كەڭەس اعاسى كاميلا
..اۋداندىق كەڭسەگە كىرىپ كەلسەڭ، جاساعان تاباقتاي قاتارلانعان ۇستەلدەر، سەڭدەي ساپىرىلىسقان ادام، اينالا المايسىڭ، اياق الىپ جۇرە المايسىڭ.
— جولداس، مىنا ءبىر ارىزىم،— دەپ ادىراق كوزدى، اپساعاي ارىق كىسى ءتوراعاعا كەلىپ ءتونىپ تۇر.
جاڭا ارىپپەن ويقى-سيقى جازىپتى، تەگى جاڭا ۇيرەنگەن بىرەۋدىڭ جازۋى ەكەن دەيسىڭ.
ءتوراعا شۇقشيا ءۇڭىلىپ، كوزىن قىدىرتا جۇرگىزە المايدى. ارىزدىڭ باس جاعى ءمۇدىرتىپ جىبەرمەي جاتىر. "وقي المايمىن" دەپ ايتۋ ۇيات، وقيىن دەسە، جازۋ كونبەيدى، جاڭا ارىپكە ىنتا سالماعاندىقتىڭ سالدارى، مىنە وسى.
— ارىزىڭىزدى اۋىزبەن ايتىڭىزشى! — دەدى ءتوراعا ءبىر كەزدە كۇرسىنىپ.
الگى ارىزدى وقي الماي قىسىلعاندىعىن ماڭدايىنان بۇرشىكتەنگەن تەر ەرىكسىز ءبىلدىردى.
ارىز يەسى، سالماعىن ەكى اياعىنا الما-كەزەك سالىپ تەڭسەلە ءتۇسىپ:
— بالا وزىمىزدىكى، مەن ەشنارسەنى بىلمەيمىن! — دەدى.
بۇل ارىزىنىڭ باسى دا ەمەس، ورتاسى دا ەمەس، اياعى. ءتوراعا ەرىنبەي ەكشەپ سۇراۋعا اينالدى. ەكشەلە كەلە ارىز تولىقتى: بۇ كىسىنىڭ اتى نۇرجان ەكەن. ورتا شارۋا ەكەن. كاميلا دەگەن ايەلى بار ەكەن.
— كاميلانى بىلەتىن شىعارسىز، اۋىلنايىڭىز عوي،— دەپ نۇرجان بەت-اۋزىن تىرجيتا كۇلىمسىرەگەن بولدى.
بۇل كۇلۋ دە ەمەس، كۇلىمسىرەۋ دە ەمەس، سىقاق، كەكەتۋ سياقتى بىردەمە ەدى.
- بالا وزىمىزدىكى، بالامدى بەرە المايمىن! — دەدى نۇرجان تاعى.
كاميلامەن وتاسقانىنا ون جىل. كاميلا سوڭعى كەزدە بەلسەندى بولىپ كەتىپتى. بەلسەنە كەلە اۋىلدىق كەڭەس اعالىعىنا سايلانىپتى. كولحوز جۇمىسىنا كىرىسىپتى. اۋىلىنىڭ ءبارىن كولحوزعا مۇشە قىلىپتى.
— مەن كولحوز ەمەسپىن! مەنى سىرتتان جازىپتى. مەن مالىما ءوزىم يەمىن! — دەپ نۇرجان شىرەنە ءتۇستى.
كاميلامەن اراسىنداعى شاتاق كولحوز تۋرالى ەكەن.
— "كولحوزعا كىرمەسەڭ، مەن سەنەن ايرىلامىن!"— دەيدى كاميلا.
— "سەنەن ايرىلسام دا كىرمەيمىن!"— دەپتى نۇرجان وتاعاسى.
ەكەۋى ايرىلىپتى. ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا ءبىر ۇل، ءبىر قىز بار. ەكى بالا بىردەي كاميلانىڭ قولىندا. نۇرجان سول بالالاردى داۋلاپ ءجۇر...
- ايرىلماي تۇرا بەرۋىڭىزگە بولمادى ما؟ كولحوزدان مۇنشا نەگە قاشتىڭىز؟ — دەپ ءتوراعا ءسوز تارتىپ ەدى.
— كولحوزدان قاشپايمىن عوي، ءبىراق بولعىم كەلمەيدى،— دەپ نۇرجان تۇجىرىمسىزداۋ جاۋاپ بەرىپ، وڭ قولىن بۇيىرىنە تايانا ءتۇستى.
ءسۇيتتى دە ۇلكەن كوزىن توڭكەرىپ، ءۇيى ىشىندەگىلەرگە ءبىر قاراپ ءوتتى. قاتپارلانعان بەتىندە اشۋ ءىزى بار. اشۋدى تۋعىزعان كاميلا. قازاقشىلىق كەز بولسا، كاميلا مەن نۇرجان بۇلاي ايىرىلىسار ما، كاميلا قامشىنىڭ استىندا ءشىريدى عوي. جاڭا زاماننىڭ ءىسى وسى. جاڭالىق ءۇي تۇرمىسىنا دا كىرىسىپ وتىر.
نۇرجاننىڭ داۋى حالىق بيىنە جونەلتىلدى. بيلىك كىمنىڭ پايداسىنا بولادى، ول نۇرجانعا قاراڭعى.
— ءبىر بەتكەي قاتتى ادام عوي، شاپتاپ وتىرعان نۇرماعامبەت. نۇرماعامبەتكە جولداس كەرەك. ازىرگە اشۋمەن ايرىلىسىپ وتىرعان شىعار، ءتۇبى بۇلار قوسىلادى. كاميلا مۇنى جىبەرمەيدى، كاميلا مۇنى جاقسى كورەدى،— دەدى حاتشى.
...اۋدان جۇمىسى قايناپ جاتىر. اۋدان قىزمەتكەرلەرى جۇمىستىڭ استىندا. تاڭنىڭ اتۋى، كۇننىڭ باتۋى كەڭسەدە كورەسىڭ. جۇمىستارى اسىعىس، ايلاپ ىستەيتىن جۇمىستى بىرەر كۇندە ءبىتىرۋ كەرەك! اۋداننىڭ و شەتى مەن بۇ شەتى 200-300 شاقىرىم جەر، وسىنشا بىتىراڭقى ەلدىڭ ءبارىن ۋىسقا ۇستاپ، ىستەلىپ جاتقان جۇمىسقا بەس كۇندىك قورىتىندى ۇلگەرتۋ كەرەك.
— ءاي، قيىن-اۋ! — دەپ ءتوراعا كۇرسىندى.
راس، قيىن. ءبىراق قيىن ەكەن دەپ جۇمىس قارقىنىن باسەڭدەتۋگە بولا ما؟ بولمايدى، ىستەۋ كەرەك، ىستەلۋى كەرەك!
— 10-اۋىلعا ءبىر ادامدى شاپتىر، 8-اۋىلعا ءبىر ادامدى شاپتىر، ءبىر جاقسى اتتى ازىرلەپ "قان تومار" پوسەلكەسىنە جىبەر، تەلەگرامما سوعىپ كەلسىن! — دەپ ءتوراعا ورىنباسارىنا تاپسىرىپ جاتىر.
تۇنگى ساعات ەكىدە تۇسكەن پاتەرىمە كەلدىم. ءۇي قوجاسى جاس جىگىت، بولپيعانداۋ ايەلى بار.
— ساماۋرىندى ءۇش قايناتىپ، ءۇش ءسوندىردىم. ەرتە كەلۋ دەگەن جوق، ىلعي كورەتىنىم وسى، ءتۇن كۇزەتىپ وتىرعانىمىز،- دەپ ايەل الدىڭعى ۇيدە كۇڭكىلدەپ ءجۇر.
ايەلدىڭ ءسوزىن ەستىپ قالدى ما دەگەندەي، جاس جىگىت جالتاڭداپ قاراي ءتۇسىپ:
— وسى ايەلدەر اقىلسىز بولادى بىلەم،— دەپ كۇرسىندى.
ايەل نەگە اقىلسىز بولسىن. اسىرەسە مىناۋ ايەل اقىلسىزدىققا قياتىن ادام ەمەس. كوپ ءمىنىلىپ شيقان جاۋىر بولعان ارىق اتتا قيقاڭ شىعارماي ما، بۇل ايەلدىكى دە سول. جۇرتتىڭ ءبارى ءتاتتى ۇيقىدا جاتىر؛ ساماۋرىنىن بىجىلداتىپ، مىنا سوبالاق سارى بالانى كۇتىپ بۇل ايەل وتىرادى دا قويادى. وتاسقاندارىنا جىل دا تولماعان. ويىن-كۇلكىگە باتىپ جايراڭدايتىن كەزى عوي شىنى... سارى بالانىڭ كەلىنشەگىن ەركەلەتەر جايى جوق، جۇمىس باسىپ، جاق ءجۇنى ءۇرپيىپ كەتىپتى. ءبىر كەسە شايدى ءىشىپ، ەكىنشىگە كەلگەندە، سارى بالا قالعىدى. وسى كۇيى توسەككە بارىپ جىعىلادى، ەتىنەن ەت كەسىپ الساڭ بىلمەستىك بولىپ ۇيىقتايدى. ەرتەڭ كۇن شىعار-شىقپاستا، كەلىنشەك ءتاتتى ۇيقىدا جاتقان كەزدە، سارى بالا كوزىن ۋقالاپ اشىپ، قابىل-قۇبىل كيىنەدى: كەڭسەگە تەز بارۋ كەرەك، كەشەدەن قالعان تىعىز جۇمىس بار... كۇندەگىسى وسى.
سيرەك ساقالدى، يمەك تۇمسىق، باقا سارى كىسى، ءبىز كەلگەندە پەش جانىندا بۇك ءتۇسىپ جاتىر ەدى. بىجىلداعان ساماۋرىندى كورگەن سوڭ سۇيرەتىلىپ باسىن كوتەردى. ۇيقىسى قانىق كىسى عوي، جادىراپ وتىرىپ شايعا باس قويدى.
— مەنىڭ اتىم — مۇقان، شىراعىم، 4-اۋىلدىكىمىن، مىنا سارى بالانىڭ اكەسى بولامىن... ءدام بۇيىرىپ ول جاققا بارا قالساڭ، باسقا جەرگە تۇسپە، ءوزىمىزدىڭ ۇيگە ءتۇس؛ كەمپىرىم بار، بالا-شاعالارىم بار، ءوز الدىمىزعا ءۇيمىز،— دەپ سارى ءىشى ءۇيىرىلتىپ اكەتىپ بارادى.
مۇقان — كەدەي ەكەن. جاسى 45-تە ەكەن. كولحوزدىڭ بەلسەندى مۇشەسى ەكەن.
— شىراعىم، قولقوز، قولقوز دەيسىڭدەر، قولكوز بولساڭ وڭاسىڭ دەگەن سوڭ، ءوزىم الدىمەن كىردىم. ءبىزدىڭ اۋىل — وڭباعان اۋىل. جاربوسىن دەيتىنىمىز بار، اۋىلدى بۇلدىرەدى دە جۇرەدى. ءوزى بۇرىن ساۋدەگەر ەدى، انتۇرعان،— دەپ مۇقان اۋىلىمەن تانىستىرىپ شىقتى.
— شىراعىم، وسى زامان سەندەردىكى بولعان سوڭ ەتەكتەرىڭنەن ۇستاپ ءجۇرمىز، جاستان ميىمىزعا سىڭگەن ءبىر "قۇدايىمىز" بار ەدى، ودان دا ايىرىلىپ قالدىق،— دەپ مۇقان شال جىمىڭ-جىمىڭ كۇلەدى.
اۋىلىنداعى كومسومولدار ساۋىق كەشىن قويىپتى. وينايتىن ادامدارى جەتىسپەپتى. سوسىن بالالاردىڭ بىرەۋى كەلىپ: "مۇقا، سەن شال بولىپ وينايسىڭ"،— دەپتى. مۇقان ويناعان ەكەن، ايتاتىن ءسوزىن ۇمىتىپ قالىپ، تىڭداپ وتىرعان جۇرتىن دا كۇلدىرىپتى.
— "پايعامباردىڭ جاسىنا كەلگەندە شايتان ويىنىنا ارالاستى" دەپ مەنى جۇرت كىناراتتايدى. مەنى "كاپىر" دەپ جۇرگەندەرى دە بار. مەيلى، مەن ولارعا ەرگەن ەمەسپىن عوي، نە كورسەم وسى قالقالارىممەن كورسەم ەكەن دەپ ءجۇرمىن،— دەپ مۇقاڭ جايراڭداپ، شايىن ۇرتتاي تۇسەدى.
...تاڭەرتەڭ كوزىمدى اشىپ السام، سارى بالا اسىعىپ كيىنىپ جاتىر ەكەن. كەلىنشەگى شىمىلدىقتىڭ ىشىندە جاتىر:
— ساعان جۇمىس بولسا بولادى، باسقانىڭ نە كەرەگى بار! — دەپ كۇڭك ەتتى.
سارى بالاعا جۇمىس كەرەك ەكەنى راس، كەلىنشەككە كەرەگى نە ەكەن؟..
