ولار ەكەۋ، مەن جالعىز
سول جىلى كوكتەسىن دە تىم ەرتە اياقتاندى. انە-مىنە دەمەي-اق "سۋ تاسىدى، ءسۇت ءپىستى" دەپ اتالاتىن كوكوراي ماۋسىم دا ءوتىپ قالدى. "ءسۇت ءپىستى" دەگەنى — قاي مالدىڭ اعىن تاتىپ كورسەڭىز دە، كوكشىلدەنىپ، جۋا ءيىسى اڭقىپ تۇراتىن. ونىڭ كەيدە "ءساۋىردىڭ قىزىل مايساسى" دەپ تە اتالاتىنى بار. نەندەي ماعىنامەن وسىلاي دەلىنەتىنىن ءوز باسىم ونشاما ايىرا بىلمەيمىن. شاماسى، قىزعالداقتاردىڭ سونشالىقتى قالىڭدىعىنان وسىلاي اتالاتىن بولسا كەرەك. جۇدىرىقتاي-جۇدىرىقتاي قىزىل گۇلدەردىڭ باستارىن بۇلعاپ، لاۋلاعان ورتتەي بولىپ تۇرىپ الاتىن ۋاعى وسى اي.
ءبىراق ءدال مۇنداي كورىنىستەر ءقازىر ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ماڭىندا ەمەس، قىرىق-ەلۋ شاقىرىم جىراقتاعى كەربۇلاق تاۋىنىڭ ىشىندە. كەرەك دەسە، اۋىلدىڭ "اسىراندى" گۇلدەرى اتالاتىن سارعالداقتىڭ دا تۇقىمى قالماپتى. ماعان اۋىرلاۋ ءتيىپ وتىرعانى دا وسى جاي. ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمىنىڭ دەمالىس كەزىندە ورىنداپ كەلىڭدەر دەپ تاپسىرعان "كوكتەم گۇلدەرى" اتتى شىعارماسىن ناعىز گۇلدەردى كورىپ وتىرىپ ەمەس، كوز الدىما ەلەستەتۋ ارقىلى جازۋىما تۋرا كەلدى. بۇدان ءبىراز كۇن بۇرىن بولسا عوي، ەسىكتىڭ كوزىنە دەيىن قىدىرىپ كەلىپ جۇرەتىن گۇلدەردى قاسىنان قاراپ تۇرىپ كوشىرىپ بەرە سالۋعا بولاتىن ەدى. ەندى، مىنە، قالام ۇشى تۇيىققا تىرەلگەندەي.
ءمۇعالىم الدىنا قالاي دا قۇرالاقان بارماۋ ءۇشىن ءوزىمدى ءوزىم قىستاي ءتۇستىم. "گۇل، — دەپ باستادىم العاشقى سويلەمىمدى، — كوكتەم كەزىندە جەر بەتىنە ءونىپ شىعاتىن وسىمدىكتەر ىشىندەگى ەڭ ءقادىرلىسى. سوندىقتان دا وعان ءاربىر ادام ەرەكشە ءىلتيپات كورسەتىپ، ايالاعىسى كەلەدى... گۇل — عاشىقتار ءتىلى. بىر-بىرىنە ىنتىق جۇرەكتەر گۇل شوعى ارقىلى تۇسىنىسەدى..."
بايقايمىن، كەيبىر كىتاپتاردان وقىعان سوزدەرگە ەلىكتەپ، گۇل جايىنداعى سويلەمدەردى ماحاببات دەگەنمەن ۇشتاستىرا بەرۋگە بولاتىن سياقتى. ءبىراق مۇنداي جازبالاردىڭ جارعا سوقتىرماسىنا كىم كەپىل؟! "بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ عاشىقشىلىن قاراي كور" دەسە، نە دەمەكپىن. قوي، ابىروي اپەرەتىن سويلەمدەر سيقى مۇنداي بولا قويماس. باسقاشا جازعانىم ءجون. جانە باسقا بالالارعا ۇقسامايتىنداي ەتىپ بەينەلەۋىم كەرەك. قىزىل گۇل مەن سارى گۇلدى ەكى وقۋشىنىڭ ءبىرى جازىپ بارۋى انىق. ەندەشە، مەن باسقا گۇلدى سۋرەتتەۋگە ءتيىسپىن... ءا-ا... گۇلزاتتىڭ كويلەگىندە جاڭبىردىڭ تامشىسى رەڭدەس ۋاق گۇلدەر بار ەمەس پە ەدى. قاتىرىپ تۇرىپ سونى جازىپ بارايىن. "ءار بۇلبۇل ءوز ۇنىندە سايراۋى ءتيىس" دەپ ءمۇعالىمنىڭ ءوزى ايتا بەرمەۋشى مە ەدى...
مەن گۇلزاتتىڭ بەينەسىن كوز الدىما اكەلدىم. ۇشى سۇيىرلەۋ قىرلى مۇرنى، مۇڭعا بەيىمدەۋ ۇيالى كوزدەرى، جەلكەسىنە ءتۇيۋلى جۇرەتىن قارا شاشى قاسىمنان كورىنگەندەي بولدى. اق جاعالى مەكتەپ فورماسى وزىنە قاتتى جاراسۋشى ەدى. كەيىنگى كەزدەرى ونىسىن تاستاپ، باسقا ءتۇستى ماتادان كيىنەتىندى شىعارىپتى. نە سەبەپتى ەكەنىن قايدام، ول جاڭاعى گۇلدى كويلەگىن كيىپ جۇرگەندە، رەڭ كەيپىنەن ءبىرتۇرلى ەسەيگەندىك، بايسالدىلىق اڭعارىلاتىن. وندايدا مەنىڭ كوڭىلىمە: "اكەل قولىڭدى، وسى قىز ءبىزدىڭ كلاستان كەتكەلى ءجۇر" دەگەن كۇمان ۇيالايتىن-دى... كورشى بولعاندىقتان با، باسقا قىزدارداي ەمەس، گۇلزاتتىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن كوبىرەك اڭديتىن سياقتىمىن. ءقازىر دە سول تۋرالى ويعا شوما باستاعان ەدىم، تەرەزەدەن قاراڭ ەتىپ ەكى بەينە وتكەندەي بولدى... گۇلزاتتى داۋسىنان تانىدىم. "وي، توبا، كىمدى ويلاسا، سول تاپ بولادى دەگەن ءسوز قانداي راس، - دەپ ويلادىم مەن، ۇستەل ءۇستىن اپىل-عۇپىل جيناستىرىپ جاتىپ. ءۇي ءىشى دە اشىق-شاشىق جاتىر ەدى، بۇلار قايدان ساپ ەتە ءتۇستى؟"
ونى-مۇنىلاردى رەتتەگەنىمشە، ەكى كۇلكى بولمەگە دە كىرىپ ۇلگەردى.
— قايىرلى كۇن، قايروش.
— سالامات پا... تورگە شىعىڭدار. مەن مىنا ءبىر جەردى يكەمدەڭكىرەپ تاستايىن. شامالى شاشىلىپ كەتىپتى.
— ەش نارسە ەمەس، قايروشتى سىناعالى كەلدى دەيمىسىڭ؟ مەنەن قىسىلماي-اق قويسىن، -دەپ تۇنىق كۇلدى. ۋاق تىستەرى ءىش تارتقانداي اپپاق ەكەن. مەن شىنىمەن-اق ىڭعايسىزدانا باستادىم. قانشا ايتقانمەن، تۇنىق باسقا كلاستىڭ قىزى. گۇلزاتقا قاراعاندا سىرت سىيلاس. "اينالاسىن شاشىپ تاستاپ، ورتاسىن ويىپ وتىرا بەرەدى ەكەن عوي" دەگەن پىكىردە قالۋى دا مۇمكىن.
— مىنە، ءقازىر، ءبىر-اق مينۋتتىڭ ىشىندە...
گۇلزات مەنىڭ قولىمداعى سىپىرعىعا جارماستى:
— اكەل، مەن تازالايىن.
— جوق، ءوزىم-اق.
— قايروشقا سىپىرعى ۇستاعان جاراسادى ەكەن، ءوزى ۇستاي بەرسىن، — دەدى تۇنىق تاعى دا كۇلىمسىرەگەن پىشىنمەن.
— مەن قايروشقا مۇنداي جۇمىسپەن اينالىسۋعا رۇقسات ەتپەيمىن...
گۇلزات قولىمداعى سىپىرعىنى الدى. مەن ورىندىقتاردى جايعاستىرا باستادىم....
— وتىرىڭىز، تۇنىق...
— ءبىز ابدەن وتىرا-وتىرا شارشاپ كەلدىك.
— وتىرعانعا دا شارشاي ما ەكەن؟
— شارشادىق، سەنبەسەڭىز، گۇلزاتتان سۇراڭىز.
— سولاي ما، گۇلزات؟..
— راس، تۇنىق: "ءىشىم پىستى، قايروشتىڭ ۇيىنە بارايىق"، — دەپ مازالاۋمەن-اق شارشاپ ءبىتتى.
— ي-ي، وتىرىكشى قىز، "قايروشتى كورمەسەم، وتىرا المايمىن"، — دەپ ەرتىپ اكەلگەن ءوزىڭ ەمەس پە ەدىڭ...
— ءيا، مىنانىڭ ايتقان ءسوزىن قاراي كور، — دەپ گۇلزات تۇنىقتى ءبىراز قىتىقتاپ الدى دا، ماعان بۇرىلدى: — قايروش، كەل، بۇگىن ءبىر جاققا بارىپ قايتالىق، شىنىندا دا، ءبىزدىڭ ءىشىمىز پىستى.
— قاي جاققا بارامىز؟
— ونى سەن ويلاپ تاپ.
— سونداي قاي جاققا؟..
— مەيلى، قاي جاق بولسا، سول جاق بولسىن.
— وندا "شوقپار اسۋىنا" بارالىق. ناعىز قىدىراتىن جەر — سول ارا.
— وعان قالاي جەتەمىز؟
— تىپتەن وڭاي، كەز كەلگەن "توۆارنىيعا" مىنەمىز دە، اسۋدان ءتۇسىپ قالامىز.
— مىنە يدەيا! سەن قالاي قارايسىڭ، تۇنىق؟
— ماعان ءبارىبىر، وزدەرىڭ بىلىڭدەر.
— وندا بىلاي بولسىن، — دەدى گۇلزات. — ءبارىمىز دە جىلى كيىنىپ، شىنى-شاينەك، نان-پانىمىزدى الايىق تا، سوندا تۇنەيىك. ەرتەڭىندە گۇل تەرىپ قايتامىز.
— كەشكىسىن قورىقپايمىز با؟ — دەپ قۇربىسى كۇماندانا باستاپ ەدى، گۇلزات ۇيالى كوزدەرىن جىپىلىقتاتىپ:
— نەسىنە قورقامىز؟! گۇل تەرۋگە بارعانداردىڭ بارلىعى دا سوندا تۇنەپ قايتادى. ۇشەۋلەپ ءجۇرىپ تە قورقامىز با؟ — دەپ تىيىپ تاستادى.
— سوندا ۇيگە نە دەمەكپىز؟
— مىنا كولحوزداعى جولداسىمىزدىڭ ءبىرىنىڭ ۇيىندە بولدىق دەي سالامىز. ولار ءبىزدىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىمىزدى قايدان ءبىلسىن.
