وقۋشىلارعا ەكونوميكالىق ءبىلىمدى مەڭگەرۋ تيىمدىلىگى
نارىقتىق جاعدايدا تابىسقا، تۇراقتىلىققا جانە جوعارى پايداعا جەتۋ ەكونوميكالىق ءبىلىمسىز مۇمكىن ەمەس. ەكونوميكالىق ءبىلىم تەك ەكونوميكا مەن باسقارۋدىڭ ءتۇرلى سالاسىندا قىزمەت ىستەيتىندەرگە، عالىم-ەكونوميستەرگە نەمەسە ەكونوميكا ءپانى وقىتۋشىلارىنا عانا كەرەك ەمەس، سونىمەن قاتار ەكونوميكالىق ءبىلىم كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسەتىن ماسەلەلەردى شەشۋدە قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسىنە قاجەتتىلىگىن بۇگىنگى ءومىر تالابى كورسەتىپ وتىر.
سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ سالاسى جاڭا مازمۇنعا يە بولا وتىرىپ، قازىرگى زامان تالابىنا ساي جان-جاقتى دامىعان ىسكەر، جاڭاشىل ازاماتتار دايىنداۋى ءتيىس. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ومىرگە ەتەنە ارالاسۋى مەن ىس-ارەكەتىنىڭ تيىمدىلىگى، ءبىلىم دەڭگەيى مەن تاربيەسى پەداگوگتار ەڭبەگىنە تىكەلەي بايلانىستى. بۇل باعىتتا ەكونوميكا ءپانىن وقىتۋدىڭ ءرولى ەرەكشە. سەبەبى، بۇگىنگى تۇلەك جاڭاشا ءومىر ءسۇرىپ قانا قويماي، قوعامنىڭ الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق نورمالارىن مەڭگەرە وتىرىپ، قوعاممەن تىعىز بايلانىستا بولۋى كەرەك.
ەكونوميكالىق ءبىلىمنىڭ تيىمدىلىگى ونىڭ ۇزدىكسىزدىگىندە. ەلىمىزدە نارىقتىق ەكونوميكا قالىپتاسا باستادى، ەندى وقۋشىلارعا وسى ءۇردىستىڭ قالاي داميتىندىعى جونىندەگى تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋ قاجەت. قوعامداعى ەكونوميكالىق ساۋاتسىزدىق - ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى. قاراپايىم ەكونوميكالىق ءبىلىم جيىنتىعى وقۋشىلارعا تەك اقپاراتتىق ءمانى جاعىنان عانا قۇندى ەمەس، سونىمەن قوعامداعى ادامنىڭ ءرولى مەن ونىڭ قۇقىعىن تۇسىنە بىلۋگە نەگىز بولادى. ەكونوميكالىق ءبىلىم جاس جەتكىنشەكتىڭ ادامي قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا كوپ مۇمكىندىك جاسايدى. سونىمەن قاتار، ەكونوميكالىق ءبىلىم وقۋشىلاردىڭ دەموكراتيا، قۇقىقتىق مەملەكەت، ازاماتتىق قوعام، ادام قۇقى، باسەكەلەستىك، نارىق سياقتى جالپى ادامدىق قۇندىلىقتاردى بەلسەندى قابىلداۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى.
قازىرگى قوعامدا الەۋمەتتىك ءومىردىڭ بارلىق سالالارىن نارىقتىق ەكونوميكاعا قاراي باعىتتاپ وتىرعاندا جاس ءوسپىرىم ۇرپاقتىڭ جان دۇنيەسىن سونىڭ نەگىزىندە تاربيەلەپ، ونىڭ بويىنداعى ويانباي جاتقان قاسيەتتەرىن جانداندىرۋ - ءومىر تالابى. ەگەر ونى ۋاقىتىندا دامىتپاساق، وقۋشىنىڭ بويىندا ۇقىپسىزدىق، نەمقۇرايلىق، تالعامسىزدىق، بۇلىنگەن نارسەگە، كىتاپقا، وقۋ قۇرالدارىنا جانى اشىماس ويسىز قابىلەت قالىپتاسادى. ەكونوميكالىق باسقارۋدى جەتىك يگەرگەن ماماندارمەن حالىقتىڭ تۇرمىسى تۇزەلەدى.
تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ وركەنيەتكە جەتۋ جولىنداعى ءور تالابىنا تۇعىر بولارلىقتاي ۇرپاق وقىتۋ، تاربيەلەۋ ءىسى جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلۋى ءۇشىن مازمۇنى جاڭارتىلىپ، ادىس-تاسىلدەردىڭ وزىعى ومىرگە ەڭگىزىلۋدە. بۇگىندە تەك ساۋاتتى، ءبىلىمدى جاقسى وقۋشىلار وقىتىپ، تاربيەلەپ شىعارۋ جەتكىلىكسىز. وقۋشىلارعا نارىق ەكونوميكاسىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن جانە ەركىن كاسىپكەرلىك جۇيەسىندە ءوندىرىستى باسقاۋدىڭ كەيبىر ساراماندىق داعدىلارىن مەڭگەرۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ماڭىزى زور. قازىرگى كەزدە ءاربىر وتباسىنىڭ كۇندەلىكتى كۇن كورۋىنە قاجەتتى تابىس كوزىنىڭ قايدان كەلەتىنىن ۇيرەتكەنىمىز ءجون. وقۋشىلار كەز كەلگەن زاتتى ساتىپ الاردا، ونىڭ كوڭىلىن ەكى نارسەگە اۋدارتۋىمىز كەرەك. ءبىرىنشىسى، كەرەكتى زاتتى ساتىپ الۋ ءۇشىن اقشا تابۋ، ەكىنشىسى، سول تاپقان اقشانى قالاي جۇمساۋ كەرەكتىگىن ويلانتۋ. تابىس تابۋدىڭ ەكى جولى بار: ءبىرىنشى – جۇمىس ىستەپ اقشا تابۋ، ەكىنشى – قولدا بار بايلىقتى پايدالانىپ، تابىس تابۋ. دەگەنمەن، تابىس تابۋدى الىپساتارلىقپەن شاتاستىرۋعا بولمايدى.
ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى:
- وقۋشىلاردىڭ ەكونوميكالىق مادەنيەت داعدىلارىن دارىتۋ؛
- ىسكەرلىككە تاربيەلەۋ ەكونوميكالىق جاعدايلاردى ءوز بەتىنشە دۇرىس شەشىم قابىلداۋعا جانە ارەكەت ەتۋگە ۇيرەتۋ؛
- ەڭبەكتى سۇيۋگە تارتۋ، قوعامنىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندى مۇشەسى جانە ءوز وتانىنىڭ پاتريوتى بولۋعا كومەكتەسۋ؛
- كاسىپكەرلىك قىزمەت داعدىسىن تاربيەلەۋ، كاسىپكەرلىكتەگى جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىققا باعدار بەرۋدى جۇرگىزۋ، بولاشاق كاسىپكەرلەردىڭ جالپى مادەنيەتى مەن شىعارماشىلىق ىنتالىعىن دامىتۋ؛
- وقۋشىلارعا دۇرىس كاسىپتىك باعدار بەرۋ؛
- وقۋشىلاردى قازاقستاندا جانە حالىقارالىق ايماقتا جۇرگىزىلەتىن ەكونوميكالىق زاڭدىلىقتاردىڭ نەگىزى ۇستانىمدارىمەن، ەڭبەك، وتباسى، سالىق، جەر، ت.ب. كودەكستەرىمەن تانىستىرۋ.
- بۇل ءپان وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا ۇيرەتۋگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر تۋدىرادى، ەكونوميكالىق تۇسىنىكتەردىڭ ماعىناسىنا تەرەڭ ۇڭىلۋىنە كومەكتەسەدى.
