InfoHub Logo

ديەۆيد كولب — ەكسپەريمەنتالدى وقىتۋعا (ۇيرەنۋگە)، مانساپ پەن كاسىبي ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋعا ماماندانعان عالىم، پەداگوگ. ءوزىنىڭ وقىتۋ مودەلىن جاساۋ كەزىندە دجون ديۋي، جان پياجە جانە كۋرت ليەۆيننىڭ جۇمىستارىن پايدالاندى، ال ونىڭ تەورياسى بۇگىنگى كۇنى دە ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ازىرلەۋدە قولدانىلادى.

ەكسپەريمەنتالدى وقىتۋدىڭ (ۇيرەنۋدىڭ) مودەلى  

كولبتىڭ مودەلى كەلەسى كەزەڭدەردەن تۇراتىن وقىتۋ (ۇيرەنۋ) سيكلىن قۇرايدى:

— ناقتى تاجىريبە. جاڭا ءجايتتىڭ پايدا بولۋى جانە جاڭا تاجىريبەگە يەلەنۋ. نەمەسە بۇرىننان بار دۇنيەلەردى قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزۋ.

— ويلانىپ باقىلاۋ. يەلەنگەن تاجىريبەنى باعالاۋ. بۇل كەزەڭدە تاجىريبە مەن ءتۇسىنۋدىڭ اراسىنداعى كەز كەلگەن سايكەسسىزدىكدىك ەرەكشە ماڭىزعا يە بولماق.

— ابستراكتىلى كونسەپتۋاليزاسيا. رەفلەكسيا (ويلانۋ، تولعانۋ) جاڭا يدەيانىڭ قالىپتاسۋىنا نەمەسە بار بولعان ابستراكتىلى تۇجىرىمدامانىڭ وزگەرۋىنە سەبەپ بولادى. ادام جيناقتالعان تاجىريبەدەن ۇيرەنەدى.

— پراكتيكالىق قولدانىس. ءوز يدەيالارىن بەلسەندى قولدانۋ.

ادام بارلىق سيكلدى تولىق وتكەرگەن جاعدايدا وقىتۋ (ۇيرەنۋ) ءتيىمدى بولماق، دەگەنمەن پروسەسس مىندەتتى تۇردە ناقتى تاجىريبە كەزەڭىنەن باستالۋى شارت ەمەس. كولب وقىتۋدى (ۇيرەنۋدى) كەشەندى پروسەسس رەتىندە قاراستىردى، وندا ءار كەزەڭ ءبىر-بىرىن قۋاتتاپ، كەلەسى كەزەڭنىڭ باستاماسى بولادى. كەز كەلگەن كەزەڭدە سيكلدى باستاۋعا بولادى، الايدا، لوگيكالىق جۇيە ارقىلى تولىق وتكەن دۇرىس، ويتكەنى وقىتۋ (ۇيرەنۋ) ءۇشىن بىردە-بىر كەزەڭ جەكە ءوزى ءتيىمدى بولا المايدى.
 
مىسالى، ءبىز اۆتوكولىك جۇرگىزۋدى ۇيرەنۋگە بەل بۋدىق. كەيبىر ادامدار كولىك سۇرگەن جۇرگىزۋشىلەردى باقىلاي وتىرىپ، ويلاۋ كەزەڭىنەن ءوز ۇيرەنۋىن باستاي الادى. ەندى ءبىرى جۇرگىزۋ جونىندەگى نۇسقاۋلىقتى جانە جول قوزعالىسى ەرەجەلەرىن وقىپ، تالداي وتىرىپ ابستراكتىلى كونسەپتۋاليزاسيا كەزەڭىنەن باستايدى. ال بىرەۋ بىردەن رولگە وتىرىپ، تەست كۋرسىندا جاتتىعۋدى ءجون كورەدى.

ەكسپەريمەنتالدى وقىتۋدى (ۇيرەنۋدى) قانداي كەزەڭىنەن باستاۋ كەرەك؟ مۇندا ءبىزدىڭ جەكە قالاۋىمىز بەن اينالاداعى جاعدايدىڭ ماڭىزدى ءرول اتقارادى. كولب ءوزىن «باقىلاۋشىلار» دەپ سانايتىن ادامدار ويلانىپ باقىلاۋدى قالايتىنىن ايتادى. ال «ارەكەتشىل ادام» بەلسەندى تاجىريبەلەۋگە بەيىم كەلەدى. ومىرلىك تاجىريبە، تۇقىم قۋالاۋ جانە ورتامىزدىڭ تالاپتارىنا بايلانىستى ءوزىمىز ءۇشىن قولايلى بولاتىن نۇسقانى تاڭدايمىز.

كولب بويىنشا وقىتۋدىڭ (ۇيرەنۋدىڭ) ستيلدەرى

ديەۆيد كولب ءوز مودەلىن نەگىزگە الا وتىرىپ، وقىتۋدىڭ ءتورت ءستيلىن ازىرلەدى. ونىڭ نۇسقاۋى بويىنشا، ولاردىڭ ءارقايسىسى ەكى نەگىزگى سالا بويىنشا وقۋعا (ۇيرەنۋگە) باسىم قابىلەتتەرى بار: بەلسەندى/رەفلەكسيالىق جانە ابستراكتىلى/ناقتى. ءستيلدى ءبىلۋ وقىتۋدىڭ (ۇيرەنۋدىڭ) قولايلى ءادىسىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءار ادام الەۋمەتتىك ورتا، جيناقتالعان تاجىريبە، تۇلعانىڭ كوگنيتيۆتى قۇرىلىمى جانە وسى سياقتى ت. ب. ءتۇرلى فاكتورلارعا نەگىزدەلە وتىرىپ، ءوزى ءۇشىن تاڭداۋ جاسايدى.