ءبىز تۇنىق ەكەۋىمىز ۇندەگەمىز جوق. مەن مىنا سوزدەرگە نانارىمدى دا، نانباسىمدى دا بىلە الماي، اڭ-تاڭ بولىپ تۇرمىن. "شەشەلەرى سەزىپ قويىپ، شاشتارىن جۇلىپ جۇرمەسە يگى ەدى!"
— جۇرمەك بولساق، نە تۇرىس بار، ەرتەرەك جول قامىنا كىرىسپەيمىز بە؟
— جارايدى، مەن دايارمىن.
— وندا سەن تۇنىق ەكەۋىمىزدى كانالدىڭ ارعى شەتىندەگى ارىقتىڭ ىشىنەن كۇت.
— ماقۇل، سەندەر ءبىراق تەز شىعىڭدار.
— باس-اياعى جيىرما مينۋتتا سوندا بولامىز.
گۇلزات پەن تۇنىق شىعىپ كەتتى.
مەن بۇل ىسكە ءالى دە سەنىپ بولعانىم جوق. قاس پەن كوزدىڭ ارالىعىندا جارق ەتە قالاتىن نايزاعاي قۇبىلىسى سياقتاندى. گۇلزاتتىڭ جەلىككەنىن كورگەنىم وسى. ۇندەمەس مومىندىعىمەن بىرگە قايراتتى قىزبالىعى دا بار ەكەن... قۇربىسى دا قىزىق مىنەزدى. "ماعان قايدا بارساق تا ءبارىبىر" دەپ قاسقايىپ تۇر. جوق، الدە بۇرىننان ەكەۋارا كەلىسىپ الىپ، الدىن الا ءپىسىرىپ كەلگەن ارەكەتتەرى مە؟
***
گۇلزاتتار كوپ كۇتتىرگەن جوق.
— تەزىرەك بەل اسىپ كەتەيىك، — دەپ اسىقتىرىپ كەلدى.
گۇلزاتتىڭ كيگەنى كونەتوز قىزىل جەمپىر. ىشىندەگى جىلى جەيدەسى دە بايقالىپ تۇر. ال تۇنىقتىڭ ۇستىندەگىسى اكەسىنىڭ كۇپايكەسى بولسا كەرەك، قوڭىلتاقتانىپ ۇزىن كورىندى. ەكەۋى دە ورامالىن القىمدارىنا تۇسىرە بايلاپ الىپتى.
— مىنامەن توڭبايسىڭ با؟ — دەدى گۇلزات مەنىڭ جالاڭ قابات كوستيۋمىمدى نۇسقاپ.
— ءتۇن جىلى عوي، نە قىلار دەيسىڭ.
— تاۋ ءتۇنى سالقىن بولادى. ودان دا، سەن جۇگىرىپ بارىپ قالىڭىراق كيىنىپ كەل.
— قايتادان ۇيگە بارىپ پا؟
— نەسى بار، ءبىز وسىندا كىدىرە تۇرامىز.
— ارى-بەرى شۇبايمىز دەپ، بىرەۋلەردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالارمىز، — دەدى تۇنىق. — ءتىپتى جاۋراپ بارا جاتسا، مەن-اق كۇپايكەمدى شەشىپ بەرەمىن.
— جوق، مەن قار جاۋسا دا توڭبايمىن.
— ە، ودان دا سۇيتسەڭشى...
ءبىز اۋىلدىڭ وكپە تۇسىنداعى رازەزگە توتەلەي تارتتىق. سول ارادان كەز كەلگەن پوەزعا وتىرىپ، "شوقپار اسۋىنان" ءتۇسىپ قالامىز.
"شوقپار اسۋى" بىرىنە ءبىرى مىنگەسكەن بەس-التى تاۋ جوتاسىنان تۇرادى. ءار قىرقاسىنا كوتەرىلگەن سايىن جاقپار تاس، جالاڭاش قۇزدانىپ بيىكتەي باستايدى. سوندىقتان دا بۇل تۇسقا كەلگەن قاي پوەزد بولماسىن، بۇرىنعىسىنشا ەكپىندەي المايدى.
قوس رەلسكە جابىسا ءتۇسىپ، ارەڭ جىلجيدى. نە ويعا، نە قىرعا بارار جولاۋشىنىڭ وسى ارادان ءمىنىپ، وسى ارادان ءتۇسىپ قالاتىنى دا سول سەبەپتى.
بۇل ارا وسىنداي قيىن ءور، شۇعىل ەڭىس بولۋىمەن بىرگە تابيعاتىنىڭ سۇلۋلىعىمەن دە اتى شىققان جەر. ءار ءتۇرلى گۇل اتاۋلى ىستىق جازدىڭ ورتاسىنا دەيىن ءوڭىن بەرمەي، قىزىلدى-جاسىلدى بوپ تۇرىپ الادى. كەز كەلگەن جىرا-سايلارىنان اتقىلايتىن ءمولدىر بۇلاق، باستاۋلارى دا مول.
بارماقتاي بۇلدىرگەندى باۋرايى تومەندەپ كەلە باتسايى جاسىل شالعىنعا ۇلاسىپ كەتەدى. تۇيەنىڭ قوس وركەشىن جاسىرارلىقتاي ءوسىمتال ۇزىن شوپتەرى دە كوپ. جولىمىز وڭعارىلسا، جاسىل القاپتىڭ جابايى گۇلدەرىنە قۇشاعىمىزدى تولتىرىپ قايتپاقپىز.
"شوقپار اسۋىنا" تۇنەرلىكتەي ءبىز قاشان جۇرەك جۇتىپ ەك، — دەپ ويلاپ كەلە جاتتىم مەن، وسى ساپارعا ءالى دە سەنىڭكىرەي الماي. — رازەزگە جەتىسىمەن جەر قاشىقتىعىن سىلتاۋراتىپ كەرى ورالاتىن شىعارمىز".
شىنىمدى ايتسام، شوقپار شاتقالىنىڭ قاپ-قارا تۇنىنەن سەسكەنەتىن سياقتىمىن. "الدەقالاي ءبىر ىسكە تاپ بولا قالساق، مىنا ەكى قىزدىڭ نە سەپتىگى تيەر دەيسىڭ...".
— قايروش جالعىزسىراپ كەلەدى، — دەدى قاسىمداعى تۇنىق كۇلىپ.
— قالايشا جالعىزسىرايمىن؟..
— قالاي ايتساڭىز دا، كوڭىلىڭىز كوتەرىڭكى ەمەس قوي.
— سىزگە سولاي كورىنۋى مۇمكىن...
مىنا قىزدىڭ جاسىرىن ويىمنىڭ توبەسىنەن تۇسكەنىنە شامالى ىڭعايسىزدانىپ قالدىم... "بالەسىن قاراي كور ءوزىنىڭ..." سوزگە گۇلزات ارالاستى:
— "ءسىز، ءبىز" دەپ قيىلعاندارىڭدى قويىڭدارشى! — دەدى ەكەۋىمىزگە بۇيىرعانداي قىپ. — ۇيرەنىسەتىن ۋاقىتتارىڭ جەتپەدى مە؟ قاشانعى سىزىلا بەرەسىڭدەر...
— مەن تۇنىقتى "سەن" دەي المايمىن.
— نەمەنە، ول سەنىڭ اپايىڭ با ەدى؟
— قۇربىلاس بولساق تا...
— مەن دە سولاي، — دەدى تۇنىق. — ءبىرتۇرلى ۇيات سەكىلدى.
— ال مەن، — دەدى گۇلزات العا قاراي جۇگىرىپ شىعىپ، — سەندەر قاشان "سەن" دەسىپ سويلەسپەيىنشە، قاستارىڭا كەلمەيمىن. قارا، بۇلاردىڭ سىپايى بولا قالۋلارىن...
ول الدىمىزعا ءتۇسىپ، كادىمگىدەي ۇزاپ كەتتى. قولىنداعى تۇيىنشەگىن بىرەسە سول جاعىنا، بىرەسە وڭ جاعىنا لاقتىرىپ ويناپ، بۇرىلار ەمەس. بىرتە-بىرتە الىستاپ بارادى...
— اكەلىڭىز، مەن الىپ جۇرەيىن، — دەدىم مەن تۇنىقتىڭ قولىنداعى سۋمكاسىنان ۇستاپ.
— ءبىز اۋەلى گۇلزاتتىڭ تاپسىرماسىن ورىندالىق.
— جارايدى، قازىردەن باستاپ مەن ءسىزدى "سەن" دەيمىن.
— مەن ولاي اتاي المايمىن.
— نەگە اتاي المايسىز؟
— كانە، "سەن" دەگەنىڭىز؟
— اۋزىم ۇيرەنىپ كەتىپتى.
— وندا جاتتىعىپ الىڭىز.
— ال سەن شە؟
— مەن دە سۇيتەمىن...
وسى كەزدە گۇلزات بىزگە قاراي قولىن بۇلعاپ:
— جىلان، جىلاندى قارا، — دەپ داۋىستادى.
ءبىز جۇگىرىپ جەتىپ كەلسەك، قارا شۇبار جىڭىشكە جىلان بوز جۋسانىڭ تۇبىنە ورالىپ الىپتى. باسىن قازديتىپ، ايىر ءتىلىن سۋماڭ-سۋماڭ ەتكىزەدى...
مەنىڭ جۇرەگىم سۋ ەتە ءتۇستى. ءتىپتى ودان ون مەتردەي اۋلاق تۇرسام دا، قاراسۇر رەڭىنەن دەگبىرىم قالمايتىن ادەتىم بولۋشى ەدى. تۇلا بويىم تىتىركەنىپ، شەگىنشەكتەپ قالدىم.
— ءتىلىن سۋىرىپ تاستاپ، قالتامىزعا ساپ الامىز، — دەدى گۇلزات الگى جىلانعا جاقىنداي ءتۇسىپ.
— قوي، گۇلزات، كوكتەمگى جىلاننىڭ ۋى قاتتى بولادى، ءتيىپ كەتسە-اق ءتىل تارتقىزبايدى، دەپ تۇنىق تا كەيىن شەگىنشەكتەدى. ونىڭ دا قوڭىرقاي كوزدەرى تىكسىنە قالىپتى.
— ت-س-س... — دەدى گۇلزات. — اتىمىزدى اتامايىق... اتاعان سوڭ، ءولتىرىپ كەتۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، قاي جەردە جۇرسەڭ دە ىزدەپ كەلىپ شاعىپ الادى.
ول قولىنداعى بورپىلداق كەسەگىن جىبەرىپ قالىپ ەدى، دوڭگەلەنىپ جاتقان جىلان جازىلا ءتۇسىپ، بىزگە قاراي سۋماڭداپ بەردى. مەن سەكىرىپ-سەكىرىپ ارىقتىڭ ارعى جيەگىنە شىعىپ كەتتىم. تۇنىق تا مەن جاققا جۇگىردى. گۇلزات بولسا ەشقانداي ساسقان جوق. قولىنداعى قۋرايمەن جىلاننىڭ قازديعان باسىنا جارماسىپ ءجۇر. "مىنانىڭ باتىرىن! — دەپ ويلادىم مەن، گۇلزاتتىڭ ارەكەتتەرى مەنىڭ جىگىتتىك اتىما تاڭبا سالىپ تۇرسا دا، قىزىعا قاراپ. — ۇل بوپ تۋسا عوي، ناعىز جانكەشتىنىڭ ءوزى بولار ەدى..."
