ول ءبىر ءتۇس قوي...
اق قالانىڭ كۇن جاق بەتىندە بۇيىعىپ وتىرىپ، بەرعالي ويعا شومدى...
كۇن جالتىر. كۇن جاق بەتكەي كۇن كوزىمەن ءجىپسىپ، ەرىپ جاتىر. كولەڭكە جاق قاتپاي قاتقان ىزعار. جەل ەكپىنى ىزعارلى، تۇلا بويىڭدى قۋالاي سوعىپ، دەنەڭدى تۇرشىكتىرىپ جىبەرەدى. قىس باتقان ارىق مالدار ءتورت اياعىن باۋىرىنا الىپ، كۇنگەي بەتتە ءبۇرسيىپ، شۋاقتاپ تۇر. اندا-ساندا كۇيسەيىن دەسە دە، كوزىنەن سوراسى اعىپ، قالجىراعان سوڭ كوزىن جۇمىپ مۇلگۋگە اينالادى...
ەتىگىنىڭ باسى قايقايىپ، قىسقا تونى قاۋدىراپ، قارىنا شەلەكتى ءىلىپ ديقانباي شىقتى. شۋاقتاعى سيىرلاردى سۋاتقا ايداماقشى بولىپ ەدى، بۇيىعىپ شىعا قويماي، تۇرعان جەرىنىڭ قارىن شيىرلاي بەردى. "ءيتتىڭ مالى!" دەپ مۇقىل ءمۇيىز تارعىل سيىردى ديقانباي شەلەكپەن سىلتەپ ءوتتى. شەلەك سالدىر ەتتى. شوشىپ كەتكەندەي بولىپ، بەرەكەڭ باسىن كوتەردى. سەڭسەڭ تىماعىنىڭ كوزىنە تۇسكەن جالباسىن قولىمەن كەيىن يتەرىپ قويدى. كوزىن ديقانبايعا قادادى. شاپىراشتاندىرىپ، اتىپ جىبەرگەندەي بولىپ قاراسا دا، ديقانباي ەلەڭ قىلعان جوق. شاپىراشتانعان كوزدەن سەسكەنەتىن ديقانباي ەمەس. شىنىندا شاپىراشتانعان كوزدى سەزگەن دە جوق. بەرعالي سولاي قارادىم عوي دەپ ويلاعانمەن، ديقانبايشا ول ءبىر كارى بىتكەن، وتسىز جىپىلىقتاعان كوز ەدى.
— ءاي، قۇداي-اۋ، كورسەتتىڭ-اۋ! نە جازىعىم بار ەدى؟! ءبىتتىم عوي، ءسوندىم عوي!— دەپ، بەرعاليدىڭ كوزىنەن بۇرتىك جاسى ىتقىپ شىعىپ، قويۋ قارا ساقالىنىڭ تال-تالىنىڭ بويىن قۋالاپ اعا بەردى...
* * *
...وندا دا وسى كەز عوي. كۇنگەي بەتتەر ءجىپسىپ، ەرىپ جاتقان. ءشوپ كوپ. مال كۇيلى، بىرەۋى ەكەۋ بولىپ تولدەپ، ەسىك الدى ىڭىرسىعان ءتول. بەرەكەڭ سونىڭ شۋلاعان داۋسىنا ەرىپ، بۇيىعىپ وتىرىپ، اتا باعىنا، ارىلماعان ىرىسىنا كوز جىبەرىپ، وزىنەن-وزى تاسادى... باق-داۋلەتتى بەرگەن "قۇدايىنا" مىڭ شۇكىرشىلىك قىلادى..."
البار جاقتا ما، ءتول ىشىندە مە، "العان اقىسىن كوتەرە الماعان سورلى قۇلدىڭ بىرەۋى "ءيتتىڭ مالى"،— دەپ داتتەپ جاتىر.
— ۋا، و كىم ءوزى؟
— ۇلتاراق!
— ءا، وڭباعان قۇل!— دەپ بەرەكەڭ ورنىنان قالاي تۇرعانىن دا بىلمەي، ۇلتاراقتىڭ جانىنا جەتىپ-اق كەلگەنى. كوزى جاۋتاڭداپ، يىعى سالبىراپ، ءپىشىنى كەتىپ ۇلتاراق تۇر ەدى. بوكسەسىن باسا الماي قيرالاڭداپ ءبىر قارا قوزى جاتىر. بەرەكەڭنىڭ سۇراۋىن دا كۇتپەي، ۇلتاراق:
— "ات، قۇلا ات..." دەپ بىردەمە ايتايىن دەپ ەدى، بەرعالي ونى تىڭداعان دا جوق، ەسىتكەن دە جوق سۇستانىپ كەلگەن كۇيى جۇمارلاپ جونعان بەز تاياقپەن ۇلتاراقتى باستان سالىپ ءوتتى. ۇلتاراق قالپاقتاي ءتۇستى.
