ونەر – تاۋسىلماس ازىق، جۇتاماس بايلىق
تاقىرىبى: ونەر – تاۋسىلماس ازىق، جۇتاماس بايلىق.
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ مول قولونەر ۇلگىلەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، حالىق ونەرىن قاستەرلەۋگە، ۇلگى تۇتۋعا ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردى اسەمدىكتى تاني بىلۋگە باۋلي وتىرىپ، ەستەتيكالىق وي — ءورىسىن دامىتۋ، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىك: سلايدتار، سۋرەتتەر، قولونەر بۇيىمدارى، دومبىرا.
ساباق بارىسى: ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋ
كىرىسپە ءسوز: ونەر ادامنىڭ دۇنيەتانىمىنا، سەنىمىنە، ادامگەرشىلىك – مورالدىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنا، ەستەتيكالىق سەزىمدەرىنىڭ تۇراقتىلىعىنا، الدىنا قويعان ماقساتىنىڭ ايقىندالا تۇسۋىنە يگىلىكتى اسەر ەتەدى. سول سەبەپتى دە حالىق ءوز ۇرپاعىنىڭ ونەردىڭ سان – سالاسىنان تولىق ماعلۇماتى بولۋىن اڭساپ، بۇعان قاتتى كوڭىل بولگەن. وسىعان وراي ماقال – ماتەلدەر “جىگىتكە جەتپىس ونەر دە از”، “ونەر تاۋسىلماس ازىق، جۇتىلماس بايلىق” – دەپ ونەردى قۇدىرەتتى كۇش، ادامنىڭ جان سەرىگى، ەرتەڭگى كۇنگى جەيتىن تاماعى ىشەتىن سۋسىنى، رۋحاني بايلىعى دەپ باعالاعان.
قازاقتىڭ ءان ونەرى، قولونەرى، زەرگەرلىك ونەرى ءوزىنىڭ ءتولتۋما ءبىتىم قاسيەتىمەن، كوركەمدىك ءمان ماعىناسىمەن شىن مانىندەگى حالقىمىزدىڭ عاسىرلار تاعىلىمىنان وتكەن اسىل قازىناسى. وسى اسىل قازىنانى جوعالتپاي، ءارى قاراي دامىتۋ ءبىزدىڭ بولاشاق جاستارىمىزدىڭ مىندەتى. ولاي بولسا، ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر!
بۇگىنگى تاربيە ساعاتى 4 - بولىمنەن تۇرادى.
• قولونەر – مول ونەر.
• كىم جىلدام؟
• ويلان، تاپ!
• ونەر تالاپتان تۋادى.
“قولونەر – مول ونەر” (قولونەر كورمەسى)
قولونەر قولمەن جاسالاتىن جۇمىس. حالىق تۇرمىسىندا ءورۋ، ويۋ، زەرگەرلىك، تىگۋ، توقۋ، جونۋ، قۇراستىرۋ ءبارى دە حالىقتىڭ قولونەرىنە جاتادى. عاسىرلار بويى ۇرپاقتان – ۇرپاققا كوبىرەك تارالعان قولونەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى ويۋ — ورنەك.
«قۇستۇمسىق» بۇل ورنەك قۇستىڭ تۇمسىعىن تۇسپالداۋدان تۋعان. «قۇستۇمسىق» تارماقتى مۇيىزدەر مەن سىزىقتاردان قۇرالادى. ويۋ - ورنەكتى قيعاندا ورتاسىنداعى سىزىقتىڭ ۇشىنىڭ باسى قۇستىڭ تۇمسىعىنا ۇقساس قيىلادى. «قۇستۇمسىق» جۇزىك نەمەسە «توپسالى» سالەمدەمە رەتىندە، جۇزىگى تۋىستار اراسىندا دانەكەر قىزمەتىن اتقارعان.
«ءقوشقارمۇيىز» ويۋ - ورنەگى قويدىڭ توبەسى مەن ەكى جاققا يىرىلە تۇسكەن ءمۇيىز بەينەسىندە كەلىپ، ونىڭ قولتىق تۇسىنان قويدىڭ قۇلاعىن دولبارلايتىن تاعى ءبىر شولاق ءمۇيىز ءتارىزدى ەكى بۋىن شىعىپ تۇرادى.
