ءوزىن-وزى تانۋ پانىندەگى ۇلتتىق قۇندىلىقتار
امانگەلدى اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
9 سىنىپ وقۋشىسى: جۇمابيدەنوۆا البينا
ءپان ءمۇعالىمى: كلاۋوۆا گۋلميرا كيزاتوللا قىزى
ءومىر دەگەن ۇزاق جولدار كەيبىرەۋلەر ءسۇيىنىپ، قايتا تۇرىپ، الدىنا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن تىرىسادى. الايدا، الدىڭا قويعان ماقساتىڭ ءوزىڭ ءۇشىن دە، ەل ءۇشىن ىسكە اسارلىق پايدالى ءىس بولۋى قاجەت. سوندا عانا سەن گيمالاي تاۋىنىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا شىققان سەكىلدى جوعارىعا كوتەرىلەسىڭ. ال ماقساتىڭ نەعۇرلىم پايداسىز بولسا ەڭ تەرەڭ وزەننىڭ تۇڭعيىعىنا ءتۇسىپ كەتۋىڭ عاجاپ ەمەس. مىنە، ءوزىن-وزى تانۋ ءپانىنىڭ ادامدارعا ەڭ الدىمەن بەرەر پايداسى دۇرىس جولدى كورسەتە ءبىلۋ. بىزگە دۇرىس باعىت باعىتتاپ، ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسىمىزدى ارتتىرادى.
ادامگەرشىلىك تۋرالى ءسوز قوزعايتىن بولسام ەڭ الدىمەن كوز الدىما اباي اتامنىڭ بىزگە جازىپ كەتكەن قارا سوزدەرى تۇسەدى. اباي ءوزىنىڭ جيىرما جەتىنشى سوزىندە ءدىن جانە ءدىل ماسەلەسى جونىندە پىكىر الىسىپ، وي جارىستىراتىن موراليست-فيلوسوف سوكراتتىڭ «ادام ەڭ اۋەلى ءوزىڭدى-وزى تانى» دەگەن ەتيكالىق ءپرينسيپى، ابايدىڭ دا ادامگەرشىلىك تۋرالى ويلارى ادام تاريحىنداعى ۇلى ويشىل دانالاردىڭ پىكىرلەرىمەن ۇشتاسىپ جاتادى. اباي ەتيكاسىندا ار، نامىس، ۇيات-ەڭ نەگىزگى ۇعىمدار. بۇل ۇعىمداردىڭ ءمانى، مازمۇنى، ىشكى سىرى تەك ادامنىڭ وزىمەن-وزى كەڭەسكەندە، ءوزىنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە ۇڭىلگەندە عانا ماعىناسى اشىلاتىن، ايقىندالاتىن ۇعىمدار. وسىنداي ءماندى مورالدىق ادامگەرشىلىكتىڭ ەتيكالىق كاتەگوريالارىن ءوز شىعارماشىلىعىنىڭ وزەگى، ءتۇيىنى، تامىرى ەتەدى.
ءوزىن-وزى تانۋ وقۋلىعى ءبىزدى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە باۋليدى. ءبىز بۇل وقۋلىق ارقىلى جان دۇنيەمىزگە رۋحاني قۇندىلىقتار مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىمىزدى جينايمىز.
ادامگەرشىلىك - بۇل ادام بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەردىڭ جيىنتىعى. ادامشىلىق، ادالدىق، ادىتەتتىلىك، بەرەكەلىك، دوستىق، بىلىمدىلىك، ەڭبەكقورلىق، تەرەڭ ويلىلىق، جومارتتىق، قايراتتىلىق، كىسىلىك، قاناعاتشىلدىق، راحىمدىلىق، ارلىلىق، نامىسقويلىق، سابىرلىق، تاباندىلىق، تاتۋلىق، يماندىللىق بۇلاردىڭ بارلىعى ادام بويىنداعى ەڭ اسىل قاسيەتتەر.
بالا كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرىپ وسسە، بولاشاقتا ادامگەرشىلىگى مول ازامات بولىپ شىعا الادى. مىنە،ءوزىن-وزى تانۋ ساباعىنىڭ باستى مىندەتى بالانىڭ بولاشاقتا جاقسى ازامات ەتىپ شىعارۋى. ادامنىڭ ەڭ جاقسىسى مەنىڭشە، بويىندا ادامدىعى بار ادام. مەيلى ادام كەدەي بولسىن، ءبىلىمسىز بولسىن، جۇرەگىندە يمانى، كوڭىلى اق بولسا ادامنىڭ ادامى دەپ اتاۋعا بولادى.
ءومىر - سىرعا تولى، قىزىق الەم. بىردە قۋاناسىڭ، بىردە جىلايسىڭ. الايدا ءومىر ادامعا 1-اق رەت بەرىلەدى. وسى ءبىز: ۋاقىت وتپەيدى، ءىش پىستى دەيمىز دە، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن: ۋاقىتتى كەرى اينالدىرساق قوي، كوپ نارسە وزگەرتەر ەدىم دەيمىز. ودان دا الداعى ۋاقىتتا وزگەرتسەم دەمەۋ ءۇشىن ءاربىر سەكۋندىمىزدى باقىتتى وتكىزىپ، ءار نارسەنىڭ ءقادىرىن بىلەيىك.
ءومىر - تەڭىز، تاعدىر - كەمە، ال كەمەڭ سۋعا باتپاس ءۇشىن ءوزىڭ كاپيتان بولۋىڭ كەرەك. ال ءوزىن-وزى تانۋ ءپانى بىزگە مىنا ومىردە اق پەن قارانى اجىراتا بىلۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. ءوز-وزىڭدى باقىلاپ، كوپتەگەن جەڭىسكە جەتۋگە كومەگىن بەرەدى.
ءوزىن-وزى تانۋ مەنى شىعارماشىلىققا قالاي جەتەلەدى؟
ءوزىن-وزى تانۋ ءپانى بىزگە سارا الپىس قىزىنىڭ قولداۋىمەن 6-سىنىپتا وقۋعا بەرىلدى. العاشىندا بۇل ءپان قيىنداۋ بولدى، كەيىنىرەك بۇل ءپاننىڭ قىر-سىرىن ءتۇسىپ، ۇيرەنىپ كەتتىك. بۇل كىتاپتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى جان-جاقتى قامتىلعان، ياعني ءتۇرلى شىعارمالار، جاعداياتتار، تاپسىرمالار، مالىمەتتەر بار. مەن بۇل كىتاپتى وقي وتىرىپ، وزىمە كەرەكتى كوپ مالىمەت جينادىم. سول ۇيرەنگەندەرىم ارقىلى شىعارما جازىپ ۇيرەندىم. ارينە، 1ء-شى سىنىپتان-اق بىلەمىز، الايدا شىعارمانى قالاي جازۋدى ۇيرەندىك. شىعارما جازۋ ارقىلى كوپتەگەن قالالىق جارىستارعا بارىپ، جۇلدەلى ورىندار الدىم. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. شىعارما جازۋ وڭاي ءىس ەمەس. ول بىلىمدىلىك پەن تەز ويلاۋدى قاجەت ەتەدى.
«بالانى-جاستان» دەگەن حالىق ماتەلى تەگىن ايتىلماسا كەرەك، ءسىرا. بالانىڭ كىشكەنتاي كەزىنەن اق دۇرىس تاربيەمەن ءوسىرۋ قاجەت. سوندا عانا بالا ەل سىيلايتىن ازامات بولىپ شىعا الادى. ءوزىن-وزى تانۋ ءپانى بالانى تاربيەلەۋگە كوپ سەپتىگىن تيگىزەدى. سەبەبى، ونداعى جاعداياتتار مەن شىعارمالار ءار بالاعا اسەر ەتىپ، ءوزىنىڭ سونداي دارەجەگە جەتپەۋىن قاداعالايدى.
ءوزىن-وزى تانۋ ناعىز ادام بولۋدىڭ سىرى مەن قىرىن ۇيرەتەتىن ءپان. ناعىز ادام بولۋ – وتان الدىنداعى بورىشىڭدى وتەۋ، ادامي قارىم-قاتىناسىنىڭ، قورشاعان ورتامەن ۇيلەسىمدىگىڭ. ءپاننىڭ ماقساتى - ءبىلىم الۋشىنىڭ ءوزىن دۇرىس تۇسىنۋىنە، دارىندىلىعى مەن قابىلەتتەرىن دامىتۋعا، ءومىردىڭ ءمانىن ۇعىنۋعا جىنە ومىردەن ءوز ورنىن تابا بىلۋگە كومەكتەسۋ. ەلىمىزدىڭ بولاشاق جاس ۇرپاقتارىن جان-جاقتى دامىتۋ دا ءوزىن-وزى تانۋ ساباقتارىنىڭ ورنى ەرەكشە. ساباقتاردا ءپان ءمۇعالىمى اركىمنىڭ جان دۇنيەسىن تانۋىنا، الەمگە كوز جۇگىرتىپ، مەيىرىمدىلىك جاساۋعا باعىتتايدى. ساباقتى قىزىقتى وتكىزۋ – ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەردى قولداناتىن ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگىندە.
«ءوزىڭدى-وزىڭ تانىساڭ – ءىستىڭ باسى» دەپ شاكارىم ايتقانداي ءوزىن-وزى تانۋ ءپانى ارقىلى بالالار ومىردە كەزدەسەتىن ءتۇرلى جاعداياتتاردى شەشە بىلۋگە، ءوز ويىن اشىق ايتۋعا، پىكىرىن، سەزىمىن، كوڭىل-كۇيىن جەتكىزە بىلۋگە، ءوز مۇمكىندىگىن جۇزەگە اسىرۋعا، ادامي قارىم–قاتىناس جاساي الۋعا، ءوز دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا، جاقسى قاسيەتتەرىن اشۋعا ۇيرەندى. ءوزىن-وزى تانۋ ءپانى ءمانى جاعىنان، وقۋشىلاردىڭ قابىلداۋ، ءتۇيسىنۋ، ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن ىشتەي تۇتاستىرىپ، ولاردى ەركىن قولدانا الۋعا ۇيرەتۋمەن ەرەكشەلەنەدى. قازىرگى تاۋەلسىز ەلىمىزدە عاسىرلار بويى حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق ساناسىنان بەرىك ورىن العان ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى، ياعني ىزگىلىك قايىرىمدىلىق، ادالدىق، ادىلدىك، قارىم-قاتىناس سياقتى قاسيەتتەردى، قوعامداعى بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە بايلانىستىرىپ، جەتكىنشەك ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ قاينار باستاۋى دەپ قاراستىرۋعا بولادى. ياعني «تاربيەسىز قوعام، قوعامسىز تاربيە ءومىر سۇرمەيدى» دەگەن زاڭدىلىققا سۇيەنە كەلە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىنا قوعام تالابىنا ساي ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتكەن تاربيە پروسەسى عانا ۋاقىتپەن ۇندەسىپ، قوعام مەن تاربيەنىڭ ءوزارا بايلانىسىن تۇزەتەدى. ءوزىن-وزى تانۋ ءپانى-جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا باستار جول. ادامدا ەكى ءتۇرلى تاربيە بولادى، بىرەۋى وزگەلەردەن الاتىن تاربيەسى، ەكىنشىسى ماڭىزدىراعى وزىنە-وزى بەرەتىن تاربيەسى.
You Might Also Like
-
جاقىن ماڭدا توك كوزى جوق بولسا، تەلەفوندى قالاي قۋاتتاندىرىپ الۋعا بولاتىنىن جەلى قولدانۋشىلارى كورسەتتى. قولىڭىزدا قۋاتتاندىرۋ قۇرالى مەن كادىمگى ليمون بولسا جەتكىلىكتى ەكەن. ليموندى ورتاسىنان ءبول...