«ەكونوميكا» ءبىلىم سالاسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار. ولاردىڭ ءبىرى – قازاقستانداعى نارىقتىق ەكونوميكاسى كەزىندە بولىپ جاتقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايلارمەن بايلانىستى. ەلىمىزدە بولىپ جاتقان ۇردىستەردى سانالى تۇردە ۇعىنسا، وندا ءوز ورنىن تابۋ مەن ءوز مۇمكىندىكتەرىن جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىلىگى پايدا بولادى. ەكونوميكالىق ءبىلىم نەگىزدەرىن انىقتاۋدا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، ءبىلىم بەرۋدى دەموكراتيالاندىرۋ جانە ىزگىلەندىرۋ باستاۋشى وي بولىپ تابىلادى.
وقۋشىلاردى ەڭبەككە باۋلۋدىڭ سان الۋان جولى بار. سولاردىڭ ءبىرى – وقۋشىلارعا ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋ. ەندەشە قازىرگى نارىقتىق ەكونوميكا، شارۋا قوجالىعىنىڭ پايدا بولۋى، جەردى، ءوندىرىستى جەكە ادامدارعا بەرۋ، ت.ب. تالاپ-تالعامداردى وقۋشىلارعا وقىپ-ۇيرەتۋ تالاپ ەتىلەدى. وقۋشىلار جەكە ساۋداعا كوشۋ جولىن اشۋ كەرەك. سول ساۋدانى دۇرىس ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ونى مولايتۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋ كەرەك. ليسەي شەبەرحانالارىندا جاسالاتىن بۇيىمدار، بەرىلەتىن ساباق تەوريالىق تۇرعىدا ايتىلىپ، تاجىريبەلىك جۇمىستاردا كەسۋ، تەسۋ، سۇرگىلەۋ نەمەسە كيىم ءپىشۋ، تىگۋ، تاماق دايىنداۋ، ءپىسىرۋ ت.ب. ادىستەرىنە عانا ۇيرەتەدى. ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋگە نازار اۋدارۋ قاجەت –وقۋشى ءوزى جاساپ جاتقان زاتتاردىڭ ومىرگە قاجەتتىلىگى، جاساۋعا كەتەتىن ماتەريال شىعىنى، ونى جاسايتىن ەڭبەك قۇرالدارىنىڭ قۇنى، قالدىقسىز ءونىم ءوندىرۋدىڭ پايداسىنا نازار اۋدارۋ. ءقازىر ءومىردىڭ وكتەم تالابى وسىناۋ باعا جەتپەس تەوريالىق جانە پراكتيكالىق تۇرعىدا قاجەت نارسەنى ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى.
بۇگىنگى تاڭدا جاس ۇرپاقتارتىڭ ەكونوميكالىق ساۋاتتىلىعىن ارتىرۋدا، ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋدە جاڭا قادام جاساۋ قاجەت. ويتكەنى ەكونوميكا مەن مادەنيەتىمىزدىڭ دامۋى، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى وسى ماسەلەلەرمەن تىعىز بايلانىستى. ءبىز وقۋشىلاردى وقىتۋ كەزىندە ماتەريالدىق بايلىقتى جاساۋشى رەتىندە ەمەس، ونى پايدالانۋشى رەتىندە عانا ءبىلىم بەرىپ كەلەمىز. سونىڭ ناتيجەسىندە ولار وسى مەرزىمگە دەيىن قىرۋار شىعىن شىعارىپ، جيناقتالعان ماتەريالدى كەسۋ، تەسۋ، جوندەۋ – ۇيرەنۋشى عانا بولدى. مىسالى، ساندىق جاساعاندا نەمەسە كويلەك تىگىپ شىققاندا قانشا ماتەريال، ەڭبەك، تەحنيكا، كۇش، ەلەكتر قۋاتى، شىققان شىعىن، تۇسكەن پايدا جۇمىستارىمەن وقۋشىلاردى جۇمىلدىرۋ كەرەك. وقۋشىلاردى تەك تۇتىنۋشى رەتىندە ءبىلىم بەرۋدى دوعارماساق، وندا ولاردىڭ دەنە ەڭبەگىنە ءتوزۋى، ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدى ويلاستىرۋ، ۇنەم مەن ۇقىپتىلىق ءۇشىن كۇرەسۋى قيىنعا تۇسەدى.
مەكتەپپەن قوسا وتباسىندا دا ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋ بالانىڭ ەڭبەككە سانالى كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، ەڭبەكتى ءتيىمدى ۇيىمداستىرا بىلۋگە، تابىس پەن پايدانى انىقتاپ الۋعا ۇيرەتەدى. تاپقان تابىستى قوعامدىق ماقساتقا تۇتىنۋ، تابىستى كادەگە جاراتۋ، قوعامدىق تۇتىنۋ قورلارىن پايدالانۋدى تەك ەرەسەك ادامدار عانا ەمەس، وقۋشىلارعا دا ۇيرەتۋ، ايىرباستاۋ، ءوندىرۋ، ساتۋ، ونىڭ پايداسىن وتباسى مۇشەلەرىنە ەڭبەك بولىسىنە قاراي ءبولۋ، ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن تابىستىڭ قايدان كەلەتىنىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
وقۋشى ەگەر ەكونوميكالىق ءبىلىم الىپ، كاسىپكەرلىك داعدى قالىپتاستىرسا عانا – قوعامنىڭ اناعۇرلىم بىلىكتى پايدالى مۇشەسىنە اينالادى. ول جاڭا كاسىپكەرلىك سالاسىن اشسا، ال ونىسى ءوز كەزەگىندە باسقا ادامدارعا جاڭا جۇمىس ورنىن تاۋىپ بەرەدى. ەكونوميكالىق ءبىلىم مەن كاسىپكەرلىك داعدىسى بار ازاماتتار حالىققا جاناما ەكونوميكالىق شاپاعاتىن تيگىزەدى، ويتكەنى ءبىلىمدى قىزمەتكەرلەر بارىنە بەيىمدەلگىش ءارى جۇمىستى نەعۇرلىم ءونىمدى اتقارادى جانە ولاردىڭ جۇمىسسىز قالۋ ىقتيمالدىعى از. مۇنىڭ ءوزى سايىپ كەلگەندە كۇرەسكە جۇمسالاتىن مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك شىعىنداردى ۇنەمدەيدى، سونداي-اق، جۇمىس قورىنىڭ بىلىكتىلىك، بەيىمدەلگىشتىك جانە ونىمدىلىك دەڭگەيىن ارتتىرادى.
وقۋشىلاردى كاسىپكەرلىككە ءباۋلى ءىسى: باعدار بەرۋ، ەكونوميكالىق ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ ماسەلەلەرى كەشەندى تۇردە جۇرگىزىلۋى ءتيىس. وسىلاي عانا كەشەندى تۇردە جۇرگىزىلەتىن جۇمىستار مىناداي مىندەتتەردى شەشەدى دەپ ويلايمىن:
- وقۋشىنى ءبىلىمدى، شىعارماشىل، ءوز ءىسىن سۇيەتىن تۇلعا ەتىپ شىعارادى؛
- وقۋشىدا ەكونوميكالىق ءبىلىم جانە كاسىپكەرلىك داعدى قالىپتاسادى؛
- ءوزى جانە ءوزىنىڭ وتباسى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ، ءومىر سۇرەتىن، سول ارقىلى قوعامعا پايدا كەلتىرەتىن ازامات بولىپ تاربيەلەنەدى (قوعامداعى ءاربىر ادام باي بولسا، مەملەكەتتە باي بولاتىنى وزىنەن-وزى بەلگىلى)؛
- قورشاعان ورتاعا، ماتەريالدىق قۇندىلىقتارعا، ەڭبەك زاتتارىنا سانالى كوزقاراس قالىپتاسادى؛
- ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانۋ جانە ونى ۇنەمدەي ءبىلۋ داعدىلارىن وقۋشى بويىنا سىڭىرەدى؛
- بولاشاقتا مەكتەپتەن العان ەكونوميكالىق بىلىمدەرى نەگىزىندە ماماندىق تاڭداپ، ومىرگە ارالاسۋعا كەڭ جول اشىلادى.
بۇل مىندەتتەر تەك تەوريالىق ساباقتار ارقىلى ىسكە اسىرىلادى. وندا قولدانىلاتىن ءار ءتۇرلى ەكونوميكالىق تاسىلدەردىڭ، تاپسىرمالاردىڭ قولدانىلۋى ءبىلىم ساپاسىن كوتەرىلۋىنە قول جەتكىزەدى. وسىعان وراي ساباقتاردا ينتەراكتيۆتى ادىس-تاسىلدەردى پايدالان ءتيىمدى بولىپ كەلەدى.
سولاردىڭ ءبىرى – شاتالوۆتىڭ تىرەك سىزبالارى ارقىلى وقىتۋ ادىستەمەسى. ماقسات – ءبىلىم ساپاسىن كوتەرىپ، ىسكەرلىگىن، داعدىسىن، بىلىكتىلىگىن قالىپتاستىرۋ نەگىزىندە ءبىلىم دەڭگەيىن رەتتەۋ.
«قازاقشا – ورىسشا نارىقتىق تەرميندەر سوزدىگى» سوزدىك تەك ەكونوميستەرگە، ماماندارعا عانا ەمەس، بيزنەس الەمىندە ءوزىن تانىتقىسى كەلەتىن ىسكەر ادامدارعا دا قولايلى. ول وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتەدى، سوزدىك قورىن بايىتادى، جاڭادان شىعىپ جاتقان زاڭداردىڭ قاۋلى - قارالاردىڭ ءمان - ماعاناسىن تەرەڭ تۇسىنۋگە جانە ءمانى بار ءىستى ىسكەرلىكپەن جۇرگىزۋگە كومەكتەسەدى.
ەكونوميكالىق حابارلامالار. وقۋشىنىڭ بويىنداعى ەكونوميكالىق ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ، قورشاعان ورتا وزگەرىستەرىنە بەيىمدەلە ءبىلۋ، قوعامداعى ەكونوميكالىق قۇبىلىستار مەن پروسەستەردىڭ، ەكونوميكا سالاسى بويىنشا ماقالالاردىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ..
وزىندىك جانە تەستتىك جۇمىستارىنىڭ، ىسكەرلىك ويىندار، پىسىقتاۋ سۇراقتارى مەن قىزىقتى ەسەپتەردىڭ، سوزدىك جۇمىستارى مەن تەرمينولوگيالىق ديكتانتتاردىڭ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار مەن ماقال-ماتەلدەردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە.
قازىرگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى وقىتۋدىڭ وزىق تەحنولوگيالارىن مەڭگەرمەيىنشە ساۋاتتى، جان-جاقتى مامان بولۋ مۇمكىن ەمەس. جاڭا تەحنولوگيانى مەڭگەرۋ ءمۇعالىمنىڭ زەيىن - زەردەلىك، كاسىپتىك، ادامگەرشىلىك، رۋحاني، ازاماتتىق جانە باسقا دا كوپتەگەن ادامي كەلبەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا يگى اسەرىن تيگىزەدى، ءوزىن-وزى دامىتىپ وقۋ تاربيە ءۇردىسىن جۇيەلى ۇيىمداستىرۋعا كومەكتەسەدى.
You Might Also Like
-
قۇپيا دەگەن نە؟ ەلگە نەنى ايتۋعا بولادى، ايتىلمايتىن قانداي قۇپيا بولۋى ءتيىس؟ بۇل سۇراقتارعا ozgepikir.kz سايتىنىڭ زەرتتەمە جاۋابىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
-
س ۇلى – جەر بەتىندە 4000 جىلدان بۇرىن پايدا بولعان ءداندى داقىل. ول تۋرالى العاشقى جازبالاردى گرەسيا مەن ءۇندىستاننىڭ مەديسينالىق تراكتاتتارىنان كەزدەستىرۋگە بولادى، ال بۇل وسىمدىكتىڭ داندەرى ەج...