«تۇيەتابان» ويۋ - ورنەگى تۇيەنىڭ باسقان ءىزىن دولبارلايتىن كۇردەلى ويۋ - ورنەك. ول كەيدە «قارتا»، «قارعا»، «قىزىلايىر» ويۋ - ورنەگىنە ۇقسايدى.
«قوسالقا» ويۋ - ورنەگى اشەكەيلى تىزىلگەن مويىنعا سالاتىن مونشاققا ۇقساس بولىپ كەلەدى. قازاق ويۋلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كوپ تاراعان ويۋدىڭ ءتۇرى. وتە شەبەر كەلىسىم تاۋىپ قۇراستىرىلعان «قوسالقا» ويۋلارى ءبىر تۇتاس كومپوزيسيا ورنەك جۇيەسىن جاسايدى.
«تۇمارشا» ويۋ - ورنەگى ءۇشبۇرىش ۇلگىلەس بولىپ كەلەدى. ءۇش گۇل، ءۇشبۇرىش - وسىنداي تۇمارلار ءتىل - كوزدەن ساقتاۋ ءۇشىن ادامدارعا عانا ەموس، ءۇي جانۋارلارىنا بويتۇمار رەتىندە دە تاعىلادى. كىلەم بۇيىمدارىنىڭ جيەگىن، كيىز، كىلەم، تەكەمەتتىڭ ورتا تۇسىن كومكەرۋدە كەزدەسەدى.
ويۋ - ورنەك تۇرلەرىنىڭ بىرازىمەن تانىس بولدىق، ەندىگى كەزەك توپتىق جۇمىس.
1 - توپ: ويۋ - ورنەك ۇلگىسىن جاساۋ.
2 - توپ: قاعازدان قۇراق قۇرۋ.
3 - توپ: قاعازدان تورسىق جاساپ، ويۋ جاپسىرۋ.
«كىم جىلدام؟» ءبولىمى (ماقالدى جالعاستىرادى)
ءتىلى – ءبىزى (شەشەننىڭ ءتىلى – شەبەردىڭ – ءبىزى.)
قولى – تونى (قاي بىرەۋدىڭ قولونەر قولىمەن تىككەن تونى ونەر.)
جاقسى – جامان (جاقسىدان ۇيرەن – جاماننان جيرەن.)
ونەرلى وردە وزار، (ونەرسىز جىگىت جەر سوعار).
ونەرلى ورگە جۇزەر.
اقىل كوپكە جەتكىزەر، (ونەر كوككە جەتكىزەر).
ونەرلىنىڭ قولى التىن، (ولەڭشىنىڭ ءسوز التىن).
ونەرلى قول باقىتقا جول.
ءىلىم - ىشتەگى نۇر، (ونەر سىرتقا سالىنعان ءتۇر).
ونەردى ۇيرەن (ۇيرەن دە جيرەن).
ونەر قانات، (ءبىلىم سانات).
قول ونەرى كىلەمدە، (ءسوز ونەرى ولەڭدە).
ونەر قۋىپ وي تۇزە، (جۇمىس قىلىپ بوي تۇزە).
«ويلان، تاپ!» ءبولىمى (توپتىق جۇمىس)
1 - توپ: جۇمباق قۇراستىرۋ.
2 - توپ: ولەڭ شىعارۋ.
3 - توپ: ولەڭدى جالعاستىرۋ.
ولەڭ دەگەن – ءومىر ءسۇرۋ، ىزدەنۋ،
بىلمەگەندى بىلگەندەردەن ۇيرەنۋ.
ولەڭ دەگەن –...
ونەر تالاپتان تۋادى.
سىنىپتىڭ ۇلدارى قول كۇرەسۋگە شىعادى.
ورتاعا ونەرلى قىزدارىمىزدى شاقىرايىق «قوسالقا ءبيى»
مۇحاممەدجان مەن ميراستىڭ ورىنداۋىندا كۇيگە كەزەك بەرەيىك.
- تابىلار بويلارىڭنان كەلەر ءبىلىم،
ارقالاپ كەلىپ ونەر جۇگىن.
بۇگىن شاش ۇلگىسىن جاسايتىن،
كورەمىز قىزداردىڭ شەبەرلىگىن.
“ونەر – تاۋسىلماس ازىق، جۇتاماس — بايلىق” – دەيدى حالىق دانالىعى. ونەر تۇرلەرى ەلدە مول. حالىقپەن بىرگە جاساپ كەلەدى جانە جاساي بەرەدى – دەمەكشى، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدى وسىمەن اياقتايمىز.
