ومىرگە قۇشتار ءور تۇلعا
...باۋبەك، شىن ماعىناسىندا ءالى تولىسىپ تا ۇلگەرمەگەن بالاۋسا باۋبەك. قۇربىلارى ونى «قىز جىگىت» دەپ ازىلدەيتىن-دى. ءبىراق تا باۋبەك بويىندا قىز نازىكتىگى دە، سىلبىر ۇياڭدىق تا ەمەس، مادەنيەتتى جاسقا لايىق تابيعي بيازىلىق، تابيعي ادەپتىلىك بولاتىن. بەت پىشىنىندە دە ۇلپىلدەك سۇلۋلىق ەمەس، جىگەرلى جىگىت سۇيكىمدىلىگى باردى. راس، ول تابيعي ادەپتىلىكتەن اسپاي، ءارقاشان كۇلىپ قانا تۇراتىن. داراقى جاندارداي ەرسى قارقىلداماي، بيازى عانا كۇلىمدەيتىن. كۇلگەن ساتتە، جاڭىلماسام، وڭ بەتىندە ويماقتاي شۇقىر پايدا بولاتىن. ءبارىمىز دە قىزىعا قارايتىنبىز. باۋبەك قىز بالاشا قىزارىپ، بەتىندەگى شۇقىردى الاقانىمەن جابا قوياتىن. ەتتىلەۋ ەرىندەرى اراسىنان كىرشىكسىز ءىرى تىستەرىن تۇگەل كورسەتىپ، داۋىستاپ كۇلەتىن ساتتەرىن وتە سيرەك كەزدەستىرەتىنبىز.
بەت بوياۋى قوڭىرقاي بولعاندىقتان با، ونىڭ مارجان تىسىندە ناۋرىزدىڭ اقشا قارىنداي ەرەكشە ءبىر شاڭقاندىق بار ەدى. كۇلكى اۋەنى دە كۇمىس سىبدىرىنا ۇقساستى.
1939 جىلدىڭ جاز ايلارى بولسا كەرەك. سىندارلى كەلگەن جاس جىگىت كابينەتكە كىردى دە، ەسىك الدىندا بوگەلىپ قالدى. «ءيا، ىنىشەك، بەرى كەل. قانداي شارۋا؟». جىگىت بيازى عانا جىميىپ، قولىنداعى قاعازىن ۇسىندى... «باۋبەك بۇلقىش ۇلىنان... مەنى ءىس باسقارۋشىلىق كىزمەتىنە الساڭىز ەكەن...» ارىزىن ورىسشا، وتە ساۋاتتى جازىپتى. جولدارى دا ءتۇپ-تۇزۋ، ارىپتەرى دە مارجانداي تىزىلگەن، ادەمى - اق. بۇل جۇمىستى باسقاراتىن ادامدى وتكەن اپتادا ورنىنان بوساتقانبىز. قىزمەتكەر كەرەك ەكەنى دە راس. دەگەنمەن دە ويلانىپ قالدىم. قازاقتىڭ ساۋاتتى جاستارى بۇل جۇمىسقا ءۇيىر بولمايتىن. ولار رەداكتورلىق، نە كوررەكتورلىقتى قالايتىن. ال مىناۋ ءىس باسقارامىن دەيدى. الدە قازاقشا وقىمادى ما ەكەن؟ «قاراعىم، قازاقشا ساۋاتتىمىسىڭ؟» جىگىت تاعى دا جىميدى... «شۇكىر، وقىپ جازارلىعىم بار..» ارىزىن كەرى ىسىردىم. «مۇمكىن، كىشى رەداكتورلىق نە كوررەكتورلىققا دەپ كايتا جازارسىڭ؟ مىناۋ ءبىر بەرەكەسىزدەۋ جۇمىس...» جىگىت باسىن شايقادى. «جوق، اعا، ماعان ازىرگە وسى دا جەتەدى. انالار قولىمنان كەلمەس، ۇلكەن تاجىريبە كەرەك شىعار». قارسىلىق ەتپەدىم.
