ءوز قۇقىعىڭدى ساقتاپ ۇيرەن، ءبىراق باسقالاردىڭ قۇقىعى بار ەكەنىن ۇمىتپا
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: «ءوز قۇقىعىڭدى ساقتاپ ۇيرەن، ءبىراق باسقالاردىڭ قۇقىعى بار ەكەنىن ۇمىتپا»
تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى:
ا/ بىلىمدىلىك، وقۋشىلاردىڭ قۇقىق، زاڭ تۋرالى ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ.
ءا/ دامىتۋشىلىق، وقۋشىنىڭ ساياسي سانالىلىعى مەن تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ. ءوز ءىس – ارەكەتىنە جاۋاپ بەرەتىندەي ءوي – ءورىسىن كەڭەيتۋ. ولارعا قۇقىقتىق تاربيە بەرە وتىرىپ، رۋحاني مىقتىلىققا، سانالى ويلاۋعا، ادامگەرشىلىككە باۋلۋ. ويلاۋ، تىڭداۋ، سويلەۋ مادەنيەتى قابىلەتتەرىن شىڭداۋ، دامىتۋ.
ب/ تاربيەلىگى، زاڭدى اركىم بىلۋگە مىندەتتى ەكەندىگىن، سونىمەن قاتار ءوز قۇقىعىن قورعاي بىلۋگە، ءوز ساناسىندا قۇقىقتىق سانانى قالىپتاستىرۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: سلايد كورسەتىلىمى، قاناتتى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار،
شارمەن بەزەندىرىلگەن سىنىپ بولمەسى.
تاربيە ساعاتىنىڭ ءتۇرى: پىكىر – تالاس، ديسپۋت.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
1. قۇقىق تۋرالى جالپى تۇسىنىك.
2. «زاڭدى كونسۋلتاسيا» سۇراق – جاۋاپتار.
3. «زاڭسىز ارال» ويىنى
4. قىلمىسكەر بالا قايدان شىعادى؟
ءى. سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! مەملەكەتىمىزدىڭ اتا زاڭىنىڭ 1 – بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىردى. «ونىڭ باستى قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەگەن قاستەرلى ءسوزدى كىرگىزگەن. بۇگىنگى قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرامىز دەگەن زاماندا ءاربىر ادام ءوز قۇقىقتارىن جەتە ءبىلىپ، جالپى زاڭ ءبىلىمى سالاسىنان ماعلۇمات العانى دۇرىس. زاڭدى اتتاماي، تۋرا جولمەن ءجۇرىپ، ەلىنە ادال قىزمەت ەتكەن ازامات قانا مۇراتىنا جەتەدى. سوندىقتان زاڭدى ءبىلۋ – زامان تالابى.
1. قۇقىق تۋرالى جالپى تۇسىنىك.
1 – وقۋشى. قۇقىق دەگەنىمىز – مەملەكەت تاراپىنان زاڭداستىرىلعان جانە قورعالاتىن، جالپىعا بىردەي مىندەتتى نورمالار جۇيەسى. 1948 جىلى 10 – جەلتوقساندا بۇۇ – نىڭ باس اسسامبلەياسى ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسىن قابىلدادى. ول بويىنشا ادام قۇقىعى 3 – توپقا بولىنەدى: تابيعي قۇقىق، ازاماتتىق قۇقىق، ەكونوميكالىق - الەۋمەتتىك، مادەني قۇقىق.
2 – وقۋشى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ادام قۇقىقتارى اتا زاڭىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىندا كورىنىس تاپقان. ول 9 – بولىمنەن، 98 – باپتان تۇرادى. ونىڭ 2 – ءشى ءبولىمىنىڭ 30 – بابى قۇقىققا ارنالعان.
1. «زاڭدى كونسۋلتاسيا» سۇراق – جاۋاپتار.
مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىنداعى قازاقستان بويىنشا وقو كوش باستاپ تۇر دەگەن ءسوز كوپ ايتىلىپ ءجۇر. ۇستازدار شاكىرتتەر تارتىپكە باعىنبايدى دەپ شىر – پىر. سالدارىنان قىلمىس سانى ارتىپ بارادى. قازىرگى تاڭدا بۇل وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. ءبىلىم ۇيالارىنىڭ باسشىلارى مەن ۇستازدار 1 – 11 سىنىپقا دەيىن شاكىرتتەردى مەيىرىمدىلىك پەن ادىلدىككە باۋليمىز، ال جاسوسپىرىمدەردىڭ اراسىنداعى قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ بەلەڭ الۋىنا اتا – انالاردىڭ وراسان ىقپالى بار دەيدى.
سۇراق: 1. اتا – انا ءسىز نە دەيسىز؟
2. ءسىز قازىرگى تاڭدا ءوز بالاڭىزعا ءوز قۇقىعىن ءبىلىپ ءجۇرۋى ءۇشىن قانداي جۇمىستار جۇرگىزەسىز؟
3. كامەلەتكە تولماعاندارعا قولدانىلاتىن شارالار.
اباي اتامىز ايتقانداي «تاماعى توقتىق، كويلەگى كوكتىك، ازدىرار ادام بالاسىن» دەمەكشى قۇقىق بۇزۋشىلىق، ىستەيتىن جۇمىسى جوقتىقتان دەپ ايتار ەدىم. ءسىز وسى ماسەلە توڭىرەگىندە بالالارىمىزعا تۇسىنىكتى ەتىپ، كامەلەتكە تولماعاندارعا قولدانىلاتىن شارالار مەن مىندەتتەرى جونىندە ايتساڭىز.
1. الەۋمەتتىك پەداگوگ مىرزا ءسىز قالاي ويلايسىز؟
2. ۋچاسكەلىك پوليسەي مىرزا ءسىزدىڭ ويىڭىزشا قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق دەگەن نە؟
3. پسيحولوگ حانىم سىزدە ءوز ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز؟
4. ۋچاسكەلىك پوليسەي مىرزا كامەلەتكە تولماعاندار كولىك ايداپ ۇستالسا كىمنىڭ قۇقىعى بۇزىلادى؟
4.«زاڭسىز ارال» ويىنى
وقۋشىلار مەن اتا - انالاردىڭ ورتاسىنا قىزىل، سارى، كوك لەنتالار تاستايمىن ءار وقۋشى وزىنە ۇناعان ءتۇستى الادى.
ەندى ءمۇعالىم اڭىزدى ايتادى. جەر ەندى عانا جاراتىلعاندا ادامدار ءبىر – بىرىمەن دوس، باۋىر بولىپتى. ولار ءبىر – بىرىنەن ەشنارسە اياماپتى. ءبىر كۇنى اسپاننان لەنتالار ءتۇسىپ، ادامدار ۇلگەرگەنىنشە ءبىرى كوك، ءبىرى، قىزىل، ءبىرى سارى تۇستەردى الىپتى. ءبىر كۇنى قاتتى جەل تۇرىپتى دا ءار تۇستەر ءار اۋىل بولىپ ءبولىنىپ كەتىپتى. سول لەنتالاردان قورعان سالىپتى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ولار دوستىقتى ۇمىتىپ كەتىپتى. كوك اۋىلدا سۋ، وت بار، ال تاماق جوق. قىزىل اۋىلدا تاماق، سۋ بار، وت جوق. ال سارى اۋىلدا تاماق، وت بار، سۋ جوق. ەندى قالاي ءومىر سۇرۋگە بولادى. سەندەر قالاي ويلايسىڭدار؟ (وقۋشىلار مەن اتا - انالار جاۋابىن تىڭدايمىز).
5. قىلمىسكەر بالا قايدان شىعادى؟
سلايدتان ەكى ءۇيدىڭ سۋرەتى كورسەتىلەدى. ءبىرى ءتىپ – تىك سالىنعان، ەكىنشىسى فۋندامەنتىنەن باستاپ كىرپىشى دۇرىس قالانباعان، توبەسى جارىلىپ كەتكەن ءۇيدىڭ سۋرەتى.
