InfoHub Logo

قادربەك قىزى سىمبات

جوسپار:

I. كىرىسپە

II. نەگىزگى ءبولىم

    ويىن تۋرالى ۇلى عۇلامالاردىڭ كوزقاراستارى
    ديداكتيكالىق ويىندار

III. قورىتىندى

1. ويىن – بالالىق شاقتىڭ ەڭ ءبىر كەرەمەن كەزەڭى. بۇل ارقىلى بالا قورشاعان ورتانى، ءومىر ءسۇرىپ جاتقان اينالاسىنداعى قۇبىلىستار مەن زاتتاردى بارىنشا ءتۇسىنىپ، ۇعىنادى.

بالا ومىرىندەگى ويىننىڭ ءمانى ەرەكشە. سەبەبەى، بالا دۇنيەگە العاشقى قادام باسارداعى ارەكەتى ويىن بولىپ تابىلادى. جاس بۋىننىڭ ءومىردى تانۋى، ەڭبەككە ارالاسۋى، پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىدە وسى ويىن ۇستىندە قالىپتاسادى. ويىننىڭ وزىندىك شارتتى تۇردەگى ماقساتى بار، ال سول ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى جاسالاتىن ىس-ارەكەتتەدىڭ بارشاسى بالا ءۇشىن وتە قىزىقتى. بالالارعا اقىل-وي، ادامگەرشىلىك، دەنە شىنىقتىرۋ جانە ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگى وسى ويىندا جاتىر. ويىن بارىسىندا بالالار ءوزىن ەركىن سەزىنەدى، ىزدەنىمپازدىق، تاپقىرلىق ارەكەت بايقاتادى. سەزىنۋ، قابىلداۋ، ويلاۋ، قيالداۋ، زەيىن قويۋ، ەرىك ارقىلى ءتۇرلى پسيحيكالىق تۇيسىك پەن سەزىم الەمىنە سۇڭگيدى.

بالانىڭ تانىمىن العاشقى كۇننەن باستاپ دامىتۋ قۇرالى دا، بالادا وقۋ مەن ءبىلىمنىڭ، تاربيەنىڭ نەگىزىن قالىپتاستىراتىن دا – ويىن ارەكەتى بولىپ سانالادى بالانىڭ قۋانىشى مەن رەنىشى ويىندا ايقىن كورىنەدى. ويىن كەزىندەگى بالانىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگى مىنادا: ولار ويلانادى، ەموسيالىق اسەرى ۇشقىندايدى، بەلسەندىلىگى ارتادى، ەرىك قاسيەتى، قيال ەلەستەرى داميدى، مۇنىڭ ءبارى بالانىڭ شىعارىمپازدىق قابىلەتى مەن دارىنىن ۇشتايدى. ويىن ارقىلى بالا ءتىلىن دامىتۋ  ويىن بالالار ءۇشىن اينالاداعىنى تانىپ ءبىلۋ ءتاسىلى.

ويىننىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى - بالالار ءۇن-تۇنسىز وينامايدى. ءتىپتى بالا جالعىز بولعاننىڭ وزىندە دە سويلەسىپ جۇرەدى. ويىن پروسەسىندە سويلەسۋ قارىم-قاتىناسى ۇلكەن رول اتقارادى. سويلەسە ءجۇرىپ، بالالار پىكىرلەسىپ، اسەر الىسىپ، ويىننىڭ تۇپكى نيەتى مەن مازمۇنىن انىقتايدى. ويىننىڭ،نەگىزگى قۇرىلىمدىق ەلەمەنتتەرى مىنالار: ويىننىڭ وزىنەن تۋاتىن جانە بالالار جاسايتىن نەمەسە ەرەسەكتەر ۇسىناتىن ويىن ەرەجەسى.

ويىننڭ تۇپكى نيەتى - بۇل بالالاردىڭ نەنى جانە قالاي وينايتىنىنىڭ جالپى انىقتاماسى. مىسالى: «دۇكەن»، «اۋرۋحانا»، «ۇشقىشتار»، «وتباسى»، «بالالار باقشاسى» جانە ت.س.س بولىپ وينايدى.