— ءجۇر، گۇلزات، جىلانعا بولا جولدان قالامىز با؟ — دەپ، تۇنىق بىر-ەكى رەت قايتالاپ ايتتى. بايقايمىن، ول دا مەن سەكىلدى جۇرەكسىنىپ تۇرعانعا ۇقسايدى...
— و، سۋ جۇرەكتەر، — دەدى گۇلزات.
— سەندەر مەنىڭ جاڭاعى ايتقانىمدى ىستەمەسەڭدەر، مىنانى مويىندارىڭا سالامىن.
ول جىلاندى كوتەرىپ، بىزگە قاراي بۇرىلدى.
— قوي، گۇلزات، تاستا! دۇشپانىڭ كوتەرىلەدى...
— مەيلى، مەنىڭ جاڭاعى ايتقانىمدى ىستەيسىڭدەر مە، جوق پا! كانە، بىر-بىرلەرىڭە "سەن" دەسىڭدەر...
— ءبىز الدەقاشان سولاي دەسكەمىز... — دەدىك تۇنىق ەكەۋىمىز قوسارلانا داۋىستاپ.
— مەنىڭ كوزىمشە ايتىڭدار!..
"سەن" دەدى تۇنىق ماعان قاراپ. مەن دە وعان "سەن" دەدىم. ەكەۋىمىز بىر-بىرىمىزگە قاراپ كۇلىمسىرەگەنىمىزبەن، كوز ميىعىمىز گۇلزاتتىڭ قولىنداعى جىلاندا.
— ءا، سابازدارىم، ەندىگارى مەنىڭ ايتقانىما كونبەيتىن بولساڭدار، مەن سەندەرگە وسىلاي ىستەيمىن، — دەدى ول ءوز دەگەنى بولعانىنا شاتتانعان كەيىپپەن. — تاۋدا نە كوپ، جىلان كوپ. ۇستاپ الامىن دا، مويىندارىڭا وراي سالامىن. وسىعان كەلىسەسىڭدەر؟..
— كەلىستىك، تەنتەك قىز، — دەدى تۇنىق قۇربىسىنا كۇلىمسىرەي قيراپ. — ءبىراق سەن انداعىڭدى تاستاشى، ادامنىڭ جۇرەگىن دۋىلداتپاي. نە دەسەڭ دە، سەنىڭ ايتقانىڭ بولسىن.
— ىم، سەندەرگە سول كەرەك.
— ءبىز نە جازىپپىز سونشاما؟
— جازىقتىسىڭدار...
گۇلزات قولىنداعى جىلانىن ارىق كەمەرىنە جىبەردى.
— ال كەتتىك، ەندەشە!..
ول تۇنىقتىڭ قولتىعىنان ۇستاپ الدى دا، جاسىل شوپتەردى شيىرا ادىمدادى.
— جۇرگەن سوڭ، اسكەرشە ءجۇرۋ كەرەك قوي. قايروش، سەن تۇنىقتىڭ ار جاعىنان قولتىقتاپ ال.
— مەن وسىلاي-اق جۇرە بەرەمىن.
— بايقا، بالا، جاڭاعى جىلان توبەڭدە ويناقتاپ جۇرمەسىن.
— نە سەبەپتى؟
— سەبەبىن قارىنداسىڭنان سۇرا.
— كەل، قايروش، — دەپ تۇنىق قولىن ۇسىندى. — وسى ساپار گۇلزاتتىڭ-اق ايتقانى بولسىن.
...ءبىز ۇشەۋىمىز قولتىقتاسىپ الدىق.
اۋىلدان الىستاعان سايىن ءار ءتۇرلى گۇل شوقتارى الدىمىزدان جامىراپ شىعا بەردى. وڭكەي ءبىر نازىك قىلىقتى، بىزگە اتتارى بەيمالىم گۇلدى جاپىراقشالار انا جەردەن دە، مىنا جەردەن دە قىلاڭ ەتىپ، قويۋ كوك اراسىنا جاسىرىنا تۇسكەندەي بولىپ، ىلەستى دە وتىردى. كەيبىرەۋلەرى توسىن جۇرىستەن سەكەم الىپ قالعانداي، قايىرىلا قاراپ تۇرىپ، تاڭ قالعان پىشىنمەن باس شۇلعيدى. كەيبىرەۋلەرىنىڭ جۇزىنەن قۋانىشتى ءسابيدىڭ كەيپى اڭعارىلعانداي. انا ءبىر ويپاڭداعى قالىڭ "باقباق" باستارىنا جىبەك شاتىر ۇستاعان ەرتەگى قىزدارىن كوزگە ەلەستەتسە، مىنا ءبىر قىراتتاعى اقشاباس شاعىن گۇلدەر ەسكەن سامالمەن يرەلەڭدەپ، جاس قوزىلاردىڭ اسىر ساپ جۇگىرگەنىندەي ويناق سالادى...
گۇلزات پەن تۇنىق ءتىرى گۇلدەردى مايىستىرىپ، مەنەن وق بويى الدا كەلە جاتىر. وزدەرىنشە سىبىرلاسىپ ءبىر نارسەلەردى ايتىپ، كۇلىسىپ قويادى. مەن ولاردى تاپ ءقازىر ۇمىتىپ كەتكەن ەدىم. جاسىل بوياۋى سىرتىنا توگىلگەن مىنا دالا كورىنىسىن مۇعالىمگە قالايشا جازىپ جەتكىزسەم ەكەن دەگەن مازاسىز اڭساۋ جۇرەگىمدى باۋراپ الدى. بۇدان بۇرىن دالا كورمەگەندەي-اق، جان-جاعىما الاقتاپ قارايمىن. "وي، سۇمدىق-اي، گۇلدەر قانداي كوپ ەدى؟ سارعالداق، قىزعالداق دەگەننەن باسقا ەشبىر اتاۋىن بىلمەيدى ەكەنبىز عوي. ال مىنا گۇلدەرگە ات تاۋىپ بەرە قويار ما ەكەنمىن... توپىراق تۇستەس، قىلاڭ تۇستەس، بوزعىلت-كۇلگىن... ءتىپتى بىرەۋلەرى تورعايدىڭ جۇمىرتقاسى رەڭدەس سەكپىل سارى. ساناي بەرسەڭ، سان جەتپەيتىن ءتارىزدى. بارلىعىن دا كوشىرىپ الىپ، مەكتەپتىڭ قاسىنا وتىرعىزىپ قويار ما ەدى، شىركىن".
مەن ءجۇرىسىمدى باياۋلاتتىم. گۇل باستارىنا قوناقتاعان سانسىز ارانىڭ ىزىڭداعان دىبىسى قۇلاققا ەمىس-ەمىس شالىنادى. قاي تۇسقا نازار سالساڭ — سول تۇستان سورعالاعان بوزتورعاي شىرىلى ءبىر ءسات بولسا دا تولاستار ەمەس. كوز كورىمگە بايقالماي، قاراسى كورىنبەسە دە، جانعا جايلى جۇمساق ءۇن جىلى جاڭبىرداي سەبەلەنىپ تۇر. سان مىڭ گۇل تاعىنعان دالا ءتورى شاپاعاتتى مەيىرىمگە تولى ەكەن!.. پالۋان ادىممەن اتتاعان ەلەكتر باعانالارى ماڭ-ماڭ باسىپ بارىپ، الىس جيەككە اسىلىپ جاتقان قازباۋىر بۇلتتاردىڭ ىشىنە سۇڭگىپتى. شىرقاۋ بيىكتە ۇشىپ كەلە جاتقان تىرنالار تىزبەگى سالبىراعان ارقان ءتارىزدى... يرەلەڭدەپ بارىپ، يەك استىنا سارت ەتە قالارداي. انە، اياق استىنان ساپ ەتە تۇسكەن ەلىرمە قۇيىن ءبىر توپ گۇلدەردى قۋىپ بارىپ، ءدوڭ اسىرىپ جىبەردى!
ونان كەيىن قيعاشتاي كەلىپ، قىزداردىڭ الدىنان شىقتى دا، ەتەكتەرىن جۇلقىلادى.
— قاي-رو-و-وش، پوەزد كەلە جاتىر!
— وتىرىك...
— راس، راس... نانباساڭ، مۇندا كەپ قاراشى!
مەن تەزىرەك ءجۇرىپ قىرقانىڭ باسىنا شىعىپ ەم، ارعى بەلدەن جولاۋشى پوەزى كوتەرىلىپ كەلەدى ەكەن. ول ماعان كوككە بەلۋاردان باتىپ ءجۇزىپ كەلە جاتقانداي كورىندى. سۋماڭداعان سوستاۆ بىزگە قاراي قايقاڭ ەتىپ بۇرىلىپ قالعاندا، بار تەرەزەلەرى كۇن كوزىنە شاعىلىسىپ، جارق-جۇرق ساۋلە وينادى. بەينە ءبىر پوەزد ۇستىنەن اق نۇر توگىلىپ تۇسكەندەي...
— شىركىن، مەن جولسەرىك بولسام، — دەدى گۇلزات تامسانىپ. ونىسىن قۇربىسى دا قۇپتادى.
— مەن دە...
— قاراشى...
— تۇپ-تۋرا سۇلىك ءتارىزدى.
— قايروش، ساعان ۇناي ما؟
— ءيا...
— وسى پوەزبەن جەر تۇبىنە دەيىن جۇرە بەرسە...
— راقات بولار ەدى!
— وقۋ بولماسا، مەن سويتەر ەدىم.
— مەن دە پوەزبەن جۇرگەندى ۇناتامىن.
— راسىندا دا، قانداي جاقسى، دۇنيەنىڭ قاي بۇرىشىنا بارامىن دەسەڭ دە جولىڭ اشىق...
— مەن ءتۇبى سۇيتەمىن.
— مەن دە سۇيتەمىن...
جۇمىر رەلستى "تاق-تاق" ۇرعىلاعان جۇردەك پوەزد وتە شىقتى. ءبىز كوپكە دەيىن بىر-بىرىمىزگە ءلام-ميم دەپ ءتىل قاتىسا المادىق. دەم ارالىعىندا ويعا قاراي زۋ ەتە تۇسكەن جاپ-جاسىل جولاۋشى پوەزى الدەنەندەي ساعىنىشتى ارمان قالدىرىپ كەتكەندەي... دوڭعالاق داۋىستارى ءالسىن-السىن ۇزاي ءتۇسىپ، قالىڭ كوك اراسىنا جاسىرىنىپ جاتتى!
***
— مىنە، مەكەنىمىز مىنا ارا بولسىن.
— تىم بيىكتەۋ ەمەس پە؟
— نەسى بيىك؟ ستانسيانىڭ تۇنگى وتتارىن كورىپ جاتامىز. وزەن دە ونشا قاشىق ەمەس، جات جۇرگىنشى كوزدەن دە تاسا، وسى جەردەن لايىقتى ورىن جوق.
— قايروش، قولىڭداعىلاردى بەرى الىپ كەل، - دەپ تۇنىق مەنى وزدەرى تۇرعان جاققا شاقىردى. - گۇلزات مىنا ورىندى قالاپ تۇر، سەن بۇعان قالاي قارايسىڭ؟
— گۇلزاتتىڭ ايتقانىن ورىنداماي، جىلانعا جەم بولماقپىز با، سونىڭ-اق دەگەنى بولسىن، — دەپ مەن كۇلدىم. — ءبىراق كوك ونشا قالىڭ ەمەس قوي.