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ مول قولونەر ۇلگىلەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، حالىق ونەرىن قاستەرلەۋگە، ۇلگى تۇتۋعا ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردى اسەمدىكتى تاني بىلۋگە باۋلي وتىرىپ، ەستەتيكالىق وي — ءورىسىن دامىتۋ، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىك: سلايدتار، سۋرەتتەر، قولونەر بۇيىمدارى، دومبىرا.
ساباق بارىسى: ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋ
كىرىسپە ءسوز: ونەر ادامنىڭ دۇنيەتانىمىنا، سەنىمىنە، ادامگەرشىلىك – مورالدىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنا، ەستەتيكالىق سەزىمدەرىنىڭ تۇراقتىلىعىنا، الدىنا قويعان ماقساتىنىڭ ايقىندالا تۇسۋىنە يگىلىكتى اسەر ەتەدى. سول سەبەپتى دە حالىق ءوز ۇرپاعىنىڭ ونەردىڭ سان – سالاسىنان تولىق ماعلۇماتى بولۋىن اڭساپ، بۇعان قاتتى كوڭىل بولگەن. وسىعان وراي ماقال – ماتەلدەر “جىگىتكە جەتپىس ونەر دە از”، “ونەر تاۋسىلماس ازىق، جۇتىلماس بايلىق” – دەپ ونەردى قۇدىرەتتى كۇش، ادامنىڭ جان سەرىگى، ەرتەڭگى كۇنگى جەيتىن تاماعى ىشەتىن سۋسىنى، رۋحاني بايلىعى دەپ باعالاعان.
قازاقتىڭ ءان ونەرى، قولونەرى، زەرگەرلىك ونەرى ءوزىنىڭ ءتولتۋما ءبىتىم قاسيەتىمەن، كوركەمدىك ءمان ماعىناسىمەن شىن مانىندەگى حالقىمىزدىڭ عاسىرلار تاعىلىمىنان وتكەن اسىل قازىناسى. وسى اسىل قازىنانى جوعالتپاي، ءارى قاراي دامىتۋ ءبىزدىڭ بولاشاق جاستارىمىزدىڭ مىندەتى. ولاي بولسا، ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر!
بۇگىنگى تاربيە ساعاتى 4 - بولىمنەن تۇرادى.
• قولونەر – مول ونەر.
• كىم جىلدام؟
• ويلان، تاپ!
• ونەر تالاپتان تۋادى.
“قولونەر – مول ونەر” (قولونەر كورمەسى)
قولونەر قولمەن جاسالاتىن جۇمىس. حالىق تۇرمىسىندا ءورۋ، ويۋ، زەرگەرلىك، تىگۋ، توقۋ، جونۋ، قۇراستىرۋ ءبارى دە حالىقتىڭ قولونەرىنە جاتادى. عاسىرلار بويى ۇرپاقتان – ۇرپاققا كوبىرەك تارالعان قولونەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى ويۋ — ورنەك.
«قۇستۇمسىق» بۇل ورنەك قۇستىڭ تۇمسىعىن تۇسپالداۋدان تۋعان. «قۇستۇمسىق» تارماقتى مۇيىزدەر مەن سىزىقتاردان قۇرالادى. ويۋ - ورنەكتى قيعاندا ورتاسىنداعى سىزىقتىڭ ۇشىنىڭ باسى قۇستىڭ تۇمسىعىنا ۇقساس قيىلادى. «قۇستۇمسىق» جۇزىك نەمەسە «توپسالى» سالەمدەمە رەتىندە، جۇزىگى تۋىستار اراسىندا دانەكەر قىزمەتىن اتقارعان.
«ءقوشقارمۇيىز» ويۋ - ورنەگى قويدىڭ توبەسى مەن ەكى جاققا يىرىلە تۇسكەن ءمۇيىز بەينەسىندە كەلىپ، ونىڭ قولتىق تۇسىنان قويدىڭ قۇلاعىن دولبارلايتىن تاعى ءبىر شولاق ءمۇيىز ءتارىزدى ەكى بۋىن شىعىپ تۇرادى.
«تۇيەتابان» ويۋ - ورنەگى تۇيەنىڭ باسقان ءىزىن دولبارلايتىن كۇردەلى ويۋ - ورنەك. ول كەيدە «قارتا»، «قارعا»، «قىزىلايىر» ويۋ - ورنەگىنە ۇقسايدى.
