"ايقاپ" پەن "قازاق" باسىلىمى تۋرالى شىندىق
«پىكىر تالاسى — شىندىق اناسى»
قازاق حالقىنىڭ ءومىر ارناسىندا، تاريحتىڭ پاراق بەتتەرىنە تۇسەتىن وقيعالاردى، تەگەۋرىندى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، حالىقتىڭ مادەني – ادامگەرشىلىك ءتالىم الىپ، ءبىلىم جولىنا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرعان «قازاق» گازەتى مەن «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ بايلانىسى بىردە ءۇزىلىپ، ەندى بىردە قايتا توعىسۋىن ءسوزۋار ەتەتىن بولامىز.
ەڭ اسىل ءىس – شيەلىنىستىڭ كۇرمەۋىن شەشىپ، حالىقتىڭ كوزىن اشۋ ەكەنىن بىلگەن كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرى ت.رىسقۇلوۆ پەن س.اسفەندياروۆتاردىڭ تاريحي تاقىرىپتاردى قوزعاعان ەڭبەگىنەن بايقاي الامىز. الايدا، ۇستەم تاپ پاتشا وكىمەتىنىڭ ساياساتىنان بۇل ءىستىڭ سوڭىنا دا ەرتەسىنەن نۇكتە قويىلدى.
اقيقات –ەكى شىندىقتىڭ ءبىر ماقساتقا جەتۋدەگى تالپىنىستارى مەن ۇستانىمدارى اراجىگىندەگى ءارقيلىلىقتان تۋادى. ماقساتى ءبىر قازاق حالقىنىڭ ۇلتجاندى ارىستارىنىڭ ارمان – ماقساتى مەن تىلەك – نەسىبەسى قازاق حالقىن ءوز الدىنا جەكە دەربەس اۆتونوميا قىلىپ، ۇلتتىق دارەجەسىن ساقتاپ قالۋ ەدى. ءبىر ەسكەرەتىن جايت، قازاق ۇلتىنىڭ كوزىنىڭ اعى مەن قاراسى بولعان «ايقاپ» پەن «قازاقتىڭ» اراسىنداعى ءتۇرلى قاۋەسەت، پىكىرتالاستى ۋاقىت اعىمىنان جانە سول كەزەڭدەگى وتارشىلدىق ساياساتتىڭ كەرى اسەرىنەن تۋعان تۇسىنىسپەۋشىلىك دەپ قابىلداعانىمىز ابزال.
ناقتى دەرەكنامالارعا سۇيەنە وتىرىپ، داۋدىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن كەلتىرۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن. بۇل جونىندە ەڭ العاش رەت پىكىرىن بىلدىرگەن، بەلگىلى كورنەكتى عالىم ب.كەنجەتايەۆ زەرتتەۋشىنىڭ 1950 جىلى جارىق كورگەن «قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىنان» دەگەن ەڭبەگىنەن وقىپ – بىلە الامىز.
نەگىزگى تالاس تۋعىزعان ماسەلەلەر: جەرگە ورنالاستىرۋ، سەزد شاقىرۋ جانە ءبىلىم سالاسىندا ءالىپبي ءتۇزۋ جونىندە بولعانىن اشىپ ايتادى. «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ ماڭى تاتارلاردىڭ اسەرىمەن وتىرىقشى بولۋدى ۇگىتتەسە، «قازاق» گازەتىنىڭ جاعى قالا بولۋدى قۇپتامادى. عالىمنىڭ پىكىرىنشە، بۇل ەكى ءتۇرلى ۇسىنىس، شىندىعىنا كەلگەندە، ەكى تاپتىڭ پىكىرى، مۇددەسى ەدى. سايكەسىنشە، ءبىرىنشى پىكىر جارلى كەدەيلەردىڭ مۇددەسى دە، ەكىنشىسى ءىرى بايلاردىڭ ماقسات – مۇددەسى ەدى دەپ تۇسىنىكتەمە بەرەدى.
بۇل ەڭبەكتىڭ ماڭىزدىلىعى مەن زەرتتەۋشىنىڭ قىرۋار ەڭبەگى – «ايقاپ» جۋرنالى باسىلىمىن اقتاپ قالىپ، قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىنان وقتا – تەكتە كەتپەي، عىلىمي اينالىمدا قالۋى. ءيا، زەرتتەۋشىنىڭ ەڭ العاشقى ۇلتتىق قازاق تىلىندە جاريا كورگەن جۋرنالى مەن ۇلتتىڭ جانى، تاعدىرى بولعان گازەتىن نەبىر ايىپتان امان الىپ قالۋ جولدارىن ىزدەگەنىن اڭعارۋىمىز قاجەت. سول ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن دە، ەكى ۇلتتىق باسىلىم اراسىنداعى تالاس – تارتىس جايىندا جازىپ قالدىرۋعا بەل بۋعان. بۇل، عالىمنىڭ وراسان زور ەڭبەگى - عىلىمنىڭ ايتۋلى جەمىسىنە اكەلدى.
