InfoHub Logo

قاراعاندى وبلىسى.
ساران قالاسى.
وجبب №4 مەكتەبىنىڭ مەكتەپالدى دايارلىق توبىنىڭ جەتەكشىسى
شايمۇرات دامەش

«ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىنە ساياحات
سۇيىسپەنشىلىك - جۇرەكتەن.
حالىق دانالىعى
ماقساتى: «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
- ادام بويىنداعى قۇندى قاسيەتتەر تۋرالى تۇسىنىكتەر بەرۋ؛
- جاقسى ىستەر جاساي ءبىلۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- ءوزارا قامقورلىققا، سۇيىسپەنشىلىككە، تاتۋلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكى قۇرالدار: داپتەر، «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىنىڭ كارتاسى، ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشتار.

شاتتىق شەڭبەرى
پەداگوگ بالالاردى شەڭبەرگە جيناپ، «شاتتىق شەڭبەرى» تۋرالى اڭگىمەلەسەدى.
- بالالار، بۇگىن مەن سەندەرمەن وسىنداي اسەم، جارىق، كەڭ بولمەدە كەزدەسكەنىمە وتە قۋانىشتىمىن.
- قانە، بالالار، ءبارىمىز ءبىر-بىرىمىزدىڭ قولىمىزدان ۇستاپ، شەڭبەر قۇرىپ تۇرا قالايىق!
- بالالار، شەڭبەر نەگە ۇقسايدى؟

پەداگوگ دوڭگەلەككە ۇقسايتىن بىرنەشە سۋرەتتەر مەن زاتتاردى كورسەتەدى.
بالالاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالىپ، پەداگوگ تومەندەگىدەي قورىتىندىلايدى.
«بالالار! شەڭبەر دوپقا، كۇنگە، ايعا، تاباققا، جۇزىككە، الماعا، قاربىزعا ت.س.س. ۇقسايدى ەكەن. دوپپەن ويناساق ءبىزدىڭ كوڭىل كۇيىمىز كوتەرىلەدى.
كۇن جارىق، جىلۋ بەرسە، اي قاراڭعى ءتۇندى جارىققا بولەيدى.
جۇزىكتى قولىمىزعا ساندىك ءۇشىن تاعامىز. ال الما، قاربىز - وتە ءدامدى جەمىستەر مەن كوكونىستەر. شەڭبەرگە ۇقسايتىن وسىنشاما زاتتىڭ وزىندە قانشاما قاسيەت بار!

ەندەشە شەڭبەرگە تۇرۋدىڭ ءوزىنىڭ ۇلكەن ەرەكشەلىگى بار. ويتكەنى ول بىزگە كۇن سياقتى جىلۋ بەرەدى، شەڭبەردە دوڭگەلەنە تۇرىپ ءبىر-بىرىمىزدىڭ بەت-جۇزىمىزدى انىق، ەركىن كورىپ، ءتاتتى، جىلى تىلەكتەرىمىزدى، سوزدەرىمىزدى ايتىپ، قۋانامىز، شاتتانامىز. سوندىقتان دا بۇل شەڭبەر - شاتتىق شەڭبەرى دەپ اتالادى. شەڭبەر بويىندا بىر-بىرىڭە تەك قانا جاقسىلىق تىلەيتىن ادامدار عانا جينالادى.
پەداگوگ بالالارعا ءتۇرلى سۋرەتتەرى بار ۇلەستىرمەلى كارتوچكالاردى ۇسىنادى، بالالار تاڭداۋلارى بويىنشا الادى. پەداگوگ بالالاردىڭ العان كارتوچكالارىنداعى بەينەلەنگەن سۋرەتتەرگە قاراپ، بىر-بىرلەرىنە تىلەك ايتۋلارىن سۇرايدى.

بالالار سول سۋرەت ارقىلى بىر-بىرىنە جىلى سوزدەرىن ايتىپ، سۋرەتتەرىن دە ۇسىنادى. بالالاردىڭ جاۋاپتارى تومەندەگىدەي بولۋى مۇمكىن.
مىسالى:
- كۇندەي جىلى بول!
- الماداي ءتاتتى بول!
- دوپتاي كوڭىلدى بول!
- ايداي جارىق بول!
- جۇزىك سياقتى ادەمى بول! ت.س.س.
- بالالار! ەندى ءبارىڭ مەنىڭ قولىمداعى ادەمى كۇنگە قاراڭدارشى، ول بىزگە ادەمى كۇلكىسىن سىيلاپ تۇر. قانە، ءبىز دە بىر-بىرىمىزگە كۇن سياقتى ادەمى كۇلكىمىزدى سىيلايىقشى. جارايسىڭدار، بالالار! كۇن ءبىزدىڭ بويىمىزدى جىلىتتى. ءبىزدىڭ جىلى كۇلكىمىز ءارقايسىمىزدى قۋانىشقا بولەدى.

