ءولىم ۇستىندە
1913 جىلدان 1916 جىلعا دەيىن قاراعاندىنى اعىلشىن كاپيتاليستەرى پايدالانىپ تۇرعان كەزدە جەر استىندا شاناشى بولىپ ىستەدىم. «شاناشى» دەگەنىمىز — زابويشىلاردىڭ وڭدىرگەن تاسكومىرىن اعاش شاناعا تيەپ الىپ، جەر باۋىرلاي تارتا وتىرىپ، شتريككە جەتكىزەتىن «ماماندىق». ءار كۇن سايىن 14-15 ساعات بويىنا وسى ازاپپەن جانشىلىپ جۇمىس ىستەيمىز. سوندا اعىلشىن كاپيتاليسىنەن كۇندىك جالاقىعا الاتىنىمىز 20 تيىن عانا. مۇنىڭ ءوزى تاماعىمىزعا دا جەتپەيدى. اعىلشىن كاپيتاليستەرى شاحتەرلەردى اياۋسىز قاناۋمەن بىرگە، ولاردى جابىرلەپ، تۇنشىقتىرىپ وتىراتىن. ول سۇمداردىڭ ءوز بىرلىگىن، جەرگىلىكتى حالىققا كورسەتكەن ءزابىرىن ايقىندايتىن ەكى وقيعا ءالى ەسىمدە.
مەنىمەن بىرگە جەر استىندا شانامەن كومىر تارتىپ جۇمىس ىستەيتىن ءابىل دەيتىن جولداسىم ءبىر كۇنى قاتتى اۋىرىپ، جۇمىسقا شىعا الماي قالدى. اشۋلانعان شاحتا قوجايىنى، وعان كومەك كورسەتۋ ورنىنا، «ءتىپتى مۇردەم كەتىسەڭ دە [كومىردى] دەرەۋ جەتكىز!» /شاحتا ىشىنە/ دەگەن بۇيرىق بەردى. ول مۇنى ىستەدى دە. قاتتى اۋىرىپ ەسىنەن تانۋعا اينالعان ادامدى كۇشپەن جەر استىنا اكەلىپ، شاناعا تەلىپ، كومىر تاسىتقانىن كورگەن ءاربىر جۇمىسشىنىڭ كوزىنە جاس كەلدى. ءتۇنى بويى جەر استىندا تىنىسى تارىلىپ، اۋىرىپ ازاپ كورگەن ءابىلدى تاڭەرتەڭ زورعا الىپ شىقتىق. كوپ كەشىكپەي ءقادىرلى جولداسىمىز قايتىس بولدى. ول كەزدە كوپ جۇمىسشىلاردىڭ تاعدىرى وسىلاي بىتەتىن ەدى.
ايتا بەرسەڭ، مۇنداي وقيعا تولىپ جاتىر. سول ءبىر ازاپپەن وتكىزگەن جاستىق شاقتاعى كورگەن ادامداردىڭ بەينەسىمەن سويلەگەن سوزدەرى ماڭگى ەستە قالعان. جەر كەپپەنىڭ ءبىر بۇرىشىندا ارىستاي بوپ ءابىل جاتىر. ونىڭ ايانىشتى ولىمىنە جىلاماعان ادام جوق. ەرتەمەن تۇرىپ قابىر قازۋعا زيراتقا كەتتىك. قازىلعان قابىرعا، ءابىلدى قابىرىنا توپىرىق سالۋعا ونىڭ كوز كورگەن جولداستارىنىن ءبارى كەلدى. ءابىل جەرلەنەتىن كۇنى جۇمىسشىلار جۇمىستان كەشىگىپ قالدى. بۇعان قوجايىن شاپ-شالەكەي بولىپ اشۋلانسىن-اي كەلىپ، اشۋلانسىن-اي! قابىر قاسىنداعى جينالعان حالىققا قۇدريا دەگەن ۋريادنيگىن ەرتىپ تەكەكوز بەن شەرنياز كەلدى. بىزبەن سوزگە دە كەلمەستەن ۋريادنيك بوقتاي بەرسىن، بوقتاي بەرسىن. دىگىرىتتى ويناتتاي كەلىپ! قولىنداعى قىلىشىن قىنابىنان سۋىرىپ الدى. ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر جالاڭداتىپ ءبىزدى اتتىڭ باۋىرىنا الا باستادى. قىلىشتان قورىقپايتىن ادام بار ما؟ ىعىسىپ، جۇپ جازباستان ۇيگە قاراي قايتتىق.
