InfoHub Logo

ايباروۆا شىنار ايبار قىزى
ح. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتى
«شەتەل ءتىلى: ەكى شەتەل ءتىلى» ماماندىعىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى
عىلىمي جەتەكشىسى: ف.ع.ك.، اعا وقىتۋشى نۇرعالييەۆا م.م
اتىراۋ ق.، قازاقستان

اڭداتپا
بۇل ماقالا سويلەۋ داعدىلارى مەن قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەلەرىن جانە وقۋشىلاردىڭ اعىلشىن تىلىندە سويلەۋ داعدىلارىن ۇيرەنۋ كەزىندە كەزدەسەتىن قيىندىقتاردى بولدىرماۋ جانە جەڭۋ جولدارىن قاراستىرۋعا ارنالعان. وقۋشىلاردىڭ قارىم-قاتىناس داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ءادىسى رەتىندە سويلەۋ داعدىلارىن وقىتۋ پروسەسىندە پىكىرتالاستى قولدانۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ وتىر. ماقالادا شەت ءتىلى ساباقتارىندا پىكىرتالاس ءادىسىن قولدانۋ قاجەتتىلىگى انىقتالعان جانە نەگىزدەلگەن.

اننوتاسيا
داننايا ستاتيا پوسۆياششەنا راسسموترەنيۋ پروبلەم فورميروۆانيا رەچيەۆىح ۋمەنيي، ناۆىكوۆ ي سپوسوبوۆ پرەدوتۆراششەنيا ي پرەودولەنيا ترۋدنوستەي، س كوتورىمي ستالكيۆايۋتسيا ۋچاششيەسيا پري يزۋچەنيي ناۆىكوۆ گوۆورەنيا نا انگلييسكوم يازىكە. وسوبوە ۆنيمانيە ۋدەلياەتسيا يسپولزوۆانيۋ ديسكۋسسيي ۆ پروسەسسە وبۋچەنيا رەچيەۆىم ناۆىكام كاك سپوسوبۋ فورميروۆانيا كوممۋنيكاتيۆنىح ناۆىكوۆ ۋچاششيحسيا. ۆ ستاتە ۆىياۆلەنا ي وبوسنوۆانا نەوبحوديموست يسپولزوۆانيا ديسكۋسسيوننوگو مەتودا نا ۋروكاح ينوستراننوگو يازىكا.

Annotation
This article is devoted to the problems of the formation of speech skills and ways to prevent and overcome the difficulties that students face when learning English speaking skills. Special attention is paid to the use of discussion in the process of teaching speech skills as a way to form students ' communication skills. The article identifies and justifies the need to use the discussion method in foreign language lessons.

كوپتەگەن عالىمدار قازىرگى زامانعى مۇعالىمدەردىڭ ءوز وقۋشىلارىنا بەرگىسى كەلەتىن باستى شەبەرلىگى شەت تىلىندە سويلەۋ قابىلەتى ەكەنىنە سەنىمدى. بۇل شىندىق، ويتكەنى قازىرگى الەمدە گرامماتيكانى، ەرەجەلەردى ءبىلۋ، وقي جانە جازا ءبىلۋ جەتكىلىكسىز. سونداي-اق، ءوز ويلارىڭىزدى اعىلشىن تىلىندە ناقتى جانە ايقىن جەتكىزە ءبىلۋ ماڭىزدى.

شەت تىلىندە پىكىرتالاس جۇرگىزۋدى ۇيرەتۋدە تىڭدالىم وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. تىڭدالىم وقۋشىنىڭ شەت تىلىندە جاڭا ءسوز تىركەستەرىن، تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىن، فرازەولوگيزمدەر مەن كليشەلەردى ەستە ساقتاۋعا كومەكتەسەدى، ءارى قاراي بولاشاقتا پىكىرتالاس قۇراستىرۋدىنا ەش قيىندىقسىز ەڭسەرۋىنە بولادى.

