ولەڭ تۋرالى ويلار
ماعان وقىرماندار كوپ-كوپ سۇراق قويادى.
«ولەڭ قالاي تۋادى؟»
«جازۋشى لابوراتورياسى» دەگەن نە؟
«جاسى ۇلعايعاندا اقىن ليريكا جازا ما؟»
«تالانت پەن قوعام بىر-بىرىنە تاۋەلدى مە؟»
ولەڭ قالاي تۋادى؟ ارينە، بۇعان بىرەر اۋىز سوزبەن ناقتىلى جاۋاپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. جالپى ءوز دۇنيەڭ تۋرالى، جۇرەگىڭدى جارىپ شىققان قانداي دا ءبىر شىعارما جايلى ايتۋ مەن ءۇشىن قيىن. ەڭ الدىمەن، مەنىڭ سۇيەنەتىنىم — ءوز جۇرەگىمنىڭ، ءوز الەمىمنىڭ ءدىرىلى، تۇيسىگى. ال ولەڭدەرىم تۋرالى ايتقاندا، قيىن دەيتىنىم، ادام ءوزىنىڭ ىشكى جان سەزىمىن، تولعانىستارىن وزگەنىڭ الدىنا وپ-وڭاي جايىپ سالمايدى عوي. ويتكەنى وڭاي ايتىلىپ، جەڭىل جازىلعان نارسە جۇرتتىڭ دا جۇرەگىنە جەتپەيدى، جەتكەن كۇندە دە اسەرسىز قالادى. ەشقاشان دا جەڭىل، قارا ءدۇرسىن، جالاڭ اقىل ايتۋ ءۇشىن جازعىم كەلمەيدى. وقۋشىلاردىڭ باسىن اۋىرتۋ ءۇشىن ەمەس، قايتا ولاردىڭ تەرەڭنەن سەزىنۋى، تابيعي ءتۇيسىنۋى ءۇشىن، ويلانىپ-تولعانا ءجۇرۋى ءۇشىن جازامىن.
مەن ءۇشىن ولەڭ جازۋدىڭ بەلگىلى ءبىر ەرەجەسى، ءتارتىبى جوق، ءبىراق قانداي ولەڭ جازسام دا، وندا سەزىم مەن وي بولۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىن. جانە بۇل وزىڭە عانا ءتان، ءوزىڭنىڭ عانا ورنەگىڭ، ءوزىڭنىڭ عانا كوزقاراسىڭمەن، ءوزىڭنىڭ جەكە-دارا قولتاڭباڭمەن ايشىقتالسا دەيمىن. سونداي-اق اينالاڭدا ءوتىپ جاتقان ءىرىلى-ۇساقتى قۇبىلىستارعا، جاعىمدى-جاعىمسىز وقيعالارعا تار شەڭبەردەن قاراماي، نەنى جىرلاساڭ دا، نەندەي ويدى ايتساڭ دا، سونىڭ بارىنە الەمدىك ولشەممەن قاراعان ءجون-اۋ. سەبەبى قازىرگى زامان تىنىسىنا ساي وقۋشىلاردىڭ دا پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگىن ەسكەرۋ قاجەت. ەندەشە، بۇرىننان ءبارى ايتىلىپ، ابدەن تاپتالعان تاقىرىپتى سول ءباز باياعى، قۇلاق ۇيرەنگەن بۋىن ىرعاعىمەن مەن ولەڭدى ورلەتەمىن دەپ ءتىپتى دە ويلامايمىن. ياعني بۇگىنگى كۇردەلى وقۋشىنىڭ كۇردەلى مىنەز-قۇلقى، بۇگىنگى ءوي-ورىسى كەڭ ادامنىڭ جان-جاقتى قالىپتاسقان كوزقاراسى، بۇگىنگى جاس جىگىت پەن جازيرا قىزدىڭ ماحابباتى، سونىڭ ءبارى قوسىلىپ كەپ، بۇگىنگى ۇلكەن ءومىردىڭ ۇلى اۋەنى بوپ مەنى مازالايدى، تولعاندىرادى، ويلاندىرادى. وزىمە دەيىنگىلەردەن ۇيرەنە وتىرىپ، باعالاي وتىرىپ، ادام بالاسىنىڭ تابيعاتىنا قازىرگى عانا ەمەس، ەرتەڭگى ولشەممەن، بيىك ولشەممەن جانە ءوزىمنىڭ ولشەمىممەن قاراسام دەيمىن. ال مەنىڭ زامانداستارىمنىڭ بويىندا اقىن وت الاتىن مىنەز دە، تۇلعا دا بار. سوندىقتان دا مەنىڭ جىرىم — زامانداستارىم مەن قۇرداستارىمنىڭ سىرى مەن مۇڭى، قۋانىشى مەن رەنىشى، وكىنىشى مەن باقىتى. مەنى جاس ۇرپاق — اساۋ تولقىننىڭ مازاسىزدىعى قىزىقتىرادى.
مۇنىڭ ءبارى اقىنعا اسەر ەتپەي، تاڭداندىرماي، سۇيسىندىرمەي قويمايدى. مەنىڭ «ماڭقىستاۋ» دەگەن شاعىن ولەڭىم بار. «لەنينشىل جاستىڭ» باتىس وبلىستارداعى ءتىلشىسى بولىپ جۇرگەنىمدە ماڭقىستاۋ ايماعىن شارلادىم. سول ولكەنىڭ سىرت كوزگە قاتىگەزدەۋ دالاسىن كادىمگى كوز الدىڭدا شاھار قالالارى، ءىرى ءوندىرىس ورىندارى بار ايماققا اينالدىرىپ جۇرگەن ادامدارىن كورىپ، اڭگىمەلەسكەندە، مەن زامان، عاسىر تىنىسىن سەزىنگەندەي بولدىم.
