعالىمەن بۇركىلگەن تامىلجىعان ءتۇننىڭ تۇمانىن جاڭا عانا سىلكىپ تاستاعان جارقىراعان جاز تاڭى سەكىلدەنىپ، ءبىزدىڭ جان جۇرەگىمىزگە ەنە باستايدى. ول ءوزىنىڭ شيپالى سالقىن لەبىمەن ءبىزدى بەت-جۇزىمىزگە ابايلاپ قانا ۇرلەپ، تىنىستاپ وتەدى.
شابىت — عاجايىپ كەزدەسۋلەردى، ايتۋعا ءتىل جەتپەيتىن ءجاۋدىر كوزدەردى، جىميىپ كۇلۋ مەن ءۇنسىز ۇعىسۋلاردى جۇرەگىڭ كۇنى بۇرىن سەزىپ تۇيسىنەتىن العاشقى ماحاببات ءتارىزدى.
سونداي كەزدەرى ءبىزدىڭ ىشكى دۇنيەمىز، بەيمالىم ءبىر سيقىرلى اسپاپ ءتارىزدى، تىرشىلىكتىڭ كۇللى دىبىسىنا، ونىڭ ەڭ ءبىر ەلەۋسىز، ەڭ ءبىر جاسىرىن اۋەن-اۋەزدەرىنە دەيىن، قاپىسىز قاعىپ الاتىنداي بولىپ، ەلگەزەكتەنىپ، ەلەڭدەپ تۇرادى.
شابىت تۋرالى جازۋشىلار مەن اقىندار كوپتەگەن تاماشا ولەڭ جولدارىن جازعان. "نو ليش بوجەستۆەننىي گلاگول دو سلۋحا چۋتكوگو كوسنەتسيا" — "ەلگەزەك قۇلاق ەرجۇرەك سوزگە ەلەڭدەپ" (پۋشكين)، "توگدا سميرياەتسيا دۋشي موەي تريەۆوگا" — "بەيمازا جانىم سوندا عانا جاي تابار" (لەرمونتوۆ)، "پريبليجاەتسيا زۆۋك. ي، پوكورنا شەمياششەمۋ زۆۋكۋ، مولودەەت دۋشا" — "اۋەن كەلەدى اندەتىپ، سول اۋەزگە جۇگىنىپ، جانىڭ تۇلەر جاڭعىرىپ" (بلوك). شابىت تۋرالى مەرگەن ءسوزدى فەت ايتقان: (جولما-جول اۋدارما).
جەل قايىقتى يتەر دە وزەنگە سال
سۋ جالاپ تەگىستەگەن قۇم ۇستىنەن،
ءبىر تولقىنمەن قارعىپ شىق باسقا ومىرگە،
گۇلدەنگەن جاعالاۋدىڭ سامالىن سەز،
تورىعا كورگەن ءتۇسىڭدى ءبىر دىبىسپەن بۇزداعى،
كەنەت قاندىر ءشولىڭدى بەيماعلۇم، تانىس كاۋساردان،
كۇرسىنگەنگە ءومىر بەر، قۇپيا ازاپتى بال تاتتىگە اينالدىر،
قاس قاققانشا بوتەندى وزىمدىكسىڭ دەپ سەزىن...
تۋرگەنيەۆ شابىتتى "ءتاڭىرىنىڭ جاقىنداۋى"، ادامنىڭ ويمەن، سەزىممەن ارايلانۋى دەپ اتاعان. ول وسىناۋ ارايلانۋدى سوزگە اينالدىرا باستاعان كەزدەرى جازۋشىنىڭ ەل ەستىمەگەن ازاپقا تۇسەتىنىن سەسكەنە وتىرىپ ايتادى ەكەن.
اسىلىندە، شابىت تۋرالى جۇرتتىڭ بارىنەن دە قاراپايىم ەتىپ ايتقان تولستوي: "شابىت دەگەنىمىز — ىستەۋگە بولاتىن نارسەنىڭ كەنەت اشىلىپ كەتۋى. شابىت قانشالىقتى جارقىن بولسا، ونى ورىنداۋ ءۇشىن قان مەن تەرىڭ شىققانشا، سونشالىقتى كوپ جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس".
الايدا ءبىز شابىتتىڭ نە ەكەنىن قانشاما رەت انىقتاعىمىز كەلسە دە، ءبىز ونىڭ جەمىستى نارسە ەكەنىن، ادامدارعا ءوزىن تارتۋ ەتپەي تۇرىپ، ءىز-تۇزسىز جوعالىپ كەتپەيتىنىن جاقسى بىلەمىز.
You Might Also Like
-
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ۆيسە-مينيسترى ميراس داۋلەنوۆ ەلىمىزدە ديپلوم بەرۋدە قانداي وزگەرىس بولاتىنىن ايتتى.
