InfoHub Logo

ۇلى ورىس لەنينگرادتىق ءبىر جىگىت ينجەنەرلىك وقۋىن بىتىرگەن سوڭ، ءوز ومىرىنە شارت قويعان. ەرتەدە ينجەنەردەن ەڭبەك اقىسى كوپ قىزمەتكەر بولماعان. ونىڭ شارتى: ءبىر ەلدە شارتپەن ءبىر جىل عانا جۇمىس ىستەيدى (مىسالى، قازاقستاندا ءبىر جىل عانا ىستەۋگە دوگوۆور جاسايدى). سول جەردەن ءبىر جىلدىق ايەلگە دوگوۆورمەن شارتقا وتىرىسىپ، ۇيلەنەدى. مىنە، وسى رەتپەن ولگەنىنشە وسىلاي ەتۋگە سەرت ەتكەن.

1930 جىلى سەمەي وبلىسى، جارما اۋدانى، اقجال التىن زاۆودىنا كەلىپ، قىزمەت ىستەگەن، وعان كومەكشى ينجەنەر بولىپ وسكەمەن ۋەزىنەن قابىش داۋمەنوۆ دەگەن جىگىت ىستەيدى. مەن جارما اۋدانىنان الماتىعا پوەزدبەن كەلە جاتىرمىن. سول 1930 جىلدىڭ سەنتيابرىندە پوەزد ىشىندە داۋمەنوۆ راحىممەن كەزدەستىم. امانداسىپ، شۇيىركەلەسىپ قالدىم. بۇل كىسى ەسكى سارسۇيەك قۇداندالى بولۋشى ەدى. اماندىقتان كەيىن «قايدا
باراسىڭ، نە جاڭالىق ت.ب.» اڭگىمەلەرگە كىرىستىك.

— مەنىڭ بالام قابىش داۋمەنوۆ مىنا اقجال زاۆودىندا كومەكشى ينجەنەر بولىپ ىستەيدى. ءوزى وتاۋ ءۇي بولعان. سەمياسىمەن كوشىپ كەلىپ، اقجالدا تۇرادى. ولاردى كورمەگەلى ءبىر جىلداي بولىپ قالىپ ەدى. وتكەن ايدا نەمەرەلەرىمدى ساعىنىپ ىزدەپ باردىم، كەلىنىم ۇيدە ەكەن، قارسى الدى. نەمەرەلەرىم دە ساعىنىپ قالىپتى. موينىما اسىلىپ، ءماز-مايرام بولىپ قالدى. كەشكە جاقىن بالام قابىش كەلدى. امانداسىپ، اس-سۋ ىشكەن سوڭ، تازا كيىمىن كيىنىپ، كەتىپ قالدى.

تۇنىمەن كەلمەدى، تاڭ اتا ءبىر-اق كەلدى. مەن وعان جينالىستا بولعان شىعار دەپ، ۇندەمەدىم. كەلەسى كۇنى تاعى دا اسىن ءىشتى دە، تۇندە كەتىپ قالدى. تاڭ اتا كەلدى، تاڭەرتەڭ بالام قىزمەتىنە كەتتى.

مەن كەلىنىمنەن:

— بالام كۇندە تۇندە قايدا كەتەدى؟ — دەدىم.

— قايدان بىلەيىن، ايتەۋىر ءتۇن بالاسىندا جوق بولاتىندى تاۋىپ الدى، — دەدى. سەنىمسىزدىك، قىزعانشاقتىق بارىن سەزدىم دە ۇندەمەدىم. كەشكە بالام قىزمەتىنەن كەلگەن سوڭ، اس-سۋىن ىشكەن سوڭ، بالاممەن وڭاشا اڭگىمەلەستىم.

— بالام، بوتەن ەلدە، بوتەن جەردە وتىرسىڭ. بالا-شاعا دا بوتەن ەلدە وتىر، ال سەن ءتۇنبالاسىندا ۇيدە بولمايدى ەكەنسىڭ. كەلىن، بالالار قورىقپاي ما، وسى جاعدايىڭ قالاي، قاراعىم؟

— ءاي، اكە-اي، مەن ءبىر بوزباستىق قىلىپ، ايەلدەرمەن ءجۇر دەيسىز بە، وسىندا دۇنيەنى كەزگەن اداممەن اڭگىمەلەسەم.

