سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 9 ساعات بۇرىن)
ويىن ارقىلى بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
ويىن ارقىلى بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ

ويىن ۇلگىسىنىڭ تەحنولوگياسى بالانىڭ ناق وسىنداي بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرادى. كەز - كەلگەن بالا دا، ادامنىڭ مادەنيەتى دە ويىن ارقىلى داميدى. ال بۇگىنگىدەي ديناميكا عاسىرىندا، وقۋ پروسەسىندە ويىن الدىنعى ورىندا، ياعني ويىن تەحنولوگياسى ارقىلى بالانىڭ وقۋعا ىنتاسىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جەڭىل بولماق.
ويىن - دەگەنىمىز نە؟ ويىن دەگەنىمىز - حالىقتىڭ بالانى ادەپتىلىككە، ساۋاتتىلىققا باۋليتىن قۇرالدىڭ ءبىرى.

ويىننىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. مىسالى: رولدىك ويىندار، دەنەشىنىقتىرۋ ويىندارى، سيۋجەتتىك ويىندار، ديداكتيكالىق ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. ديداكتيكالىق ويىندار بالانىڭ اقىل - ويىن دامىتىپ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرادى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز، ءيمپۋلسيۆتى بولعانىمەن، قابىلداۋ ەستە ساقتاۋ مۇمكىندىكتەرى جاقسى دامىعان.

سوندىقتان كەز - كەلگەن ساباقتى وتكىزۋ ءۇشىن ديداكتيكالىق ويىندار قولدانا ءبىلۋ كەرەك.
رولدىك ويىندار مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردىڭ ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الادى. بۇل ويىندار ۇزاق تا، قىسقا دا بولۋ مۇمكىن. سيۋجەتتى - ءرولدى ويىندار بەينەلەۋ قۇرالى ءرول مەن ويىن ارەكەتى بولىپ تابىلادى. ءوزىنىڭ سيپاتى جاعىنان بۇلار كوبىنەسە ەلىكتەۋ، شىندىقتى كورسەتۋ بولىپ تابىلادى. مىسالى «دۇكەن» ويىنىن ويناعاندا بالالار ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشى ارەكەتتەرىنە ەلىكتەيدى.، ال «مەكتەپ» بولىپ ويناعاندا مۇعالىممەن وقىتۋشىنىڭ ارەكەتىنە ەلىكتەيدى. «وتباسى» ويىندارى ارقىلى اينالاداعى ءومىردى باقىلاۋعا، كۇندەلىكتى ءوز ومىرلەرىنەن العان بىلىمدەرىن ويىن سيۋجەتىنە پايدالانۋعا توسەلدىرۋگە بولادى.

«ۇلتتىق قازاق ويىندارى: «قىز قۋۋ»، «ورامال تاستاۋ، «اسىقتار»، «بايگە» ويىندارى. بالا ءومىرىنىڭ كەزەڭى ويىن ارقىلى جەتىلەدى. ويىندار ءار توپتا جاس ەرەكشەلىگىنە ساي جۇرگىزىلەدى. مەن ءوز تاجىريبەمدە ويىنداردى كوپ قولدانامىن. ساباق بارىسىندا دا، كۇننىڭ جارتىسىندا دا جۇرگىزەمىن. بالانىڭ ءتىلىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ونى اڭگىمەگە تارتا وتىرىپ، بالانىڭ سوزدىك قورىن جاڭا سوزدەرمەن تولىقتىرىپ، تۇسىنىگىن مولايتۋ قاجەت. بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋدا ويىن تۇرلەرىن جۇرگىزۋ ارقىلى، ويىن شارتتارىن ايتا وتىرىپ تا بايىتۋعا بالادى. مىسالى: «قۋىرشاققا قوناققا بارۋ»، «مەن كىممىن»، «قۋىرشاقتى كيىندىرەمىز»، «شارباقتى قۇراستىرۋ»، «كولەمى بويىنشا قوي» دەگەن سەكىلدى ويىن تۇرلەرىن قولدانۋعا بولادى. مەن كەز كەلگەن ويىن تۇرلەرىن ساباعىمنىڭ تاقىرىبىنا ساي تاڭداپ الامىن. اسىرەسە ديداكتيكالىق ويىنداردى ءتىل دامىتۋ ساباقتارىندا پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىن تاجىريبە كورسەتىپ وتىر. ساباقتى بەكىتۋ، بالانىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ، ءتىل بايلىعىن مولايتۋ ءۇشىن ويىندار ساباقتىڭ تاقىرىبىنا، مازمۇنىنا ساي تاڭداپ الامىن. مىسالى: «تەلەفون» ويىنىندا ديالوگتىق سويلەۋدەگى اڭگىمەنىڭ ماقساتى - ءبىر نارسە جايىندا سۇرالىپ، بالانىڭ وعان جاۋاپ بەرۋگە، بەلگىلى ءبىر ارەكەتكە تۇرتكى بولۋعا ۇيرەتۋ بولىپ تابىلادى.