اپتالار، ايلار وتە بەردى. بالعىن جىگىت ءوزىنىڭ ۇقىپتىلىعىن اڭعارتتى. ونىڭ بويىندا جاس شاماسىنا تاك جەڭىلدىك جوق ءتارىزدى. ۇنەمى ءبىر ۇلكەن وي، ۇلكەن تولعانىس ۇستىندە جۇرەتىندەي. توماعا كەزدەرىنىڭ مويىل قاراشىقتارىن ءبىر نۇكتەگە قاداعان كۇيى ءۇنسىز ويعا شومعان ساتتەرىن دە ءجيى بايقايمىن. مازاسىز جۇمىستان قولى بوساسا بولعانى جۋرنال، كىتاپ بەتتەرىنە ۇڭىلەدى. كوز الماي، كوپ وقيدى. ءبىزدىڭ كىتاپحانامىز باي بولاتىن. سونداعى ەڭ جاقسى كىتاپتاردى ءارقاشان ءىس جۇرگىزۋشىنىڭ الدىنان كورەمىن...
وقۋلىقتاردى تەز شىعارۋ شارالارىنا بايلانىستى ءار كۇن ەرتەڭگى ساعات سەگىزدەن باسپاحانالاردى ارالاپ، باسپاعا ون ەكى - بىرلەر شاماسىندا ورالاتىنبىز. باۋبەكتى تاعى دا سول ءوز ورنىندا كەزدەستىردىم. ستول شەتىندە ءبىر ستاكان قايماق، الدىنا الدەنەڭدەي قالىڭ توم. بۇل ونىڭ بايىرعى ادەتى. وزگەلەر ءبىرى تاماقتانىپ، ءبىرى بيلياردتىڭ شارلارىن ەرسىلى -قارسىلى قۋالاپ، شۋىلداعان ساتتە باۋبەك ستاكان تولى قايماعىن الدىنا قويىپ، تومدارمەن عانا سىرلاساتىن-دى. بۇگىن دە سول. الدىندا قالىڭ كىتاپ. ءبىر ءسات كىتاپقا ۇڭىلەدى دە، ەندى بىردە الدىنداعى قاعازعا الدەنەنى جازادى دا، قايتادان سىزادى. سودان كەيىن زەيىندى قاراشىقتارىن ۇزىن كىرپىكتەرىمەن جابا ءتۇسىپ، جوعارى قارايدى. تاعى دا كىتاپقا ۇڭىلەدى، تاعى دا جازادى، تاعى دا سىزادى. تاعى دا بۇرىشقا قارايدى. ايتەۋىر ءبىر قينالا ويلانعان، قينالا ىزدەنگەن ادامنىڭ قۇبىلىسى. كابينەت كىلتىن باۋبەككە بەرىپ كەتەتىنمىن. ويىن بۇزباۋ ءۇشىن ءبىراز بوگەلىپ قالدىم دا، جاقىن كەلىپ كىتاپ بەتىنە كەز قيىعىن جىبەردىم. شيللەردىڭ «قاراقشىلارىنان» اماليا جىرىن اۋدارىپ وتىرعان ءتارىزدى: «بالعىن، اسەم پەرىشتەدەي مەيىربان»، — دەپ جازىپتى دا، تالاي سوزدەرىن ۇستىنەن وزگەرتىپتى.