— ول قانداي ادام، كىم ءوزى؟

— ول وسى زاۆودتىڭ باس ينجەنەرى، ءوز ومىرىنە شارت قويعان ادام. ءبىر ەلدە ءبىر جىل عانا قىزمەت ىستەيدى. كەلەر جىلى ءوزى كورمەگەن ءبىر رەسپۋبليكاعا بارىپ، وندا دا شارتپەن ءبىر جىل ىستەيدى ەكەن. ول كىسىمەن قازاق حالقىنىڭ ەڭبەگى، كۇنكورىسى، سالت-ساناسىن، ادەت-عۇرپىن سۇرايدى. مەن سونى ايتام، ول كوپ ەلدەردە بولعان، ودان كورگەنىن ماعان ايتادى، سونىمەن ءتۇنى بويى اڭگىمەلەسەمىز.

— مەن كوپ سۇراقتار قويدىم. ءسىز بۇل شارتتى نە سەبەپتى قويدىڭىز. بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ءىس ەشكىمدە بولماعان سياقتى.

— ادام بالاسى دۇنيەگە ءبىر-اق رەت كەلەدى. دۇنيە سەنىڭ ءۇيىڭ، ءۇيىڭنىڭ ىشىندە نە بار، نە جوق ەكەنىن بىلمەگەن ادام، قانداي ادام بولادى؟ مەن وسىلاي ءوزىم كورمەگەن، بىلمەيتىن حالىقتىڭ ورتاسىندا ءبىر جىل تۇرسام، سول ەلدىڭ سالتىن، ساناسىن، كۇنكورىسىن بىلەمىن. مىنە، سەنەن سۇراپ ءبىلىپ، كوزبەن كورىپ تە ءجۇرمىن، وسى رەتپەن ولگەنىمشە ىستەسەم، مىڭ جاساعان ادامنىڭ كورگەنىن كورەمىن، سونىڭ بىلگەنىن بىلەمىن.

— ءسىز قانشا جاسقا كەلدىڭىز؟

— قىرىق سەگىزگە كەلدىم.

— نەشە ايەل الدىڭىز؟

— جيىرما جەتى ايەل الدىم.

— ولاردان بالالارىڭىز بار ما؟

— بار. الدى شكولدا وقيدى.

— ءسىز ءبىر ايەلمەن نەگە تۇرمايسىز؟

— ءبىر ايەلمەن تۇرسام، ونىڭ ەكى-ۇش بالاسى بولادى، ونىڭ ءارقايسىسىنىڭ توسەك-ورنى، كيىمدەرى بولۋ كەرەك. مىسالى، مەن وسى ارادان يندياعا كەتەتىن بولسام، ولاردى قالاي جەتكىزە الام، مەن ءقازىر دۇنيەنىڭ قاي شەتىنە بارسام دا، ءبىر شامادانىمدى الام دا، سامولەتپەن، پوەزدبەن جۇرە بەرەم.

— ءسىز ايەلدى قانداي شارتپەن الاسىز؟

— مەن قىزمەتكە ورنالاسقان سوڭ، جەسىر بويداق ايەلدەرمەن سويلەسىپ، كەلىسەمىن. ءسىز ماعان ءبىر جىل ايەل بولاسىز. جۇمىس ىستەمەيسىز، كيىمىڭ، تاماعىڭ مەنەن، ۇيدە تاماق ىستەيتىن ءۇي قىزمەتكەرى بولادى. ءبىر جىلدىق راسحودىڭدى بەرىپ كەتەم. ال بالا بولسا، ول وزىڭدە قالادى، وسىعان كەلىسسەڭ، دوگوۆور جاسايمىز دەيمىن. كەلىسەدى، دوگوۆور جاساپ، تۇرا بەرەمىز.

— سىزدەر ءبىر جىل تۇرىپ ۇيرەنىسىپ قالدىڭىزدار. ال ايىرىلىساردا ايەل قانداي جاعدايدا قالادى؟

— قيمايدى، جىلاپ قالادى. ءبىراق رازى بولىپ قالادى.

— بۇرىنعى ايەلدەرىڭىزبەن، بالالارىڭىزبەن حات الىساسىز با؟

— حات جازىسىپ تۇرامىز، راسحودتان ارتىلعان قارجى بولسا، ازداپ جىبەرىپ تە تۇرامىن.

— قانداي جەردە بولدىڭىز، شەتەلدە بولدىڭىز با؟

— مەن وسى شارتىم بويىنشا ءسسسر-دىڭ كوپ جەرلەرىندە بولدىم. ەندى شەتەلدى دە كورەيىن دەپ، انگلياعا باردىم. وندا جۇمىسسىز جۇرگەندەر كوپ، مەنى شەتتەن كەلگەندىكتەن عانا قىزمەتكە ورنالاستىردى. وندا ازىق-تۇلىك وتار ەلدەردەن كەلەدى ەكەن، بىرنەشە ساۋداگەرلەردىڭ قولىنان ءوتىپ جانە پاراحود، راسحودى قوسىلعاندا ءبىر ادامنىڭ ەڭبەك اقىسى ءوزىنىڭ تاماعىنان ارتىلمايدى ەكەن. وتە قىمبات ەكەن. مەن وندا ايەل الماق تۇگىل، ءوز تاماعىمدى ازەر اسىراپ تۇردىم. تۇرمىسقا اۋىر ەكەن. مەنىڭ باعالاۋىمشا، انگليا ءبىلىمنىڭ ورداسى دا، ءبىلىمپازدىڭ سورلىسى دا سوندا ەكەن.

— ول قالاي؟

— ءبىلىمنىڭ ورداسى دەگەنىم — ءبىر ۇيدە ءۇش اعايىندى جىگىت بولسا، ۇشەۋى دە ينجەنەر، پروفەسسور، جوعارى ءبىلىمدى مامان. ال ءبىلىمپازدىڭ سورلىسى سوندا ەكەن دەگەنىم — ولارعا قىزمەت تابىلمايدى، دۆورنيك بولىپ، قارا جۇمىسشى بولىپ ىستەيدى. ولارعا جاقسى كيىنۋ، جاقسى تاماق ءىشۋ كەرەك، سوندىقتان ولار شەتتەگى وتار ەلدەرگە ينديا، ارابيا، قىتايعا قىزمەت ىزدەپ قاڭعىپ كەتەدى ەكەن. سورلىسى دەگەنىم وسى ەدى، سودان كەيىن امەريكاعا باردىم، ۇلكەن گورودقا كەلىپ، پاراحودتان ءتۇسىپ، گوستينيسانى كوشەلەردەن سۇراسام، مەنىڭ ءتىلىمدى ەشكىم تۇسىنبەيدى. مەن
ولاردىڭ ءتىلىن تۇسىنبەيمىن. نە ىستەۋ كەرەك، كوشەگە جاياۋ قاڭعىپ شىعىپ كەتتىم. كەلە جاتىرمىن. ءبىر ادام قارسى كەزدەسىپ، مەنىڭ ءتۇر-تۇلعام بوتەن، شەتەلدەن ەكەنىمدى سەزىپ:

— ءسىز روسسيادان ەمەسسىز بە؟» — دەدى ورىسشا.

— ءيا، روسسيادان كەلىپ ەدىم. گوستينيسانى سۇراسام، ەشكىم ءتىلىمدى بىلمەيدى. سونى ىزدەپ، ءتىل بىلەتىن بىرەۋ كەزدەسە مە دەپ كوشەگە شىعىپ ەدىم، ءسىزدىڭ كەزدەسكەنىڭىز مۇنداي جاقسى بولار ما؟ ال ەندى گوستينيسانى قالاي تابامىن؟ قولىنا كىشكەنە كنيجكا الدى دا كوشەنى، ءۇي نومەرىن جازىپ:

— ماشينامەن كوتەرىلىپ، ءۇشىنشى ەتاجعا ەلۋ سەگىزىنشى كومناتانىڭ قوڭىراۋىن قاقساڭ، ءسىزدى قارسى الادى، — دەدى. مەن راحمەتىمدى ايتىپ، ءجۇرىپ كەتتىم. ايتىلعان كوشەنى، ءۇيدى تاۋىپ، ءۇشىنشى ەتاجعا شىعىپ، ەلۋ سەگىزىنشى كومناتانىڭ قوڭىراۋىن باستىم. ار جاعىنان ءبىر ادام ەسىكتى اشىپ:

— ءسىز پالەنشە ەمەسسىز بە؟ — دەدى.