رولدىك ويىندار مەكتەپكە دەيىنگى بالالار ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الادى. بۇل ويىندار ۇزاق تا، قىسقا دا بولۋى مۇمكىن. سيۋجەتتى - ءرولدى ويىندار بەينەلەۋ قۇرالى رول مەن ويىن ارەكەتى بولىپ تابىلادى. ءوزىنىڭ سيپاتى جاعىنان بۇلار كوبىنەسە ەلىكتەۋ، شىندىقتى كورسەتۋ بولىپ تابىلادى. مىسالى «دۇكەن» ويىنىن ويناعاندا بالالار ساتۋشى، ساتىپ الۋشىنىڭ ارەكەتتەرىنە ەلىكتەيدى. «شاشتاراز»، «وتباسى» ويىندارى ارقىلى اينالاداعى ءومىردى باقىلاۋعا، كۇندەلىكتى ءوز ومىرلەرىنەن العان بىلىمدەرىن ويىن سيۋجەتىنە پايدالانۋعا توسەلدىرۋگە بولادى. پەداگوگ وتىلگەن ويىنعا تالداۋ جاساپ، ونىڭ بالالارعا تيگىزگەن تاربيەلىك ىقپالىن باعالاۋعا، ءوز توبىنداعى سيۋجەتتى - ءرولدى ويىندارىنىڭ ودان ءارى باسشىلىق ەتۋ تاسىلدەرىن ويلاستىرۋعا ءتيىس.

قويىلىمدىق ويىنداردا رولدەر، ويىن ارەكەتتەرى قانداي شىعارمانىڭ، ەرتەگىنىڭ ت. ب. سيۋجەتى مەن مازمۇنى شارتتاس بولادى. ول سيۋجەتتى - ءرولدى ويىنعا ۇقساس. بارلىق بالالار ەرتەگىنى جاقسى كورەدى، ەرتەگى ايتىپ بەرسەڭ بار ىنتاسىمەن تىڭدايدى. ەرتەگى بالالاردىڭ وي - قيالىن، سوزدىك قورىن دامىتادى.
قۇرىلىمدىق ويىندار - بالالار ارەكەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى. ونىڭ نەگىزگى مازمۇنى قورشاعان ءومىردى الۋان ءتۇرلى قۇبىلىستاردى جانە سولارعا بايلانىستى ءىس - ارەكەتتەردى بەينەلەۋ بولىپ تابىلادى. قۇرىلىس ويىنى ءبىر جاعىنان سيۋجەتتى - ءرولدى ويناۋعا ۇقساس كەلەدى. بالالار ويىن ۇستىندە كوپىرلەر، ستاديوندار، تەمىر جولدار، تەاترلار، سيركتەر ت. ب. ءىرى قۇرلىستار سالادى.
ديداكتيكالىق ويىندار كىشكەنە بالالارعا مەيلىنشە ءتان وقىتۋ فورماسى بولىپ تابىلادى، ونىڭ ارعى تەگى ويىندى ولەڭ مەن قيمىلمەن ۇشتاستىرۋ نەگىزىندە كوپ نارسەنى ۇيرەتەتىن ويىنداردى جاساعان حالىق پەداگوگيكاسىندا جاتىر. مىسالى: «سيقىرلى قالپاقتىڭ سىرىن اشايىق»- دەگەن ويىندى ەرەسەك توپتاردا تاربيەشى بالالاردى زات تۋرالى ايتا بىلۋگە ۇيرەتۋ، ولاردىڭ جۇيەلى سويلەۋ قابىلەتىن دامىتۋ مىندەتىن العا قويادى. ويىن مىندەتى - قالپاقتىڭ استىندا نە بار ەكەنىن ءبىلۋ. ديداكتيكالىق ويىندار اينالامەن تانىسۋ ساباعىندا، ادەبيەت، ساباقتارىندا ءجيى قولدانادى.