«جازۋشىنىڭ لابوراتورياسى» دەگەن قاراپايىم وقىرمان تۇسىنىگىندە، سۋرەتشىنىڭ ءالى جارىققا شىقپاعان عاجايىپ تۋىندىلارىنا تولى، ىشىنە ەنسەڭ شىققىڭ كەلمەيتىن شەبەرحاناسى سەكىلدى وزگە ءبىر الەم بولسا كەرەك دەپ ويلايمىن. بۇل زاڭدى عوي. جۇرەكتەردىڭ پەرنەسىن ءدوپ باسىپ، ريزالاپ، نە دومبىرانىڭ ساعاعىنا كەلگەندە تالتىرەكتەپ، ءتيىستى نوتادان شىعىپ كەتەتىن اۋەسقوي كۇيشىنىڭ دومبىرا شەرتكەنىندەي، اتتەگەنە-اي دەگىزەتىن ءىرىلى-ۇساقتى شىعارمالاردى وقيتىن قاۋىم سول دۇنيەلەردى ومىرگە كەلتىرەتىن اۆتورلارىنىڭ نەمەن تىنىستاپ، قالاي جازىپ، كالاي قوياتىنىن ءبىر ساتكە بولسا دا بىلگىسى كەلىپ ەمەكسىمەيدى دەيمىسىڭ. بىلمەگەن نارسەنى قاشان بىلىپ-كورىپ، ءمان-ماعىناسىنا قانىپ بولعانشا الاسۇرىپ، «قىزىعى باسىلعانشا» قۇمارلانۋ — ادام تابيعاتىنا ءتان نارسە. جۇمباقتىق دەگەننىڭ سيقىر كۇشى وسىندا-اۋ دەپ ويلايمىن. بۇل پىكىردەن ادام اينالاسىنداعىلارعا جۇمباق بولىپ ءوتۋ كەرەك دەگەن ۇعىم تۋماسا كەرەك. دەي تۇرعانمەن، كەز كەلگەننىڭ الدىندا بار جان دۇنيەڭدى جالاڭاشتاپ، تالعامسىز جايىلىپ سالا بەرمەيتىنىڭ سياقتى («وزگەگە ءوزىن قيماس ءور كوڭىلىم» دەپ مۇزافار اعا ايتقانداي — وسى جولدار وزىمە كەرەمەتتەي ۇنايدى!) «مەن شىعارمانى بىلاي جازام، ءويتۋ كەرەك، ءبۇيتۋ كەرەك» دەپ اقىلگويسىپ اقتارىلا قالۋ ءبىز ءۇشىن ارتىقتاۋ دەگەن پىكىردەمىن. ونىڭ ۇستىنە اقىن بوپ قالىپتاسۋ ءبىر كۇندىك قۇبىلىس ەمەس، جۇيەلى ءوسۋ، ۇشتالۋ، دالىرەك ايتقاندا، ءوز الدىنا ءبىر پروسەسس ەكەن. ونى ءوز تاجىريبەمنەن بايقاپ كەلەم. ەندەشە ادەبي ورتا ءبىزدى «جاس اقىن» دەپ جانىمىزعا جالىن بەرە باعالاپ، جارىق كورگەن شاعىن دۇنيەلەرىمىزدىڭ شەڭبەرىندە باسىمىز اينالىپ تۇرالاپ قالماۋىمىز ءۇشىن دە، الداعى كۇنىمىزگە — 40-50ء-دىڭ قىرقاسىندا كەمەلدەنەر شاعىمىزعا بار ۇمىتتەرىن ارتىپ وتىرعان وسىناۋ جاۋاپتى بالاڭ تۇستا، بولعان، تولعان، شەبەرلىگى شىڭدالىپ جەتىلىپ-جەتىسكەن قالامگەردەي اقىلگويسۋىمىز جاراسىمسىز. ال تۆورچەستۆو دەگەن ۇزدىكسىز قالىپتاسۋدان تۇراتىن پروسەسس ەكەن دەيتىنىم — باياعىدا، العاش ولەڭ جازۋ «اۋرۋىنا» شالدىققان كەزدە، ءوزىم كەز كەلگەن جەردە: كوشەدە، اۆتوبۋستا، تۇندە ويانىپ كەتكەندە — ايتەۋىر، ويعا كەلىپ قالعان جولداردى ىركىلمەي جازا سالاتىنمىن (ارينە ول دۇنيەلەردىڭ ساپاسى تۋرالى ايتىپ وتىرعان جوقپىن). سوعان قاراپ، «ە جۇرت ايتاتىن شابىت دەگەنىڭ وسى ەكەن، ول مەزگىل، مەكەن تاڭدامايدى — كەلىپ قالعاندا جازا سالاسىڭ ەكەن» دەپ ءجۇردىم. شابىت ءوزى كەلەدى دەپ مىقتىسىنعانىممەن، كەلە-كەلە ول شىركىن قاشقاقتايتىندى شىعاردى. قاعاز، قالام الىپ وتىرۋ «ازابى» سودان كەيىن باستالدى. مەن قاعاز الىپ ىڭعايلانسام، ۇيدەگى تۋعان-تۋىسقاندارىم «شۋلاماڭدار — قاعاز جازعالى جاتىر» («ولەڭ جازعالى» دەمەيتىن) دەپ وڭاشا قالدىرۋعا تىرىساتىن. مەنىڭ ءبىر دوس قىزىم: «سەن ءبىر نارسە جازىپ وتىرعاندا، بىلدىرمەي كەلىپ قاراسام مەنىڭ جانىم اشيدى: ءتۇسىڭ بۇزىلىپ، ەسالاڭ ادام سياقتى كورىنەسىڭ»، — دەيتىن.
مەن كوبىنە تۇندە جازامىن («جالاقىسى بار جەردىڭ جينالىسى بولماي ما!» دەگەندەي، كۇندىز جازۋعا قالىپتانساڭ، ولەڭمەن قوشتاسۋعا تۋرا كەلەتىن شىعار). جالپى، مەن ءوزىمدى بارىپ تۇرعان جالقاۋمىن دەپ ەسەپتەيمىن. شىندىعىندا دا سولاي. ويىمداعى نارسەنى باستاپ جازىپ كەتۋ مەن ءۇشىن «قيامەتتىڭ قىل كوپىرىنەن» وتۋمەن بىردەي دەسە دە بولادى (جوعارىدا ايتقانىمداي: بۇل ءالى دۇرىس قالىپتاسپاعاننىڭ بەلگىسى شىعار). تەك ولەڭدى عانا ەمەس، ماقالا، وچەرك، اڭگىمە — ايتەۋىر، نەنى دە بولسا باستاپ كەتۋ — مەن ءۇشىن ەڭ قيىن نارسە. ال باستاپ كەتسەم، ول دۇنيەنى اياقتايمىن جانە ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن وتىرىپ جازىپ تاستاعان دۇنيەمدى ەرتەسىنە ءوزىم قاراپ، كەيدە «وسىنى مەن جازدىم با؟» — دەپ، ىشىمنەن تاڭدانىپ قالاتىن كەزدەرىم بولادى. «مامىق توسەكتە كەرىلىپ جاتىپ، ەشقاشان داڭققا جەتە المايسىڭ» دەگەن دانتەنىڭ سوزىنە بار بولمىسىممەن قول كوتەرسەم دە، ءوزىمنىڭ جالقاۋلىعىمدى ءالى جەڭە الماي كەلەمىن.
جالپى، ولەڭ دەگەننىڭ قيىن شارۋاشىلىق ەكەندىگىن اقىننىڭ ءوزى دە جۇرە-بارا سەزىنەدى ەكەن. مەنىڭ بىرنەشە زامانداستارىم: «وي، سەندەردىكى راقات جۇمىس قوي — ولەڭ جازىپ تاستايسىڭدار دا جۇرەسىڭدەر»، — دەپ بەت-جۇزى بۇلك ەتپەي قىزىعادى. «سول ەنشىنى سەندەرگە-اق بەرەر ەدىم» دەپ وتىراسىڭ ىشىڭنەن. قازىرگى زاماندا ولەڭنىڭ قيىندىعى (جالپى تۆورچەستۆونىڭ قاي ءتۇرى بولسا دا دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك) — ولەڭ وقيتىنداردىڭ تالعامى وتە جوعارى، «ءشوپ تە ولەڭ، شوڭگە دە ولەڭمەن» ولاردىڭ كىنامشىل كوڭىلدەرىنەن شىعا المايسىڭ. بۇل، ارينە، زاماننىڭ، ادامنىڭ وسۋىنەن عوي. قۋانارلىق ءوسۋ، قۋانارلىق تالعام. مەن رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار تۇكپىرىندەگى وقىرمانداردان، تۋىسقان ارمەنيادان (ءبىر توپ ولەڭدەرىم ارميان تىلىندە شىعاتىن جاستار جۋرنالىندا باسىلعان جانە بۇل ومىرىمدە باسقا تىلدە ءبىرىنشى شىعۋىم) كوپ-كوپ حاتتار الامىن. كوبى جاستار. سولاردان اڭعارعانىم — وقىرماننىڭ جۇرەگىنە بىردەن جەتەتىن ليريكا، ليريكا بولعاندا كوڭىل-كۇي، دوستىق، ماحاببات ليريكاسى ەكەن. ارينە، بۇدان سوندا عانا جۇرتتىڭ جۇرەگىنە جول تاباسىڭدار دەگەن ۇران تۋماۋى كەرەك. ونسىز دا كوڭىل كۇي، وت باسى، وشاق قاسىنىڭ كۋانىش-مۇڭى پوەزيادا كوبەيىپ كەتتى دەپ قاباق شىتامىز عوي. كەرىسىنشە، ازاماتتىق پافوستاعى ولەڭدى وقىساق، «ايقاي، داۋرىقپا، پوەزيا جوق — جالاڭ پۋبليسيستيكا» دەيتىنىمىز تاعى بار. «بىلاي تارتساڭ، وگىز ولەدى، بىلاي تارتساڭ، اربا سىنادىنىڭ» كەبى. ءبىراق شىن اقىننىڭ ءادىل ولشەمى — ءوز جۇرەگى جانە حالقىنىڭ باعاسى. تۇسىنۋگە ورەسى جەتپەگەن نە ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن تۇسىنگىسى كەلمەگەن كەيبىرەۋلەردىڭ قيقۋىنا ءوز باسىم ويسىراپ قالمايمىن. ونىڭ ءبارى ەشتەڭە ەمەس. بار گاپ ءبىزدىڭ ولەڭىمىزدە. كوڭىل كۇي ليريكاسى ما، ءومىر جايلى، زامان جايلى ازاماتتىق اۋەندى جىرلار ما — قايسىسى بولعاندا دا، وقۋشىنىڭ ويىن، تولعانىسىن، شەشۋىن تاپپاي جۇرگەن تۇسىنىكسىز سۇراقتارىن اقىندىق تىلمەن ءدوپ باسىپ ولەڭ تۇرىندە جەتكىزۋىمىزدە. ال ەندى الگى «وت باسى، وشاق قاسىنىڭ» كۇيگەلەك ولەڭدەرى كوبەيىپ كەتتى دەگەن پىكىر قايدان شىققان؟
پوەزيا — ادام سەزىمىنىڭ ايناسى. ول ادامزاتتى پوەزياعا عانا ءتان بەلگىسىز جۇمباق كۇشپەن سەزىمنىڭ الۋان ءتۇرلى راقاتىنا بولەيدى؛ جاقسى كورۋ، جەك كورۋ، ءسۇيسىنۋ، قۋانۋ، مۇڭعا باتۋ — وسىنىڭ ءبارى تۇتاس العاندا ادام جانىنىڭ تابيعي ءنارى، راقات ساتتەرى. ويتكەنى مۇڭنىڭ دا، قۋانىشتىڭ دا وزىندىك ءلاززاتى بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سەزىنۋگە، سەزىم شالقارلىعىنا تاربيەلەيدى، ادام جۇرەگىنىڭ كەز كەلگەن قارابايىر قۇبىلىسقا ءۇن قوسا بەرمەيتىن نازىك قىلىنا جان بىتىرەدى. پوەزيانىڭ جۇمباق تا كەرەمەت كۇشى، مىنە، وسىندا. ال سەزىنۋدىڭ ءوزى — ادامنىڭ جان دۇنيەسى ءۇشىن ەڭ باستى ەرەكشەلىك، سەزىنۋ — باقىت جانە ول كىم كورىنگەننىڭ ەنشىسىنە تيە بەرمەگەن. كەز كەلگەن ادامزاتتىڭ پوەزيانى تۇسىنە بەرمەيتىنى دە وسىدان بولسا كەرەك. الايدا پوەزيانى تۇسىنبەيتىندەردى ايىپتاۋعا بولمايدى. سەبەبى ول كىنالى ەمەس — انا سۇتىمەن سىڭەتىن سەزىمتالدىق قاسيەت پەن تاربيە تاپشىلىعىنىڭ قىرسىعى عوي. سوندىقتان كوپ جۇرتتىڭ «بولماسا، تولماسا، سولماسا، ورناسا» دەپ ۇيقاستىرىلعاننىڭ ءبارىن پوەزيا دەپ قابىلداپ، دۇرىلدەي قول سوعاتىنىنا تاڭدانۋعا نە وكپەلەۋگە بولمايدى.
پوەزيا كوپ توبىردىڭ بارىنە بىردەي تۇسىنىكتى بولسا، ول عۇمىرسىز پوەزيا بولعانى.
بۇگىنگى تاڭدا تىم قارابايىر، پوەتيكالىق وي مەن سەزىمگە ورانباعان، دەمەك، باسقانىڭ سەزىمىنە دە تيتتەي اسەر بەرە المايتىن ولەڭدەر كوپ. ۋاقىت ءبارىبىر ءوزى ەكشەپ الادى، جىلتىراعاننىڭ بارىنە جالت قاراي بەرمەيتىن تالعامدى كوكىرەكتەر شىنايى پوەزيانى قايتكەندە دە تانيدى، قۇدىرەتىنە تابىنادى.