ەنتىگىپ بارىپ بەرعالي ەسىك الدىندا تۇرعاندا، ءبىر شانالى سىر ەتىپ جەتىپ كەلگەندەي بولدى. ەكى قارا اتتى قاتارلاپ جەككەن، ابرويىنىڭ ءبارى جارقىلداعان پولىسكوي، قۇندىز ىشىككە ورانىپ شالقايىپ بىرەۋ جاتىر. دەلبەسىن ۇستاعان جىگىت قارعىپ تۇسە قالىپ، ىشىكتىڭ اياعىن وراعان قىمتاۋىن اشتى. ىشىكتىڭ ىشىنەن، تامشىدا قاتقان سۇمبىدەي بولىپ مۇرتى سورايىپ، تورتتوبە ەلىنىڭ بولىسى وسپان شىقتى.
— ەسەن-ساۋ قايتتىڭدار ما؟
— شۇكىر!
— قالاڭدا نە حابار بار؟
— پاتشا تاعىنان ءتۇسىپتى دەگەن ەمىس-ەمىس حابار بار. راس-وتىرىگىن بىلمەدىم...
پاتشا تاعىنان تۇسسە قالاي بولادى؟ بۇل جاقسىلىق پا، جاماندىق پا؟ بۇل جاعىن بەرعالي ويلاي قويعان جوق. كۇندە ەستىپ جۇرگەن حابارىنىڭ ىشىندەگى ءبىر جاڭاسى ەكەن دەپ ىشىنەن ويلادى دا قويدى...
وسپان بولىستىڭ الدى-ارتىنا جاستىقتى ءۇيىپ، شىنتاقتاپ جازىپ اڭگىمەگە كىرىپ وتىرعاندا، سەمىز قازداي ىرعالا باسىپ بايبىشەسى كەلدى. سىزىلىپ قانا سويلەدى:
— الگى ۇلتاراق ءيتتىڭ ۇستامالى ناۋقاسى بار ما قالاي، اۋزى كوپىرىپ ەسسىز بولىپ جاتقان كورىنەدى... ءولىپ قالىپ جۇرەر، ۇيىنە اپارىپ تاستاسا قايتەدى؟— دەدى.
بەرعاليدىڭ ويىندا جوق جەردەن ءبىر قايعىنىڭ ۇشى كورىنگەن سەكىلدى بولدى. اۋزى كوپىرىپ، كوزى جۇمىلىپ، ماڭدايىنان ىستىق قانى بۇرقىلداپ اعىپ جاتقان ۇلتاراق تاپ سول ساعاتتا كوز الدىندا تۇرعانداي بولدى. دەنەسى الدەنەگە تۇرشىككەندەي بولدى. بايبىشەسىنە كوزىن توڭكەرە قاراپ:
— قاراسىن باتىر، جونەلت!— دەدى...
* * *
سوعان بيىل تاپ ون جىلدان اسىپ وتىر ەكەن. كوپ ءومىر عوي، سول جىلى تۋعان ىبراشتىڭ بالاسى، بەرەكەڭنىڭ نەمەرەسى، بيىل اتتاي 11 جاسقا قاراپ بارادى. تىقىلداپ سويلەپ، ادام بولىپ قالعان. ءتىلىن قىزىق كورىپ، بىر-ەكى جىلدان بەرى ساباققا بەرىپ ءجۇر ەدى، باي بالاسى دەپ بيىل مەكتەپتەن شىعارىپ تاستادى. سۇتكە تيگەن كۇشىكتەي بولدى دەگەن نە سۇمدىق!..
نەلەر كورمەدى، نەلەر كۇندەر وتپەدى... بەرەكەڭ بارىنە دە كوندىگىپ ەدى، جۇرە-جۇرە سويقانعا-سويقان ۇلاستى: نالوك از كەلىپ جۇرگەندەي-اق، قايىرما نالوك دەگەندى شىعاردى، ونى دا تولەدى... ودان ءبىر ءسارى ەكەن، الدەقاشان ەسىگىندە ءبىر جىل تۇرىپ كەتكەن قۋاندىق دەگەن مالايى "ەڭبەكاقىمدى بەرمەي قۋىپ شىعاردى" دەپ سوتقا ارىز بەرىپ، كەلىستىرىپ ءبىر شاپتى. مۇنداي ءىشى كۇيمەس! بايدىڭ كوزىنەن بۇرتىكتەگەن جاس شىقتى، بايبىشە كۇلىن سابالاپ:
— بىزدەي بولىڭدار!— دەپ قارعادى.
كەمەلىنە كەلىپ تۇرعاندا "بىزدەي بول!"— دەپ مالايىن قارعاعان بايدى كورگەن جان جوق شىعار. كەزى كەلگەندە بايلىقتىڭ قارعىسى وڭىنا اينالىپ كەتەتىن دە رەتى بولعانى عوي!..