— تاقىرى جاقسى. بويشاڭ كوككە شىق تىم قالىڭ تۇسەدى.
— انە، ءبىزدىڭ گۇلزاتتىڭ بىلمەيتىنى جوق.
— ويتپەسە، گۇلزات بولا ما، — دەپ مەن تاعى كۇلە باستاپ ەدىم، ول قولىنداعى كوك ءشوبىن شاشىپ جىبەرىپ:
— سەندەر، نە، مەنى ءتىپتى اۋليە تۇتىپ باراسىڭدار، تىم جالپاقتاي بەرسەڭدەر دە جازىقتى سانايمىن. ەستەرىڭدە بولسىن، — دەپ اۋزىن بۇرتيتا كۇلىمسىرەدى.
— جارايدى، قويدىق، ەندەشە، باعىندىق... بەرىلدىك...
— باعىنساڭ، مىنا قۇتىنى ال دا، وزەننەن سۋ الىپ كەل، شاي قايناتامىز.
— قۇپ، ايتقانىڭىز بولسىن!
مەن تومەن قاراي ءتۇسىپ بارا جاتقانىمدا تۇنىقتىڭ:
— باعاناعىداي ەمەس، كوڭىلدى ءجۇر، — دەپ مەن جايىندا سىبىرلاي ايتقانىن ەستىپ قالدىم.
— ارينە، ەر بالانىڭ جابىڭقى جۇرگەنى جاراسۋشى ما ەدى، — دەپ وعان گۇلزات تاعى دا ءبىر نارسەلەردى ايتىپ جاتتى... مەن تەز-تەز باسىپ وزەن جاققا ءتۇسىپ كەتتىم.
شوقپار وزەنى ۇزارىپ وسكەن قالىڭ جالبىزعا جاسىرىنىپ، ءجۇزىن بەرمەي سىرعىپ جاتىر ەكەن. جانىنا جاقىنداعاندا بارىپ بۇرالا جىلجىعان بەتىن كورسەتىپ، ءسال عانا جىميعان سياقتاندى. ار جاعىنداعى شاعىل تاستار شىمقاي قوڭىر كولەڭكەلەرىن سوزىپ، وزەن ىشىنە ءتۇسىرىپ جىبەرىپتى. سوندىقتان سۋ قوڭىرقايلاۋ، كۇڭگىرت كورىندى. مەن قۇتىنى باتىرىپ جىبەرىپ،العا جۇگىرگەن اسىعىس سۋدى ىدىس ىشىنە تولتىرىپ الدىم. ءسال-پال عانا ءدىر-دىر ەتىپ جۋاسي تۇسكەن جابايى اعىن تار قۇتى ىشىنەن تىنىس تاپتى... باسى-كوزىمدى وزەن سۋىنا جەڭىل-جەلپى جۋا ساپ، كەلگەن ىزىممەن جوعارى كوتەرىلدىم. بۇل جەردەن توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشى قولمەن قويعانداي اپ-ايقىن كورىنەدى ەكەن. تۇپ-تۋرا ماڭداي الدىمدا شەشەمنىڭ جايعان قۇرتتارىنداي جىپىرلاپ "شوقپار" ستانسياسىنىڭ ۇيلەرى جاتىر. ءبىزدى وسى اراعا اكەپ تاستاعان قوس رەلس سول اۋىلدىڭ ورتاسىن قاق جارىپ، وڭعا قاراي بۇرىلىپ كەتىپتى. اسۋدىڭ شىعىس جاق بۇيىرىنەن قۇلديلاپ ءبىر توپ سيىر كەلەدى. كەشكى داۋىس قانداي تازا ەدى، سيىرشىنىڭ شوقالاقتاي شاۋىپ: "ءاي، قاراساڭ ءالى دە جىلانىڭ قايتپاعان با، قايت كەيىن، مۇيىزىڭە شانشىلىپ ولگىر"، — دەگەن كەيىس سوزدەرى سول قالپىمەن كەلىپ جەتتى... تاۋ قويناۋىنداعى جابايى جيدەلەردىڭ جانعا جايلى جۇمساق ءيىسى بۇرىنعىسىنان بەتەر قويۋلانىپ، جەلپىنە ءتۇستى.
وعان كوكتەم دىمقىلى مەن جالبىز دەمى قوسىلىپ، ادامنىڭ تۇلا بويىن ەلجىرەتەدى.
"راقات دەگەن وسى شىعار، — دەپ ويلادىم مەن، ءوزىمدى سونشاما باقىتتى سەزىنىپ. — شىركىن، سۋرەتشى بولسام عوي، قازىرگىنىڭ ءبارىن كوشىرىپ الىپ، ماڭگى باقي ساقتاپ قويار ەدىم. اتتەڭ، قولدان كەلمەيدى، بولماسا..."
— قايروش!..
ىلە-شالا گۇلزاتتىڭ ءوزى دە شىقتى:
— يت ءولىپ قالدى عوي، سونشالىقتى قايدا ءجۇرسىڭ؟
— نە قىلعان يت؟
— كادىمگى وزدەرىڭنىڭ كوك يتتەرىڭ شە؟
— ول مۇندا قايدان ءجۇر؟
— قايدان دەرىڭ بار ما، ءتورت اياقتاپ ءجۇرىپ كەلىپتى.
— ي، الدامشى...
— ءاي، قايروش-اي، سۋعا كەتىپ كەشىككەندى "يت ءولدى" دەپ شاقىرماۋشى ما ەدى، سونى دا بىلمەيمىسىڭ؟..
— وللاھي، ءبىرىنشى رەت ەستىپ تۇرمىن.
— ەندەشە، ەسىڭدە بولسىن، سۋعا بارىپ كەشىككەن كىسىنى سولاي ىزدەيدى.
— ونىسى قىزىق ەكەن.
— قازاقپىسىڭ ءوزىڭ؟.. بەتتى قارا، تەگىن سۋعا بارىپ تۇرىپ دۇرىستاپ تا جۋىنباپتى. جاعال-جاعال بوپ جەتىپ كەلۋىن... ساتپاق نەمە!
ول مەنىڭ اپكەيىم قۇساپ جازعىرا سويلەدى. كەشە عانا تومەنشىكتەپ، ۇيالىپ جۇرەتىن گۇلزات ەدى. تابان استىنان ۇلكەنسي قالىپتى. "قۇداي بىلەدى، بۇل قىزعا مىنا تابيعات كورىنىسى قوزعاۋ ساپ تۇر"، — دەپ ويلادىم. سەبەبى مىنانداي قۇلپىرمالى قۇبىلىس اياسىندا كىم دە بولسا قىزىنا سويلەپ، اشىق-جارقىن ازىلدەۋدى تىلەيتىندەي كورىندى ماعان. مەنىڭ ءوز ىشىمدە دە سۇيسىنىستەن سىرتقا تەپكەن ويناقى الاۋلىق بار ەدى... ايتقانىمداي-اق، گۇلزات جۇزىندەگى جاساندى ۇلكەنسۋىن ازىلمەن الماستىرىپ:
— قالجىڭ عوي، ءتىپتى ويناعىم كەپ كەتتى، — دەدى. — ەندى بولماسا، ءبۇرىپ تاستاي جازدادىم عوي سەنى...
— ارينە، ويىن ەكەنىن ءتۇسىنىپ تۇرمىن. ءتىپتى، شىنىڭ بولسا دا، مەن ساعان ەش نارسە دەمەس ەدىم.
— سولاي ما؟..
ار جاعىمىزدان تۇنىق شىعا كەلدى دە، گۇلزات ايتپاقشى بولعان سويلەمىن ىركىپ قالدى.
— نەمەنە دابىرلاپ جاتقاندارىڭ؟ — دەدى تۇنىق.
— قايروشتى بىرەۋ ءبۇرىپ الا جازداپتى.
— كىم؟ قۇرسىن!..
— كىم ءبىلىپتى. ءوزى تۋرا وسى ارادا ءجۇر دەيدى.
— وي، اللا-اي!..
تۇنىقتىڭ قوڭىرقاي جانارىنا ۇرەي ۇيىرىلە باستاپ ەدى، مەن ونى قورقىنىشتى كەيىپكە قيعانىم جوق.
— وتىرىك، تۇنىق. ەشتەڭە دە جوق. ءجاي، گۇلزاتتىڭ ويناعىسى كەلىپ تۇر.
— راسىندا دا، بۇگىن مەنىڭ ويىنىم كەپ تۇر.
— ءتۇۋ، سەن قىز-اق ءبىزدىڭ ۇرەيىمىزدى الىپ ءبىتتىڭ-اۋ ابدەن! تاستاشى وسى مىنەزىڭدى.
— ءالى كەشكە كورەرسىڭ.
— ءبىز وندا قايروش ەكەۋىمىز كەلەسى پوەزبەن كەتىپ قالارمىز.
— كەتە بەرىڭدەر! ءتىپتى ءقازىر-اق كەتىڭدەر...
— سوندا سەن جالعىز ءوزىڭ قالاسىڭ با؟..
تۇنىق: "ءبىز قايروش ەكەۋىمىز كەتىپ قالارمىز دەپ ايتقان ءسوزىم ارتىقتاۋ بولدى ما؟" دەگەن كەيىپپەن قۇربىسىنا جۇمساقتاۋ سويلەپ، قاسىنا جاقىندادى. "اسىلىق ايتسام، كوڭىلىڭە اپ جۇرمە" دەپ كەشىرىم وتىنگەندەي... "كەتەمىز" دەگەن ءسوز گۇلزاتقا، شىنىندا دا، جايسىزداۋ تيسە كەرەك، جاقتىرماي قالعانداي سىڭاي اڭعارتتى:
— جالعىز قالسا، قورقادى دەپ پە ەدىڭدەر؟ كۇندە كورمەي جۇرگەن جۇلدىز بەن تاۋ، كۇندە كورمەي جۇرگەن كوك پەن سۋ ما ەدى؟ قۋرايلاردى جاعامىن دا وتىرا بەرەمىن.
— سونان كەيىن...
— كوزى شالعان بىرەۋ-مىرەۋ بولسا: "جارىم تۇندە وت جاعىپ وتىرعان قىز ەمەس، شايتان شىعار"، — دەپ، بۇل ارادان زىتقانشا اسىق بولار. قورىقپاي-اق قوي...
ول تەرىس قاراپ مىرس ەتىپ جىميىپ قويدى. سونىسىن پايدالانعان تۇنىق:
— ءاي، تەنتەك-اي! تەنتەكتىك جاساپ جۇرمەسەڭ، تابانىڭ قىشيتىن شىعار سەنىڭ، — دەپ موينىنان قۇشاقتادى.
— ءجا، جاركەلەشتەنبەي-اق قوي! قارا، بۇلاردىڭ ەكەۋلەنە قالۋىن.
— وي، وكپەلەگىش تەنتەك قىزدىڭ ايتقان ءسوزىن قارا. ودان دا ەرتە جارىقتا بارىپ، ونى-مۇنىلاردى ازىرلەيىك تە؟
— سونشاما، قوي سويىپ، باس ۇيتەتىن بە ەدىڭ؟
— ءجۇر، مەن شاۋگىمنىڭ استىنا تاس قالاپ، وشاق جاساپ قويدىم، كورشى ءوزىڭ.
— قايروش ەكەۋىڭ جۇرە بەرىڭدەر، مەن ءقازىر بارامىن.
