InfoHub Logo

بالالىق شاق - ادام ومىرىندەگى ەڭ عاجاپ ۋاقىت. ول كىمدى دە بولماسىن ساعىنتپاي، اڭساتپاي قويمايدى. بالالىق ءتاتتى قىلىقتارىڭ، اينالاڭنىڭ ەلجىرەپ، مەيىرىم توگۋى، ءبارى دە ساناڭدا بەرىك ورناپ، جانىڭا جىلۋ ۇيالاتادى. كوبىمىز وسى ۋاقىتتى باعالاي بىلمەيمىز، ەسەيۋگە اسىعامىز. ۇلكەن كىسىلەردىڭ تۇسىنە كوبىنە بالالىق شاقتارى كىرەتىنىن بىلەسىڭ بە؟ بالالىق شاق قايتا ورالمايدى. باقىتتى بالالىق شاقتىڭ كەپىلى-سۇيىكتى اتا-اناڭ، بىرگە تۋىپ وسكەن باۋىرلارىڭ، جاقسى كورەتىن اتا-اجەڭ،جاقىندارىڭ جانە جان دوستارىڭ. بالالىق شاق- ەڭ العاش دەگەن سوزدەن قۇرالادى. وسى ۋاقىتتا كوپ نارسە بايقاپ كورگىمىز كەلەدى، كوككە ۇشارداي سەزىم بويىمىزدى بيلەيدى. ءار ىزدەنىسىمىز، ءار كورگەن نارسەمىز،باستان وتكىزگەن وقيعالارىمىز ءبىزدى ەسەيتە بەرەدى. بىرگە وسكەن دوستارىممەن دالاعا شىعىپ، ويناپ، الىسىپ، كيىم جىرتىپ الىپ، قۇلاپ ، جىلاپ، تالاي قىزىقتى باستان كەشىپ وستىك. بالالىق شاقتىڭ قىزىقتارى مەكتەپتە دە از ەمەس.بىرگە وقيتىن سىنىپتاستارمەن تالاي قىزىق پەن شىجىقتى باستان كەشەمىز. مەكتەپتى بىتىرە بەرە عانا، قاسىنداعى بالالارعا قالاي باۋىر باسىپ قالعانىمىزدى تۇسىنەمىز. جازعى كانيكۋل وقۋشىنىڭ كوپتەن كۇتكەن دەمالىسى. كانيكۋلدى اسىعا كۇتە، اۋىلدى اڭسايمىن. ول جاقتادا تالاي قىزىقتارىم ءوتتى. اتا-اجەمە، تۋىستارىما جانە دوستارىما اسىعىپ بارامىن.تالاي قالالاردى دا اتا-اناممەن قىزىقتايتىن ۋاقىت-وسى جاز.كانيكۋل بىتە سالا ۇيگە كەلگەندە، ءوز ءۇيىڭ وزىڭە سونشا ىستىق بولىپ كورىنەدى. ساعىنىش سەزىمى شىعار. قىس مەزگىلى دە تاماشا عوي. سىرعاناق تەبۋ، كونكي تەبۋ وتە ۇنايدى. مەن بالالىق شاعىم باقىتتى ءوتتى دەسەم قاتەلەسپەيمىن. ال باقىتتى بالانىڭ جۇرەگى ءاردايىم مەيىرىمگە تولى بولادى. ءار بالا باقىتتى بولۋعا لايىق.