جۇرت دۋىلداسىپ، تۇسكى تىنىستان ورالا باستاعان. دەمەك، باۋبەككە ەندى مازا جوق. سوندىقتان دا ويىن بولۋگە تۋرا كەلدى. «قاراعىم، نەمەنە، اۋدارىپ وتىرمىسىڭ؟» باۋبەك، بەينە ءبىر قىلمىس جاساپ العان ادامداي سەلك ەتىپ، قاعازدارىن جيناستىرىپ، ورنىنان كوتەرىلە بەردى. «جوق، اعا، ماعان ۇلى نەمىس بوي بەرە مە؟»
كابينەتكە ىلەستىرە كىردىم. «كانە، وتىر. وقىشى، مەن تىڭدايىن. اناۋ ءبىر كۇنى گەتەدەن ءبىر نارسە اۋدارىپ وتىرعان ءتارىزدى ەدىڭ، بۇگىن شيللەرمەن سىرلاسىپسىڭ...» باۋبەك ماعان قويىن داپتەرىن ۇسىندى. «راس، اعا، اۋدارما ەمەس، كوشىرمە... مەن ۇلى ادامداردىڭ عاجاپ پىكىرلەرىن، كەيىپكەرلەرىنىڭ وزىمە ەسەر ەتكەن ديالوگتارىن كوشىرە جۇرەمىن. ولاردان كوركەمدىك ويلاۋ جۇيەلەرىن، سەزىم ولشەمدەرىن، رومانتيكالىق پافوستاردى، پسيحولوگيالىق قۇبىلىستاردى ۇيرەنۋگە تىرىسامىن...» داپتەردى اشىپ كەردىم. ۇلى ادامداردىڭ ءارقايسىسىنان دا ماعىنالى ويلار، كوركەم سۋرەت ۇلگىلەرى كوشىرىلىپتى. ءبىرى ورىسشا، ءبىرى قازاقشا جازىلعان. كەيدە قىسقا - قىسقا افوريزمدەر دە كەزدەسەدى. ءبىراز قاراستىرعاننان كەيىن داپتەرىن وزىنە قايتاردىم. «جىگىتسىڭ، ءىنىم، مىناۋىڭ ءبىر وزگەلەرگە دە ۇلگى ەكەن. ءبىراق، قازاق ادەبيەتىن وقىمايسىڭ - اۋ دەيمىن، ءا؟» جىگىت رەنجىپ قالدى. «نەگە، اعا، تۋعان ادەبيەتىمىزدى وقىماساق قازاقتىعىمىز قانشا؟.. ولاردان العان ۇلگىلەر ەزگە داپتەردە... راس، ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز ءالى كەنجە عوي. ساناۋلى ادامداردىڭ، عانا شىعارمالارىنان بولماسا، وي سۇلۋلىعى، سەزىم مولدىرلىگى، رومانتيكالىق بيىك پافوستار كوپ كەزدەسە دە بەرمەيدى. ءبىرقاتارى تىم قاراپايىم. ءتىپتى اۋىزەكى اڭگىمەلەر دارەجەسىندە عانا...»
ءبىز جالپى ادەبيەت، اسىرەسە قازاق ادەبيەتى توڭىرەگىندە ۇزاق سويلەستىك. مەنىڭ الدىمدا ءقازىر قاراپايىم ءىس جۇرگىزۋشى عانا ەمەس، ءتىپتى ادەبيەتتىڭ قاتارداعى وقىرمانى عانا ەمەس، ادەبيەتىمىزدىڭ بۇگىنگىسى مەن كەلەشەگى توڭىرەگىندە قاتتى تولعاناتىن، مازاسىز ويلاناتىن ۇلكەن پاراسات يەسى وتىرعانداي. باۋبەك ءوزىنىڭ قوڭىر داۋسىمەن ىركىلمەي، ەركىن سويلەيدى. باردى جوققا شىعارىپ، سولاقايلىق تا اڭعارتپايدى. ءار سوزىنەن كوپ وقىعاندىعى بايقالادى. ونىڭ ويلاۋ جۇيەلەرىندە ەرەكشە ءبىر سۇلۋلىق، سەزىمىندە مولدىرلىك، ارماندارىندا بيىكتىك بار. ءبىر ءسات ادەبيەتىمىزدىڭ سول تۇستاعى ءىرى قالامگەرلەرىنىڭ تۋىندىلارى توڭىرەگىندە ءسوز قوزعالسا، ەندى ءبىر ءسات قازاق ادەبيەتىنە ءوزىنىڭ كوكتەم سامالىنداي جاڭا تىنىسىمەن كەلگەن ساتتار مارقۇمنىڭ تىم ەرتە قازالانعاندىعىنا قاتتى قايعىراتىندىعىن ايتادى. باۋبەك اسىقپاي باپپەن سويلەيدى. مەن ۇيىپ تىڭدايمىن، قىزىعىپ تىڭدايمىن.