ءمۇعالىم: بۇل تەك ءۇيدىڭ سۋرەتى عانا ەمەس، كورىپ وتىرىپ بالا تاربيەسى جايلى نە ايتار ەدىڭىزدەر؟
«وتباسى – بارلىعىنىڭ باسى، جان – جاقتى نەگىزى بولاتىن تاربيە ينستيتۋتى. اتا – انامەن بالانىڭ قارىم – قاتىناسى ناتيجەسىندە ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق، دەنە تاربيەسىنىڭ العاشقى ۇلگىسى قالىپتاسادى. ال اكە مەن شەشە، اتا مەن اجە، اپا مەن اعالار بالانىڭ العاشقى تاربيەشىلەرى» - دەپ ۆ. ا. سۋحوملينسكيي ايتقانداي، العاشقى تاربيەشىلەردىڭ تاربيەسى ەرتە باستان، ياعني بەسىكتەن باستالۋى ءتيىس. بىردە جاس ۇيلەنگەن جىگىت پەن ونىڭ كەلىنشەگى ەكەۋى مولداعا بارىپ مەنىڭ بالامدى تاربيەلەپ بەرىڭىزشى دەپتى. سوندا الگى مولدا «بالانى كوتەرگەنىنە نەشە اي بولدى؟» – دەپ سۇراپتى. جىگىت 6 – اي دەپتى، سويتسە مولدا وندا 6 - ايعا كەشىكتىڭ – دەپتى. بالانى قۇرساققا پايدا بولعان كۇننەن باستاپ تاربيەلەۋ كەرەك دەگەن ەكەن.
اتا – انا پىكىرى تىڭدالادى.
جانارتاۋ بىردەن جارىلمايدى. ول ءار ءتۇرلى پروسەسستەردەن وتەدى. ابدەن شەگىنە جەتكەندە ول جارىلادى. سوندىقتاندا بالانىڭ ءاربىر كىشكەنە جاساعان قاتەلىگىنىڭ ەرتەڭ ۇلكەن قىلمىسقا اينالماۋىن ويلاڭىزدار اتا – انالار. قورىتا كەلگەندە دا ءوز بالاڭىزدىڭ قۇقىعىن ءبىلىپ جۇرۋىنە كومەكتەسىڭىز.
ساباقتى بەكىتۋ: كەلگەن قوناقتاردىڭ ءارقايسىسى قورىتىندى ءبىر اۋىز سوزدەن ايتادى.
تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى:
ا/ بىلىمدىلىك، وقۋشىلاردىڭ قۇقىق، زاڭ تۋرالى ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ.
ءا/ دامىتۋشىلىق، وقۋشىنىڭ ساياسي سانالىلىعى مەن تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ. ءوز ءىس – ارەكەتىنە جاۋاپ بەرەتىندەي ءوي – ءورىسىن كەڭەيتۋ. ولارعا قۇقىقتىق تاربيە بەرە وتىرىپ، رۋحاني مىقتىلىققا، سانالى ويلاۋعا، ادامگەرشىلىككە باۋلۋ. ويلاۋ، تىڭداۋ، سويلەۋ مادەنيەتى قابىلەتتەرىن شىڭداۋ، دامىتۋ.
ب/ تاربيەلىگى، زاڭدى اركىم بىلۋگە مىندەتتى ەكەندىگىن، سونىمەن قاتار ءوز قۇقىعىن قورعاي بىلۋگە، ءوز ساناسىندا قۇقىقتىق سانانى قالىپتاستىرۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: سلايد كورسەتىلىمى، قاناتتى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار،
شارمەن بەزەندىرىلگەن سىنىپ بولمەسى.
تاربيە ساعاتىنىڭ ءتۇرى: پىكىر – تالاس، ديسپۋت.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
1. قۇقىق تۋرالى جالپى تۇسىنىك.
2. «زاڭدى كونسۋلتاسيا» سۇراق – جاۋاپتار.
3. «زاڭسىز ارال» ويىنى
4. قىلمىسكەر بالا قايدان شىعادى؟
ءى. سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! مەملەكەتىمىزدىڭ اتا زاڭىنىڭ 1 – بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىردى. «ونىڭ باستى قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەگەن قاستەرلى ءسوزدى كىرگىزگەن. بۇگىنگى قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرامىز دەگەن زاماندا ءاربىر ادام ءوز قۇقىقتارىن جەتە ءبىلىپ، جالپى زاڭ ءبىلىمى سالاسىنان ماعلۇمات العانى دۇرىس. زاڭدى اتتاماي، تۋرا جولمەن ءجۇرىپ، ەلىنە ادال قىزمەت ەتكەن ازامات قانا مۇراتىنا جەتەدى. سوندىقتان زاڭدى ءبىلۋ – زامان تالابى.
1. قۇقىق تۋرالى جالپى تۇسىنىك.
1 – وقۋشى. قۇقىق دەگەنىمىز – مەملەكەت تاراپىنان زاڭداستىرىلعان جانە قورعالاتىن، جالپىعا بىردەي مىندەتتى نورمالار جۇيەسى. 1948 جىلى 10 – جەلتوقساندا بۇۇ – نىڭ باس اسسامبلەياسى ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسىن قابىلدادى. ول بويىنشا ادام قۇقىعى 3 – توپقا بولىنەدى: تابيعي قۇقىق، ازاماتتىق قۇقىق، ەكونوميكالىق - الەۋمەتتىك، مادەني قۇقىق.
2 – وقۋشى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ادام قۇقىقتارى اتا زاڭىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىندا كورىنىس تاپقان. ول 9 – بولىمنەن، 98 – باپتان تۇرادى. ونىڭ 2 – ءشى ءبولىمىنىڭ 30 – بابى قۇقىققا ارنالعان.
1. «زاڭدى كونسۋلتاسيا» سۇراق – جاۋاپتار.
مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىنداعى قازاقستان بويىنشا وقو كوش باستاپ تۇر دەگەن ءسوز كوپ ايتىلىپ ءجۇر. ۇستازدار شاكىرتتەر تارتىپكە باعىنبايدى دەپ شىر – پىر. سالدارىنان قىلمىس سانى ارتىپ بارادى. قازىرگى تاڭدا بۇل وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. ءبىلىم ۇيالارىنىڭ باسشىلارى مەن ۇستازدار 1 – 11 سىنىپقا دەيىن شاكىرتتەردى مەيىرىمدىلىك پەن ادىلدىككە باۋليمىز، ال جاسوسپىرىمدەردىڭ اراسىنداعى قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ بەلەڭ الۋىنا اتا – انالاردىڭ وراسان ىقپالى بار دەيدى.
سۇراق: 1. اتا – انا ءسىز نە دەيسىز؟
2. ءسىز قازىرگى تاڭدا ءوز بالاڭىزعا ءوز قۇقىعىن ءبىلىپ ءجۇرۋى ءۇشىن قانداي جۇمىستار جۇرگىزەسىز؟
3. كامەلەتكە تولماعاندارعا قولدانىلاتىن شارالار.
اباي اتامىز ايتقانداي «تاماعى توقتىق، كويلەگى كوكتىك، ازدىرار ادام بالاسىن» دەمەكشى قۇقىق بۇزۋشىلىق، ىستەيتىن جۇمىسى جوقتىقتان دەپ ايتار ەدىم. ءسىز وسى ماسەلە توڭىرەگىندە بالالارىمىزعا تۇسىنىكتى ەتىپ، كامەلەتكە تولماعاندارعا قولدانىلاتىن شارالار مەن مىندەتتەرى جونىندە ايتساڭىز.
1. الەۋمەتتىك پەداگوگ مىرزا ءسىز قالاي ويلايسىز؟
2. ۋچاسكەلىك پوليسەي مىرزا ءسىزدىڭ ويىڭىزشا قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق دەگەن نە؟
3. پسيحولوگ حانىم سىزدە ءوز ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز؟
4. ۋچاسكەلىك پوليسەي مىرزا كامەلەتكە تولماعاندار كولىك ايداپ ۇستالسا كىمنىڭ قۇقىعى بۇزىلادى؟
4.«زاڭسىز ارال» ويىنى
وقۋشىلار مەن اتا - انالاردىڭ ورتاسىنا قىزىل، سارى، كوك لەنتالار تاستايمىن ءار وقۋشى وزىنە ۇناعان ءتۇستى الادى.