پەداگوگ بالالارعا ءو. تۇرمانجانوۆتىڭ ولەڭ جولدارىن حورمەن قايتالاۋدى ۇسىنادى.
كەل، بالالار، كۇلەيىك!
قاباق تۇيگەن نە كەرەك،
كەل بالالار، كۇلەيىك!
كۇلكى كوڭىل اشادى،
كۇلكىمەنەن تۇلەيىك!
كوڭىلدى بوپ جۇرەيىك!
كۇلكىمەنەن تۇلەيىك!
كۇلىپ ءومىر سۇرەيىك!

اڭگىمەلەسۋ
بالالار، «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمى بىزگە سىيلىق دايىنداپ قويىپتى. الدىمەن سول سىيلىقتى تاۋىپ كورەيىك.
پەداگوگ بالالارعا قىزىل، سارى، جاسىل، كوك ءتۇستى /دوڭگەلەك ءپىشىندى قاعاز تاراتىپ بەرەدى. بالالار سول تۇستەر بويىنشا توپتارعا بولىنەدى.
ءتورت ءتۇستى توپتارعا بولىنگەن بالالار بولمەنى ارالاي ءجۇرىپ، وزدەرىنىڭ قولدارىنداعى دوڭگەلەكتىڭ تۇسىنە بايلانىستى جاسىرىلعان كونۆەرتتى تاۋىپ الىپ، ىشىندە نە (بارىن بايقايدى. جاسىرىلعان كونۆەرتتىڭ ىشىنەن ادەپتىلىككە (بايلانىستى مازمۇندى سۋرەتتەر شىعادى. پەداگوگ بالالاردان 1 سۋرەت بويىنشا اڭگىمەلەپ بەرۋلەرىن سۇرايدى. بالالارعا 1-2 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
بالالاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالىپ، پەداگوگ بالالاردىڭ جاۋاپتارىن تومەندەگىدەي تۇيىندەيدى.
- تاماشا، بالالار! «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىندە ءبىز كوپ جاقسى ىستەردى جاساي بىلۋگە ۇيرەنەدى ەكەنبىز.
سۋرەتتەن ءبىر قىز بالانىڭ تاياق تايانعان قارت كىسىگە قامقورلىق كورسەتىپ، كوشەدەن وتۋگە كومەكتەسىپ تۇرعانىن كورىپ تۇرمىز. بۇل قىز وتە قايىرىم ەكەن. ءبىز دە وسى قىز سياقتى قايىرىم بولامىز.
ەكىنشى سۋرەتتەن تابيعات اياسىندا اعاشتارعا سۋ قۇيىپ، گۇلدەردىڭ ءتۇبىن قوپسىتىپ جاتقان ءبىر توپ بالالاردى كورىپ تۇرمىز. بالالارعا بىرلەسىپ جۇمىس ىستەگەن ۇناعان سياقتى. ولار وتە كوڭىلدى. ءبىز دە وسى بالالار سياقتى اينالامىزعا، تابيعاتقا قامقورلىق كورسەتە الامىز.
ال كەلەسى سۋرەتتەن سۇيىسپەنشىلىگى مول، بىر-بىرىنە ىستىق ىقىلاسپەن، ايالى سەزىممەن قاراپ وتىرعان داستارقان باسىنداعى وتباسى مۇشەلەرىن بايقادىق.

مىنا ءبىر سۋرەتتەن ءبىر توپ بالانىڭ ويناپ جاتقان كەزىن، ولاردىڭ بىر-بىرىنە ويىنشىعىن بەرىپ، ءوزارا ءبولىسىپ، تاتۋ ەكەندىكتەرىن كورىپ وتىرمىز.
كەرەمەت، بالالار! سۋرەتتەردەن بالالاردىڭ سۇيىسپەنشىلىگى مول، كوڭىلدى، بىر-بىرىمەن وتە تاتۋ، قايىرىمدى، ۇلكەندەرگە، تابيعاتقا قامقور ەكەندىكتەرىن تانىپ بىلدىك. ەندەشە، ءبىز دە «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىندەگى بالالار سياقتى جاقسى ىستەردى جاساۋعا ۇيرەنەمىز، ءارى تاتۋ، دوس، قايىرىمدى، قامقور، جاقسى بالا بولىپ وسەمىز!
ويىن. «مەن دە جاقسى بالا بولامىن».
پەداگوگ بالالاردى جاعىمدى ىستەرگە جۇمىلدىرۋ ماقساتىندا «مەن دە جاقسى بالا بولامىن» ويىنىن ويناۋدى ۇسىنادى.
پەداگوگ بالالاردان كورگەن مازمۇندى سۋرەتتەرى ارقىلى وزدەرىنىڭ دە ىستەگەن جاقسى ىستەرى تۋرالى ايتىپ بەرۋلەرىن سۇرايدى.

مىسالى:
- مەن دە اتاما ورنىنان تۇرۋعا كومەكتەسەمىن.
- مەن دە ىنىممەن ويىنشىقتارمەن بولىسەمىن.
- مەن دە ۇيدەگى گۇلگە سۋ قۇيامىن.
- مەن دە اتا-انامنىڭ ايتقانىن تىڭدايمىن.
- مەن دە ءوز ويىنشىقتارىمدى شاشپايمىن.
اڭگىمەلەسۋ
- بالالار، «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىنىڭ بىزگە دايىنداعان تاعى بىرنەشە سىيلىقتارى بار ەكەن. ول نە دەپ ويلايسىڭدار، كورەيىك!
- پەداگوگ الدىن الا حرەستوماتيا، كارتا، الىپپە داپتەرلەردى ۇستەل ۇستىنە قويىپ، ءۇستىن ورامالمەن جاۋىپ دايىنداپ قويادى. ءار بالا ورامالدىڭ استىنان ءبىر-بىر زاتتان الىپ قارايدى.
- بالالار، بۇل سىيلىقتار بىزگە قانداي كومەك كورسەتە الادى؟
بالالاردىڭ جاۋاپتارى.
«ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىنىڭ ءبىر كەرەمەت سىيى، ول - ءبىزدىڭ ادەمى جۇمىس داپتەرىمىز.
داپتەر ارقىلى ءبىز كوپ نارسەلەردى كورىپ ۇيرەنەمىز، ءار ءتۇرلى قىزىقتى تاپسىرمالار ورىندايمىز. قانە، داپتەردىڭ ءبىرىنشى بەتىن اشىپ كورەيىكشى.
پەداگوگ بالالاردى وتىرعىزىپ، داپتەردەگى «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىنىڭ كارتاسىنا نازارلارىن اۋدارتادى.
ب
ءۇل - «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىنىڭ كارتاسى. كارتاداعى ايالدامالاردان قانداي سۋرەتتەردى كورىپ تۇرسىڭدار؟
بالالاردىڭ جاۋاپتارى.
سۋرەتتە كەڭ بايتاق قازاقستان جەرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادەپتى، ۇقىپتى، باقىتتى بالالاردىڭ وتباسى، دوستارى، تۋعان جەرى، ونىڭ تابيعاتى بەينەلەنگەن ەكەن. وسى كارتانىڭ كومەگىمەن قىزىقتى الەمگە ساياحاتىمىزدى جالعاستىرامىز.
داپتەرمەن جۇمىس
پەداگوگ بالالارعا الىپپە داپتەردە بەرىلگەن كارتانىڭ ءبىرىنشى ايالداماسىن بوياتىپ، سۋرەتتىڭ مازمۇنى بويىنشا اڭگىمە جۇرگىزىپ، ساياحاتتى باستاپ، العاشقى قادام جاساعاندارىنا نازارلارىن اۋدارادى.
پەداگوگ بالالاردى كەلەسى كومەكشى قۇرال - حرەستوماتيامەن تانىستىرادى.
- بالالار، بۇل كىتاپ - حرەستوماتيا دەپ اتالادى. بۇل دا «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىنىڭ ەرەكشە سىيى. كىتاپتىڭ ىشىندە قىزىقتى ەرتەگى-اڭگىمەلەر، ماقال-ماتەلدەر، ولەڭ-تاقپاقتار جيناقتالعان. ءبىز وسى شىعارمالار ارقىلى ادام بويىندا كەزدەسەتىن: سۇيىسپەنشىلىك، مەيىرىمدىلىك، ادالدىق، شىنشىلدىق، قامقورلىق، ادەپتىلىك، دوستىق، بىرلىك سياقتى جاقسى قاسيەتتەرمەن تەرەڭىرەك تانىسىپ، جاقسى بالا بولىپ وسۋگە تىرىسامىز.

دايەكسوز
پەداگوگ بالالارعا «سۇيىسپەنشىلىك — جۇرەكتەن» - دەگەن حالىق دانالىعىنىڭ ماعىناسىن اشىپ تۇسىندىرەدى.
پەداگوگ قولىنا جۇمساق ويىنشىق جۇرەكتى الىپ، تومەندەگىدەي اڭگىمە جۇرگىزەدى.
- بالالار، مەنىڭ قولىمداعى ويىنشىق قالاي اتالادى؟
پەداگوگ بالالارعا جۇمساق ويىنشىق جۇرەكتى قولدارىمەن ۇستاپ كورۋلەرىن ۇسىنادى دا، سۇيىسپەنشىلىك تولى جۇرەك تۋرالى تومەندەگىدەي اڭگىمە جۇرگىزەدى.
- ءارقايسىمىزدىڭ وسىنداي جۇمساق جۇرەگىمىز بار. ءبىراق ول ۇلكەن ەمەس. ءار ادامنىڭ جۇرەگىنىڭ ۇلكەندىگى قولىن جۇمعانداعى جۇدىرىقتاي. قانە، جۇرەگىمىز قانداي ەكەن، كورەيىكشى. بالالار الاقاندارىن جۇمىپ، جۇدىرىقتارىنا نازار اۋدارادى.
- ال، ەندى، الاقانىمىزدى جۇرەگىمىزدىڭ تۇسىنا قويىپ، ءلۇپىلىن تىڭداپ كورەيىكشى. بالالار ءوز جۇرەك لۇپىلدەرىن تىڭدايدى.
- قانداي عاجاپ!
- بالالار، ءبىز قۋانساق، ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز دە كۇلىمدەپ تۇرادى ەكەن، ال رەنجىسەك، جۇرەگىمىز دە جابىرقاپ قالادى.

- ءبىز قانداي جاعدايدا قۋانىپ، رەنجيمىز؟ بالالاردىڭ جاۋاپتارى.
ءبىزدى بىرەۋ رەنجىتسە، وزدەرىڭ بىرەۋدى رەنجىتسەڭدەر جۇرەكتەرىڭ دە رەنجيدى ەكەن. ال بىرەۋ بىزگە جاقسىلىق جاساسا، بىرەۋگە ءبىز جاقسىلىق جاساساق، وندا ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز دە قۋانىشقا بولەنەدى. سوندىقتان دا ءبىز ءاردايىم بىرەۋگە جاقسىلىق جاساپ، قۋانىشقا بولەپ، جاقسى كورسەك جۇرەگىمىز سۇيىسپەنشىلىككە بولەنىپ، قۋانادى. سۇيىسپەنشىلىك ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدەن تارايدى ەكەن. سوندىقتان «سۇيىسپەنشىلىك -جۇرەكتەن» دەگەن حالىق دانالىعى وسىدان شىعىپتى.
عاجايىپ سوزدەر
پەداگوگ عاجايىپ سوزدەردىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرەدى.
«بالالار، ءار ساباقتا ءبىز جاقسى سوزدەردى كەزدەستىرەمىز. بۇل سوزدەر جاي ءسوز ەمەس - جىلى، عاجايىپ سوزدەر. عاجايىپ سوزدەر ارقىلى ءبىزدىڭ بويىمىزدا ءبىر جاقسى وزگەرىس پايدا بولادى، جاقسى بالا بولۋعا كومەكتەسەدى.
بالالار ساباقتا وتكەن عاجايىپ سوزدەردى پەداگوگتىڭ كومەگىمەن قايتالايدى.

• جاقسىلىق، سۇيىسپەنشىلىك، قۋانىش...
قورىتىندىلاۋ
بالالار، ءبىز بۇگىن «ءوزىن-وزى تانۋ» الەمىنە ساياحاتىمىزدى باستادىق. بۇل ساياحاتتا ءبىز كومەكشى قۇرالدارمەن: داپتەر، حرەستوماتيا، كارتامەن تانىستىق.
جاقسى بالا قانداي بولۋ كەرەك؟ ول جاقسىلىق جاساي بىلەتىن، سۇيىسپەنشىلىگى مول، اينالاسىنا قۋانىش سىيلايتىن بالا ەكەن. جاقسىلىق، سۇيىسپەنشىلىك، قۋانىش سوزدەرىمەن تانىستىق.
«ءوزىن-وزى تانۋ» الەمى ارقىلى ءبىز جاقسى ءىس جاساۋعا، جاقسى بالا بولۋعا ۇيرەنەمىز.

جۇرەكتەن جۇرەككە
بالالار شەڭبەرگە جينالادى. جۇمساق ويىنشىق جۇرەكتى بىر-بىرىنە سىيلاي وتىرىپ، جاقسى تىلەكتەر بىلدىرەدى.
• مەن ساعان قۋانىش تىلەيمىن. مەن ساعان سۇيىسپەنشىلىك تىلەيمىن.
• مەن ساعان جاقسىلىق تىلەيمىن.
«كەرەمەت، ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزدىڭ جۇرەگىمىز وسى جۇمساق ويىنشىقتاي كۇلىمدەپ، قۋانىشقا بولەندى. ءارقاشان وسىنداي جىلى سوزدەرمەن ءبىر-بىرىمىزدى قۋانتا بەرەيىك!»