InfoHub Logo

پوەزيا - ولەڭ جولدارىنان قوسىلىپ، ماعىنا مەن اسەر قالدىرۋ ارقىلى ەرەكشەلەنەدى. پوەزيا ينتوناسياسى مۋزىكالىق رەڭككە يە. پوەزيا ىرعاعى سينتاكسيسكە باعىنبايتىن، ءبىراق مەتردىڭ كومەگىمەن سينتاكسيستىك قۇرىلىمدارعا اسەر ەتەتىن ريتممەن انىقتالادى، بۇل تۇستا پوەتيكالىق ءماتىننىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە ءسوز قوزعالعالى وتىرمىز. 

پوەتيكالىق ءماتىندى قۇراستىرۋ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ماعىنانى قالىپتاستىرۋدا مەحانيزم تولىعىمەن وزگەرەدى. ءماتىننىڭ ءار ەلەمەنتى بىر-بىرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسىپ، قوسىمشا ءمان كورسەتەدى. پوەتيكالىق كونتەكست ءار ءسوزدىڭ پوليسەمياسىن ارتتىرادى، ناتيجەسىندە ءسوز قوسىمشا سەمانتيكالىق رەڭكتەرگە يە بولادى. سوندىقتان، پوەتيكالىق اۋدارما ماسەلەسىن قاراستىرماس بۇرىن، پوەتيكالىق ءماتىننىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءبولىپ كورسەتەيىك.

گ. بەلينسكيي ايتۋىنشا، ونەردىڭ كەز-كەلگەن ءتۇرى ءوز قىزمەتىندەگى ماتەريالدارمەن شەكتەلەدى. پوەزيا - ەركىن، دىبىستىق، كارتينالىق، ناقتى ويعا قۇرىلعان ءسوز كورىنىسى. سوندىقتان، پوەزيادا باسقا ونەردىڭ بارلىق ەلەمەنتتەرى بار دەپ، پوەزيا ونەرىنىڭ شەكسىزدىگىن ايتقان ەكەن. [1، 86-بەت].