— ءتۇۋ، ءوز دەگەنىڭ بولماسا، بوي بەرمەگەنگە ابدەن داعدىلانىپ الىپسىڭ، ءجۇرشى ەندى.
— شىن، مەن بارىپ جۋىنىپ كەلەيىن. قايروش ەكەۋلەرىڭ الگىلەرىڭدى ىقتياتتاي بەرىڭدەر. بار، قايروش، تۇنىققا كومەكتەسىپ جىبەر.
— ي-ي، ماقتانشاق قىز...
ءبىز تۇنىق ەكەۋىمىز بولىنە بەردىك. گۇلزات تومەن قاراي ءتۇسىپ بارا جاتىپ:
— بايقا، ەكەۋىڭ كەتىپ قالىپ جۇرمەڭدەر، انە، پوەزدارىڭ كەلە جاتىر، — دەپ كۇلدى.
— كەتىپ قالۋىمىز دا عاجاپ ەمەس.
— كەتىپ كورىڭدەرشى، ەكەۋىڭنىڭ سيراقتارىڭدى ءبىر قونىشقا سىيعىزايىن!
ول راقاتتانا كۇلىپ، جۇگىرگەن ەكپىنى ارەڭ تەجەپ، ءبىر قىرىمەن قيالاي ءتۇسىپ، كوك اراسىنا كورىنبەي كەتتى. ونىڭ ۇستىڭگى جاعىنان ءبىرىن ءبىرى اقىرىن يتەرىپ، ءۇنسىز بۇرالاڭداعان ۇزىن سوستاۆ ءتۇسىپ كەلە جاتتى.
— ناعىز التىن قىز، — دەپ تۇنىق قۇربىسىنىڭ قىلىقتارىن ماقتادى. — ينە جاسۋىنداي كىرشىگى جوق.
— ونى قايدان ءبىلدىڭ؟
— گۇلزاتتى مەن بىلمەگەندە، كىم بىلەدى؟ باستاۋىش مەكتەپتەن بەرى قاراي بىرگە ءوسىپ، سىرلاس بوپ كەلە جاتىرمىز. ويىمىز بەن قيالىمىز دا ءبىر.
— سوندا نە جايىندا قيالدايسىڭدار؟
— ءبىز بە؟ بارلىعى جايىندا دا قيالدايمىز. توم-توم كىتاپتارى بار جازۋشى بولۋدى دا، الىس جۇلدىزدارعا بىرگە ۇشىپ بارۋدى دا، كەز كەلگەن سىرقاتقا شيپا ءدارى جاساپ شىعارۋدى دا... تاعىسىن تاعىلار جايلى. گۇلزات اسىرەسە دارىگەر بولۋدى قاتتى سۇيەدى. كەيدە: "كينواكتريسا بولىپ، اتىمىزدى الەمگە شىعارساق، شىركىن!" — دەپ تە ويعا شومامىز.
— راسىندا، قيالعا باي ەكەنسىڭدەر.
— ايتتىم عوي، كوپ نارسەنى قيالدايمىز. تەك ءبىر-اق نارسەنى ويلايمىز...
— ول قاي نارسە؟..
— ول سەندەر تۋرالى، بالالار جايىندا.
— ي-ي، وتىرىكشىلەر!.. ولاردىڭ نە جازىعى بار ەدى؟
— سول. ەشقانداي جازىعى بولماسا دا، ويلاعىمىز كەلمەيدى
— ءاي، قايدام-اۋ!..
— ونىڭ نەسىنە تاڭداناسىڭ؟ سەنبەسەڭ، گۇلزاتتان سۇرا.
— سۇراپ نەعىلايىن.
— شىنىندا، ونىڭ قاجەتى دە جوق. ول قىزدان بۇل جايىندا سۇراساڭ، ۇلكەن ءبىر رومان باستالىپ كەتەدى...
— بالالار جايىندا عوي...
تۇنىق اڭعىرت سويلەگەنىنە قىزارىپ كەتتى.
— جوعا، باسقاسىن ايتامىن...
— جارايدى، ءتۇسىندىم.
— نەنى؟
— قيالدارىڭدى.
— تۇك تە ەمەس. ەش نارسە دە تۇسىنگەن جوقسىڭ... سەن ءبىراق وسىلاردىڭ بارلىعىن گۇلزاتقا ايتىپ قويىپ جۇرمە. ول اسىرەسە سوڭعىسى ءۇشىن كەشىرمەيدى.
— ونىڭ نەسىن ايتامىن؟
— ءجاي، ارتىق ءسوز دەگەنىم عوي.
— ارتىق ءسوز بولماسا دا، اۋزىمنان شىعارماۋعا ۋادە بەرەيىن.
— ماقۇل، كەلىستىك...
ول قۇتىداعى سۋدى شاۋگىمگە قوتارىپ جاتىپ، ماعان مەيىرلەنە كوز تاستاپ قويدى...
انە-مىنە دەمەي-اق ءتۇن كىرىپ، كوز بايلاندى. تەمەكى تۇتاتقانداي جىلتىلداپ ءىڭىردىڭ العاشقى جۇلدىزدارى كورىنە باستادى. الىپ اسۋدىڭ وي مەن قىرىن تەپ-تەگىس قىپ قاراڭعىلىق بۇركەپ العان. تۇسە بەرىس ەڭىستە ستانسيا وتتارى. سولارعا قاراپ كوزىڭدى سىعىرايتساڭ، جىپ-جىڭىشكە سانسىز ساۋلەلەر جۇگىرىپ كەلىپ كىرپىگىڭە تىرەلگەندەي بولادى.... ماعان وقىستا ءتۇسىپ كەتكەن تۇنىقتىڭ جاڭاعى كوز تاستاسى كوڭىلىمە سۋرەت بوپ ۇيالاپ قالىپتى. جانارىمدى جۇمسام بولدى، الدەنەنى وتىنگەندەي ۇياڭ كوزقاراس قاسىمنان مولدىرەيدى. تۇنىقتىڭ ءوزى جانىمدا وتىرعانىمەن، ونىڭ الگىندەگى قاراسى انا بۇتاقتىڭ تۇبىندە ءىلىنىپ تۇرعانداي. اينالا جارىق بولسا، مەن ونى كورەتىن سياقتىمىن. ول بۇرىنعىداي ەمەس، سول سويلەسۋدەن سوڭ تىم-تىرىس قالدى. شاي ءىشىلىپ بولعان سوڭ:
— مەن ىدىستاردى جۋىپ كەلەمىن، — دەپ ورنىنان تۇرەگەلدى.
وعان گۇلزات:
— جالعىز قورقاتىن شىعارسىڭ؟ — دەپ ەدى.
— قاۋىپتەنبەي-اق قوي، — دەپ شىنى شاينەكتەردى الدى دا، وزەنگە كەتتى.
جالعىز ول ەمەس، ءبارىمىزدى دە مىنا موماقان ءتۇن سەكىلدى ۇنسىزدىك باۋراپ العانداي... مەن شالقامنان جاتىپ قىزداردىڭ ەڭ العاشقى ءبىزدىڭ ۇيگە كەلگەن ءساتىن، جول بويىنداعى گۇلدەر كەلبەتىن، ميمىرت توۆارنىي ءجۇرىسىن... سوسىن تۇنىقتىڭ ماعان جالت ەتىپ قاراعان جۇمساق جانارىن كوز الدىما اكەلدىم. نەگە ەكەنىن قايدام، ءدال قازىرگى جۇلدىز جامىلىپ جاتقان قالپىمىز نانىمسىز ءتۇس سەكىلدى سەزىلدى... مەن سالقىن اۋانى كەۋدە تولتىرا جۇتىپ، تىنىس الدىم. دەمىمە وكسىك ارالاسقانداي قالتىراپ شىقتى. الدەنەنى كورسەم، قاراسام دەيتىن سياقتىمىن. ءبىراق ونىڭ ءاتى-جونى، ءتۇر-تۇسى انىق ەمەس، كومەسكى، بۇلىڭعىر... مۇمكىن، اپامدى ساعىنىپ جاتقان شىعارمىن. راسىندا سولاي-اۋ! ايتەۋىر، ءبىر جىلى ءجۇزدى، جۇپ-جۇمساق ايمالاۋ كەرەك سياقتى. ول انانىڭ التىن الاقانى ما، اكەنىڭ ىقىلاستى مەرەيى مە، كارى اجەنىڭ ماۋجىراما ماۋقى ما... جوق الدە بۇدان باسقا اتى مەن ءتۇسى بولەك جانعا جايلى ماسايراۋ ما، — ول اراسى بەيماعلۇم! تەگىندە، اپامدى ويلاعان شىعارمىن. سونداي ءبىر جانعا، ەتەنە جاقىن ادامعا دەگەن قيماستىق قوي مىناۋ...
— قايروش، قورقىپ جاتىرمىسىڭ؟
— جوق، گۇلزات.
— ەندى نە، سۋعا باتقانداي ءۇنسىز قالعانىڭ؟
— جۇلدىز ساناپ جاتىرمىن...
— قانشا ەكەن؟
— كوپ! ميلليارد شاماسى...
— سونىڭ بىرەۋىن الىپ بەرشى ماعان.
— جۇلدىزدى ما؟
— ءيا، جۇلدىزدى.
— قولىمنان كەلمەيدى عوي، گۇلزات.
— قولىڭنان كەلەدى؟
— قالايشا؟
— مەن ايتقان سوڭ كەلەدى.
— ماقۇل، ەندەشە، بىرەۋىن ەمەس، ەكەۋىن، ۇشەۋىن، بەسەۋىن... اپەرەيىن.
— جوق، بىرەۋىن عانا.
— جارايدى، بىرەۋىن...
ول شىنتاقتاپ جاتا بەرەيىن دەپ ەدى، اياعى مەنىڭ بۇيىرىمە ءتيىپ كەتتى.
— وي، كەشىر، قايروش.
— تۇك تە ەتپەيدى...
ول ارلى-بەرلى ءبىرشاما اۋناقشىپ جاتتى دا، قايتا ءتىل قاتتى:
— قايروش، مىنا ءبىر تاستى قاراشى، جامباسىما باتىپ بارا جاتقانىن...
— قايسى؟
— مىنە، قولىڭدى اكەل، كورسەتەيىن.
ول مەنىڭ قولىمنان ۇستاپ، توسەنىشىنىڭ استىن سيپالاتتى.
— ءتىپتى بىلاي جاتسام دا، ولاي جاتسام دا كەدەرگى بولدى. ءوزىڭ الىپ تاستاشى.
مەن تومپيىپ تۇرعان شاعىن تاستى ارى-بەرى تارتقىلاپ ەدىم، مىڭق ەتىپ قوزعالا قويمادى.
— الىنبايدى. تامىرى تۇبىندە جاتىر.
— كانە، ەكەۋىمىز كورەيىك.
گۇلزات مەنىمەن تىزەرلەسە وتىرىپ، الگى تاستى ىرعاي باستادى. ونىڭ ىستىق دەمى موينىمدى، سوسىن بەتىمدى جەلپىدى. جيدە گ ۇلىنىڭ قويۋ يىسىندەي سۇيكىمدى لەپ بويىمدى شىمىرلاتىپ ءوتتى...
— راسىندا دا، الىنبايدى ەكەن.
— كەل، تاعى ءبىر رەت بايقاپ كورەيىك، — دەدىم مەن.
