InfoHub Logo

ابىلاي حاننىڭ زامانىندا قازاق جۇرتىنان شىكقان باتىرلار: قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، قازداۋىستى قازىبەك. شاقشاق ۇلى جانىبەك، كوكجارلى كوكجال باراق، شانىشقىلى بەردىقوجا، سىرىم مالايسارى، بالتاكەرەي تۇرسىنباي، تاراقتى بايقوزى، التىكە جيدەباي، ۋاق بايان ت.ب. بولعان ەكەن. بۇل باتىرلاردىڭ ءبارى دە جالعىز ءجۇرىپ قالماقتىڭ قامالىن بۇزعان باتىرلار. قازاقتا باتىردا قاراكەرەي قابانبايدان اسقان باتىر جوق، ءۇيسىن تولە بيدەن اسقان بي جوق. بۇل ەكەۋى دە ابىلاي زامانىندا قارتتىق جەڭىپ تۇعىردان تۇسكەن كىسىلەر.

ارعىندا التىكە دوس باتىر دەگەن باتىر بولىپتى. كەزىندە جاۋعا قارسى سوعىستا كوپ ەرلىك كورسەتىپ، داڭقى شىققان ادام ەكەن. ءبىر جولعى سوعىستا سەگىز جاسار بالاسى قوجانازار مەن ەكەۋى قاپىلىستا قالماقتىڭ قولىنا ءتۇسىپ قالادى. ءبىر كۇنى قالماقتار اقىلداسىپ: «ءبىرىڭدى ولجاعا الىپ قالىپ، ءبىرىڭدى ەلگە قايتارامىز، قايسىڭ قالاسىندار، اكەلى-بالالى ەكەۋىڭ اقىلداسىڭدار!» — دەيدى.

— جانىم، اكەتاي-اي، — دەيدى سوندا سەگىز جاسار قوجانازار، — كوك لاعىڭ بولايىن، اكە! مەنى وسىندا قالدىرىپ، تەزدەپ ەل-جۇرتتى تاۋىپ الىڭىز!

سوندا دوس باتىر:

— بالام، قالماق شالعا ءزارۋ ەمەس. جاس ۇلانعا ءزارۋ، بىرەۋى بالا قىپ، وزىنە قوسىپ الادى. جۇدىرىقتاي سەنى جاۋ قولىنا تاستاپ كەتۋ مەن ءۇشىن ۇيات. سەن ەلگە امان بارساڭ، دوس ولگەن جوق ەكەن، مىنە، ءتىرى كەلدى دەپ قۋانادى. قاتىن الاسىڭ، بالالى بولاسىڭ، سەنەن تۋعان بالالاردىڭ ءبىرى كۇندەردىڭ كۇنىندە مەنىڭ كەگىمدى الاتىن بولادى، — دەپ باتاسىن بەرىپ، بالانى ەلگە قايتارىپ، ءوزى سوندا قالادى.

ايتقانداي قوجانازار ەلىنە كەلگەن سوڭ قاتىن الادى. بالالى بولادى، بالاسىنىڭ اتىن جيدەباي قويادى. سول جيدەباي جەتى-سەگىزدەن اسقان كەزدە دوس باتىردىڭ قارا شاڭىراعىندا وتىرعان ءىنىسى ءالمۇرات بايدىڭ ۇيىنە قاراكەرەي قابانباي باتىر كەلىپ قونادى. مۇنى قۇلاعى شالعان جيدەباي:

— بارسام-اۋ، كورسەم-اۋ، باتاسىن السام-اۋ! — دەپ ءتۇن بويى كوز ىلمەي شىعادى. تاڭعا جۋىق كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، باباسى دوس باتىر تۇسىنە كىرىپ ايان بەرەدى: «بالام، الاشقا اتى شىققان قابانباي باتىردان بارىپ باتاسىن الىپ قال!» — دەيدى باباسى. شوشىپ ويانعان، جەيدەشەڭ دالاعا شىقسا، قابانباي باتىر تاڭ بوزىنان جورىققا اتتانىپ جاتىر ەكەن، سولاي قاراي تۇرا جۇگىرەدى. وزىنە قاراي ەلىكتەي ۇشىپ كەلە جاتقان بالانى كورىپ قابانباي توقتاي قالادى.

— اتا، ماعان كەرەگى باتا، باتاڭىزدى بەرىڭىز! — دەيدى بالا ەنتىگىن باسا الماي تۇرىپ.

— جارايسىڭ، بالام، تۇندە تۇسىمدە دوس باتىر ايتىپ ەدى، — دەپ باتاسىن بەرەدى دە، — ءتورت كيەلى الماجايىم بار ەدى، بىرەۋىن ساعان بايلادىم، ال، بالام! — دەپ، قابانباي باتىر ءجۇرىپ كەتەدى.

ەرجەتە كەلە سول جيدەباي «التىكە جيدەباي» باتىر اتانادى. ابىلايدىن قالماققا قارسى جورىعىندا كوپ رەت ەرلىك كورسەتىپ، ءۇش جۇزگە داڭقى كەتەدى. ابىلايدىڭ ءىرى قولباسىلارىنىڭ بىرىنە اينالادى. ءبىر عاجابى، بۇل ادام تۇنگى جورىققا قيىن ەكەن، ايسىز قاراڭعى تۇندە كوڭىلگە العان
جەرىن ءدوپ باسىپ تابادى ەكەن. ءتىپتى تاس قاراڭعى تۇندە بىرەۋ ءبىر نارسەسىن جوعالتسا، جيدەباي باتىردى ىزدەيتىن بولىپتى. سول جوعالعان نارسە جيدەباي باتىردىڭ نايزاسىن شانشىعان جەرىنەن تابىلادى ەكەن. «ال سەن وسىنى قالاي تاباسىڭ؟» دەگەن جانعا جيدەباي سىرىن ايتپايدى ەكەن. مۇنىڭ سىرىن ابىلاي دا ۇعا الماي قايران قالىپ:

— ءاي، وسىنىڭ قىزىل تۇلكىسى بار عوي دەيمىن، — دەپ سەزىكتەنىپ، ءبىر كۇنى الدەبىرەۋدى اڭدۋعا قويىپتى.

بۇل كەزدە بۇلار دالا جورىعىندا ءجۇرىپتى، الگى اڭدۋشى ەپتەپ، ۇيقتاپ جاتقان جيدەباي باتىردىڭ قوينىن اشىپ قاراسا، ءوڭىرىنىڭ استىندا، ءتوسىنىڭ ۇستىندە جاتقان قىزىل تۇلكىنى كورىپتى، تۇلكى جالت قاراعاندا، ۇرەيى ۇشىپ قاشا جونەلىپتى. حانعا كەلىپ، كورگەنىن ايتىپتى. كورگەنى بار بولسىن، سونان ەكى كوزىنە شەل قاپتاپ، سۋ قاراڭعى بولىپ قالىپتى. سويتسە، قابانباي باتىردىڭ: «ءتورت الماجايىمنىڭ ءبىرىن ساعان سىيلادىم» دەگەنى، ول كىسىنىڭ جورىقتا وزىنە كومەك كورسەتىپ، قاۋىپ-قاتەردى الدىن الا سەزدىرىپ، ايسىز قاراڭعىدا جول باستايتىن ءتورت قىزىل تۇلكىسى بولعان ەكەن. سونىڭ ءبىرىن جيدەبايعا بەرگەن ەكەن. جيدەبايدىڭ قاراۋىلشى باتىر اتانۋىندا قابانبايدىڭ سول ءبىر كيەلى باتاسىنىڭ كوپ سەپتىگى تيگەن ەكەن.

---