ءابىلدىڭ ءۇي ىشىندە ءالى دە جىلاۋ-سىقتاۋ. ايەلىنىڭ داۋىسى دا داۋىس-اق ەدى! ادامنىڭ ساي-سۇيەگىن سىرقىراتار نەشە ءتۇرلى سوزبەن كۇيەۋىن جوقتاپ وتىر... حورباتەل مەن تەكەكوز كىسىنىڭ ايقايلاپ جىلاعان داۋىسىن ۇنەمى جەك كورەتىن ەدى. ۇنەمى ولاي ايقايلاپ جىلاۋعا تىيىم سالاتىن. بۇل جولى دا ءابىلدىڭ ۇيىنە ۋريادنيكتى قۇدريانى جىبەرسىن. ول كەلە سالىپ «تاراڭدار!» دەپ جينالعاندارعا، «ءۇنىڭدى ءوشىر!» [دەپ] ءابىلدىڭ ايەلىنە اقىردى. سول كەزدە تورعايەۆ ىسقاق دەگەن دوسىمىز بولاتىن ەدى. سول ارتىنان باسپالاپ كەلىپ ۋريادنيكتى قىلىش ۇستاعان قارىننان سويىلمەن پەرىپ جىبەردى. قىلىش قولىنان ۇشىپ ءتۇستى. ءوزىن جينالعاندار شاپ بەرىپ ۇستاپ الىپ، ال، سوي، ال، سوي! تەپكىنىڭ استىنا الىپ، ۋماجداپ دالاعا تاستادىق. ول كۇنى جۇمىسشىلار شىقپاي قويسىن. قازاقتاردى ورىس جۇمىسشىلارى دا قولداسىن. ەكەۋى بىرىگىپ كەتتى. حورباتەل سپاسس زاۋىتىندا تۇراتىن پريستاۆ ساكالوۆقا كىسى شاپتىردى. ول كەزدە سپاسس زاۋىتىنداعى جۇمىسشىلار جۇمىسقا شىقپاي، قوجايىن مانس فەللگە قارسىلىق ءبىلدىرىپ جاتىر ەكەن. ويتكەنى اشتىقتان ولگەن جۇمىسشىلار دى «بۇل كەسەپاتتى اۋرۋىمەن ولگەن» دەپ ورتەمەك بولادى. سوكولوۆ / قاراعاندىعا/ كەلە المادى. ءبىراق جۇمىسشىلار ەرتەڭىندە جۇمىسقا شىقتى. جۇمىسقا شىقپاسا، اشتان ولمەك. كەيىن سوكولوۆ كەلىپ ەدى، ونىڭ ءوزى دە جۇمىسشىلارعا ەشتەڭە ىستەي ال مادى.
قايتا «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەگەن ەمەس پە؟! جۇمىسشىلار وداقتاسىپ كەتكەندە قوجايىنداردى بۇقتىرىپ-اق تاستايتىن.
You Might Also Like
-
جاۋگەرشىلىك زامانىندا ءبىر اقساقال ادام تورعاۋىتتاردىڭ قولىنا تۇسەدى. تورعاۋىتتار ونى اۋىلىنا اكەلىپ، اياق-قولىنا كىسەن سالىپ تاستايدى. سول كەزدە اۋىلعا ءبىر سىبىزعىشى كەلەدى. اۋىل ادامدارى جينالىپ، س...
-
ماماندىق ءسوزىن ەستىگەندە ويىمىزعا بىردەن دارىگەر، تىگىنشى، ءمۇعالىم ت.ب كەلەتىن ەدى. كىشكەنتاي كەزىمىزدەن باستاپ ماماندىق تاڭداۋدى ۇيرەندىك. بالالىق شاقتاعى ماقساتتار ۇلكەن ارمانداردىڭ باستاۋى...