— ءبارىبىر قوزعالاتىن ەمەس...
ەكەۋىمىز قوس قولداپ تارتتىق.
— ءاۋپپا، ءاۋپپا...
ونىڭ جۇمساق بەتى ءتىپتى تاقالىپ... ەرنىمە جاقىندادى.
— ءاۋپ-پ-پ-ا-ا...
جۇرەگىم توقتاپ قالعان ەكەن دەپ قالدىم...
— بولمايدى، جىلجيتىن ءتۇرى جوق.
— شىنىندا، قاتتى ەكەن.
— توسەنىشتى بەرى-اق توسەرمىن.
— Aha... ءسويت.
قولى-باسىم بۋسانىپ كەتىپتى... اقىرىن سىرعىپ بارىپ، تومەنگە وتىردىم. گۇلزات قوبىراپ كەتكەن ماڭداي شاشىن جوندەپ جاتىپ:
— نەمەنە، سونشاما ەنتىگىپ كەتتىڭ. سوعان-اق شارشاپ قالدىڭ با؟ — دەدى.
— تاستاي ەكەن.
— قىزدار قۇرلى كۇشىڭ جوق پا؟..
مەن ءۇن قاتقان جوقپىن. تاعى دا نايزاعاي جارقىلىنداي بولعان كەنەت قۇبىلىستى ۇندەمەي جاتىپ قايتا كورگىم كەلدى. گۇلزاتتىڭ ىستىق ءجۇزى!.. ونىڭ ار جاعىنداعى تۇنىقتىڭ تۇپ-تۇنىق كوزدەرى. ەكەۋى دە ەشكىم بىلمەس قۇپيالىققا شاقىرعانداي. ۇيات قوي... وسىلايشا ءتۇيسىنۋىمنىڭ ءوزى دە ىڭعايسىز بولماس پا ەكەن... ەش نارسەنى ويلاماعان جاقسى!
گۇلزات توسەنىشىن ماعان جاقىنىراق سالدى.
— تاعى دا مونتيا قالدىڭ با؟
— ءتۇندى تىڭداپ جاتىرمىن.
— ءتۇن نە دەيدى؟
— تىڭداساڭ، تۇسىنەسىڭ.
— كانە، نە دەر ەكەن؟
ول ءسال عانا جىم-جىرت جاتتى دا:
— ەستىدىم، ۆالس ويناپ جاتىر، — دەدى.
مەن قۇلاعىمدى ءتۇرىپ ەدىم، "دۋناي تولقىندارى" ىرعالا باستاپتى.
— شوقپاردىڭ بالالارى عوي. سول جاقتان شىعىپ جاتىر.
— بي بولىپ جاتقان عوي.
قاناتتى ۆالس ءبىرتىن-بىرتىن كۇش الىپ، كوگىلدىر اسپانعا سەرپىلدى. سىر مەن ساعىنىشقا تولى سۇلۋ ىرعاق تەڭىز تولقىنىنداي جىلجىپ، اسۋ ۇستىندە تۇرىپ الدى. ءبىرىن ءبىرى قۋالاي سوققان سازدى ءۇن سامالى ساي-سالاعا ساف تازا تاتتىلىك توككەندەي...
— تۇنگى اۋەن قانداي تۇنىق!
— ادەمى ەكەن.
— قاسىندا تۇرساڭ، مۇنشالىقتى اسەرى بولماس ەدى، ءا؟
— ءىھى... الىستان ەستىلگەنى جاقسى.
— كەل، بيلەيىك، قايروش.
— كەل...
گۇلزات ەكەۋىمىز الىستان كەلىپ، ايمالاي سوققان سايالى ۆالس يىرىمىنە ىلەسىپ كەتتىك. سان قۇبىلا سەبەلەنگەن سيقىرلى لەپ ساعىنىشتى قۇشاعىنا الا بەردى...
— ءتۇۋ، قانداي جەڭىل بيلەيسىڭ، — دەپ ول بەلىمنەن قىسا ءتۇستى.
— مەن بە؟
— ەندى كىم بولۋشى ەدى؟
— مەن ونشا بيلەي المايمىن.
— قىلىمسىماي-اق قويساڭشى...
— نە بولدى؟
— اياعىمدى تاسقا سوعىپ الدىم.
— بايقامايسىڭ با؟
— ءتۇن ىشىندە قايدان بايقايسىڭ...
اسپانداعان ۆالس اقىرىنداپ بارىپ جەر باۋىرلادى.
ءسويتتى دە ءۇزىلدى... گۇلزات مەنىڭ يىعىمنان قولىن الماعان كۇيى:
— تۇنىق جاققا بارالىق. ول ءبىر نارسە ويلاپ قاپ جۇرەر، — دەدى.
— بارساق، بارالىق...
گۇلزات ەكەۋىمىز قول ۇستاسىپ تومەن تۇستىك. كەسە-كولدەنەڭ يرەلەڭدەپ جاتقان شوقپار وزەنى سالقىن لەبىن بەتكە سوقتى. سۋ جيەگىنە جاقىنداعان سايىن تۇنىق اۋا قويۋلانىپ، توڭازي تۇسكەندەي. بالدىردىڭ بالاۋسا دەمى دە دىمقىلدانىپ كەپ، قوينى-قونىشىڭدى حوش يىسىمەن ايمالايدى... تۇنىق جىم-جىرت جاعالاۋدا جايمەن جىلجىعان وزەن سۋىنا قادالىپ، ءۇن-تۇنسىز وتىر ەكەن. ءبىزدىڭ داۋىس شىعارا سويلەسىپ كەلگەنىمىزدى سەزسە دە بۇرىلعان جوق. سۋ تۇبىندەگى جىلت-جىلت جانعان جۇلدىزدارعا قاراپ وتىرا بەردى. گۇلزات مەنىڭ قولىمدى اقىرىن قىسىپ قالدى دا، ويناقى قىلىعىمەن:
— قايىرلى ءتۇن، ءقادىرلى قارىنداس، — دەپ تۇنىقتىڭ بەتىنەن ءسۇيدى. — ءوزىڭ ءبىر ۇلكەن ويدىڭ ۇشىعىنا جەتە الماي وتىرسىڭ عوي.
— مىنا جۇلدىزداردىڭ بارلىعىن دا ۋىستاپ شىقسام دەپ وتىرمىن...
سۋ ىشىندەگى قوس-قوستان ۇيىرىلگەن قالىڭ جۇلدىز راسىندا دا تۇنىقتىڭ ايتقانىنداي ەدى. ەڭكەيىپ جىبەرىپ، ەتەگىڭە تەرىپ الساڭ دا بولاتىن سياقتى...
— بار ارمانىڭ سول-اق پا؟ اكەل، مەن ءقازىر-اق جيناپ بەرەيىن.
گۇلزات سالقىن سۋعا بىلەگىن باتىرىپ كەپ قالىپ ەدى، ىشىندەگى جۇلدىزدارى شوشىنىپ ويانعانداي ءدىر-دىر شايقالدى. سونان سوڭ اعىن سۋمەن اعىپ كەتە جازداپ بارىپ، ورىندارىنا قايتا جۋسادى.
— الىنبايدى ەكەن، سۋ تۇبىنە جابىسىپ قالىپتى.
— شەگەلەپ قويعان سەكىلدى، ءا؟
— مالتا تاس اراسىنداعى التىننىڭ سىنىقتارىنداي...
— مەيلى، سۋ تۇبىندە تىنىستاي بەرسىن.
اعىن سۋ استىنداعى اقسارى جۇلدىزدار قوزداي جايناپ، قىزىلدى-جاسىلدى ۇشقىن ويناتقانداي ساۋلەلەنىپ جاتتى... تۇنىق ىدىسىن قولىنا اپ، تۇرەگەلە بەردى.
— اكەل، مەن ۇستاپ جۇرەيىن، تۇنىق.
— ءوزىم-اق الىپ جۇرەمىن.
— اكەل ەندى...
— انە، تاعى دا ۆالس تارتىلدى، گۇلزات ەكەۋلەرىڭ بيلەڭدەر.
— ءبىز جاڭا بيلەگەنبىز.
— بىلەمىن... مەن ەستىپ وتىردىم. تاعى دا بيلەڭدەرشى.
— ەندى ەكەۋىمىز بيلەيىك.
— مەن ارتىقپىن عوي... — تۇنىق بۇل ءسوزدى كۇلىپ ايتتى. — سولاي ما، گۇلزات؟
— مەن ساعان ارتىقتىقتى كورسەتەرمىن. باعاناعى جىلان ەسىڭنەن شىققان ەكەن.
— مەن ءقازىر ايداھار بولسا دا قورىقپاس ەدىم...
گۇلزات تۇنىقتىڭ موينىنا اسىلىپ، ءبىر نارسە دەپ سىبىرلادى. سوسىن ەكەۋى دە اقىرىن-اقىرىن كۇلىسىپ قويدى. مەن ولاردىڭ نە جايىندا اڭگىمەلەسكەنىن ەستي المادىم. سەبەبى تۋرا وسى كەزدە الدىمىزداعى تاس اراسىنان ۇكى ءۇن قاتىپ، ەرەسەك ادامىڭ جىلاعانىنداي داۋىس شىعارىپ ەدى. مەن سوعان الاڭداپ قالدىم. ءبىر بايقاعانىم، جاڭاعى سىبىرلاسۋدان سوڭ گۇلزاتتىڭ قۇربىسى جايدارىلانىپ شىعا كەلگەندەي بولدى. ءتىپتى قاستارىندا مەن جوقتاي-اق، قۇپيالاي ەكەۋارا كۇبىرلەسىپ قالىپتى... سودان كەيىن بارىپ، الىستاعى بي ىرعاعىنا ىلەستى. اپ-ايقىن ەستىلگەن ۆالس ءۇنى تاعى دا اڭقىلداي جەلپىنىپ، قارا كوك اسپانعا كوتەرىلىپ العان ەكەن. ساۋلاعان سامالداي سوققىلاپ، وزەن ءۇستىن تەربەتە باستادى.
— ەكەۋىمىزدىكى ەرسىلەۋ ەكەن، قايروشپەن ءبىراز بيلەيىن، — دەپ تۇنىق مەنى بيگە شاقىردى.
— ۇلىقسات بولسا...
مىنا جەر تەگىستەۋ بولعاندىقتان با، تۇنىق كادىمگى بي الاڭىندا جۇرگەندەي-اق، سەرپىندى قيمىلىمەن شىر كوبەلەك اينالدىرىپ جىبەردى.
— اندرەي قۇساپ بيلەيدى ەكەنسىڭ.
— ونىڭ كىم ەدى؟
— قورقىپ قالدىڭ با؟ بالكونسكييدى ايتامىن.
— ماعان ءبارىبىر عوي.
— ارينە...
ءبىز دوڭگەلەنىپ ءجۇرىپ گۇلزاتتان ءبىرشاما ۇزاڭقىراپ كەتىپپىز. ول تاياق تاستام جەردەگى قويتاستىڭ ۇستىندە وتىردى.
— جاڭا نە دەپ سىبىرلادىڭدار؟ — دەدىم مەن ءۇنىمدى باياۋىراق شىعارىپ.
— قاشان؟
— جاڭا، وسىندا تۇسكەنىمىزدە.
— قىزداردىڭ قۇپياسىن سۇراۋعا بولمايدى.
ول ءتىپتى ساڭقىلداپ سويلەدى.