2. ويىن ارەكەتىنىڭ فيلوسوفيالىق نەگىزىن عىلىمي تۇرعىدا قاراستىرعان  ك. گروسس، گ. سپەنسەر، ي. حەيزينگا، ي. كانت، ۆ. ۆۋندت، ف. شيللەر، ك. بيۋللەر،  ۆ. فريگە، ر. ۆان دەر كوەي، ۆ. دەمين، م. كاگان، ك. يسۋپوۆ، ت. ب. عالىمدار ويىن تەورياسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىن، ويىن ارەكەتىنىڭ الەۋمەتتىك جاقتارىن ايقىنداپ، ونىڭ بالا قيالى مەن ويلاۋ قابىلەتىنە وڭ اسەر ەتەتىنىن انىقتاعان.

ويىن جونىندە ايتىلعان بارلىق فيلوسوفيالىق كوزقاراستار الەم مادەنيەتىمەن تىعىز بايلانىستى. ەرتە زاماندارداعى ەلليندىك جانە ريمدىك حالىقتار ءومىر سۇرگەن ءداۋىردىڭ وزىندە-اق ويىندى بالالاردى تاربيەلەۋ قۇرالىنا جاتقىزىپ، جاۋىنگەر ۇلانداردى دايىنداۋ ۇردىسىنە قوسقان. ويىندار ارقىلى جاس ۇرپاققا سوعىس ونەرىن ۇيرەتكەن، مادەنيەت پەن ءسوز ونەرىن دارىتقان. ويىنداردىڭ جاستاردى تاربيەلەۋ مۇمكىنشىلىكتەرىنە اسا زور ءمان بەرگەن. ماسەلەن، سول داۋىردە ءومىر سۇرگەن گرەك ويشىلدارى گەراكليت پەن پلاتون ويىننىڭ فيلوسوفيالىق  جاقتارىن اشقان جانە ولاردىڭ كوزقاراستارى  ءبىرىن-بىرى تولىقتىرعان. گەراكليت ويىندى شەكسىز  الەمگە تەڭەسە، پلاتون ءوزىنىڭ                   «مەملەكەت» ەڭبەگىندە جاس وسكىنگە ومىرلىك  قاجەتتى ءىس–ارەكەتتەردى ۇيرەتۋشى قۇرالعا، ومىرگە، تراگەدياعا، سەزىمگە جالپى عارىشتىق الەمگە تەڭەگەن.

ويىن — ومىردەگى، ىس-ارەكەتتەگى پايداسىز جانە سونىمەن قاتار اسا  قاجەتتى ماڭىزدى قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. كەڭەستىك پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا عىلىمدارىندا ويىن ك. د. ۋشينسكيي، پ. پ. بلونسكيي، س. ل. رۋبينشتەين، د. ب. ەلكونين ەڭبەكتەرىندە قاراستىرىلدى. ويىندى شەتەل زەرتتەۋشىلەرى — ك. گروسس، ف. شيللەر، گ. سپەنسەر، ز. فرەيد، ج. پياجە جانە ت. ب. زەرتتەدى.

وسى تەوريالاردىڭ  اراسىندا ك. گروسستىڭ تەورياسى كوپكە بەلگىلى. ول ويىندى  بالانى بولاشاق ىس-ارەكەتكە دايارلاۋ قىزمەتىن اتقارادى، سونداي-اق سول ويىندا جاتتىعا وتىرىپ، ءوز قابىلەتىن جەتىلدىرەدى دەپ قاراستىردى. بۇل تەوريانىڭ قۇندىلىعى، ويىندى دامۋمەن بايلانىستىرۋىندا، ال كەمشىلىگى –ويىنعا يتەرمەلەيتىن سەبەپ، موتيۆتەردى اشپايدى. ول  ادام  ويىنىن  جانۋارلار ويىنى ءتارىزدى تۇسىندىرە وتىرىپ، ونى بيولوگيالىق فاكتورلارمەن، ينستينكتپەن بايلانىستىرىپ قاتەلىك جىبەرەدى.