ال ليريكا — سول پوەزيانىڭ جۇرەك ءلۇپىلى. سايىپ كەلگەندە، «پوەزيا» دەگەننىڭ ءوزى «ليريكا» دەگەن ۇعىممەن تۇتاسىپ جاتادى. ليريكا بۇل كۇندە بەلگىلى سوقپاققا اينالدى؛ قالىڭ ورماننىڭ قۇپيا تىلسىمدارىنا جولسىزبەن تارتۋ قيىن عوي — سول سوقپاقپەن بۇرىنعى ءجۇرىپ وتكەندەر قىزىقتاپ، تامسانىپ، تاماشالاعان قۇبىلىستارعا ءبىز دە قىزىققان بولامىز، الەۋلايىمىزبەن تەپەڭدەي بەرەمىز. بۇدان سوناۋ اۋىز ادەبيەتى سىندى عاجايىپ قازىنادان باستالار، بۇگىنگە دەيىنگى سان سىرلى پوەزيامىزدى جوققا شىعارىپ وتىر دەگەن جەلەۋ پىكىر تۋىنداماۋ كەرەك: مەن پوەزياداعى ءوزىمنىڭ كوپ-كوپ زامانداستارىم مەن سوڭىمىزدان كەلە جاتقان قارا قۇرىم جاستار حاقىندا ايتىپ وتىرمىن. سول كوپتەردىڭ اراسىندا مەنىڭ كوزىمە جاعاداعى كوپ قايىقتان ءبولىنىپ، تەڭىز ورىنە تارتقان اق جەلكەندەي كورىنەتىنى — ساكەن يماناسوۆ، تەمىرحان مەدەتبەكوۆ، يرانبەك ورازبايەۆ، نۋرلان ورازالين، تىنىشباي راحيموۆ، يسرايل ساپاربايەۆ. بۇلاردا (ولاردىڭ پوەزياسىن ايتىپ وتىرمىن) از كۇندىك اسىرە قىزىل ەمەس، تابيعي تەرەڭدىك، سۇلۋلىق، سەزىم بار. بىزدە ماحاببات ليريكاسىن «توسەكتىك ليريكا» دەپ ءتۇسىنۋ ءورىس الىپ بارادى (ءتىپتى اكىنداردىڭ — ەگەر ولاردى سولاي اتاساق — وزدەرىنەن اجەپتاۋىر جيىنداردىڭ ۇستىندە ەستىپ قالامىز). ليريكا دەگەننىڭ ءوزى ادامدى جان، سەزىم تازالىعىنا تاربيەلەيدى ەمەس پە؟ ەگەر ليريكانى وقي وتىرىپ، جەكسۇرىن قىلىقتاردان جەرىنبەسە، نازىكتىككە ەلجىرەمەسە، ونىڭ پوەتيكالىق كوركەمدىگىن بىلاي قويعاندا، ودان قانداي ءلازاتتى كۇي كەشەر راقات الۋعا بولادى؟ «ءالى ليريكا جازادى — ۇيات ەمەس پە!؟» — دەگەن پىكىرلەرگە دە ءوز باسىم قارسىمىن، قابىلدامايمىن. اڭگىمە اقىننىڭ جاسىندا ەمەس، ەگەر پوەزيادان جاستىق جالىن، شىنايى سەزىم جىراقتاسا، وندا اۆتورى ولەڭ جازۋدى قويعانى دۇرىس.
«...سونىڭ ءبىر تەرەزەسىنەن
جابىسقان ءتوسى توسىمەن
زۋىلداپ ءوتتى جىگىت-قىز!
بارادى قايدا اسىعىپ،
باقىت پا، سور ما —
باستادى قايدا جاس ءۇمىت؟!
جاقسى عوي، شىركىن،
جاپ-جاسىل دالا ۇستىمەن،
قاق جارىپ ءوتىپ
قاراڭعى ءتۇننىڭ ىشىنەن،
ماحابباتىڭدى
بەينە ءبىر التىن بەلبەۋدەي
جالعاساڭ بارىپ
اق جىبەك تاڭنىڭ ۇشىمەن!»
وسى جولداردى جازعان عافاڭدى «بۇ كىسىگە نە بولعان، جاسى ءبىرازعا كەلگەندە سەزىمدە نەسى بار ەدى؟» دەپ قاي وقىرمان ايىپتايدى؟
قوعامنان تىس، تاپتىق مۇددەدەن تىس ادەبيەت، ونەر بولمايتىندىعى تۋرالى دانالار ايتقان قاعيدا ءاربىر ساياسي-قوعام جاعدايىندا ءوز ءمانىن جويمايتىن اقيقات ەكەنىن بارعان سايىن ۇعىنا تۇسەسىڭ، كۇن وتكەن سايىن كوزىڭ جەتە تۇسەدى. تەك حالىقتىق ماقسات-مۇراتتى كورسەتە الاتىن، كوپتىڭ كوكەيىنەن شىعاتىن شىعارما عانا ادەبيەت قازىناسىنا ءوز ۇلەسىن قوسۋى حاق. ايتپەسە، جەكە كۇندەلىك، البومدارعا ەسكەرتكىش بولىپ قالاتىن، جىلتىراق شۋماقتار كەڭ تىنىستى ادەبيەت ءۇشىن ەشتەڭە دە بولماي قالادى.
سۋرەتكەر — ءوزى ءومىر سۇرگەن ورتاداعى تىرشىلىك تىنىسىنىڭ ايناسى دەپ بەكەر ايتىلماعان. جەكە باسىنىڭ جۇرەك ءلۇپىلى، سەزىم قاينارىنان ءوتىپ، حالىقتىق مۇراعا اينالاتىن كوركەم شىعارما عانا ۇرپاقتار مۇددەسىنەن شىعار تۋىندى بولا السا كەرەك. شىن سۋرەتكەردىڭ مۇراتى دا وسى.
ءداۋىر شىندىعى ادام بالاسىنىڭ بويىنداعى قابىلەتى مەن قاسيەتىنىڭ مەيلىنشە جان-جاقتى اشىلۋىنا تولىق مۇمكىندىك تۋعىزدى. ۇلتتىق ونەر مەن ادەبيەتتىڭ وركەن جايۋىنا، ءوز توپىراعىنىڭ عانا ەمەس، كوپ ۇلتتى وتانىمىزدىڭ، دۇنيە ءجۇزى وقىرمانى مەن كورەرمەنىنىڭ يگىلىگىنە اينالۋىنا جول اشىلدى. بۇل — قىزىل ءسوز ەمەس، كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاعان شىندىق. قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ عاجايىپ تۋىندىلارى كۇنى كەشەگە دەيىن باسقا ۇلت وقىرمانىنا بەلگىسىز بولىپ كەلدى. بۇل كۇندە قازاق جازۋشىلارىنىڭ تولىققاندى شىعارمالارى كوپتەگەن ەلدەرگە بەلگىلى. سونداي-اق ۇلتتار ادەبيەتتەرىنىڭ سان تىلدە جازىلعان كوركەم شىعارمالارىن قازاق وقىرمانى ءوز تىلىندە وقىپ ءلاززات الۋعا قولى جەتتى. ادەبيەتتەر دوستىعى حالىقتار دوستىعىنا اينالىپ، سوۆەت ادەبيەتى اتتى ۇلكەن ءبىر تۇتاس قازىنانىڭ التىن قورىن تولىقتىرۋعا ات سالىسۋدا.
ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدىڭ قۇلاشى كەڭگە جايىلۋ پروسەسىندە تىرشىلىك قاجەتتىلىگىنە وراي ءار ۇلتتىڭ ەكىنشى انا تىلىنە اينالعان ورىس ءتىلى، ايدىن مەن ايدىندى جالعاستىرۋشى كوپىر سياقتى، بايلانىسشى ءرولىن اتقارۋدا. ءبىزدىڭ شىعارمالارىمىز ۇلى پۋشكيننىڭ ءتىلى ارقىلى ءتىلى باسقا وقىرمان جۇرەگىنە ساپارعا اتتانادى. ارينە، ءاربىر جازۋشى و باستا تابيعات بەرگەن تالانت تۇلپارىنا مىنگەندە بوتەن ءتىلدى حالىقتارعا بەلگىلى بولۋدى ماقسات تۇتپايدى، جازۋشى بىرەۋ ءۇشىن ەمەس، ءوزى ءۇشىن، ءوز حالقى، ءوز توپىراعى ءۇشىن جازادى. تۋعان تىلىندەگى وقىرمان مۇددەسىنەن شىققاندا عانا شىعارما بۇكىلادامزاتتىق ادەبيەت الەمىنە ەركىن ەنە الادى.
قۇدىرەتتى كۇي اتاسى قۇرمانعازىنىڭ ءارقايسىسى ءبىر سيمفونياداي كۇيلەرى، اقان سەرىنىڭ تۇلا بويىڭداعى قان تامىرلارىن تۇتاس شىمىرلاتار اندەرى مەن اقىن سارانىڭ تۇما بۇلاقتاي اتقىلاعان جىر دەستەلەرى، ماحامبەتتىڭ الماس سەمسەردەي جارقىلداعان ناركەسكەن ولەڭدەرى مەن دانالىقتىڭ دارياسىنداي اباي شىعارمالارىن تۋعىزعان قازاق پوەزياسى دۇنيەجۇزىلىك وقىرمانعا قول سوقتىرۋى، — ءسوز جوق، سوسياليستىك قوعام جەڭىسىنىڭ سالتاناتى عانا اپەرگەن سامعاۋ.
مۇنىڭ ءبارى ءار سۋرەتكەرگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەپ، زامان رۋحىنا، وي-ساناسى وسكەن ادام رۋحىنا ساي شىعارمالار بەرۋ تالابىن زاڭدى قويىپ وتىر. اقىن-جازۋشىنىڭ تۋىندىسىنان زامان تىنىسى، زامانداستار بەينەسى، سول سۋرەتكەر ءومىر سۇرگەن ورتانىڭ تولىققاندى كورىنىسى شىنايى ورىن تاپپاسا، ول تامىرلى تۋىندىلار قاتارىنا قوسىلا الماسى بەلگىلى.
الايدا وسى رەتتە ادەبيەتتە، مەنىڭ بايقاۋىمشا، ەكى ماسەلە تۋىندايدى:
الدىمەن، ءبىز بۇگىنگى ءار سالاداعى ەڭبەك ادامىنىڭ ومىرىنە، ىشكى جان دۇنيەسىنە ەركىن بويلاي الماي كەلەمىز — ماسەلەن، مۇناي قوندىرعىسىنداعى ولشەۋشى نە وپەراتوردىڭ، بولماسا نان زاۆودىنداعى قاتارداعى جۇمىسشىنىڭ نەمەن تىنىستايتىنىن، قانداي اۋا جۇتىپ، نەمەن كورەكتەنەتىنىن جەتە بىلمەيمىز. «جازۋشى، ەڭ الدىمەن، ءومىردى ءبىلۋى كەرەك» دەگەن تىركەستى ءجيى ەستىگەنىمىزبەن، ءمان-ماعىناسىنا ءۇڭىلۋ جەتىسپەيتىن سياقتى. وسىدان كەلىپ، ەڭبەك ادامىنىڭ تۇلعاسىن سىرتتاي تاماشالاۋ، كۇندەلىكتى ومىرگە ءتان قيىنشىلىقتاردىڭ ءبارىن شىناشاعىمەن سەرپىپ تاستايتىن ەرتەگىنىڭ باتىرىنداي ەتىپ سۋرەتتەۋ، شىندىققا جاناسپايتىن تەڭەۋلەرمەن اسىرەلەپ ماداقتاۋ تۋادى. ال ءومىر بولعان سوڭ، ونىڭ مىندەتتى تۇردە پروبلەمالارى، ءار ءداۋىردىڭ وزىنە ءتان كەدەرگىلەرى مەن قيىندىقتارى، كوكەيكەستى ماسەلە-تولعامدارى بولارى انىق. ونىسىز ءومىر دە بولمايدى، ونىسىز قوعام دا ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن ەمەس. ءبىراق ءار قوعامنىڭ، ءار كەزەڭنىڭ پروبلەمالارى ءار باسقا. ءبىز وسى جاعىن جەتە بىلمەيمىز دە، ويدان شىعارىلعان، جاساندى پروبلەمالارعا، ايتقاندى ىستەپ، قايدا بار دەسە، سولاي قاراي جۇگىرەتىن كەيىپكەرلەرگە ۇرىنامىز.
ەكىنشىدەن، بۇگىنگى كۇن تاقىرىبىنا كەلگەندە ءوزىمىزدىڭ تاراپىمىزدان جاۋاپسىزدىق سەزدىرەمىز. ماسەلەن، لەنين تاقىرىبى — ادەبيەتتەگى ماڭگىلىك تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. «ايتەۋىر، وسى تاقىرىپقا جازسام، شىعارمام ءوتىمدى بولارىنا كوزىم جەتەدى» دەگەن پرينسيپكە سۇيەنىپ، جاساندى سيۋجەتتەرگە قۇرىپ، پوەمالار، «سەن دانىشپانسىڭ، سەنى ءبىز جاقسى كورەمىز» دەگەن جالاڭ، ماعىناسىز، ەشكىمنىڭ دە جۇرەگىن ءدىر ەتكىزبەس، ولەڭدەر جازۋعا ماشىقپىز.
جالپى، قازاق پوەزياسى سىرتتاي ءولىپ-تالىپ تاڭدانۋ، اسىرە قىزىل تەڭەۋلەرمەن جالپىلاما ماداقتاۋ، ماقتانۋدان — ياعني، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، رومانتيكالىق سارىننان ءالى ارىلا الماي كەلەدى.
كوركەم ادەبيەتتىڭ، ونىڭ ىشىندە پوەزيانىڭ مىندەتى ءوز ءداۋىرىنىڭ جاقسىسىنا قول سوعىپ تاماشالاۋ عانا ەمەس. ۆ.ماياكوۆسكيي ءوزىنىڭ اتىشۋلى «سوۆەتتىك پاسپورت تۋرالى» جىرىمەن قاتار، «ءماجىلىسقورلار» سەكىلدى ولمەس تۋىندىلارىن جازدى.
دەمەك، پوەزيا — قوعامنىڭ دامۋىنا، ادامزاتتىڭ رۋحاني وسۋىنە بوگەت جاسايتىن كورىنىستەردىڭ ۇلكەن-كىشىسىز بارلىق تۇرىمەن كۇرەسۋدەگى قۇرال، شىن مانىندەگى كۇرەس قۇرالى.
ادەبيەت تاريحىنداعى ۇلى اقىنداردىڭ ۇلىلىعى نەدە؟ ولار «مىنا تاۋدىڭ اسەمدىگى عاجايىپ، اناۋ بۇلاق سىڭعىراپ جاتىر» دەگەن ءبىرىڭعاي شاتتىققا تولى جولدارى ارقىلى ماڭگىلىك وقىرمانمەن سەرىكتەسكەن جوق. ول ءوز ورتاسىنداعى كولەڭكەلى-كۇنگەيلى ءومىر شىندىعىن ءوز جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلى — سەزىمىنە وراپ، پوەتيكالىق تىلمەن ادەمى ورنەكتەپ جەتكىزدى؛ ومىرگە عانا ءتان تىرشىلىك پروبلەمالارىن سۋرەتكەر كوزقاراسىمەن كورسەتە، كورە ءبىلدى. شىنايى سۋرەتكەر ماڭگىلىك وقىرمانمەن وسىلاي تابىسادى.
«ءبىزدىڭ ءوسىپ، وركەن جايعان سوسياليستىك تولىق قاندى قوعامىمىزدا كەمشىلىكتى، نەمەسە كايعى-مۇڭدى جىرلايتىن ولەڭ بولۋى قالاي؟» — دەپ تاڭىرقايتىندار كەزدەسەدى. اسا كۇلكىلى. ءبىراق وسىنداي، كوركەم ادەبيەتتىڭ نە ەكەنىن، شىن مانىندەگى كوركەم دۇنيەنىڭ قانداي بولاتىنىن ۇعىپ-بىلمەيتىن ادامداردىڭ ادەبيەت جايلى ساياز پىكىرلەرىنە قۇلاق قويىپ، ەلەڭ ەتۋشىلىك قىنجىلتادى. كوركەم ادەبيەتتى گازەت-جۋرنالدىق رەپورتاج دەگەن ۇعىمداردىڭ ءوي-ورىسى بولمىس دارەجەسىنىڭ الاسالىعىن كورسەتەتىن تۇسىنبەۋشىلىك، پايىمداماۋشىلىق قىنجىلتادى.
ادامزات قوعامىندا بارلىق پروبلەمالار شەشىلىپ، بارلىق قيىندىقتار جويىلعان بولسا، يدەولوگيالىق كۇرەستىڭ دە قاجەتى بولماس ەدى. ادام بالاسى جۇرگەن جەردە، ومىرلىك ماسەلەلەر تۇبەگەيلى شەشىلەدى دەۋ — كۇلكىلى.
«جازۋشى ءومىردى ءبىلۋى كەرەك» دەگەن قاعيدانىڭ، الدە كوپ ايتىلا بەرگەندىكتەن بە، جاتتاندى ۇعىمداي ەستىلگەنمەن، ءمانى شىن بارلاپ قاراساڭ، تەرەڭدە جاتىر. ءبىز، كەي جاعدايدا، باياعى بالا كەزدىڭ ەلەسى ارقىلى، بالعىن شاقتىڭ سەزىنۋى ارقىلى اۋىلداعى بۇگىنگى ءومىردى، كەڭ بايتاق ەلىمىزدىڭ وزگەرگەن دالاسىنداعى زامانداستاردى سۋرەتتەپ جازامىز؛ ولاردىڭ بۇگىنگى تىرشىلىك قاراكەتىن، كۇندەلىكتى ءومىر تىنىسىن جەتە بىلمەي تۇرىپ، دولبارلاپ اڭگىمەلەيمىز، شىعارما جاسايمىز.
بۇل ورايدا، جازۋشىلارعا ۇكىمەتىمىز تاراپىنان شىن مانىندەگى قامقورلىق جاسالىپ، مول مۇمكىندىكتەر تۋىپ وتىر. تۆورچەستۆولىق كومانديروۆكالار، سوڭعى جىلدارى ءاربىر وبلىس، ايماقتارداعى ءداستۇرلى وتكىزىلىپ جۇرگەن ادەبيەت كۇندەرى جازۋشىلاردىڭ حالىقپەن ارالاسۋىنا، تىڭ ويلارعا باستاۋلار اشىلۋىنا مۇمكىندىك بەردى. كۇندەلىكتى تىرشىلىك تىنىسىنان قولدارى دا، ويلارى دا بوساي بەرمەيتىن ەڭبەكشى حالىق ادەبيەتپەن، ونى تۋعىزۋشىلارمەن جۇزدەسەدى، رۋحاني تولىعۋىنا جانە جازۋشىعا وزدەرىنىڭ ويلارىن ايتۋعا مۇمكىندىك الادى، حالىقتىڭ ادەبيەتكە دەگەن ىقىلاسى ارتادى.
ەكىنشى جاعىنان، جازۋشى ءوز وقىرماندارىمەن ويشا ەمەس، كادىمگىدەي جۇزبە-جۇز ديدارلاسادى، وقىرمان ەمتيحانىنان وتەدى.
ءاربىر ساپاردان كورىپ-بىلگەن جايلاردى ولەڭ جولدارىنا ءتۇسىرۋ ادەتىمدە جوق مەنىڭ وزىمدە دە سوڭعى بىرەر جىلدا قازاقستان جازۋشىلار وداعى وتكىزگەن تورعاي، ماڭعىشلاق وبلىستارىنداعى ادەبي كۇندەردەن كەيىن سول ايماقتاردان العان اسەرلەردەن «تورعايدىڭ تورعىن تۇندەرى»، «ماڭقىستاۋ مونولوگتارى» دەگەن جالپى تاقىرىپپەن ءبىراز ولەڭدەر تۋدى.
جالپى، اقىن-جازۋشىنىڭ سەزىمىنە، ويىنا ءسال نارسە ۇلكەن اسەر ەتەدى، سول جەردەن ولمەس دۇنيەلەر تۋىندايدى. تۆورچەستۆو ادامىنىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگى دە وسىندا. شىن مانىندەگى تالانت يەسىن تابيعاتتىڭ بايلىعىمەن سالىستىرۋعا بولار ەدى. دەمەك، ءاربىر بايلىقتى قورعاماسا، وعان ايالى الاقانداي كوڭىلمەن قاراماسا، بايلىق بولۋدان قالاتىنى بەلگىلى جاي.