قۋاندىقتان قۇتىلىپ، دەمىن ءبىر الىپ وتىرعاندا، گازەت دەگەن بەردەمەسى شىعىپ ءجۇر عوي، سوعان بىرەۋى "ۇلتاراقتى بەرعالي باي ۇرىپ ولتىرگەن!" دەپ جازىپ قويىپتى. جازسا جازا بەرسىن-اۋ، كوپ اۋزىنا ەلەك قوياتىن ءبىز بە دەپ كوڭىل جۇباتقانشا بولماي، مىلتىعى شوشايعان ءبىر ميليسيا كەلىپ، ىبراشتى "اريستاۋىن" قىلىپ الىپ تا كەتتى... ميليسيا دەسە، بەرەكەڭ ءىشىپ وتىرعان تاماعىن جەرگە قويادى. قورىققاندىعى سونداي، جالعىز بالاسىن ايداپ بارا جاتقاندا، دالاعا شىعىپ قوشتاسا دا الماي قالدى...
بەرعالي اۋىر كۇرسىندى. كوز جانارى تولعان جاس. ساقالى، مۇرتى ساۋىس-ساۋىس بولىپ قاتقان مۇز. كوڭىل جارىم. جۇرەك قوبالجۋى، شاتتىق ەمەس، قايعىنى، قان جىلاعان قارا كۇندى كۇتەدى. باسىن كوتەرىپ، الدىندا كورىنگەن اڭعارعا كوز سالدى. اڭعاردىڭ بيىك قىرانىندا جىبىرلاعان ءجيى شوقىلار كورىنەدى. بۇل بەرعاليدىڭ اتا-باباسىنىڭ مولاسى — تامدارى. وعان تاياۋ قۇلاعى قاقيعان جەل ديىرمەن تۇر. سوناۋ تۇرعان باۋرايدا باياعى دۇنيەنىڭ ءتۇزۋ كەزىندە، قارا قۇرىمداي بولىپ جيىرىپ، تەبىندەپ بەرعاليدىڭ جىلقىسى جاتۋشى ەدى. ءتۇس كەزىندە، كەشكى الەتتە قۇرىعىن سۇيرەتىپ جىلقىشى كەلىپ، "بۇگىن پالەن ايعىردىڭ ۇيىرىندەگى پالەن بيە قۇلىندادى!" دەپ بايدى حابارلاندىرىپ بارىپ اتىنان ءتۇسۋشى ەدى...
بەرعالي اۋىر كۇرسىندى...
— ول ءبىر ءتۇس ەكەن عوي!.. سول ءتۇستى بۇزعان كىم ەكەن؟
وسپان بولىس پاتشانىڭ تۇسكەنىن قوپا قارداي جىر قىلىپ وتىرعاندا، مەن تىڭداماپ ەدىم. پاتشا تۇسكەنمەن باعىما قول سۇعاتىن ادام بولماس دەپ ويلاپ ەدىم... قاتە ەكەن. مەنىڭ موينىما نالەت قامىتى بيىل ەمەس، بۇدان تاپ ون جىل بۇرىن، ناق بۇگىنگى كۇن ىلىنگەن ەكەن!.. مەنىڭ باعىم پاتشانىڭ تاعىمەن بىرگە قۇلاعان ەكەن. جاڭا ءبىلدىم... ءبىلدىم... ول ءبىر ءتۇس قوي!..دەدى.
شۋلاعان ءتول مە ەكەن دەپ ەدى، سارناعان بايبىشە ەكەن. ەكى بەتىن قولىمەن وسىپ، شاشى جالبىراپ، داۋىس قىلىپ كەلە جاتىر.
— بىتتىك! بىتتىك!..—دەدى.
— ۋا، نە بولدى؟
— ىبراشجاندى ون جىلعا ءسىبىر ايدايتىن بولىپتى،— دەيدى...
بەرعالي وتىرعان كۇيى مەلشيىپ قاتتى دا قالدى. شۋلاعان ءتول مە، جىلاعان بايبىشە مە، الدە قايىرۋ بەرمەگەن سيىرلاردى شەلەكپەن ۇرعان ديقانباي ما، ايتەۋىر ىڭ-جىڭ بولعان داۋىس قۇلاعىنا ۇزدىكسىز كەلىپ تۇرعان سياقتى بولدى. ودان باسقاسىن ايىرا المادى... جالعىز-اق اسپانداعى كۇندى ايىرىپ ءبىلدى. كۇن كۇلىمدەيدى، نۇرىن توگىپ، قىلجيىپ جاتقان بەرعاليدىڭ ساقال-مۇرتىنداعى ساۋىستانعان مۇزدى جىبىتۋگە اسىعىپ جاتقان سەكىلدى...
You Might Also Like
-
2019 جىلى 4 مىڭ شەتەلدىك قانداسىمىزدىڭ مەكتەپ جاسىنداعى بالالارى قازاقستاندا ءبىلىم الادى. بۇل تۋرالى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ ءمالىم ەتتى.
-
..اۋداندىق كەڭسەگە كىرىپ كەلسەڭ، جاساعان تاباقتاي قاتارلانعان ۇستەلدەر، سەڭدەي ساپىرىلىسقان ادام، اينالا المايسىڭ، اياق الىپ جۇرە المايسىڭ.