ەندى ءمۇعالىم اڭىزدى ايتادى. جەر ەندى عانا جاراتىلعاندا ادامدار ءبىر – بىرىمەن دوس، باۋىر بولىپتى. ولار ءبىر – بىرىنەن ەشنارسە اياماپتى. ءبىر كۇنى اسپاننان لەنتالار ءتۇسىپ، ادامدار ۇلگەرگەنىنشە ءبىرى كوك، ءبىرى، قىزىل، ءبىرى سارى تۇستەردى الىپتى. ءبىر كۇنى قاتتى جەل تۇرىپتى دا ءار تۇستەر ءار اۋىل بولىپ ءبولىنىپ كەتىپتى. سول لەنتالاردان قورعان سالىپتى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ولار دوستىقتى ۇمىتىپ كەتىپتى. كوك اۋىلدا سۋ، وت بار، ال تاماق جوق. قىزىل اۋىلدا تاماق، سۋ بار، وت جوق. ال سارى اۋىلدا تاماق، وت بار، سۋ جوق. ەندى قالاي ءومىر سۇرۋگە بولادى. سەندەر قالاي ويلايسىڭدار؟ (وقۋشىلار مەن اتا - انالار جاۋابىن تىڭدايمىز).
5. قىلمىسكەر بالا قايدان شىعادى؟
سلايدتان ەكى ءۇيدىڭ سۋرەتى كورسەتىلەدى. ءبىرى ءتىپ – تىك سالىنعان، ەكىنشىسى فۋندامەنتىنەن باستاپ كىرپىشى دۇرىس قالانباعان، توبەسى جارىلىپ كەتكەن ءۇيدىڭ سۋرەتى.
ءمۇعالىم: بۇل تەك ءۇيدىڭ سۋرەتى عانا ەمەس، كورىپ وتىرىپ بالا تاربيەسى جايلى نە ايتار ەدىڭىزدەر؟
«وتباسى – بارلىعىنىڭ باسى، جان – جاقتى نەگىزى بولاتىن تاربيە ينستيتۋتى. اتا – انامەن بالانىڭ قارىم – قاتىناسى ناتيجەسىندە ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق، دەنە تاربيەسىنىڭ العاشقى ۇلگىسى قالىپتاسادى. ال اكە مەن شەشە، اتا مەن اجە، اپا مەن اعالار بالانىڭ العاشقى تاربيەشىلەرى» - دەپ ۆ. ا. سۋحوملينسكيي ايتقانداي، العاشقى تاربيەشىلەردىڭ تاربيەسى ەرتە باستان، ياعني بەسىكتەن باستالۋى ءتيىس. بىردە جاس ۇيلەنگەن جىگىت پەن ونىڭ كەلىنشەگى ەكەۋى مولداعا بارىپ مەنىڭ بالامدى تاربيەلەپ بەرىڭىزشى دەپتى. سوندا الگى مولدا «بالانى كوتەرگەنىنە نەشە اي بولدى؟» – دەپ سۇراپتى. جىگىت 6 – اي دەپتى، سويتسە مولدا وندا 6 - ايعا كەشىكتىڭ – دەپتى. بالانى قۇرساققا پايدا بولعان كۇننەن باستاپ تاربيەلەۋ كەرەك دەگەن ەكەن.
اتا – انا پىكىرى تىڭدالادى.
جانارتاۋ بىردەن جارىلمايدى. ول ءار ءتۇرلى پروسەسستەردەن وتەدى. ابدەن شەگىنە جەتكەندە ول جارىلادى. سوندىقتاندا بالانىڭ ءاربىر كىشكەنە جاساعان قاتەلىگىنىڭ ەرتەڭ ۇلكەن قىلمىسقا اينالماۋىن ويلاڭىزدار اتا – انالار. قورىتا كەلگەندە دا ءوز بالاڭىزدىڭ قۇقىعىن ءبىلىپ جۇرۋىنە كومەكتەسىڭىز.
ساباقتى بەكىتۋ: كەلگەن قوناقتاردىڭ ءارقايسىسى قورىتىندى ءبىر اۋىز سوزدەن ايتادى.
You Might Also Like