جۇمىر جەر بەتىندەگى تىرشىلىك بىتكەننىڭ ماڭگىلىك ەمەس ەكەنى بارشامىزعا بەلگىلى. ەسكى جوعالىپ، جاڭا بويالىپ، تامىر جايىپ جاتاتىنى دا زاڭدى قۇبىلىس. ونەر — ادامزاتتىڭ رۋحاني ۇرپاعى. ونى دۇنيەگە اكەلەتىن ادامزات ءۇشىن ماڭگىلىك ەتەتىن از عانا جانداردىڭ (بۇل جەردە مەن شىنايى ونەر يەلەرىن الىپ وتىرمىن) بويىنداعى وزگەگە بىتپەگەن ەرەكشە قاسيەتتى — تالانت دەپ قۇرمەتتەيتىنىمىز دە سودان. ارينە، بۇل قاسيەتتى انىقتامانى قازىرگى تاڭدا كەز كەلگەن قابىلەتتى ەڭبەك ادامىنا (جۇمىسشىعا، دارىگەرگە، توقىماشىعا، قۇرىلىسشىعا، ت.ب.) تەلىپ جۇرگەنىمىزدى دە جاسىرۋعا بولمايدى. ءبىراق ماسەلە مۇلدە باسقادا، شىنايى ونەر تالانتىن تانۋدا عوي.
بۇگىنگى عىلىمي-تەحنيكالىق ريەۆوليۋسيا زامانىندا — ادامداردىڭ ءبارى بىردەي تەرەڭ ءبىلىمدى، بيىك مادەنيەتتى، پاراساتتى زاماندا — شىن مانىندەگى بىرەگەي تالانتتى تانۋ وڭاي شارۋا ەمەس. تالانتتى تانۋ ءۇشىن تالانت كەرەك ەكەنى دە اقيقات. اسىرەسە جان-جاقتى دامىپ كەمەلدەنە باستاعان ادەبيەتتە جەكە دارا دارىندى دەر كەزىندە تانىپ، لايىقتى باعاسىن بەرۋ ەڭ قيىن جانە جاۋاپتى ماسەلە دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى، بۇگىنگى تاڭدا قولىنا قالام ۇستاپ، جازۋ-سىزۋمەن اينالىسا باستاعان كەز كەلگەن ادام تىم جاقسى پوۆەست نەمەسە پوەما، درامالىق دۇنيەلەر جازىپ تاستاسا، وعان تاڭداي قاعا تاڭدانۋعا استە بولمايدى. ويتكەنى سول ادامنىڭ ءدال وسىنداي شىعارما تۋعىزۋىنا تولىق مۇمكىندىگى بار. ءبىلىمى دە، ومىردەن تۇيگەنى دە، جازۋعا دايىندىعى دا جەتكىلىكتى. ءبىراق وسىنداي شىعارمالار دامىپ، ءوسىپ كەلە جاتقان ادەبيەت ءۇشىن قاجەت پە؟ جوق! ون شاقتى بەتىن وقىپ شىققاننان كەيىن كوز الدىمىزعا جاماۋشىنى، نەمەسە دانەكەرشىنى ەلەستەتەتىن شىعارمالار ازىرگە بارشىلىق جانە جۋىق ارادا ارىلا قويۋ كەرەك دەپ شەشىم قابىلداۋدىڭ قاجەتى شامالى. ءبىر وكىنىشتىسى، ءدال وسىنداي شىعارمالار شىن مانىندەگى ادەبي كريتەريلەرگە تولىق جانە جان-جاقتى جاۋاپ بەرە الاتىن ادەبي شىعارمالاردىڭ الدىن وراپ ءوتىپ، «كەرەمەت» دەگەن باعا الىپ جاتادى. تالانتتى ءدال ۋاقىتىندا بايقاي الماي قالۋىمىزدىڭ باستى سەبەبى وسىندا.
دەگەنمەن، اسا تەرەڭ سۇبەلى شىعارمانى تانۋ، وعان دەر كەزىندە قامقور بولا ءبىلۋ — بۇكىل ادەبيەتشى قاۋىمنىڭ قاسيەتتى بورىشى. ءوز باسىم تالانتتى تانۋ دەپ — سۋرەتكەردىڭ بويىنداعى باسقاعا ۇقسامايتىن ىشكى جان تولقىنىستارىن، جان سەزىمدەرىنىڭ بايلىعىن، وزگەلەرگە ۇقسامايتىن جان دۇنيەسىنىڭ تازالىعىن، تۋعان حالقىنىڭ بۇكىل قايعىسى مەن قۋانىشىن بولىسە الۋ قابىلەتىن كورە ءبىلۋ دەر ەدىم. وسى تۇرعىدان كەلگەندە بىزدە سالاقتىق بار.
ايتالىق، جاس پروزايك نەمەسە اقىن ادەبيەتكە ءوز داۋسىمەن، اينالاسىنداعىلاردى ەلەڭ ەتكىزەتىن ەرەكشە ارىنمەن كەلىپ قوسىلدى. ءبىراق ول ادەبيەتتە ءوز ورنىن تاۋىپ الا قويۋدىڭ تىم قيىن ەكەنىن كوپ كەشىكپەي-اق ءتۇسىنىپ، ساباسىنا تۇسەدى. ءوزىن ەشكىمنەن ءبولىپ جارا قاراماي، كوپ ءتىزىمنىڭ ىشىنە قوسا سالعاننان-اق ءبىراز نارسەنى اڭعارىپ ۇلگەرەدى. ەندى ءبىراز ۋاقىت وتكەسىن سول پروزايكتىڭ، نەمەسە اقىننىڭ جازۋ تەحنيكاسىندا ابدەن مەڭگەرىلگەن، قوڭىرقاي، ىشكى جىلۋى مۇلدەم از دۇنيەلەر بەرە باستاعانىن اڭعارامىز.
ءاربىر سەكۋند، ءاربىر مينۋت ساناۋلى كوسموستىق داۋىردە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان بىزگە بۇگىنگى ادەبيەتتەن جاس جازۋشىنىڭ قولجازباسىن تاڭ اتقانشا وقىپ، بوزالا تاڭدا اتاقتى سىنشىنىڭ ەسىگىن قاعاتىن نەكراسوۆتاردى ىزدەۋ اعاتتىق شىعار. ايتسە دە شىنايى تالانتتى تانۋ — ادەبيەتتىڭ كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن ەڭ كەرەك نارسە.
ايتالىق، بەلگىلى ءبىر ۇلت تۋرالى كەزقاراس باسقا حالىقتاردىڭ ساناسىندا سول ۇلتتىڭ مادەنيەتى مەن ونەرى ارقىلى قالىپتاساتىنى بۇرىننان بەلگىلى. ال سول ۇلتتىڭ اسا تالانتتى اقىندارىنىڭ قالامىنان تۋعان تەرەڭ تولعامدى شىعارمالارىنان بۇرىن، جالاڭ ديداكتيكاعا قۇرىپ ولەڭ قۇرايتىن ورتان قول اقىنداردىڭ ولەڭدەرى باسقا تىلگە اۋدارىلىپ، «قازاقتىڭ ماڭداي الدى اقىنى — وسى» دەپ جاتسا شە؟ ونداي جاعدايلار ومىردە از كەزدەسە مە؟ بۇكىل ءبىر ۇلتتىڭ پوەزياسى الەمدىك ماسشتابتا لايىقتى باعاسىن الا الماي، دەڭگەيىنەن تىم تومەن كورىنۋى وسىنداي ادەبيەتكە شىن جاناشىر كوزقاراستىڭ قوعامدىق دارەجەدە قالىپتاسپاۋىنان. ونەرگە، سونىڭ ىشىندە، ادەبيەتكە بۇلايشا ات ءۇستى قاراۋدى توقتاتاتىن كەز جەتتى.
قازاق ادەبيەتى — ۇنەمى ءوسىپ، جان-جاقتى دامىپ كەلە جاتقان ادەبيەت. قازىرگى ساليقالى، بايسالدى قازاق پروزاسى مەن تەرەڭ فيلوسوفيا مەن جان سەزىمدەرىنىڭ يىرىمدەرىنە باي پوەزياسىنىڭ سوناۋ جيىرماسىنشى جىلداردى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ەلۋىنشى جىلدارداعى ادەبيەتپەن مۇلدەم سالىستىرۋعا بولمايدى دەگەن سىڭارجاق پىكىرلەرگە ءوز باسىم قوسىلمايمىن. ارينە، از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە قازاق ادەبيەتى قۇلاشىن كەڭگە جايدى. ايتسە دە وعان باعا بەرۋدە ءبىزدىڭ ادەبيەتشىلەرىمىز بەن سىنشىلارىمىزدىڭ الدىندا ۇلكەن مىندەت — سەرگەكتىك مىندەتى تۇر. مەنىڭشە، ادەبيەتكە ەڭ باستى دەگەن ەكى ولشەممەن باعا بەرگەن دۇرىس. ۇلتتىق ادەبيەتتىڭ ءوز بەتىنشە جەتكەن بيىگى، ەكىنشىسى ونىڭ الەم ادەبيەتىمەن سالىستىرعانداعى الار ورنى، جەتىستىگى.
جوعارىدا ايتقانداي، ءبىر قىنجىلارلىق جاعداي ادەبيەتكە لايىقتى باعا بەرۋدە ونىڭ وتكەنىنەن بۇگىنى الدەبيەتكە جارقىن دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى باعا بەرۋشىلەر دە كەزدەسەدى. مىنە، ءدال وسىنىڭ ءوزى ادەبيەتىمىزدەگى قۇبىلىستارعا قويىلاتىن تالاپتىڭ كريتەرييلەرىن ناشارلاتۋعا اكەپ سوعادى. سوۆەت ادەبيەتى — كوپ ۇلتتى ادەبيەت. سول سەبەپتى قازاق ادەبيەتىن جەكە ءبولىپ الىپ، ونىڭ جەتىستىگى مەن كەمشىلىگىن ءبىر جاقتى قاراۋعا استە بولمايدى. ونىڭ جەتكەن جەتىستىگى مەن كەمشىلىگىن دە سول كەڭ ماسشتابتا باعالاي بىلۋگە ۇيرەنۋىمىز كەرەك. ايتسە دە، بۇكىل ەلىمىزدىڭ مادەنيەتى مەن ونەرىنىڭ وركەندەۋ، ءوسۋ پروسەسىن نازاردان تىس قالدىرىپ، قازاق ادەبيەتى تۋىندىلارىنا قاتاڭ تالاپ تۇرعىسىنان باعا بەرىلمەي، كريتەرييلەردىڭ تومەندەۋى سالدارىنان تالانتتى شىعارمالارمەن قاتار جۇرەگىڭدى سەلت ەتكىزبەيتىن شالاعاي دۇنيەلەر دە جۇرەدى.
ايتالىق ءبىزدىڭ جاستاردىڭ اراسىندا اۋىل تۇرمىسىن، بولماسا تۇيە مالىنىڭ جەتى مۇشەسىن شىعارماسىنا ارقاۋ ەتىپ ايتىپ بەرە الاتىن، ءبىراق زامانىمىزدىڭ ەڭ كوكەيتەستى پروبلەمالارىنا جاقىنداۋعا باتا الماي جۇرگەندەر كوپ-اق. بۇل ولاردىڭ ەستەتيكالىق تانىلىم ءورىسىن بايقاتادى جانە بۇلاي جازۋ ءداستۇردى جالعاستىرۋ ەمەس ەكەنىن دە ەسكەرتە كەتكەننىڭ ايىبى جوق.
بۇگىن مىنانى جازۋ كەرەك دەپ ماسەلەنى ناقتىلاۋدىڭ قاجەتى شامالى بولعانمەن، جاس جازۋشىلارىمىزدىڭ قازىرگى زامان پروبلەمالارىن كوبىنە اينالىپ ءوتىپ، بۇرىنعى تاپتاۋرىن بولعان قارا جولدىڭ شاڭىنا كومىلىپ، شىعا الماي جۇرگەنىن قىنجىلماي ايتپاۋعا تاعى بولمايدى.
ال قازىرگى زامان تاقىرىبى دەسەك، زاۆود، فابريكالارعا، دالا قوستارىنا، مالشى اۋىلدارىنا ۇرانداتىپ باراتىنىمىز تاعى بار. شىنايى كوركەم تۋىندى ايقايمەن تۋماسا كەرەك. سۋرەتكەردىڭ قايدا، قانداي ماقساتپەن، قانشا ۋاقىتقا كەتكەنىن دە ايتىپ جاتۋدىڭ ادەبيەتكە قوسارى شامالى. ويتكەنى ادەبي شىعارمالار دا قۇرساقتاعى ءسابي سەكىلدى. انا بويىنا بالا بىتكەندە، توعىز اي بويى ەلگە جار سالۋمەن جۇرمەيتىنىن بىلەمىز عوي.
ءبىز ءۇشىن ەڭ باستىسى — ۋاقىت پەن ادامدار تۋرالى شىنايى سۋرەتكەرلىكپەن شىندىقتى جازۋ، سوندا ءبىز ءومىر پروبلەمالارىن جان-جاقتى اشىپ، ادام جانىنا، كەيىپكەردىڭ رۋحاني ومىرىنە تەرەڭ بويلاي الامىز. سول ارقىلى قالىڭ وكىرماندى ءومىردىڭ تەرەڭ يىرىمدەرىنە اكەتەمىز. تالانت قۇدىرەتى دە، كوركەم ءسوزدىڭ بار قادىر-قاسيەتى دە، مىنە، وسىندا ەمەس پە!؟
1977
You Might Also Like
-
«عالىممەن دوس بولساڭ — اقىلىڭ ارتار، زالىممەن دوس بولساڭ — باسىڭ قاتار»، - دەگەندەي، اڭگىمەنىڭ تۇپ-توركىنى قايدا جاتقانىن تۇسىنگەن بولارسىزدار. ەندەشە، اسا كورنەكتى عالىم، ە...