— ت-س-س... اقىرىنداپ.
— نەسىنە اقىرىندايمىن.
— سەن ءوزىڭ قىزىق ەكەنسىڭ.
— مەن ەمەس، سەن قىزىقسىڭ.
— جارايدى، مەن-اق قىزىق بولايىن.
— الگىندە مەن سۋ جيەگىندە وتىرعاندا سەن نەگە ءبىر اۋىز ءتىل قاتپادىڭ؟
— نە دەپ؟
— تىم بولماسا: "جالعىز ءوزىڭ قورىققان جوقسىڭ با؟" — دەپ. —
— ايتايىن دەپ ەدىم...
— سوسىن؟
— ايتا المادىم.
— سەن ءبارىبىر ايتا المايسىڭ.
— نەنى؟
— ايتايىن دەگەنىڭدى.
— "كەل، ەكەۋىمىز بيلەيىكشى" دەمەپ پە ەدىم؟
— بيلەپ ءجۇر ەمەسپىز بە؟
— Aha... بيلەپ ءجۇرمىز.
— ...گۇلزاتقا بارالىق، ايتپەسە، ول تەنتەك قىز قۇر بەكەرگە سەزىكتەنىپ قالار.
— مەيلى، ءوزىڭ ءبىل.
ءبىز گۇلزات جاققا بۇرىلىپ بيلەپ ەدىك، شوقپار ۇستىندەگى ۆالس توقتادى. سونان سوڭ جاياۋلاپ كەلدىك.
— بي ۇنادى ما؟ — دەدى گۇلزات مەنەن.
— ۇنادى.
— ءوزىم دە سولاي ويلاعان ەم.
— ال مەنەن نەگە سۇرامادىڭ؟ — تۇنىق گۇلزاتتىڭ ەكى كوزىن باستى.
— سەنەن سۇراماي-اق بىلەمىن.
— ال وندا ايتا قويشى؟
— بي ساعان ۇناعان جوق.
— كەرىسىنشە...
— وندا جاقسى بولىپتى. سولاي ما، قايروش؟
— ماعان ءبارىبىر.
— سەن سول "بارىبىردەن" باسقانى بىلمەيدى ەكەنسىڭ، — دەپ تۇنىق كۇلدى.
— بىلسە دە بىلمەگەنسىگەنى عوي...
— جارايدى، سەندەردىڭ-اق ايتقاندارىڭ بولسىن.
— ارينە، ەكى ادامنىڭ دەگەنى بولادى...
الدىمىز جارق ەتە قالدى. تۇنىق تۇڭعيىقتى تاسپاداي تىلگەن ءبىر جۇلدىز اعىپ ءوتىپ، ۇزاق سىزىلىپ، تالماۋراپ بارىپ اۋاعا ءسىڭدى.
— مەتەوريت قوي، — دەدى گۇلزات.
— Aha، مەتەور.
— ءبىراق مەن وسىنى تاس دەنە دەگەنگە نانبايمىن.
— قالايشا؟ ۇيكەلىس زاڭى...
— جوق، ونى وقىدىق قوي. سوندا دا سەنگىم كەلمەيدى. سەن شە، تۇنىق؟
— مەن باسقانى ويلاپ تۇرمىن.
— نەنى؟
— جاڭاعى جۇلدىزدىڭ ءتۇن قىزىعىن كورە الماي كەتكەندىگىن.
— ول جالعىز ەمەس قوي.
— نە بولسا دا ەرتە كەتتى. تاڭعا دەيىن قانشا ءالى...
ءبىز ءبىراز ءۇنسىز تۇردىق... باعاناعى ۇكى قايتا ءۇن قاتتى. ونىڭ داۋىسىندا جالىنىپ جالبارىنعانداي وكىنىشكە تولى ايانىشتى جاڭعىرىق بار ەدى. جاھاننان جوقتاۋ ىزدەگەندەي، ەستىلۋى جات، سۋىق ءۇن... مەن ءبىرتۇرلى ەلەگىزەيىن دەدىم. تىم-تىرىس قورشاعان مىلقاۋ ءتۇن جابايى قۇبىجىقتىعىن دا تانىتقىسى كەلگەن سياقتى. اۋەلدە، اۋىلدان شىعارداعى: "شوقپار اسۋىنا تۇنەرلىكتەي ءبىز قاشان جۇرەك جۇتىپ ەك" دەگەن كۇدىك-كۇمان قايتا ۇيالادى. ءقازىر عانا، ەندى ءبىر ساتتەن كەيىن ءبىزدى قاۋمالاعان مىنا قاراڭعى تاۋلار الگىندەگى ۇكى ۇنىندەي قورقىنىشتى داۋىس شىعارۋعا بەيىم تۇرعانداي. مەن "گۇلزات" دەگەن ەسىمنىڭ اۋزىمنان قالاي شىققانىن دا اڭعارماستان، ونىڭ بىلەگىنەن ۇستاي الدىم. ول بايسالدى داۋسىمەن:
— نە، قايروش، ورنىمىزعا قايتامىز با؟ — دەدى.
مەن ونىڭ سەنىمدى دە جايباراقات ءۇنىن از-كەم بولسا دا مەدەۋ تۇتتىم.
— ءيا، قايتالىق.
تۇنىق تا اقىرىن سويلەپ:
— مەن جاڭا وسى ارادا قورىقپاي جالعىز وتىرعانىما تاڭدانامىن، — دەپ سىبىرلاپ قويدى. شامامدا، ونىڭ دا بويىنا ۇرەي كىرسە كەرەك.
— ەش نارسە جوق، نەسىنە ءابىرجي قالدىق، — دەپ گۇلزات ءتىپتى جارقىن سويلەدى. — ءاي، ۇكى، سەن نە ىزدەپ قامىعىپ ءجۇرسىڭ! كەل مۇندا، ءبىز ساعان كومەكتەسەمىز. كەلشى ءوزىڭ.
گۇلزاتتىڭ مىنا سوزدەرى ءبىرشاما سەيىلتەيىن دەدى. سوندا دا ءار نارسەگە ەلەڭ ەتە قالىسىپ، جوعارى كوتەرىلدىك. قۇداي بىلەدى-اۋ، گۇلزاتتىڭ ويىنا ەش نارسە كىرىپ شىققان جوق. ول ءبىزدىڭ جاڭاعى ۇننەن سەكەم الىپ قالعانىمىزدى ءبىلىپ: "بايعىز، مۇرات الى، كوكەك، ۇكى سياقتى قۇستاردىڭ ۇندەرى ادامنىڭ داۋسىنان اۋمايدى، كەيدە ولاردىڭ شاقىرعانىن مولاداعى كىسىلەر شىڭعىرىپ جاتىر ما ەكەن دەپ تە ويلاپ قالاسىڭ"، — دەپ قايداعى ءبىر جوقتى ايتىپ قويادى. ءبىز تۇنىق ەكەۋمىز سونىڭ قورىقپايتىندىعىنا ارقا سۇيەپ كەلەمىز. جيىرما قادامداي جوعارىلاعاننان كەيىن، شوقپار ستانسياسىنىڭ وتتارى جىپىرلادى. مەن بويىمدى ەندى-ەندى جينادىم. يەك استىندا اۋىل بار، ەل بار ەكەندىگىن ميات ساناعاندايمىن... يىعىمىزداعى جاردان "توۆارنىي" تۇسە باستادى. ىلديعا ءجۇرىسىن تەجەپ تۇسكەندىگى سونشا، بارلىق دوڭگەلەكتەرى قىپ-قىزىل وت بولىپ كەتىپتى. ىستىق تەمىردىڭ كۇيىك ءيىسى مۇرىندى جاردى... الىستان كەلىپ، بەلگىسىزگە جول شەگىپ بارا جاتقان پوەزد ەكەش پوەزد دا قازىرگىدەي قورقىنىشتى ءتۇنى بىزگە جاقتاس، تىلەۋلەس كورىندى. "ارى-بەرى اعىلىپ جاتقان ءبىز تۇرعاندا، نەسىنە ۇرەيلەنەسىڭدەر، ءاي، سەندەردىڭ بالالىقتارىڭ-اي!"، — دەپ قايرات قۋات قوسقانداي...
تۇنىق ارتىنا بۇرىلىپ تۇرىپ:
— تىڭداشى، — دەدى.
گۇلزات اقىرىن قۇلاعىن توستى:
— باقالاردىڭ شۋىلىن ايتاسىڭ با؟
— جوق، سارقىراماعا قۇلاق سالشى.
— نەسى بار؟
— تىڭداپ كورشى...
— تىڭداپ تۇرمىن عوي، — دەپ گۇلزات تاعى دا نازارىن سالا ءتۇستى.
— ءيتتىڭ اۋپىلىنە ۇقساماي ما؟..
— ءىھم... كۇشىكتىڭ ۇرگەنى سياقتى.
كىشكەنە سارقىرامانىڭ قۇلاپ اققان داۋسى، شىنىندا، ءيتتىڭ شاۋىلدەپ ۇرگەن ۇنىنەن اينىمايدى ەكەن. قۇلاما سۋدىڭ تومەننەن جاڭعىرىق اتقانى يتتەردىڭ ابالاپ تالاسقانىن قايتالاپ جاتقانداي. كەي كەزدە "ءشاۋ-شاۋ" ەتىپ جىڭىشكەلەنە قالسا، ەندى بىردە "ءاۋپ-اۋپ" ءۇرىپ، جۋانداپ ەستىلەدى... گۇلزات ءبىراز جەرگە دەيىن "ءشاۋپ-شاۋپ" دەپ سارقىراما سۋدىڭ ىرعاعىنا ىلەسىپ كەلدى دە، تۇنىققا:
— كەل، ءان ايتايىق، — دەدى.
— قايسىسىن؟
— جايمەن ايتىلاتىن بىرەۋىن.
— "ول جالعىز، ءبىز ەكەۋدى" مە؟..
— مەيلى، سونى بولسا دا...
— ال سەن باستا.
— مەن قوسىلايىن، سەن باستا.
— سەن-اق باستاي بەرسەڭشى.
— ايتقانىمىزدان ايتىسىمىز ۇزاق بولدى عوي، — دەپ گۇلزات كۇلدى. — ال مەن-اق باستايىن.
ول داۋسىن اقىرىن باياۋلاتىپ باستاي بەرىپ ەدى. تۇنىق دا ەكىنشى ۇنمەن جانامالاپ كەتتى. ەكەۋىنىڭ بۇرىننان دا ايتىپ، جاتتىعىپ قالعان اۋەندەرى بولسا كەرەك، ءا دەگەننەن-اق ەكى ءتۇرلى ىرعاق ءبىرىن ءبىرى قاقپالاپ، قالىقتاي جونەلدى. ەكەۋىندە دە تاپ-تازا اشىق ءۇن بار ەكەن. داۋىستارىن ونشالىقتى قاتتى شىعارماعاندارىمەن دە، تەرەڭ شىرقالاتىن تىنىس بار ەكەندىگى بايقالىپ تۇردى.
"...ايتشى، قۇربىم، ءسوزدىڭ اشىعىن،
بار ما بىزدەن باسقا عاشىعىڭ!.. "
تۇنىق قوسىلىپ كەلە جاتقان سىڭار ءۇنىن كىلت ءۇزدى دە:
— ءبىراق بۇل سوزدەر ساعان ايتىلىپ جاتقان جوق، قايروش، — دەپ ماعان بۇرىلىپ ازىلدەپ قويدى.
— ارينە، ءاننىڭ تەكسى.
— راسىندا، قايروشقا ارنالعانداي بولماسىن، — دەپ ءان ايتقانىن گۇلزات تا توقتاتتى. تۇنىق پەن گۇلزاتتىڭ ەكەۋى دە قالجىڭدارىن ماعان ادەيى باعىشتاعان سوڭ، قارىمتاسى بولسىن دەپ:
— ويلارىڭدى ايتتىڭدار عوي، — دەپ كۇلدىم. وعان ەكەۋى دە كۇلىستى.
ءبىز دابىرلاسىپ ءجۇرىپ ورنىمىزعا قالاي جەتكەنىمىزدى دە اڭعارماي قالىپپىز. كەلدىك تە توسەك-ورىن قامىنا كىرىستىك. اينالاعا اقشام سەبەلەنگەندەي مە، كۇڭگىرت تارتا باستاعانداي بولدى. شىعىس جاق قىلاۋلانىپ، ءسۇت قاتقان شايداي بوزعىلدانىپتى. تەمىر جولدىڭ ار جاعىنان قارا بۇلدىر تاۋدى تىلە، قىسىلىپ، ارەڭ-ارەڭ اي تۋىپ كەلە جاتىر ەكەن. ول اقىرىن-اقىرىن سۋىرىلىپ، بىلىنبەي كوتەرىلدى دە، تاكاپپار تاۋدىڭ توبەسىنە شىقتى. مەن پەشتەن جاڭا عانا الىنعان تابا نانداي كۇرەڭ قىزىلدانعان بۇگىنگى اي رەڭىنەن ادەتتەگىدەن تىس قۇبىلىس بايقاعاندايمىن. ءوزىمىزدىڭ اۋىلدىڭ قاسىنان شىعاتىن اي مىناعان قاراعاندا الدەنەشە ەسە كىشى بولۋشى ەدى. جانە مۇنداي سۇستانىپ، بەدىرەيە شىقپايتىن. ويماقتاي عانا بوپ، مەكتەپتەگى تالداردىڭ تاساسىنان دومالانىپ تۋاتىن-دى. ال بار قىزىلى سىرتىنا تەپكەن مىنا اي كەلبەتىندە ىسىنگەندىك، تولعاندىق بار سياقتى. وسىنشاما مول دەنەسىمەن شىرقاۋ كوك كۇمبەزىنە كوتەرىلە الاتىندىعىنا دا سەنۋ قيىن... ءبىز ءبىراز قىزىقتاپ تۇردىق.
— انا تاۋدىڭ باسىنا جۇگىرىپ بارىپ، ايدىڭ ەرنەۋىنەن ۇستاپ الايىن با؟ — دەدى گۇلزات.
— راسىندا، جيەگىنە جارماسىپ، ءمىنىپ كەتۋگە دە بولاتىن سياقتى، — دەپ تۇنىق تا قۇپتادى.
— مەن ءقازىر تاس لاقتىرسام، بەتىنە تيەدى.
— كانە، بايقاپ كورشى...
گۇلزات جەردەن ءبىر كەسەكتى الىپ، قۇشاعىن سوزا لاقتىرىپ جىبەرىپ ەدى، ونىسى قول سوزىمعا بارىپ ءتۇستى. سوسىن ول ماعان قاراپ:
— سەن لاقتىرشى، قايروش، — دەدى.
— ايعا جەتۋشى مە ەدى؟
— لاقتىرشى، سەن جەتكىزەسىڭ.
مەن گۇلزاتتىڭ كوڭىلىن قيماي، جانىمدى سيپالاپ ءبىر تاس تاۋىپ الدىم دا، لاقتىرىپ جىبەردىم. ول دا سول ماڭايعا بارىپ ءتۇستى. گۇلزات ماعان بۇرتيىپ، وكپەلەگەن ۇنمەن:
— ەر بالالاردىڭ قۇلاشتارى ۇزىن بولادى دەگەنى قايدا، — دەدى. ءسويتتى دە، تۇنىقتى قۇشاقتاپ: — كەل، جاتايىق، — دەپ شاشىنان يىسكەدى. — ورتاعا قايسىمىز جاتامىز؟
— مەن، — دەدى تۇنىق جۇلىپ العانداي.
— ال مەن شە؟
— سەن قايروش جاققا جات.
— ماقۇل-اق، ءبىراق ءبىز قايروش ەكەۋىمىز جاتساق، سەن ورتاسى بولماي قالاسىڭ عوي.
— قالايشا؟
— مىنە، بىلاي، ءبىز سەنىڭ ايتقانىڭمەن جاتساق، ورتاسى نە قايروش، نە مەن بولامىن. ءتۇسىندىڭ بە؟
— قورىقساڭدار، ەكەۋىڭ ەكى جاعىما جاتىڭدار، — دەدىم مەن كۇلىپ.
— مەيلى، وندا ورتامىزعا قايروش-اق جاتسىن.
— ءجاي ايتام، مەن شەتىنە-اق جاتامىن.
— ءسوزدى قوي، — دەدى گۇلزات. — سەن ورتاعا جاتاسىڭ دا، ءبىز تۇنىق ەكەۋىمىز ەكى جاعىڭنان قىمتاپ جاتامىز. ايتپەسە، كيىمىڭ جۇقالىق قىلادى.
— جۇقا ەمەس، توڭبايمىن.
— جارايدى، ەرەگىسپە. ەكى ادامنىڭ ايتقانى بولادى دەمەپ پە ەدىك. سولاي ما، تۇنىق؟
— ارينە، سولاي.
...ءبىز تىم-تىرىس جاتتىق. اسپانداعى اق جۇلدىزدار قارا جەردىڭ جيەگىنە دەيىن شاشىلىپتى.
زەڭگىر كوكتىڭ دارقانى-اي!.. وڭعا قاراساڭ دا، سولعا قاراساڭ دا - جىپىرلاي جىمىڭداعان قالىڭ جۇلدىز. كەيبىرەۋلەرىن كۇرەكپەن كۇرەپ اكەلىپ ءۇيىپ تاستاعانداي، ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى توپىرلاپ، ەسەپ-قيساپسىز جىلتىلدايدى. ەندى بىرەۋلەرى جالعىز-جارىمدانىپ، قوس-قوستان ءۇيىرىلىپ، بوي جازىپ تۇر. انا ءبىر جۇلدىز تاۋ باسىنا ءبىر نارسەسىن ءتۇسىرىپ العانداي ەڭكەيىپ كەلىپ، تاس تۇبىنە ساۋلە توگىپ تۇر. بارلىعىنىڭ جۇزىندە دە قۋانىشتى توي ۇستىندەگىدەي سالتاناتتى نۇر شايقالادى... ناق توبەمىزدەن تاعى ءبىر جۇلدىز اعىپ ءتۇستى. ول باعاناعى، وزەن ۇستىندەگى جۇلدىزداي ۇزاق سىزىلىپ جارقىراعان جوق، جىلت ەتتى دە ءسوندى. اق شاباق بالىقتىڭ بۇلت ەتە تۇسكەن قيمىلىنداي-اق سۋرەت قالدىردى... تۇنىق پەن گۇلزات ۇيىقتاعان جوق. ەكەۋى دە ماعان قاراي باستارىن بەرىپ، ءۇنسىز جاتىر. ءبىر نارسە دەپ سويلەۋلەرى كەرەك ەدى، سويتۋگە ءتيىستى دە سياقتى ەدى. مىناداي جۇلدىزدى، جارىق ءتۇنى جارىم اۋىزىمنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى عوي. ايتسا، ءتىل قاتسا بولار ەدى... ءبىراق قىزدار ۇندەمەدى. دەمدەرىن بىلدىرمەي الىسىپ، وزدەرىمەن وزدەرى بوپ جاتتى. ءبىر كەزدە تۇنىق قولىن اقىرىن اكەلىپ، مەنىڭ بەتىمدى، شاشىمدى... سوسىن سامايىمدى سيپالادى. ءسويتتى دە، قايتا تارتىنىپ:
— مىنانىڭ ءبىر ۇشىن جامىلىپ ال، — دەپ كۇپايكەسىن سوزدى.
— توڭبايمىن، تۇنىق.
— سوندا دا جامىلشى...
ول سىبىرلاپ سويلەپ، مەنىڭ سول جاق اياعىمدى، بەلىمدى قىمتادى. ءسويتتى دە، بەتىن مەنىڭ قولتىعىمنىڭ استىنا بەرىپ، تاقالىپ جاتتى.
***
كوزىمدى اشىپ السام، كۇن كۇلىمدەپ كوتەرىلىپ قالىپتى. مەن ۇزىن سوستاۆتىڭ تاۋ استىنان بۇلقىنىپ شىعىپ كەلە جاتقان دۇرسىلىنەن ويانسام كەرەك. جۇرەگىم سۋ ەتە قالدى... بار اينالا ەرتەڭگى كۇننىڭ جۇمساق ساۋلەسىنە مالىنىپ، قۇلپىرىپ تۇر. مونشاقشا تىزىلگەن ءمولدىر شىقتار ءشوپ باستارىنان ەندى-ەندى ۇزىلەيىن دەپ، ءدىر-دىر ەتەدى. تۇنىق پەن گۇلزات ارعى بەتتە گۇل تەرىپ ءجۇر ەكەن. مەنىڭ ويانعانىمدى سەزدى بىلەم.
— ۇيقىشىل قايروش، تۇردىڭ با؟ مىنانى قاراشى! — دەپ ورتتەي الاۋلاعان قىزىل گۇلدى جوعارى كوتەردى گۇلزات.
مەنىڭ كوڭىلىم بوسادى. ەرتەگىدەي بولعان ءتۇننىڭ ءوتىپ كەتكەنى عوي. اپىراي، قالايشا جىلدام وتە شىققان! ەڭ بولماسا... مەنىڭ كوزىمە جاس تىعىلدى. سول جۇلدىزدى تۇنمەن بىرگە ەڭ قيماس اسىلىمدى جوعالتقانداي سەزىندىم. قايران قاستەرلى ءتۇن، قايتا اينالىپ ورالار ما ەكەنسىڭ؟ لىقسىپ كەلگەن وكىنىشتى وكسىك تورقالى ءتۇن سۋرەتىن كوز الدىما قايتا ەلەستەتۋگە ىرىق بەرمەدى. ەتپەتىمنەن ءتۇستىم دە، بەتىمدى جۋىپ، ەرنىمە تامشىلاعان ىستىق جاسىما بۋلىعىپ، جۇبانباستان جىلادىم...
You Might Also Like
-
اراعا ءبىراز جىل سالىپ، تۋعان جەر توپىراعىن باسىپ تۇرعان بەتىم وسى. شۋ وزەنىن كەسىپ وتسەم بولعانى ― باستارى كوكپەن تالاسقان ۇزىن تەرەكتەر جارىسا بوي كورسەتىپ، اراسىنداعى اق شاعىل تامدارىنا دەيىن پىر...
-
استانا اكىمدىگى مۇعالىمدەرگە 1000 تۇرعىن ءۇي كۋالىگىن بەرۋدى كوزدەيدى. ءاربىر كۋالىكتىڭ مولشەرى - 1 ميلليون تەڭگە. ونى باسپانانىڭ العاشقى جارناسى رەتىندە پايدالانۋ قاجەت.