— ءيا، مەن سول اداممىن.

— كىرىڭىز، كەلىڭىز! — دەپ قارسى الدى. كەڭسەسىنە كىرگىزىپ جاعدايدى ءبىلدى. ءبىر كومناتاعا اكەلىپ بۇرىشتاعى ءبىر توسەكتى كورسەتتى.

— وسىندا جاتىپ ون بەس كۇن دەمالاسىز، تاماققا، ەشتەڭە- گە تولەمەيسىز، مىنا ستولعا، مىنا كنوپكالاردى باسساڭىز، تىلەگەن تاماعىڭىز ءوزى اپتاماتتى ستولىڭىزعا كەلىپ تۇرادى. ون بەس كۇننەن كەيىن قىزمەتكە شىعاسىزدار، — دەدى. سول كومناتادا ءار مەملەكەتتەن كەلگەن ينجەنەرلەر قىرىق ادام جاتىرمىز. ون بەس كۇن تەگىن جاتىپ دەمالدىق، سودان قىرىق قىز الىپ كەلدى. ءبارى ينجەنەرلىك ينستيتۋتتى بىتىرگەندەر. «ال، جىگىتتەر، مىنا قىزداردان كوڭىلدەرىڭ ۇناتقانىن جولداستىققا الىڭدار» دەدى. ءبىر-بىر قىزدان الدىق. «ەندى قىزمەتكە شىعاسىڭدار» دەپ بارلىق ءۇي-ىشى جابدىقتارىمەن، دايىن كۆارتيراعا ورنالاستىردى. قىزمەتكە كىرىستىك. امەريكا ءومىرى سوعىس كورمەگەن، باي مەملەكەت قوي. دۇنيە ارزان، ءبارى مولشىلىق. ءبىر جىل عانا تۇرام دەپ بارعان اداممىن عوي، قىزىقتان شىعا الماي ءۇش جىل تۇرىپ قالدىم. ءۇش جىل تۇرعاندا ءبىر قايىرشى كورمەدىم. تۇرمىسىنا نارازى ءبىر كىسى كورە المادىم. ەڭبەكتى ەڭ از الاتىن دۆورنيك تە تۇرمىسىنا رازى، كوشەگە شىقسا، بايلاردان ايىرا المايسىڭ. سول دۆورنيكتەر ۆەچەر ىستەپ، ۇيىنە باي ينجەنەردى شاقىرسا، ولار تارتىنباي كەلىپ، تاماعىن، ىشكىلىگىن ءىشىپ، بيلەپ، راحاتتانىپ قايتا بەرەدى ەكەن. مەن ءۇش جىل ەمەس، ءومىر بويى سوندا قالاتىن ەدىم. ومىرىمە قويعان سەرتىمە حيلاپ قىلمايمىن دەپ، قىزىقتان قاشىپ شىقتىم، — دەدى.

بۇل كىسى جاقسى ينجەنەر ەكەن، سول كۇندە ەڭبەكاقىسى مىڭ سوم ەدى. زاۆود باستىعى: «مىڭ جارىم سوم، ەڭبەك تولەيىك. ەندى ءبىر جىل قال» دەپ وتىنگەن ەكەن. «جوق، ومىرلىك سەرتىمە حيلاپ قىلمايمىن» دەپ، ەندىگى كورمەگەن جەرىم — باشقۇرتستان. سوندا بارامىن» دەپ، كەتىپتى. ينجەنەرلىگىمەن قوسىپ جازۋشىلىعى دا بار ەكەن. «ومىرىمدە كورگەن-بىلگەنىمدى كىتاپ قىلىپ جازامىن»، — دەپتى.

---