ف. شيللەردىڭ ويىن جالعاستىرعان گ. سپەنسەردىڭ تەورياسى بويىنشا ويىن بارىسىندا بالا وزىندەگى ارتىق  كۇشىن سىرتقا شىعارادى. ويىننىڭ ءموتيۆىن اشۋعا  تالپىنا وتىرىپ، ك. بيۋللەر ويىننىڭ نەگىزگى ءموتيۆى رەتىندە قاناعاتتان (ناتيجەسىنە قاراماي-اق ارەكەتتىڭ وزىنەن قاناعات الۋ) تەورياسىن ۇسىندى.

گ. ۆ. پلەحانوۆ ويىندى ەڭبەكپەن  بايلانىستىردى. گ. ۆ. پلەحانوۆتىڭ پايىمداۋىنشا، ويىن ەڭبەككە ەلىكتەۋدەن پايدا بولعان ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى. ويىن — بالالاردىڭ ەڭبەگى. سونداي-اق ەڭبەك ونىڭ مازمۇنىن انىقتايدى، ءدال تۇجىرىم جاسايدى. ەرتەدەگى ويىنداردىڭ مازمۇنىنان سوعىس، اڭشىلىق ورىن الدى. ەڭ اۋەلى سوعىس، سودان كەيىن وسى سوعىستى بەينەلەيتىن ويىننىڭ بولعانى ەش كۇمانسىز. ءسويتىپ، گ. ۆ. پلەحانوۆ ويىندى بالالارمەن بىرىگە وتىرىپ، ويىن مىندەتتەرىن شەشۋ بارىسىندا ءتيىستى جاعدايلاردى قالىپتاستىرا ءبىلۋدى دە ويلاستىرۋى قاجەت دەپ تۇجىرىمدايدى.

ز. فرەيدتىڭ  تەورياسى  بويىنشا ويىندا ومىردە نەنى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن  بولمادى، سونى باستان وتكىزۋگە، كورۋگە بولادى.

ي. حەيزينگا ويىندى بۇكىل مادەنيەتكە، ونەرگە تەڭەپ، وعان پوەزيانى، بي ونەرىن، سالت–داستۇرلەردىڭ بارلىعىن ەنگىزەدى. ال نەمىس فيلوسوفى  ي. كانت ويىندى قوعامعا ءتان قۇبىلىس رەتىندە تانىپ، گ. سپەنسەردىڭ كوزقاراسىن ۇستانادى.

جەكە تۇلعانىڭ دامۋىنداعى ويىننىڭ اسەرىن ەرتە زاماننىڭ وزىندە–اق  اتاقتى عۇلاما  ويشىلدار، پەداگوگ، پسيحولوگ عالىمدار كورىپ، بايقاپ ونى ىسكە اسىرۋ جولدارىن ۇسىنعان. ەرتەدەگى  ۇلى ويشىلدار يا. كومەنسكيي، ج. رۋسسو، دج. لوكك، ي. پەستولوسسي ويىن ارقىلى بالالاردى بولاشاق ومىرگە بەيىمدەۋ كەرەك دەپ تۇسىندىرگەن.

يا.ا. كومەنسكيي ويىندى بالانىڭ قوزعالۋىنا تابيعي قاجەتتىلىك رەتىندە  قاراستىردى. ول بالالارعا ويناۋ ءۇشىن  كومەكتەسىپ وتىرۋ قاجەتتىگىن، ولاردىڭ ءىس – ارەكەتىن باقىلاۋ كەرەكتىگىن ەرەكشە اتاپ كورسەتەدى.

دج. لوكك بالالاردىڭ ەركىندىككە، بوستاندىققا، ىنتالى كەلەتىندىگىمەن ساناسۋدى تالاپ ەتتى. بۇل ماسەلەدە ول كەيىن ج. رۋسسو دامىتقان ەركىندىك تاربيە ۇعىمىنىڭ  نەگىزىن  سالا باستادى. وقىتۋدىڭ ادىستەرى مەن قۇرالدارى جونىندە  ماسەلەلەردى قاراستىرعان. دج. لوكك تا، ج. رۋسسو دا ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا بالانىڭ دامۋىن، ءبىلىم الىپ تاربيەلەنۋىن ويىن ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋىن قويعان.

نەمىس پەداگوگيكاسىنىڭ كورنەكتى وكىلى ف. فرەبەل ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ نەگىزىن سالۋشى بولىپ ەسەپتەلەدى، ول قيمىل–قوزعالىس ويىندارىنىڭ، قۇرىلىس داعدىلارى مەن ەڭبەك ەتۋ  قابىلەتتەرىن دامىتۋعا باعىتتالعان ديداكتيكالىق جاتتىعۋلاردىڭ  جۇيەسىن جاسادى. ءبىراق، ف. فرەبەل  ويىندارىنىڭ  مازمۇنى  بالانىڭ وي–ءورىسى مەن قيالىن دامىتۋدى شەكتەدى.

ك.ۋشينسكيي: «ساباققا ويىن ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋ وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋ ءۇردىسىن جەڭىلدەتەدى. ويىندى بالالاردىڭ ءوز بەتىمەن ەرىكتى اتقاراتىن ىس-ارەكەتى، ويىن ارقىلى ادامنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ  بارلىق قىرلارى، جۇرەكتىلىگى، ەرىك-جىگەرى قالىپتاسادى»،- دەگەن وي ايتادى.

ن. كرۋپسكايا: «بالا جاس بولعاندىقتان عانا وينامايدى، بالالىقتىڭ ءوزى وعان ويناۋ ءۇشىن، ياعني جاتتىعۋ ارقىلى ومىردە قاجەتتى داعدىلاردى يگەرۋ ءۇشىن بەرىلگەن»،- دەگەن پىكىر ايتادى.

ۆ. سۋحوملينسكيي: «ويىنسىز اقىل–ويدىڭ قالىپتى دامۋى دا جوق جانە بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. ويىن دۇنيەگە قاراي اشىلعان ۇلكەن جارىق  تەرەزە ىسپەتتى، ول ارقىلى بالانىڭ رۋحاني سەزىمى جاسامپاز ومىرمەن ۇشتاسىپ، ءوزىن قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىك الادى. ويىن دەگەنىمىز – ۇشقىن بىلىمگە قۇمارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ  مازداپ جانار وتى»،- دەگەن وي ايتادى.

ا. ماكارەنكونىڭ ايتۋى بويىنشا، ويىنعا ءبىر جاقتى كوزقاراس قاتە. پەداگوگيكالىق ۇردىستە ويىندى دۇرىس پايدالانۋ ساباقتىڭ تيىمدىلىگىن  ارتتىرادى، بالالارعا قۋانىش سىيلايدى. ويىن بالا ءۇشىن جاڭا ورتاعا تەزىرەك بەيىمدەلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. جاڭا ورتاعا، وقۋ ۇردىسىنە ءوتۋ ۇيرەنشىكتى ءومىر ءسۇرۋ ادىستەرىن  وزگەرتۋدى قاجەت ەتەدى.

س. ا. شماكوۆتىڭ انىقتاۋى بويىنشا ويىن ءتورت ءتۇرلى قىرىمەن سيپاتتالادى:

— ەركىن دامىتۋشى ىس-ارەكەت، ول ارەكەت بەلگىلى ءبىر ناتيجە ءۇشىن ەمەس، بالانىڭ قاناعاتتانۋىنا بايلانىستى؛

— ارەكەتتىڭ ەموسيونالدى جاعىنان كوتەرىنكى بولۋى، ياعني جارىستىڭ ورىن الۋى؛

— ويىننىڭ مازمۇنىن سيپاتتايتىن قاعيدالار.

ويىننىڭ، اسىرەسە بالالاردىڭ پسيحولوگياسىنا تيگىزەتىن اسەرى كوپ، ويىن كەزىندە بالالاردىڭ ورتامەن قارىم–قاتىناسى كەڭەيىپ، تانىم قابىلەتى ءوسىپ،  مىنەز–قۇلقى قالىپتاسادى، ويىننىڭ سان الۋاندىلىعى بالالاردى دوستىققا، ادامگەرشىلىككە، تاپقىرلىققا، شاپشاڭدىققا باۋليدى.