بالا تاربيەسى قيىن دا، جاۋاپتى مىندەت. ۇرپاق تاربيەسى قوعامنان تىس، وقشاۋ تۇرعان ەمەس. ول قوعامنىڭ، زامانىڭ باعىت - باعدارمەن، تىنىس - تىرشىلىگىمەن بىرگە ءجۇرىپ وتىرادى. وسى ورايدا كەز - كەلگەن ءبۇلدىرشىن ءۇشىن بالا تاربيەسى اتا - اناسىنا بەرىلگەن ءتالىم - تاربيەنى ودان ءارى جالعاپ، جاندىراتىنى ءسوزسىز.
بالاباقشادا تاربيەلەنۋشىلەردىڭ تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن قالىپتاستىرۋدا نەگىزگى جۇمىس ءتۇرى - ويىن ارەكەتى.
بالا سانالى، مادەنيەتتى، ادامگەرشىلىگى مول بولىپ، جان - جاقتى دامۋى ءۇشىن جانە ءتىلىن دامىتىپ، ءسوز بايلىعىن دامىتۋ ءۇشىن جانە اينالاداعى ءومىر قۇبىلىسىن ۇعىنۋ ءۇشىن پايدالانۋدىڭ ماڭىزى زور.
ويىن ۇستىندە بالانىڭ ءتۇرلى قاسيەتتەرى، قابىلەتى مەن بەلسەندىلىگى دە كورىنەتىنى تۋرالى اسا كورنەكتى پەداگوگ ا. س ماكارەنكو بىلاي دەيدى: «ويىندا بالا قانداي بولسا، ومىردە كاسىبي قىزمەت سالاسىندا، كوبىنەسە سونداي بولادى». سوندىقتان كەلەشەككە ادامدى تاربيەلەۋ - بارىنەن بۇرىن ويىن ارقىلى جۇزەگە اسىرالادى. ويىن - بالالار ءۇشىن اينالاداعى تانىپ، ءبىلۋ ءتاسىلى.
ويىن ارەكەتى مازمۇنىنان الەۋمەتتىك سيپاتى بالانىڭ قوعامدىق ءومىر سۇرەتىندىگىمەن بايلانىستى. ول العاشقى ايلاردان باستاپ - اق ماڭىنداعىلارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋعا ۇمىتىلادى، سونىڭ ارقاسىندا جاساۋ قۇرالى، كۇش قۋاتى ءتىلدى بىرتىندەپ مەڭگەرەدى.
ويىن - بالا ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ءتۇرى. ويىن ويناعاندا بولمە تەڭىز دە، ۇشاق تا تەمىر جول ۆاگونى دا بولۋى مۇمكىن. بالالار ويىن كەزىندە تىنىش وتىرا المايدى. ءتىپتى جالعىز بالانىڭ وزىندە دە سويلەسىپ جۇرەدى.. سوندىقتان، ويىن بارىسىندا تىلدەسىم ۇلگىسى قالىپتاسادى.
ويىندار مازمۇنىنا قاراي، وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي سيۋجەتتى - ءرولدى، دراماتيزاسيالىق، ديداكتيكالىق قۇرىلىس ويىندارى، قيمىلدى ويىندار، ۇلتتىق ويىندار بولىپ بولىنەدى.

اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى، ساعىز سەلوسى
"بالاۋسا" بالاباقشاسى تاربيەشى سيسەنوۆا جادىرا

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما