InfoHub Logo

وسكەمەن قالاسى،
«بالداۋرەن» شاعىن ورتالىعىنىڭ تاربيەشىسى
چوكۋبايەۆا مارجان كۋانىشپەكوۆنا


ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى
بىلىمدىك ايماعى: قاتىناس
ءبولىمى: ءتىل دامىتۋ
تاقىرىبى: «ز» جانە «س» دىبىسى
ماقساتى: بالالاردى ءار ءتۇرلى داۋىستاتۋ ارقىلى «ز» جانە «س» دىبىستارىن سوزدەر مەن سويلەمدەر اراسىندا دۇرىس، تازا ايتا الۋعا، سۇراقتارعا تولىق جاۋاپ بەرۋگە ۇيرەتۋ. سوزدىك قورلارىن، ءتىل بايلىقتارىن دامىتۋ. دوستىققا، مەيىرىمدىلىككە، كومەكشىلدىككە تاربيەلەۋ.
سوزدىك جۇمىس: ماسا، ناسوس (سوراپ، سورعىش)

ىس-ارەكەتتىڭ كەزەڭدەرى
تاربيەشىنىڭ ىس-ارەكەتى
سەبەپتى-وياتۋشىلىق
جينالايىق شەڭبەرگە،
قول ۇستاسىپ دوستارمەن.
اينالامىز شەڭبەردە،
اسەم كۇلكى سىيلاۋمەن!
تاربيەشى بالالاردى «اسەم كۇلكى سىيلايىق» اتتى شاتتىق شەڭبەرگە تۇرعىزادى. تاربيەشىمەن قوسىلىپ، بالالار ولەڭدى حورمەن ايتا وتىرىپ، شەڭبەرگە جينالادى. بالالار قول ۇستاسىپ، وڭ جاعىندا تۇرعان كورشىسىنىڭ كوزىنە قاراپ، بىرنەشە جىلى سوزدەر ايتىپ، ماداقتايدى. جىلى ءسوز ەستىگەن بالا، العىسىن ايتىپ، اسەم كۇلكىسىن سىيلايدى.

ۇيىمداستىرۋ-ىزدەۋشىلىك
بولمە ەسىگىن توقىلداتادى.
- بالالار بۇل نەندەي دىبىس بولدى ەكەن؟
بولمەگە سيىر كىرىپ، بالالارمەن امانداسادى.

سيىر: - سالەمەتسىڭدەر مە، بالالار؟ مەن سەندەردىڭ بۇگىنگى ساباقتارىڭا كومەك سۇراي كەلدىم. مەنى تانىدىڭدار ما؟ مەنىڭ تولدەرىم كىشكەنە بۇزاۋلارىم «اناڭنىڭ اتى كىم؟»- دەسە «يىر»، ال ءبىز «بۇاۋمىز» دەيدى. ونداي ءسوز بولمايدى عوي. مەنىڭ بۇزاۋلارىم «س» مەن «ز» دىبىستارىن ايتا الايدى. كومەكتەسىڭدەرشى، ولارعا قالايشا وسى دىبىستاردى دۇرىس ايتۋدى ۇيرەتسەم بولادى؟

تاربيەشى: - بالالار ولاي بولسا، قوناعىمىزدىڭ وزدەرىڭمەن بىرگە قاستارىڭا وتىرعىزىپ قويايىن دا، سەندەرگە «ءتىل» تۋرالى اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن. ءتىل ءوزىنىڭ ۇيىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىپتى. ال ونىڭ ءۇيى - اۋىز دەپ اتالاپتى. ءۇيى بىردە اشىلىپ، بىردە جابىلادى (بالالار اۋىزدارىن اشىپ، جاۋىپ كورسەتەدى). ءتىل ۇيىنەن بىردە شىعىپ، بىردە كىرەدى. (ءتىلىمىزدى شىعارىپ كورسەتەمىز). ءتىل ءار ءتۇرلى ولەڭ ايتقاندى ۇناتادى ەكەن. ءبىر كۇنى ول «ي-ي-ي» دەپ، انگە سالىپتى. قانەكي ءبارىمىز بىرگە سول ءتىلدىڭ ءانىن سالايىقشى. ءبىر كۇنى تىلگە ناسوس كەلەدى (ناسوسپەن جۇمىس). ول بىلاي دەپ دىبىستايدى ەكەن. «س-س-س-س-س-س».

–قانداي دىبىس ەستىپ تۇرمىز؟ ناسوس تىلگە وسى دىبىستى ۇيرەنىپ الۋدى ءوتىنىپتى. سول كەزدەن باستاپ، ءتىل «س» دىبىسىن ايتۋدى ۇيرەنىپ الىپتى. قانەكي بىزدە ناسوستىڭ ولەڭىن ورىندايىقشى.
سەرگىتۋ ءساتى :«ناسوس» ويىنى. بالالار ءقازىر ءبارىمىز ءبىر ساتكە ناسوسقا اينالامىز. مەن ناسوس قاتتى ولەڭ ايتتى دەسەم «قاتتى» دىبىستايمىز، ناسوس اقىرىن ولەڭ ايتتى دەگەن كەزدە «اقىرىن» ولەڭ ايتامىز.
بالالار مەن ناسوستىڭ ولەڭىن اقىرىن جانە ۇزدىكتەپ ايتسام، ەرىنىمنىڭ ماڭايىندا جەل بيلەپ جۇرگەن سياقتى. قولىمىزدى اۋىزىمىزعا جاقىنداتىپ قويىپ، ناسوستىڭ ولەڭىن ايتىپ كورەيىكشى. (كەيىن قاعازدى قويىپ دەمونستراسيا جاسالىنادى. بالالار قاعازدىڭ «س» دىبىسىن ايتقاندا قوزعالاتىندىعىن اڭعارادى. دەمەك «س» دىبىسىن ايتقاندا ەرىنىمىزدىڭ ماڭايىندا جەل بيلەيدى دەگەن قورىتىندى جاسايدى).
ءبىر كەزدە بولمەگە «ىزىلداعان» ماسا ۇشىپ كىرەدى.
- بالالار بۇل نە؟
- ماسا
- ول قانداي ولەڭ ايتىپ ءجۇر؟
- «ز-ز-ز-ز-ز-ز-ز-ز»
- ەندەشە تىلىمىزگە ماسانىڭ دا ولەڭىن ۇيرەنىپ ال دەپ ايتايىق. قانەكي ءبارىمىز بىرگە ماسانىڭ ولەڭىن ايتىپ كورەيىك.
- ماسانىڭ ولەڭىن ايتقانىمىزدا ءتىلىمىزدى تىسىمىزگە تيگىزەدى ەكەنبىز.
«ماسا» ويىنى: بالالار ەكى توپقا بولىنەدى. ءبىر توپ ماسالار، ال ەكىنشى توپ بالالار بولادى. «بالالار دالاعا سەرۋەنگە شىقتى» دەگەندە بالالار ورىندارىنان تۇرىپ، بولمە ىشىندە جۇرەدى. «كەش باتىپ، ماسالاردا دالاعا شىقتى» دەگەن سوزدەن كەيىن ماسالار بالالاردى شاعىپ الۋ ءۇشىن ولاردى قۋىپ جەتۋگە تىرىسادى. ال بالالار وزدەرىن ۇستاتپاي ۇيلەرىنە كىرىپ ۇلگەرۋلەرى كەرەك.

قورىتىندى - تۇزەتۇشىلىك

- سونىمەن بالالار مەنىڭ سەندەرگە ايتىپ بەرگەن اڭگىمەم ۇنادى ما؟
- اڭگىمە نە تۋرالى بولدى؟
- ءتىل قانداي ولەڭدەردى ايتۋدى ۇيرەندى؟
- «س-س-س» نەنىڭ ولەڭى؟
- ال «ز-ز-ز» شە؟
ال بۇگىنگى كەلگەن قوناعىمىزدىڭ اتى قالاي ەدى؟
- سيىر قانداي دىبىستان باستالىپ تۇر؟
- تاعىدا قانداي سوزدەردى بىلەمىز «س» دىبىسى كەزدەسەتىن؟
- ال بۇززززاۋ دەگەن سوزدە قانداي بۇگىن تانىسىپ وتكەن دىبىستى ەستي الامىز؟
- باسقادا قانداي سوزدەردە «ز» دىبىسى كەزدەسەدى؟
- ال، قوناعىمىز سيىر سەن ءبىزدىڭ بالالار قالاي «ز» مەن «س» دىبىسىن انىق، ناقتى دىبىستاۋدى ۇيرەنگەنىڭ كوردىڭ، ەندى سسسسسەندە ءدال وسسسسىلاي بۇزززززاۋلارىڭا ۇيرەت.
بالالارعا راحمەتىن ايتقان سيىر، سىيلىققا الا كەلگەن ءسۇت بەرىپ كەتەدى.
ساباققا بەلسەنە قاتىسقان بالالارعا كىشكەنە بۇزاۋلاردىڭ سۋرەتتەرى ەستەلىككە تاراتىلىپ بەرىلەدى.
ۇمىتتەنگەن ناتيجە:

ءبىلۋ: ءار ءتۇرلى داۋىستاۋ ارقىلى «ز» جانە «س» دىبىستارىن سوزدەر مەن سويلەمدەر اراسىندا دۇرىس، تازا ايتا الۋ؛ سۇراقتارعا تولىق جاۋاپ قايتارا ءبىلۋ
نەنى بىلەدى: بالالار ز مەن س دىبىسى ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا جانە اياعىندا كەزدەسەتىندىگىن؛ ناسوس پەن ماسانىڭ دىبىستاۋلارىنىڭ «ز» مەن «س» دىبىسىنا ۇقسايتىندىعىن
تۇسىنەدى: كومەك سۇراپ كەلگەن قوناققا كومەك كورسەتۋ كەرەكتىگىن؛