زامان تالابى باسىمدىلىعىمەن بولىپ وتىرعان ارەكەت سالدارىنان ««ايقاپ» جۋرنالىنا قاراما – قارسى «قازاق» گازەتى شىعىپ جاتىر» دەگەن سىڭدى سىڭارجاق، بۇرىس پىكىرلەر قالىپتاسا باستادى. عالىم ب. كەنجەتايەۆ ەكى باسىلىم اراسىنا ماسەلە تاستاپ، «قۇرباندىق شالىپ»، تىلىنە تيەك، قالامىنا قارىم بىتىرمەگەندە، كۇنى بۇگىندە XX عاسىر باسىندا قازاق حالقىنىڭ قوعامدىق ومىرىندە زور ءرول اتقارعان، تۇيتكىل ماسەلەلەرىن كوتەرگەن ەكى ۇلتتىق «ايقاپ» جۋرنالى مەن «قازاق» گازەتى جايلى ەڭ بولماعاندا، اتاۋىن دا بىلمەسىمىزگە كىم كەپىل؟
ايتسە دە، بۇعان قاراپ ەكى رەداكسيالىق باسىلىم اراسىندا ايتىس، ورىندى پىكىرتالاس بولمادى دەگەن وي تۋماۋى قاجەت. وعان دالەل، باسىلىم اراسىندا «ناق پىكىرتالاس» ءرولىن اتقارىپ كەلگەن «باسقوسۋ» ماقالاسىنا ءوز ويىن بىلدىرگەن الاش باسشىلارى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرلەرى ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ پەن ا. بايتۇرسىنوۆتاردىع جازىپ قالدىرعانى دالەل:
م.دۋلاتوۆ: «ايقاپ» ءالى دە بولسا «قازاق» تۋرالى جازاتىنىم بار دەسە، قاعازدا ءتىل جوق، نە جازسا دا، شىدايدى. تىم اسقىنىپ بارا جاتقان سوڭ «ايقاپقا» بەرگەن جاۋابىمىزدىڭ الدى-ارتى وسى. قۇدايعا شۇكىر، ءبىر-بىرىمىزدى قاجاۋدان باسقا دا ەرمەگىمىز بار عوي. ءۇمىتسىز ەمەسپىز، «ايقاپ» جولداسىمىز ورىنسىز اۋزىنان كوبىگىن شاشا بەرمەس، ەندى توقتالار دەپ».
ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ: «باسقوسۋدىڭ اشىلاتىن رۇقساتى بولسا، ءبىز دايىن» دەدى. ونان ارتىق تاعى نە كەرەك؟ جوق، ول جەتپەگەن، سەزد تۋراسىندا اڭگىمەلەرىن جاڭا باستاعاندارى بار كورىنەدى. ەندى «باسقوسۋ» دەپ اۋىزعا الۋ بەكەر، الاتىن كىسى رۇقساتىن السىن دا، ال مىنەكەي، ەندى كەلىڭىزدەر دەۋگە ءجونى بار. قاشاننان بەرى ءبىر سەزدىڭ سوزىنەن باسقا نارسە كورمەي وتىرمىز. بۇل سەزد اڭگىمەسىمەن اۋرە بولىپ جۇرگەندە وزگە ءسوز سويلەنبەي قالىپ بارا جاتىر»، - جازىپ قالدىرعانى بار.
قورىتا ايتقاندا، «ايقاپ» ۇلتتىق جۋرنالى مەن «قازاق» ۇلتتىق گازەتى باسىلىم باسقارمالارىنىڭ مۇددەسى ءبىر، كوكجيەك تانىمدارى مەن وزىندىك وي – پىكىرلەرى قاراما – قاتىناسىندا ماقساتقا جەتۋ جولدارى ەكى ءتۇرلى بولعان.
سۇلتان باعدات سۇلتان قىزى
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى
1 - كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ بۇل كىتابىندا تابيعاتپەن بىتە قايناسقان ادامداردىڭ نەشە ءتۇرلى شىرعالاڭ جولدارى مەن قىزىقتى ساتتەرى باياندالعان.