«قوسالقا» ويۋ - ورنەگى اشەكەيلى تىزىلگەن مويىنعا سالاتىن مونشاققا ۇقساس بولىپ كەلەدى. قازاق ويۋلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كوپ تاراعان ويۋدىڭ ءتۇرى. وتە شەبەر كەلىسىم تاۋىپ قۇراستىرىلعان «قوسالقا» ويۋلارى ءبىر تۇتاس كومپوزيسيا ورنەك جۇيەسىن جاسايدى.
«تۇمارشا» ويۋ - ورنەگى ءۇشبۇرىش ۇلگىلەس بولىپ كەلەدى. ءۇش گۇل، ءۇشبۇرىش - وسىنداي تۇمارلار ءتىل - كوزدەن ساقتاۋ ءۇشىن ادامدارعا عانا ەموس، ءۇي جانۋارلارىنا بويتۇمار رەتىندە دە تاعىلادى. كىلەم بۇيىمدارىنىڭ جيەگىن، كيىز، كىلەم، تەكەمەتتىڭ ورتا تۇسىن كومكەرۋدە كەزدەسەدى.
ويۋ - ورنەك تۇرلەرىنىڭ بىرازىمەن تانىس بولدىق، ەندىگى كەزەك توپتىق جۇمىس.
1 - توپ: ويۋ - ورنەك ۇلگىسىن جاساۋ.
2 - توپ: قاعازدان قۇراق قۇرۋ.
3 - توپ: قاعازدان تورسىق جاساپ، ويۋ جاپسىرۋ.
«كىم جىلدام؟» ءبولىمى (ماقالدى جالعاستىرادى)
ءتىلى – ءبىزى (شەشەننىڭ ءتىلى – شەبەردىڭ – ءبىزى.)
قولى – تونى (قاي بىرەۋدىڭ قولونەر قولىمەن تىككەن تونى ونەر.)
جاقسى – جامان (جاقسىدان ۇيرەن – جاماننان جيرەن.)
ونەرلى وردە وزار، (ونەرسىز جىگىت جەر سوعار).
ونەرلى ورگە جۇزەر.
اقىل كوپكە جەتكىزەر، (ونەر كوككە جەتكىزەر).
ونەرلىنىڭ قولى التىن، (ولەڭشىنىڭ ءسوز التىن).
ونەرلى قول باقىتقا جول.
ءىلىم - ىشتەگى نۇر، (ونەر سىرتقا سالىنعان ءتۇر).
ونەردى ۇيرەن (ۇيرەن دە جيرەن).
ونەر قانات، (ءبىلىم سانات).
قول ونەرى كىلەمدە، (ءسوز ونەرى ولەڭدە).
ونەر قۋىپ وي تۇزە، (جۇمىس قىلىپ بوي تۇزە).
«ويلان، تاپ!» ءبولىمى (توپتىق جۇمىس)
1 - توپ: جۇمباق قۇراستىرۋ.
2 - توپ: ولەڭ شىعارۋ.
3 - توپ: ولەڭدى جالعاستىرۋ.
ولەڭ دەگەن – ءومىر ءسۇرۋ، ىزدەنۋ،
بىلمەگەندى بىلگەندەردەن ۇيرەنۋ.
ولەڭ دەگەن –...
ونەر تالاپتان تۋادى.
سىنىپتىڭ ۇلدارى قول كۇرەسۋگە شىعادى.
ورتاعا ونەرلى قىزدارىمىزدى شاقىرايىق «قوسالقا ءبيى»
مۇحاممەدجان مەن ميراستىڭ ورىنداۋىندا كۇيگە كەزەك بەرەيىك.
- تابىلار بويلارىڭنان كەلەر ءبىلىم،
ارقالاپ كەلىپ ونەر جۇگىن.
بۇگىن شاش ۇلگىسىن جاسايتىن،
كورەمىز قىزداردىڭ شەبەرلىگىن.
“ونەر – تاۋسىلماس ازىق، جۇتاماس — بايلىق” – دەيدى حالىق دانالىعى. ونەر تۇرلەرى ەلدە مول. حالىقپەن بىرگە جاساپ كەلەدى جانە جاساي بەرەدى – دەمەكشى، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدى وسىمەن اياقتايمىز.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋىلتىق قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى
