InfoHub Logo

قازىرگى تاڭدا ەڭ ماڭىزدىسى ول ادام تۇلعاسىنىڭ ءوزىن-وزى دۇرىس باعالاي ءبىلۋى. دامۋ ءۇردىسى ءومىر بويى توقتالمايدى، سوندىقتان سول ۇردىسكە سايكەس ءوزىن-وزى باعالاۋ داعدىلارى بۇكىل ءومىر بويى قالىپتاسادى جانە داميدى. باسقا ادامدارمەن قارىم-قاتىناس تاجىريبەسى كوپ بولسا، سوندا عانا ادام تۇلعا رەتىندە ءوزى دە دامىپ، كوپ اقپارات الادى.

ءوزىن-وزى باعالاۋدا تۇلعا ءۇشىن ماڭىزدىسى: شىندىق پەن «مەن جانە ول» اراسىنداعى بايلانسى. تۇلعانىڭ ءوز «مەن»-ىنە جاقىنداۋى، ءوزىن-وزى دۇرىس باعالاۋ قابىلەتتىلىگىنىڭ دامۋى كەزىندە عانا جۇزەگە اسادى.

تۇلعانىڭ ءوزىن-وزى دۇرىس باعالاۋىنا كوررەكسيالىق ترەنينگتەر وتكىزۋ قاجەت. توپتىق ترەنينگ ساباقتارى مەن جاتتىعۋلارى ءتۇرلى كەلەڭسىز جاعدايلاردى جەڭە بىلۋگە، ۇستامدىلىق پەن اقىلدىلىق تانىتۋعا، ءوزىنىڭ ارەكەتىنە ەسەپ بەرۋگە، بويىن كەرنەگەن جاعىمسىز سەزىمدەردى تەجەۋگە، جالپى جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا كومەگى مول.

ءوزىن-وزى باعالاۋ – تۇلعانىڭ وتكەن تاجىريبەسىن جالپىلاۋى جانە ءوزىنىڭ «مەن»-ىنە جاڭا اقپارات ۇيىمداستىرۋىنىڭ كوگنيتيۆتى سىزباسى بولىپ ەسەپتەلەدى. سونىمەن قاتار، ءوزىن-وزى باعالاۋ، اسىرەسە تۇلعانىڭ قابىلەتى مەن مۇمكىندىگى تۋرالى ايتىلسا، تۇلعانىڭ بەلگىلى ءبىر ۇمىتتەنۋ دەڭگەيىن كورسەتەدى. تۇلعانىڭ ۇمىتتەنۋ دەڭگەيى ءار ءتۇرلى جاعدايلارعا، سەبەپتەرگە بايلانىستى. مىسالى: دوستارىنىڭ اراسىندا ماقتانشاق بالا، ءمۇعالىم مەن ءوزىن باسقالاي باعالايدى. سول سەبەپتەن ءوزىن-وزى باعالاۋ ءوزىن جەتىلدىرۋ قۇرالى بولىپ، اينالاسىنداعى ادامدارعا ءوزى تۋرالى جاعىمدى اسەر بەرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ.

تۇلعا ءوزىن ەكى جولمەن باعالايدى:

1.  ءوزىنىڭ ۇمىتتەنۋ دەڭگەيى مەن ىس-ارەكەتىنىڭ شىنايى ناتيجەسىن سالىستىرۋ ارقىلى؛
2.  ءوزىن باسقا ادامدارمەن سالىستىرۋ ارقىلى. تۇلعانىڭ ۇمىتتەنۋ دەڭگەيى جوعارى بولعان سايىن، ونى قاناعاتتاندىرۋ قيىنعا تۇسەدى. ىس-ارەكەتتىڭ جەتىستىكتەرى مەن ساتسىزدىكتەرى ءينديۆيدتىڭ ءوزىنىڭ قابىلەتىنە باعا بەرۋىنە اسەر ەتەدى. جالپى ءوزىن-وزى باعالاۋدا تۇلعانىڭ جەكە-دارا ەرەكشەلىكتەرىن دە ەسكەرۋ قاجەت. تۇلعانىڭ وزىنە بەرگەن باعاسى تۇراقتى ەمەس، ول ءار-تۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى وزگەرەدى.

تۇلعانىڭ ءوزىن-وزى باعالاۋىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن:

1. شىنايى «مەن»-مەن يدەالدى «مەن»ء-ىن سالىستىرۋ قاجەت. تۇلعا ءوزىن قاندايمىن دەپ ەسەپتەيدى جانە ول قانداي بولعىسى كەلەدى؛
2. باسقالاردىڭ بەرگەن باعاسىنا قاراپ، ادام ءوزىن-وزى باعالايدى؛
3. ءوز ءىسىن باعالاۋ ارقىلى.

وقۋشىنىڭ ءوزىن-وزى باعالاۋ ەرەكشەلىكتەرى. بالا ءوزىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىنە وتە ۇلكەن ءمان بەرەدى جانە دە باسقالار ونىڭ بۇل مۇمكىندىگىنە قانداي بەرەتىنى ءجيى مازالايدى، ول تانىمدىق ىس-ارەكەتىندە ءوزىن-وزى باعالاۋ ءرولىن زەرتتەگەندە انىقتالعان. وتكىزىلگەن زەرتتەۋ بويىنشا بىردە-بىر وقۋشى (سونىمەن قاتار ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلار دا)، وزدەرىنىڭ ۇلگەرىمى تومەندىگى جانە تۇراقسىزدىعىنىڭ سەبەبىن ينتەللەكتۋادلىق قابىلەتىن تومەن دەپ سانامايدى. ولار وزدەرىن جالقاۋ، ءتارتىپسىز، جاۋاپكەرشىلىكسىز دەپ سانايدى

بالا ءوزىن باقىتتى سەزىنۋ ءۇشىن، قيىندىقتاردى جەڭۋ ءۇشىن، جاقسى جانە جاڭا جاعدايعا تەز بەيىمدەلۋ ءۇشىن ول ءوزى تۋرالى جاقسى ويلاۋ قاجەت. ءوزىن-وزى باعالاۋى تومەن بالا ءاربىر ىستە كەدەرگىلەرگە تاپ بولادى. ولاردىڭ قوبالجۋ قۇربى-قۇرداستارى مەن سىنىپتاستارىمەن قارىم-قاتىناس قۇرۋدا قينالادى، وقۋدا قاتتى قوبالجيدى.

تۇلعانىڭ وزىندىك باعالاۋى مەن وزىنە سەنىمدىلىگى سياقتى قاسيەتتەرىنىڭ اراسىندا بەلگىلى ءبىر تاۋەلدىلىك بار. كەڭەس عالىمى ە.ا. سەرەبرياكوۆا اتاپ كورسەتكەندەي، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىكتىڭ نەمەسە سەنىمسىزدىكتىڭ جانە وزىندىك سەنىمنىڭ كورىنۋى وزىندىك باعالاۋدىڭ سيپاتى بولىپ تابىلادى. وسى ورايدا، ول تۇلعانىڭ ءوزى تۋرالى جاعىمدى پىكىرىنە تاۋەلدى بولىپ كەلەدى. وزىندىك باعالاۋدا تۇلعانىڭ وزىنە، ءوز مۇمكىندىگى مەن الەۋەتىنە دەگەن كوزقاراسى كورىنىس.

وزىنە سەنىم ارقىلى تۇلعا ءوز كۇشى مەن مۇمكىندىكتەرىن دۇرىس باعالايدى. بۇل جاعدايدا تۇلعانىڭ ارەكەتى الەۋمەتتىك ورتا تالاپتارىنا سايكەس بولادى. سەنىمسىزدىك قاسيەتى تۇلعانىڭ ءوز مۇمكىندىكتەرى مەن الەۋەتىن جەتكىلىكتى باعالاماۋى بولسا، ال، وزىندىك سەنىم اسىرا باعالاۋ بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا، تۇلعانىڭ وزىندىك باعالاۋىنان تۇلعاارالىق قارىم-قاتىناس سيپاتى، باسقا ادامدارعا قاتىناسى، ىس-ارەكەت جەتىستىگى، تۇلعانىڭ جان-جاقتى دامۋى تاۋەلدى بولىپ كەلەدى. تۇلعانىڭ ءوزىن دۇرىس باعالاۋى وعان رۋحاني قاناعاتتانۋدى قامتاماسىز ەتەدى.

تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى الەۋمەتتىك قۇندىلىقتارمەن بايلانىستى بولىپ كەلەدى جانە «مەن» بەينەسىنىڭ كەز كەلگەن ەلەمەنتتەرى تىكەلەي ەتنومادەني قورشاعان ورتانىڭ، تۇلعا دامىپ وتىرعان ەتنوستىق كەڭىستىكتىڭ اسەرىمەن قالىپتاسادى. تۇلعا قۇرىلىمىنداعى ەتنوستىق قۇرامداس بولىكتى ەلەپەسكەرمەۋ ەتنوستىق داستۇرلەردىڭ، قۇندىلىقتاردىڭ تەگىستەلۋىنە سەبەپكەر بولادى، بۇل ادامنىڭ ءمانىن ءتۇسىنۋدى قاراپايىم ەتە تۇسەدى.

---