اۋدارماشى ءتۇپنۇسقانىڭ مازمۇنىن، ءپىشىنىن سارالاپ بىلۋمەن بىرگە ونىڭ تۋۋىنا نەگىز بولعان ءومىر قۇبىلىستارىنىڭ سيپاتىن دا جەتە تانۋى قاجەت. اقىنعا، اقىننىڭ بەلگىلى ولەڭىنىڭ تۋۋىنا نەگىز بولعان ءومىر قۇبىلىستارىنىڭ توبىن تانىپ، تارازىلاي وتىرىپ، اقىننىڭ ويلاۋ، سەزىنۋ دارالىعىن، ونىڭ شىعارماشىلىق تۇرعىسى مەن نىساناسىن تۇسىنگەندە عانا اۋدارماشىنىڭ ەڭبەگى شىعارماشىلىق دارەجەگە كوتەرىلىپ، پوەتيكالىق قاسيەت يەلەنە الادى. ءتۇپنۇسقانىڭ مازمۇنىن، تاقىرىبى مەن يدەياسىن ءدال جەتكىزۋدىڭ بىردەن-بىر قۇرالى ءتىل ەكەنى تۇسىنىكتى. ءپىشىندى تۇزەتىن قۇرال دا سول. سوندىقتان بەلگىلى مازمۇندى، ونىڭ كەيبىر نازىك قىرلارىن جەتكىزۋدىڭ پوەتيكالىق تاسىلدەرى مەن قۇرالدارى ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمەن سيپاتتالعانىنا قاراماستان، قىزمەتىن نەعۇرلىم دۇرىس، تولىق جەتكىزەتىن تىلدىك قۇرالداردى اۋدارمادا ءتىلدىڭ بەلگىلى زاڭدىلىقتارىنا سايكەس باسقا تيپتەگى قۇرالدارمەن الماستىرۋىنا تۋرا كەلەدى. ايتسە دە ولەڭ ءسوزدى اۋدارۋ تاجىريبەسىندە ءتۇپنۇسقانىڭ مازمۇنى مەن ءپىشىنىن مەيلىنشە ءدال ساقتاۋ، وزگە تىلدە ءدال ءارى كوركەم جەتكىزۋ اۋدارماشىدان نەشە الۋان تاسىلدەردى پايدالانۋدى تالاپ ەتەدى. ءتۇپنۇسقاداعى وزگە تىلدەن تىكەلەي اۋدارىلمايتىن تىلدىك بەينەلەۋ قۇرالدارىنا ساي بالامانى وزگە ءتىلدىڭ قورىنان تابۋ، سول ارقىلى ءتۇپنۇسقانىڭ تابيعاتىن وزگە تىلدە ورنەكتى تۇردە تانىتۋدىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرى اباي ولەندەرىنىڭ ورىس تىلىندەگى اۋدارمالارىنان دا بايقالادى. ولاردا مازمۇن مەن ءپىشىننىڭ ساقتالۋى دا، تىلدىك بەينەلەۋ قۇرالدارىنىڭ بەرىلۋى دە ءتۇرلى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلعان. سولاردىڭ كوپشىلىگىندە قازاق اقىنىنىڭ ويى مەن ويلاۋ دارالىعى، اقىندىق تۇرعىسى، «ءىشى التىن، سىرتى كۇمىس ءسوز جاقسىسىن كەلىستىرگەن» شەبەرلىگى ءتۇپنۇسقاداعى دەڭگەيگە كوتەرىلە الماي جاتادى. اباي ولەڭدەرى ورىس تىلىنە ءوز دارەجەسىندە اۋدارىلىپ بولدى دەسەك، قاتەلەسكەن بولار ەدىك. اباي ولەڭدەرى ورىس تىلىنە مۇلدە ساپاسىز اۋدارىلدى دەۋدىڭ دە رەتى كەلمەيدى. سوندىقتان اباي ولەڭدەرىنىڭ ورىس تىلىنە اۋدارىلۋى ماسەلەسى ناقتى دا زاتتى تالداۋدى، دەرەككە نەگىزدەلگەن تياناقتى تۇجىرىمدى تالاپ ەتەدى. ابايدىڭ ولەڭدەرى جانرلىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي تۇرلىشە كوركەمدىك بەينەلەۋ قۇرالدارىنىڭ قىزمەتىمەن ەرەكشەلەنەدى. قايسى ءبىر جانرداعى ولەڭدەر توبىندا كوركەمدىك بەينەلەۋ قۇرالدارى كۇردەلى، ۇلتتىق رەڭى باي بولىپ كەلسە، ەندى ءبىر جانرلىق توپتاعى ولەڭدەردىڭ ءتىلى قاراپايىم، ناقتى.
العاشقى جانرلىق توپتاعى ولەڭدەردى باسقا تىلگە اۋدارۋ اۋدارماشىدان ۇلكەن ەڭبەكتى، كوپ ىزدەنىستى تالاپ ەتسە، كەيىنگى توپتاعى ولەڭدەردى اۋدارۋ ەداۋىر جەڭىل. الايدا اۋدارماشىلىق شەبەرلىگى كەمەل اۋدارماشىلار ءۇشىن دە ابايدىڭ ولەڭدەرىن اۋدارۋ، ابايمەن اقىندىق جارىستىرا وتىرىپ اۋدارۋ وڭاي ەمەس. بۇعان اباي ولەڭدەرىنىڭ اۋدارمالارى تولىق نەگىز بولا الادى.

اقىننىڭ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭى كولەمدى بولعانمەن، كوركەمدىك بەينەلەۋ قۇرالدارىنىڭ مولدىعى جانە كۇردەلىلىگى جاعىنان اۋدارماشى ءۇشىن اسا كوپ قيىندىق كەلتىرمەيتىندەي كورىنەدى. شىندىعىندا ولاي ەمەس، اۋدارماشىلار بۇل ولەڭدى قينالا اۋدارعانداي اسەر تۋادى. م.پەتروۆىح، ءا.قودار اۋدارمالارىندا «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ءتۇرلى ءتۇرعىدان، ءتۇرلى دەڭگەيدە بايىمدالعان، اۋدارمالاردىڭ كوركەمدىك ەستەتيكالىق دارەجەلەرى دە تۇرلىشە بولىپ شىققان.

قازۇۋ، اباي عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى

داۋتوۆا بيبىگۇل

قىرعىزبايەۆا ايگەرىم

---