قازىرگى ۋاقىتتا وقۋشىلاردىڭ اعىلشىن تىلىندە ويىن جەتكىزۋدە قورقۋىنىڭ 4 سەبەبى بار ەكەنىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى:

1. ءمۇعالىم تاراپىنان سىن - ەسكەرتۋلەر. ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءمىنسىز سويلەۋ ماقساتىندا  قاتەلىگى ءۇشىن سىناي باستاۋىنان ۇرەيلەنۋ؛
2. بەلگىلى ءبىر تاقىرىپ بويىنشا وي-ساناسىناڭ جەتكىلىكسىز بولۋ قۇبىلىسى، ياعني ايتار ەشتەڭە بولماعان كەزدە وقۋشىلار تالقىلانعان تاقىرىپتى ناشار باعدارلاي الادى، سونىڭ سالدارىنان ول تۋرالى پىكىرلەر ايتۋدان ءوزىن الشاق ۇستاۋ؛
3. انا ءتىلى. اعىلشىن تىلىندە سوزدىك قورىنىڭ ازدىعىنا بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ ساباق بارىسىندا كوبىنە اعىلشىن تىلىنەن انا تىلىنە تەز اۋىسۋى؛
4. وقۋشىلاردىڭ دايىندىق دەڭگەيى ءار ءتۇرلى. ۇلكەن توپقا ساباق بەرۋ كەزىندە ءمۇعالىم جاقسى سويلەيتىن جانە ءوز ويىن اشىق ايتۋعا قورىقپايتىن وقۋشىلاردى كەرى بايلانىس كەزىندە كوبىرەك ماقتاسا، ۇنەمى ءۇنسىز جۇرەتىن وقۋشىلاردى ەلەي بەرمەيدى. سوڭعى ساناتتاعى وقۋشىلار ءۇشىن بەيىمدەلۋگە جانە سويلەۋدى باستاۋعا كوپ ۋاقىت قاجەت.
5. تىڭدالىم ءبىزدىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىمىزگە دە بايلانىستى.  بيولوگيا عىلىمىندا ادامداردىڭ ەستە ساقتاۋىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى كەلتىرىلگەنى ايقىن. ولاردىڭ جىكتەلۋى زەرتتەۋ تاقىرىبىنا دا تىعىز بايلانىستى. ارينە، ءبىز ەستە ساقتاۋدىڭ ءار ءتيپىنىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن بىلەمىز جانە ونىڭ ءار تۇرىنە سيپاتتاما بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. ەڭ باستىسى - ەستە ساقتاۋدىڭ ءار ءتۇرى تىڭدالىمدى ۇيرەتۋدە ۇلكەن ءرول اتقارادى. ەگەر ەستە ساقتاۋ بولماسا، تىڭدالىمنىڭ ماعىناسى بولمايدى، ويتكەنى ادام جاڭا ەستىگەننىڭ ءبارىن ۇمىتىپ كەتەدى [1].

ءبىز كۇن سايىن تىڭدالىم پروسەسىمەن بەتپە-بەت كەزدەسەمىز: ءبىز اعىلشىن تىلىندە مۋزىكا تىڭدايمىز، مەزگىل-مەزگىل اعىلشىن تىلىندە قىسقا حرونومەتراجدى فيليدەردى كورەمىز نەمەسە سۋبتيترلەردى قوسامىز. ەگەر ەشتەڭە ەستىلمەسە، ءبىز الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاڭالىقتار وقيمىز، كەيدە اعىلشىن تىلىندە، فيلمدەر مەن تەلەحيكايالاردى كورەمىز . اعىلشىن ءتىلدى كلۋبتارعا بارىپ، وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن وي الماسىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردە نەمەسە Skype-تا ەركىن سويلەسەمىز.

ءومىر تولقىنى وسىلايشا داميدى، ءبىز اعىلشىن ءتىلىن بىلۋگە نەمەسە بىلمەۋگە تاۋەلدى بولا تۇسەمىز. قازىرگى ۋاقىتتا اعىلشىن ءتىلىن بىلۋگە سۇرانىسقا يە ماماندىقتار مەن كاسىپتەردىڭ سانى وتە كوپ. بوس جۇمىس ورىندارى بار ۇيىمدار بار، ولاردا ۇمىتكەردىڭ اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋى بارلىق تالاپتاردىڭ تىزىمىنەن ءبىرىنشى ءنومىر بولادى. ساپالى، ءتيىمدى جانە ناتيجەلى ىنتىماقتاستىق ءۇشىن ورتا دەڭگەيدەگى جانە اعا مەنەدجەرلەردىڭ ءوز دەڭگەيىندە اعىلشىن تىلىندە قالاي سويلەسۋ كەرەكتىگىن ءبىلۋى قاجەت، سونىمەن قاتار كومپانيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كوپشىلىگى نەمەسە بارلىعى دا قاجەت. قازىرگى ۋاقىتتا ءوز تىلىمىزدە قاراپايىم قارىم-قاتىناس جاساۋ ءۇشىن اعىلشىن تىلىندەگى سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىن قولدانۋ ءۇردىسى بايقالادى.

اعىلشىن ءتىلىنىڭ ءاربىر وقۋلىعىندا تىڭدالىم ءبولىمىن دامىتۋ ءۇشىن تاڭداۋلى مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلعان. بۇل تەندەنسيا باسقا تىلدە سويلەيتىن ادامنىڭ اعىلشىنشا سويلەۋگە كوبىرەك ۇيرەنۋى ءۇشىن ورىن الادى، اسىرەسە ەگەر جاتتىعۋ شەتەلدىك مادەنيەتتىڭ ورتاسىندا وتكىزىلمەگەن جاعدايدا. مىسالى، ەگەر وقۋشى قازاقتىلدىگە قاراعاندا اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىن ەلدە ءومىر سۇرگەن بولسا، اقپاراتتى تىڭداۋ ساپاسى الدەقايدا ءتيىمدى بولادى. بۇل ءقازىردىڭ وزىندە عىلىمي دالەلدەنگەن فاكت. ادام وزىنە بەيمالىم جاعدايدا ورنالاسقان جاعداي كەزىندە ونىڭ سول قورشاعان ورتاعا بەيىمدەلۋدەن باسقا امالى قالمايدى. ءتىلدى بىلمەي، ەگەر ادام، اسىرەسە ورتا مەكتەپ وقۋشىسى، شەتەلدە جۇرسە، ول قاراپايىم قاجەتتىلىكتەردى: تاماق پەن كيىم ساتىپ الۋدان باستاپ، قارىم-قاتىناستىڭ قاراپايىم قاجەتتىلىگىنە دەيىن قامتاماسىز ەتە المايدى. مۇنداي جاعدايدا ادامعا اقپاراتتى «لەزدە» سىڭىرۋدەن باسقا تاڭداۋ قالمايدى، سوندىقتان ادامدار ونى ۇنەمى ەستىگەن نەمەسە كەز-كەلگەن جاعدايدا باسقا ادامدارمەن قارىم-قاتىناستا انا ءتىلىن قولدانباسا، اعىلشىن ءتىلىن تەزىرەك ۇيرەنەدى دەگەن بولجام بار [2].

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرى رەتىندە بىرنەشە ۇسىنىستاردى تاڭداۋعا بولادى: اعىلشىن ءتىلى ساباقتارىندا وقۋشىلارمەن انا تىلىندە سويلەسۋدى مينيمۋمعا دەيىن تومەندەتىڭىز، ويتكەنى بۇل ءبىلىم الۋشىلار ءۇشىن وتە دەموتيۆاسيالىق ءسات بولىپ تابىلادى. وقۋشىنىڭ ساناسىندا بىردە-بىر ءسوز اعىلشىن تىلىندە جەتكىلىكسىز بولسا، ءوز ويىن ايتۋدا انا ءتىلدى قولدانۋعا اۋىستىرۋعا بولادى دەگەن تۇجىرىم وتە قاتە بولىپ تابىلادى. وقىتۋدىڭ وسى ءتاسىلىنىڭ ورنىنا وقۋشىلاردى ساباقتا ۇنەمى تەك اعىلشىن تىلىندە سويلەۋگە شاقىرىپ وتىرۋ ماڭىزدى، ال ەگەر وقۋشى بەلگىلى ءبىر ءسوزدى بىلمەسە، وندا وعان وسى ءسوزدىڭ ءسينونيمىن ىزدەۋگە نەمەسە سول ءسوز تىركەسىنە سايكەس قىسقاشا انىقتما جايلى اعىلشىن تىلىندە ويىن بىلدىرگەنى ءتيىمدى. بۇل ءادىس ءتيىمدى، بىرىنشىدەن، وقۋشىلاردى سوزدىك قورىن تولىقتىرۋعا دەگەن ۇمتىلىس پايدا بولادى، ەكىنشىدەن، بۇل وقۋشىلارعا تەزىرەك تۇسىندىرۋگە، شەت تىلىندەگى ءوز پوزيسياسىن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ۇشىنشىدەن، بۇل باسقالارعا جاقسى تاجىريبە بولادى. سىنىپتاعى وقۋشىلار ءۇشىن جاڭا سوزدەردى ەستىپ، داپتەرگە جازىپ، سودان كەيىن جاتتاي الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى.

ەكىنشى ءتيىمدى ءادىس - مەكتەپتەردەگى شەت ءتىلى ساباقتارىنىڭ سانىن كوبەيتۋ. بۇل ساعات سانىمەن جانە ناتيجەسىندە سويلەۋدىڭ قازىرگى ساعات سانىمەن سالىستىرعاندا كوبەيۋى ءۇشىن دە قاجەتتى پروسەسس. ءتىلدى مەڭگەرۋدىڭ جەتكىلىكتى جوعارى دەڭگەيىنە جەتۋ ءۇشىن وقۋشىلار ونى ۇزدىكسىز، كۇن سايىن وقىپ ۇيرەنۋى وتە ءتيىمدى. وكىنىشكە وراي، بۇعان شىنايى ومىردە قول جەتكىزۋ وڭاي ەمەس، ويتكەنى ورتا مەكتەپتەردە شەت تىلىنەن باسقا، جالپى وقۋ پاندەرى دە بار. ءبىر ءپاندى الىپ تاستاپ، ونىڭ ورنىنا قوسىمشا ءبىر ساعات اعىلشىن ءتىلىن قويۋ مۇمكىن ەمەس [3].

ارينە، اعىلشىن تىلىندەگى ماتىندەردى تىڭداۋ ادىستەمەسى دە وتە ماڭىزدى. بريتاندىق اعىلشىنداردىڭ انا تىلىندە سويلەيتىندەردى عانا ەمەس، باسقا اكسەنتتەردى دە تىڭداۋ قاجەت جانە مۇمكىن ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل وقۋشىنىڭ ەكپىندى  ءتۇسىنۋى جانە سۇراقتارعا ەش قيىندىقسىز جاۋاپ بەرە الۋى ءۇشىن ماڭىزدى. وكىنىشكە وراي، بۇل ءادىس كوبىنە شەت تىلدەرى وقىتۋ فاكۋلتەتتەرىندەگى ۋنيۆەرسيتەتتەردە نەمەسە شەت ءتىلىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن مەكتەپتەردە باسىم بولادى.

سونىمەن، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ جوعارىدا اتالعان بارلىق ادىستەرى، قانداي-دا ءبىر جولمەن، وقۋشىنى شەت تىلىندە جوعارى دەڭگەيدەگى تىلدىك كەدەرگىسىز قارىم-قاتىناس جاساۋعا ۇيرەتۋمەن بايلانىستىرادى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. پاسسوۆ، ە. ي. ۋروك ينوستراننوگو يازىكا ۆ سرەدنەي شكولە [تەكست] / ە.ي. پاسسوۆ. -م.: پروسۆەششەنيە، 2016. -223 س.
2. گورديەنكو، ن. پ.يسپولزوۆانيە  ديسكۋسسيي  كاك  مەتودا  فورميروۆانيا كوممۋنيكاتيۆنىح     ناۆىكوۆ     ناستارشەي     ستۋپەني     وبۋچەنيا ينوستراننومۋ  يازىكۋ  ۆ  سرەدنەي  وبششەوبرازوۆاتەلنوي  شكولە  [تەكست]  / ن.پ. گورديەنكو // مولودوي ۋچەنىي. -2015. -No 8. –1114c.
3. زارەسكايا، ە. ن.ريتوريكا:  تەوريا  ي  پراكتيكا  رەچيەۆوي  كوممۋنيكاسيي [تەكست] / ە.ن. زارەسكايا. -م.: دەلو، 2015. -480 س.

---