بالانىڭ وبەكتيۆكە كوزقاراسى اتا-اناسىنان باستالادى. بالانى جانۇيادا دۇرىس تاربيەلەۋ، ونىڭ مەكتەپتە جاقسى وقۋىنا، بولاشاقتا جاقسى ازامات بولىپ شىعۋىنا ۇلكەن ىقپالىن تيگىزەدى. ۇيدە بالالاردى جازۋ سىزۋعا، اۋىزشا ەسەپكە ماشىقتاندىرۋ، ولارعا قىزىقتى اڭگىمەلەر ايتىپ بەرۋ سياقتى ىستەرمەن قوسا ولاردى ءبىر مەزگىل ءۇي شارۋاسىمەن اينالىستىرىپ وتىرسا، بالا ءۇشىن ونىڭ ماڭىزى زور. بۇل رەتتە بالا بىرىنشىدەن بىلىمگە قۇشتار بولسا، ەكىنشىدەن ول ەڭبەككە داعدىلانادى. ال ەڭبەك پەن ءبىلىم ەگىز ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. جاس جەتكىنشەككە جانۇيادا دۇرىس تاربيە بەرىلسە، بولاشاقتا ودان ۇلكەن ناتيجە كۇتۋگە بولادى. دۇرىس تاربيە العان بالا اتا - اناسىن قۋانتىپ وتىرادى. بالاعا دۇرىس تاربيە بەرۋدىڭ وزەكتى ءبىر سالاسى جاس جەتكىنشەكتى ەڭبەككە دەگەن الەۋمەتتىك كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى. بۇنى تەك مۇعالىمدەر عانا ەمەس ءاربىر اتا - انا قولعا الىپ، ءوز بالالارىنىڭ گۇل، اعاش ەگىپ، اۋلانى كوگالداندىرۋ سياقتى يگىلىكتى ىسكە قاتىسۋىن قاداعالاپ وتىرۋى كەرەك. سوندا عانا ەڭبەكسۇيگىشتىك قاسيەت بەرىك داعدىعا اينالادى. ەلىمىزدىڭ بولاشاعى - ەرتەڭگى ءتارتىپتى دە تاربيەلى ۇرپاق ەكەنى داۋسىز. سول ءتارتىپتى، تاربيەلى ۇرپاق ءوسىرۋ - بارشاعا ورتاق، ءارى مىندەت. قۇرمەتتى اتا - انالار، بالالارىڭىزدىڭ بويىنان جات قىلىق كورسەڭىزدەر، مۇعالىمدەردى جولداستارىن، قوعامدى كىنالاۋدان گورى، «مەن بالامدى تاربيەلەۋدە قاي جەرىنەن اعاتتىق كەتتى، بالامنىڭ بويىنا جاقسى ادەت سىڭىرۋدە، جاقسى تاربيە بەرۋدە قاي جەردەن جاڭىلدىم» دەگەن وي تۇيسەڭىزدەر ەكەن. تاربيەنىڭ وت باسىنان باستالاتىنى ءسوزسىز. كۇندەلىكتى « بەتى قولىڭدى جۋ، ءتىسىڭدى تازالا، وتىرىك ايتپا، بىرەۋدىڭ زاتىن رۇقساتسىز الما ت. ب» دەگەن سياقتى سوزدەردى ايتۋعا جەڭىل بولعانمەن، وسى سوزدەردىڭ تاربيەلىك ءمانى زور ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك. وسىدان بالا تازالىققا، شىنشىلدىققا، ۇقىپتىلىققا ۇيرەنەدى. ادام بالاسىنىڭ شىر ەتىپ ومىرگە كەلگەندە كورەتىنى اتا - انا، ال اتا - انا ءومىرىنىڭ جالعاسى - بالا. ءومىرىنىڭ جالعاسى بالاسىنىڭ كەرەمەت عالىم بولماسا دا، تاربيەلى ۇلگىلى، اقىلدى كىشىپەيىل، باۋىرمال، مەيىرىمدى بولىپ ءوسۋىن اتا – انا قاداعالايدى. «تاربيە باسى تال بەسىك»، «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەپ ايتىلعان دانا سوزدەر تەككە ايتىلماسا كەرەك. بالانى تاربيەلەۋدە اتا – انانىڭ ءبىر – بىرىنە دەگەن قارىم - قاتىناسى، قالاي سويلەسەتىندىگى، تۋعان – تۋىسپەن، كورشى - كولەممەن قالاي ارالاساتىندىعى، كەلگەن قوناقتى قالاي سىيلايتىنى، ءتىپتى ۇساق-تۇيەك بولسا دا قالاي تاماقتاناتىنى، داستارحان باسىنداعى ادەپتىلىگى، قالاي كيىنەتىنى بۇنىڭ بارلىعى بالاعا اسەر ەتەدى. بالا ۇلكەنگە قاراپ وسەدى. بالانى ۇنەمى ۇرىپ - سوعىپ، قاتەلەسكەن جەرىندە قاتاڭ جازالاپ تاربيەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. اقىلمەن، مىسال كەلتىرە وتىرىپ ءتۇسىندىرۋ كەرەك.

قورىتا ايتقاندا: بالانى ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، جاقسى ادەتكە، ادەمىلىككە، ادەپتىلىككە ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە سوزبەن جەتكىزە وتىرىپ تاربيەلەۋگە بولادى. «جاقسى ءسوز جان ازىعى» دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. قاي زامان، قاي قوعامدا بولماسىن ادامزات بالاسى جاس ۇرپاق تاربيەسىنە زور ءمان بەرىپ كەلگەن. وركەنيەت جولىندا العا ۇمتىلعان ۇلت، ەڭ الدىمەن جاستارعا وقۋ ءبىلىم بەرۋ ءىسىن دۇرىس جولعا قويۋى ءتيىس. سوندىقتان دا ەلباسىمىز XXI عاسىردى ءبىلىم جارىسى عاسىرى دەپ اتاپ وتىر. تاربيەنىڭ ماقساتى ءپاندى كەرەمەت مەڭگەرگەن وقۋشى تاربيەلەۋ ەمەس، ەڭ باستىسى ادامدى تاربيەلەۋ. بۇگىنگى كۇنى ءبىز – الەم حالقى، ءبىر كىسىدەي جاڭا ءداۋىر، جاڭا عاسىر - جاڭا مىڭجىلدىققا اياق باسىپ وتىرمىز. شاكارىمنىڭ: «ادامنىڭ جاقسى ءومىر سۇرۋىنە ءۇش ساپا نەگىز بولا الادى، ولار بارلىعىنان باسىم بولاتىن ادال ەڭبەك، ءمىنسىز اقىل، تازا جۇرەك. بۇل سانالار ادامدى دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ تاربيەلەيدى»- دەگەن ءسوزى بار. ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ ءىسى ءبىلىم بەرۋمەن عانا شەكتەلمەيدى. بۇل بالانىڭ سەزىمىنە اسەر ەتۋ ارقىلى ىشكى دۇنيەسىن وياتۋدىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرادى.

جاسۋلان المات جاستالاپ ۇلى ۇيىمداستىرۋشى-ۇستاز بالداۋرەن رەسپۋبليكالىق وقۋ-ساۋىقتىرۋ ورتالىعى قاراعاندى وبلىسى بالقاش قالاسى

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. ۋسوۆا ا «بالاباقشاداعى ەرتەگىلەردى وقىتۋ» الماتى، 1987 – 126 بەت. 2. باكرادەنوۆا ا. «بالاباقشاداعى ەرتەگىنى

---