الدەن كەيىن باۋبەك ساعاتىنا قارادى دا، ورنىنان كوتەرىلۋگە ىڭعايلاندى. «ءتۇۋ، ءسىزدىڭ كوپ ۋاقىتىڭىزدى الدىم – اۋ...» يىعىنا قولىمدى قويىپ، قايتادان وتىرعىزدىم. «اسىقپا... ال ءوزىڭ نە جازىپ ءجۇرسىن؟» باۋبەك الدەنەگە ىڭعايسىزدانا باستادى «جوق، اعا، مەن ادەبيەتتىڭ وقىرمانىمىن عانا....» ارينە، سەنگەنىم جوق. ارادا بىرەر اي وتپەي ماشينا بيۋروسىندا كولەمدى قولجازبانى كەزدەستىردىم. سىرتىنا اۆتورى قويىلماعان. ون ءبىر بۋىنمەن جازىلعان ۇلكەن داستان. جاڭىلماسام «قاراتاۋ ۇلى» دەپ اتالعان. ءتۇپ نۇسقادا باۋبەكتىڭ ءوز قولى، مارجانداي تىزىلگەن ءوز ارىپتەرى. كوتەرىپ اكەلىپ الدىنا قويدىم. «ءاي، ءىنىم، مەنى الداعان ەكەنسىڭ عوي. جازبايتىنىڭ قايدا؟» باۋبەك قىسىلىپ قالدى. «اعا، كەشىرىڭىز بۇل ازىرگە ۇيرەنۋ عانا. شاكىرتتىك اۋەسقويلىق قانا». ەڭ بولماسا بىرەر ءبولىمىن وقىر دەپ ۇمىتتەنگەن ەدىم، جوق، باۋبەك قولجازبانى ستول تارتپاسىنا تىقتى. «اعا، ۇيالتپاڭىزشى مەنى... وتىنەمىن... ۋاقىت وتكىزۋىڭىزگە تۇرمايدى...» قينامادىم. تاعى بىردە ماشينا بيۋروسىنداعىلار شاتاستىرىپ، باۋبەكتىڭ ءبىر قىسقا اڭگىمەسىن مەنىڭ قولجازباما قوسىپ اكەلگەن ەكەن. شاقىرىپ الىپ قولىنا بەردىم. «ەندى اڭگىمە جازاتىن بولعان ەكەنسىڭ. قۇتتىقتايمىن، ءىنىم... وقىشى، تىڭدايىق...» باۋبەك تاعى دا كۇرەڭىتە ءتۇسىپ، باسىن شايقادى «جوق، اعاسى... الدىمەن ءوزىم وقىپ كورەيىن... ۇياتىم رۇقسات ەتسە عانا مازالارمىن». ءبۇل كۇنى ۋاقىتىم دا جوق ەدى، قيىلىپ قىستامادىم... ءسويتىپ، باۋبەكتىڭ جازىپ جۇرەتىندىگىنە كوزىم جەتتى. مەن ەندى وعان كەڭسەنىڭ تەحنيكالىق قىزمەتكەرى ەمەس باسقاشا قارادىم. ادەبيەت اسپانىنان جار ك ەتەر جۇلدىزداردىڭ ءبىرى سانادىم. ءبىراق بالعىن جازۋشى ءوزى شالاعاي تاپقان شاكىرتتىك ەڭبەكتەرىن ەشكىمگە كورسەتكەن جوق. سول جىلدىڭ كۇزىندە باۋبەك ءىس جۇرگىزۋشىلىك جۇمىسىنان بوساتۋ تۋرالى ارىز بەردى. قارسىلىق ەتپەدىم. شىنىندا دا، بۇل بولاشاق جازۋشىعا قولايلى ورىن ەمەس ەدى.