ويىنداردىڭ پسيحولوگيالىق ءمانىن زەرتتەۋ ماسەلەسىمەن كورنەكتى پسيحولوگتار: ل. زانكوۆ، ل. ۆىگوتسكيي، د. ۋزنادزە، س. رۋبينشتەين، ا. لەونتيەۆ، د. ەلكونين، ا. ليۋبلينسكايا، ۆ. مۋحينالار اينالىستى.

د. ەلكونين تومەنگى سىنىپتاعى بالا پسيحيكاسىنىڭ دامۋىندا ويىندى «جەتەكشى ءىس–ارەكەت» ءسوز تىركەسىمەن سيپاتتايدى. د. ەلكونين ەڭبەكتەرى  بالالار ويىنىنىڭ الەۋمەتتىك تابيعاتىن ەرەكشە مادەني قۇرىلىم رەتىندە تۇسىندىرەدى، ول ويىندى ەرەسەكتەردىڭ قوعامدىق ءومىرىن بەينەلەۋ دەپ انىقتايدى.

3. ديداكتيكالىق ويىن بالانىڭ قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتىپ جانە ونى بەكىتىپ ناقتىلاي تۇسەدى. بالا باقىلاۋ، وقىعان كىتاپ، ەستىگەن ەرتەگى ارقىلى اينالاسىن تانيدى. ولاردىڭ تۇسىنىگى العاشقى كەزدە ايقىن بولمايدى. تاربيەشى بالانىڭ تۇسىنىگىن ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى ناقتىلاپ، دامىتىپ سانالى تۇردە ءتۇسىنۋىن ورىستەتەدى. مىسالى، ءبىر زاتتىڭ ءتۇسىن اتاڭدار؟ بوياۋدىڭ قانداي ءتۇرىن بىلەسىڭدەر؟ ءۇي جانۋارلارىنىڭ ۇشەۋىن اتاڭدار. بالا ديداكتيكالىق ويىن ارقىلى ءار زاتقا بايلانىستى جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرىپ، تۇسىنىگىن تياناقتايدى.

ءاربىر ديداكتيكالىق ويىن ويلاي بىلۋگە باۋلىپ، سوزدىك قورىن وسىرەدى، اقىل - وي قىزمەتىن قالىپتاستىرادى. ديداكتيكالىق ويىن ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ قۇرالى بولىپ تابىلادى. ديداكتيكالىق ويىنمەن ۇيىمداستىرىلعان ساباق بالالارعا كوڭىلدى جەڭىل كەلەدى. سوندىقتان ديداكتيكالىق ويىندى ىرىكتەپ الۋعا ناقتىلى ساباقتىڭ ماقساتى، مۇمكىندىكتەرى مەن جاعدايلارىن ەسكەرتۋگە ەرەكشە نازار اۋدارعان ءجون.

ديداكتيكالىق ويىن – بالالار ءۇشىن وقۋ دا، ەڭبەك تە. ويىن - اينالاداعى دۇنيەنى تانۋدىڭ ءتاسىلى. ول بالالارعا ومىردە كەزدەسكەن قيىنشىلىقتاردى جەڭۋ جولىن ۇيرەتىپ قانا قويماي، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىن قالىپتاستىرادى. پەداگوگيكادا ديداكتيكالىق ويىندارعا بىلاي انىقتاما بەرىلەدى: ديداكتيكالىق ويىندار دەگەنىمىز – بالالارعا بەلگىلى – ءبىر ءبىلىم بەرىپ، ىسكەرلىك پەن داعدىنى قالىپتاستىرۋ ماقساتىن كوزدەيتىن ءىس - ارەكەت.

ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماقساتى:

1. باعدارلامادا انىقتالعان ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىلار جايىندا تۇسىنىك بەرۋ؛
2. باعدارلامادا انىقتالعان ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ؛
3. باعدارلامادا انىقتالعان ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىلاردى تياناقتاۋ جانە بەكىتۋ؛
4. باعدارلامادا انىقتالعان ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىلاردى قايتالاۋ جانە پىسىقتاۋ؛
5. باعدارلامادا انىقتالعان ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىلاردى تەكسەرۋ.

ديداكتيكالىق ويىننىڭ مىندەتى:

1. بالانىڭ ءىس – ارەكەتكە  قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋ؛

2. بالانىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.

مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدا جۇرگىزىلەتىن تاربيەلەۋ جانە وقىتۋ جۇمىسىندا بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن دامىتۋ، اۋىزشا سويلەۋگە ۇيرەتە وتىرىپ، ۇيرەنگەن سوزدەرىن كۇندەلىكتى ومىردە ەركىن قولدانۋ، ءارى ونى كۇندەلىكتى ءىس - ارەكەت كەزىندەگى تىلدىك قارىم-قاتىناستا قولدانا بىلۋگە جاتتىقتىرۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلگەن.

قورىتىندىلاي كەلە، ويىن – بالانىڭ ءبىلىم – بىلىك داعدىسىن قالىپتاستىراتىن نەگىزگى تاربيە قۇرالىنىڭ ءبىرى. مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردە ادامگەرشىلىك تاربيەسى تاربيەلەۋ جانە ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىندە ءار ءتۇرلى ىس-ارەكەتتەر ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. ولارمەن ويىننىڭ ءار ءتۇرىن ۇيىمداستىرا وتىرىپ، بىر-بىرىنە دەگەن قايىرىمدىلىق، مەيىرىمدىلىك، جاناشىرلىق، دوستىق، جولداستىق سەزىمدەردى تاربيەلەۋگە بولادى.

ديداكتيكالىق ويىن بارىسىندا ەستۋ، كورۋ، سەزىنۋ، قابىلداۋ سياقتى ۇردىستەرى دامىپ، بالالار مۋزىكالىق ويىنشىقتار مەن ءار ءتۇرلى سازدىق اسپاپتاردىڭ دىبىس شىعارۋ ەرەكشەلىگىن اجىراتۋعا، زاتتاردى پىشىنىنە، تۇسىنە، كولەمىنە قاراي ىرىكتەۋگە، ءار ءتۇرلى قيمىلداردى ورىنداۋعا ۇيرەنەدى. اۋىزشا وينالاتىن ديداكتيكالىق ويىنداردا سۇراق، ءوتىنىش، كەلىسىمدى بىلدىرەتىن داۋىس ىرعاقتارىنا ەلىكتەۋ قابىلەتتەرى جەتىلەدى. ەرتەگى نەمەسە اڭگىمەنىڭ مازمۇنى بويىنشا بولەك-بولەك سۋرەتتەردى پايدالانعاندا ولاردى بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن جيناۋ ءۇشىن بايقاعىشتىق پەن تاپقىرلىق كورسەتەدى.

قيمىل-قوزعالىس ويىنىندا بالالار ساناماقتار، ولەڭدەر، تاقپاقتار قولدانادى. بۇنداي ويىنداردا بالالاردىڭ ەپتىلىگى، قيمىلدىڭ ادەمىلىگى دامىپ قالىپتاسادى، كەڭىستىكتى، ۋاقىتتى باعدارلاۋعا ۇيرەنەدى، باتىلدىق، تاپقىرلىق، قايراتتىلىق، دوستىق، جولداستىق كومەك، تارتىپتىلىك، ويىن ەرەجەسىنە باعىنا ءبىلۋ سياقتى ادامگەرشىلىك ساپالار تاربيەلەنەدى. بالا ءومىر قۇبىلىستارىنا، ادامدارعا، جانۋارلارعا دەگەن ىنتاسىن، قوعامدىق ءمانى بار ىس-ارەكەتكە دەگەن قۇشتارلىعىن ويىن ارقىلى قاناعاتتاندىراتىندىقتان، ويىننىڭ قاي ءتۇرى بولسىن بالالاردىڭ ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ دامۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

---