بىرەر جەتى وتكەن سوڭ، ەل ارالاپ ءجۇرىپ، مەن 8-اۋىلعا سوقتىم. اۋىلدىق كەڭەس اعاسىنىڭ ءۇيى اۋىلدىڭ ورتا شەنىندە ەكەن. ءبىر بالا باستاپ الىپ كەلدى. ەڭىرەيگەن قارا كىسى ەسىك الدىنىڭ قارىن كۇرەپ جاتىر ەكەن، مەنى كورگەن سوڭ، كۇرەگىن كوكىرەگىنە تىرەپ، قارسى قاراپ الشيا تۇردى. مەن شىرامىتىپ، تاني كەتتىم، بۇل — نۇرجان وتاعاسى ەدى.
— ە، شىراعىم، دەنىڭ ساۋ ما؟ ءبىزدىڭ اۋىلدان دا كەلىپ شىقتىڭ با،— دەپ نۇرجان جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى.
— كاميلا، ءا، كاميلا، قوناعىڭ كەلدى،— دەپ ۇيىنە قاراپ بۇرىلىپ داۋىستادى.
ورتا بويلى اق قۇبا ايەل، اق بوكەبايعا ورانىپ، كۇلىمسىرەپ ۇيدەن شىقتى. "كاميلامىن" دەپ ماعان قولىن بەرىپ امانداسىپ، تانىستى. وقىماعان قازاق ايەلىندە ءوزىن تانىستىرىپ امانداسۋ دەگەن بۇرىندى-سوڭدى بار ما ەدى؟..
— تاڭىرقاپ تۇرسىڭ با، جولداس؟ اۋدانعا ارىز اپارعان مەن ەدىم عوي. ونى تاستاعانبىز، تابىسقانبىز. قاتىن جەڭدى. ايىپ مەندە ەكەن، مەن موينىما الام، ءقازىر كولقوز مۇشەسىمىن،— دەپ نۇرجان وتاعاسى كۇلىمسىرەپ، قۋتىڭ-قۋتىڭ ەتتى.
اربيعان ساۋساقپەن كۇرەكتى قاپسىرا ۇستاپ، تاۋ بولىپ ۇيىلگەن كۇرتىك قاردى تەكشەلەپ ءۇيدى. ساندىق سياقتى ءتورت بۇرىشتانعان قاردىڭ كەسەگىن اعاش كۇرەكتىڭ الاقانىنا سالىپ الىپ، "ەر" دەپ ىرعىتىپ كەلىپ جىبەردى.
— ايەلمىز عوي. وقىعاندىعىم دا جوق ەدى. ەل سايلاعان سوڭ بولىپ وتىرمىز. جۇمىستىڭ ءوزى اۋىر دەدى كاميلا.
جاڭا ءداۋىردىڭ جۇمىس قارقىنى ايەل تۇگىل ەركەگىڭدى دە ءجۇن قىلىپ جىبەرگەندەي. جۇمىسىنىڭ شۋماعىنان ايرىلىپ، بىلىعىتا جۇرگەن ەركەكتەرىڭ تولىپ جاتىر. كاميلا پىسىق كورىنەدى، يمەنەتىن ەمەس.
جاستاۋ جىگىت قوينىنان بۇكتەلگەن قاعازدى شىعارىپ، كاميلاعا قاراپ كۇلىمسىرەدى:
— مىناعان دوڭعال باسىڭدى باسىپ جىبەرشى! — دەپ.
— جوق، جولداس، كەڭسەگە بار، ءموردى قالتاعا سالمايمىن، كەڭسەدە بولادى،— دەپ كاميلا جاۋاپتى قىسقا بەردى.
جىگىتتىڭ سوزعان قولى شاراسىز كەيىن قايتتى. ءتارتىپ دەگەن وسى. تارتىپكە باعىنبايمىن، قازاقشىلىق قىلامىن دەپ سىپ-سىپايى جىگىت ۇيالىپ قالدى.
You Might Also Like
-
ىمىرت جابىلعان شامادا ءبىر كىشىرەك اۋىلعا كەلدىك. اۋىلدىڭ ماڭايى باسىن قويان ءمۇجىپ باقارتىپ تاستاعان، قالىڭ كۇرتىكتەن ءار جەردە ءبىر تىربيىپ سيرەك شىرپى قاتارلاپ سوققان اققالا. ەكى-ەكى ءۇيدىڭ جاماۋلى تە...