وسى ءتورت وقىتۋ (ۇيرەنۋ) ءستيلى قانداي جانە ولار قانداي ادامدارعا ءتان؟

1. شەتتەتۋ

— ويشا باقىلاۋ جانە ناقتى تاجىريبە وقىتۋدىڭ باسىم قابىلەتىن سيپاتتايدى.

— ناقتى جاعدايلاردى ءار ءتۇرلى كوزقاراستارمەن قاراستىرادى.

—  اۋقىمدى مادەني مۇددەلەردى كورسەتىپ، جاڭا اقپارات جينايدى.

— تۇلعا ارالىق قارىم-قاتىناستا قىزىقتى، ويتكەنى قيالى باي جانە اسەرشىل كەلەدى.

— كوبىنەسە ونەر مەن گۋمانيتارلىق عىلىمداردا ماماندانعان.

— توپتاردا جۇمىس ىستەي وتىرىپ، جەكە كەرى بايلانىس الۋ ماقساتىندا ءتۇرلى كوزقاراستاردى باعالاي بىلەدى.  

2. اككوموداسيا

— ناقتى تاجىريبە جانە بەلسەندى ەكسپەريمەنت جاساۋ ءبىلىم الۋعا باعىتتالعان باسىم قابىلەتتىلىكتى سيپاتتايدى.

— وقۋعا قابىلەتى، ەڭ الدىمەن، پراكتيكالىق تاجىريبە ارقىلى كورىنەدى.  

— جوسپارلاردىڭ ورىندالۋىنان جانە قانداي دا ءبىر جاڭا، كۇردەلى جاعدايعا ارالاسۋدان ءلاززات الادى. سىن-تەگەۋرىندەردەن قورىقپايدى.

— لوگيكالىق تالداۋعا ەمەس، ءوز ينتۋيسياسىنا سۇيەنۋدى قالايدى.   

— كوبىنەسە تەحنيكالىق عىلىمداردى تاڭدايدى، ماركەتينگ نەمەسە ساتۋ سياقتى ىس-ارەكەتتەرگە باعىتتالعان كاسىپتەردە تابىسقا جەتەدى.

— باسقالارمەن جۇمىس جاساي وتىرىپ، العا جىلجۋدان، دىتتەگەن ماقساتىنا ۇمتىلۋدان راحات تابادى.

— جۇمىستى اياقتاۋ ءۇشىن ءارتۇرلى ادىستەر مەن تاسىلدەردى قولدانادى.

3. كونۆەرگەنسيا

— ابستراكتىلى كونسەپتۋاليزاسيا جانە پراكتيكالىق قولدانىس وقىتۋدىڭ (ۇيرەنۋدىڭ) باسىم قابىلەتىن سيپاتتايدى.

— يدەيالار مەن تەوريالاردى ءىس جۇزىندە قولدانۋ مەن پايدالانۋ جولدارىن ىزدەستىرەدى.

— قيىندىقتاردى رەتتەۋ، ءتيىمدى شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن ءاربىر ناقتى ماسەلەگە بايلانىستى قولايلى تاسىلدەردى قاراستىرادى.

— تەحنيكالىق ماماندىق ءۇشىن ءتيىمدى قىزمەتكەرلەر ءارى ناعىز كاسىپقويلار.

— قولدانبالى باعدارلامالار، زەرتحانالىق جۇمىستار جانە جاڭا يدەيالارمەن تاجىريبە جاساۋ مۇمكىندىگى بولعان جاعدايدا وقيعالاردىڭ سيمۋلياسياسىن قۇرۋ ارقىلى ۇيرەنۋى الدە قايدا جاقسى.

4. اسسيميلياسيا

— ابستراكتىلى كونسەپتۋاليزاسيا جانە ويلانىپ باقىلاۋى ۇيرەنۋدىڭ باسىم قابىلەتىن سيپاتتايدى.

— قىسقا  جانە لوگيكالىق فورمانى بەرۋ ارقىلى اقپاراتتىڭ كەڭ سپەكترىن تۇسىنۋدەگى ەڭ جاقسىلارى.

— ادامداردان گورى يدەيا مەن ابستراكتىلى ۇعىمدارعا كوبىرەك قىزىعۋشىلىق تانىتادى.

— اقپاراتتىق جانە عىلىمي زەرتتەۋلەر سالاسىندا ءتيىمدى جۇمىس اتقارادى.

— ءدارىس تىڭداۋدان، وقۋدان، ءوز ويلارىن سارالاۋدان جانە تالداۋ ۇلگىلەرىن زەرتتەۋدەن ءلاززات الادى.

كولب وقىتۋدىڭ ەكسپەريمەنتالدى تەورياسى ءداستۇرلى كوگنيتيۆتى جانە مىنەز-قۇلىق تەوريالارىنان ەرەكشەلەنەتىن جاڭا كوزقاراستى ۇسىندى. ول وقۋعا مەنتالدىق ۇدەرىستەر ەمەس، ءبىرىنشى كەزەكتە تاجىريبەنىڭ اسەرىن كورسەتەدى. تەوريا، اسىرەسە ەرەسەكتەرگە ءبىلىم بەرۋ جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق باسقارۋ سالاسىندا تانىمالدىققا يە بولدى، الايدا سىنعا دا ۇشىرادى. ۋاقىت وتە كەلە ەكسپەريمەنتالدى وقىتۋ جوعارى وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەردەگى وقىتۋ جۇيەسىنە كوپتەپ ەنگىزىلە باستادى، بۇل تەوريا مەن تاجىريبەنى بايلانىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جانە ءتيىمدى وقىتۋدىڭ ماڭىزدى شارتى بولىپ تابىلادى.

---