...سوعىس كەزىنىن قاتاڭ تاعدىرى ءبىزدى ەندى كايتىپ ديدارلاستىرمادى. تەك حات ارقىلى عانا حابارلاسامىز. «كومسومولسكايا پراۆدادان» كوركەم پۋبليسيستيكالارى مەن اڭگىمەلەرىن وقىعان سايىن توبەمىز كوككە جەتەدى، ماقتانىش ەتەمىز. «ابەكە - اۋ، مىناۋ بالا عاجاپ قوي، كەرەمەت قوي... بۋعان دەيىن قالاي ەلەۋسىز كەلگەن... سوعىس كەزى ويىن قاناتتاندىرىپ، قالامىن وتكىرلەپ جىبەرىپتى عوي...» — دەيدى ىسقاق دۇيسەنبايەۆ. رەداكتورىمنىڭ پىكىرىن قۇپتاي تۇرىپ، باۋبەكتىڭ اۋەلدەن دە العىر جەتكىنشەك ەكەندىگىن ايتامىن. بىلەتىن جايلارىمدى باياندايمىن. «اينالايىن-اي، بولايىن دەپ تۇرعان جان ەكەن. ادەبيەت اسپانىندا تاعى دا ءبىر جۇلدىز تۋادى دەڭىز، ابەكە!» قۇپتايمىن دا كۇرسىنەمىن. «ساكە، سول جۇلدىزدى مەزگىلسىز ءوشىرىپ الامىز با دەپ قورقامىن. ول ءقازىر ساپەرلەر روتاسىنىڭ كومانديرى. ال ساپەر دەگەندەر ۇنەمى وق استىندا. شابۋىلعا جول اشاتىن دا سولار. وق استىندا ءجۇرىپ كاپىر سالاتىن دا سولار...» ىسقاق قىنجىلا ويلانىپ قالادى. «ءيا، قايتپەك كەرەك، قانداي امال بار؟» - مەن ۇسىنىس ەنگىزەمىن. «امال بار، ساكە، گازەتكە الدىرالىق. ءقازىر ءبىزدىڭ مايداندا...» رەداكتوردىڭ جۇزىنە قۋانىش كۇلكىسى ورالعان. «ءتۇۋ، ابەكە، ءسىز قىزىقسىز، ونى ماعان نەگە ايتپاعانسىز؟ باياعىدان بەرى شاقىرتاتىن...» باۋبەكتىڭ حاتىن كورسەتەمىن. «ءقازىر عانا الدىم... ءبىزدىڭ. مايدانعا تاياۋدا كەلىپتى. گازەت جۇمىسىنا شىقسام دەگەن ويى بار كورىنەدى...» ىسقاق قۇلاقشىنىن توبەسىنە لاقتىرا تاستاپ، تۇرا جۇگىرەدى. «وندا بولدى. ءقازىر باس رەداكتورمەن سويلەسەم دە تەلەگرامما جىبەرگىزەمىن. شەگىنۋگە قاقىم جوق». ءبۇل ىسقاقتىڭ داۋىرلەپ تۇرعان كەزى. باس رەداكتوردىڭ ماقتاۋلى ورىنباسارلارىنىڭ ءبىرى. ونىڭ ۇستىنە پارتيا كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى. مەن ۇلكەن سەنىممەن حات جازۋعا كىرىسەمىن. باۋبەك حاتىن قايتادان وقيمىن: «ەلدەن كەتكەلى قازاق گازەتى، قازاق جۋرنالى دەگەندى كەرگەن ەمەن. ءتىپتى قازاقتاردى دا وتە سيرەك كەزدەستىرەمىن. انا ءتىلىن ۇمىتىپ تا بارامىن... ادەبيەتىمىزدە قانداي جاڭالىق بولدى؟ كىمدەر نە جازدى؟ ءوزىڭىز نە جازدىڭىز؟ مەن بىلەتىن جازۋشىلار قايدا؟» وسى سۇراقتاردىڭ بارىنە جاۋاپ قاراستىرامىن. حاتىم ۇزاپ بارادى. ۇزاماعاندا شە؟ ءۇش جارىم جىلدىڭ ەسەبىن بەرىپ وتىرسىن. ونىڭ ۇستىنە رەداكسياعا شاقىرتۋ تۋرالى قۋانىشىڭ قوسىلسا! تەك قۋانىش قانا ەمەس-اۋ، قاسىرەتىڭ از با بولىسەر؟! ءيا، شەكسىز عوي ءتىپتى قاسىرەت. بۇل جىلدارى ءبىز وتتى اقىندارىمىز ابدوللا جۇماعالييەۆتى، ءالي ەسمامبەتوۆتى، يحلاس ادامبەكوۆتى، تاجىريبەلى جۋرناليستەرىمىز وماربەك پۇسىرمانوۆتى، سابىرجان ۇكەنوۆتى، باحتيار مەڭدىعازيندى جوعالتتىق. قانداي تاماشا جىگىتتەر ەدى. باۋبەك بۇلاردىڭ ءبارىن دە بىلەتىن، ءبارىن دە قادىر تۇتاتىن. ءبارىمىزدى دە ساعىنعاندىعىن ايتىپتى. سۇراقتارىنىڭ بارىنە تۇگەل جاۋاپ بەرۋىم كەرەك. جازىپ وتىرمىن. جازىپ وتىرمىن...
بولمە ەسىگى سىقىرلاي اشىلدى. ىسقاق كىرىپ كەلەدى ەكەن. ۇرتى سالبىراپ كەتكەن. جانارىندا ماناعى ءۇمىت جارقىلى جوق. تۇنەرگەن كۇيى ءۇنسىز وتىرىپ قالدى دا، تەك ءبىرازدان كەيىن عانا ءتىل قاتتى. «بولمادى، ابەكە. تۇسىنبەيدى، تۇسىنگىسى كەلمەيدى!» ەكەۋمىز دە تۇنەرىپ ۇزاق وتىردىق. ءبىز ءالى دە ءۇمىتتى ەدىك. تاعى دا ىزدەستىرمەك بولدىق. الدىمەن رەداكسياعا شاقىرتالىق دەگەن توقتامعا كەلگەنبىز. مەن حاتىمدى دا وسىلاي اياقتاعانمىن. كوپ ۇزاماي باۋبەكتىڭ جاۋابىن الدىم. شاقىرتقانىمىزدى ماقۇل كورىپتى. «تەزدەتە كورىڭدەر، ەڭ بولماسا ديدارلاسىپ قايتايىن. قاتتى ساعىندىم... «مەنىڭ «كوم. پراۆدانىڭ» 12 دەكابردەگى نومەرىندە باسىلعان «كونەتوز كارتا ۇستىندەگى ويلار» دەگەن ماقالامدى كەزدەستىرمەدىڭىز بە، «جاۋىزدىق جانە ماحاببات» دەگەن ەڭبەگىمنەن ءۇزىندى ەدى. «ءومىر مەن ءولىم تۋرالى»، «ءومىر سۇرگىم كەلەدى» دەگەن ماقالالارىم دا وزىمدە ساقتالماپتى. تىگىندىلەردەن كەزدەستىرسەڭىز جىبەرە كورىڭىز... ساعىنعان ءىنىڭ باۋبەك. 10. I.44 ج. »
بۇل مەنىڭ باۋبەكتەن العان ەڭ اقىرعى حاتىم. ىسقاق ەكەۋمىزدىڭ ارمانىمىز دا ورىندالمادى. باۋبەكتەن دە حابار ءۇزىلدى. وسى جولى ىزدەپ بارماقشى ەدىم. ءبىراق تاعدىر قوسپادى...
1966 ج.
You Might Also Like
-
nissan.com دومەنى ءۇشىن سوتتاسقان تالاس ەڭ ايگىلى سوت تالاسى بولىپ تابىلادى. قارجىلىق مۇمكىندىكتەرى شەكسىز الىپ كورپوراسياعا قارسى كۇرەسكەن قايسار كاسىپكەردىڭ تاريحى گولليۆۋدتا كينو تۇسىرۋگە لايىقتى...
-
قورقىنىش — ءبىزدىڭ ىس-ارەكەتىمىزگە اسەر ەتەتىن ەڭ كۇشتى سەزىمدەردىڭ ءبىرى. شەشىم قابىلداۋدا، قانداي دا ءبىر ءىستى قولعا الۋدا، سونداي-اق جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدە دە ونىڭ وزىندىك ۇلەسى بار.
