قاننىڭ قۇرامى مەن قاسيەتتەرى
سىنىپ: 8
ساباقتىڭ تاقىرىبى:§28. قاننىڭ قۇرامى مەن قاسيەتتەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ورگانيزمنىڭ ىشكى سۇيىق ورتاسى قان جانە قان جاسۋشالارى، ولاردىڭ قىزمەتى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى ورگانيزمنىڭ ىشكى سۇيىق ورتالارىمەن تانىستىرىپ، العان بىلىمدەرىن تياناقتاپ، ودان ءارى لابوراتوريالاردا ءوز بەتتەرىمەن جۇمىس جاساۋعا داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا قان اۋرۋلارىنىڭ الدىن – الۋعا، تازالىق ساقتاۋعا، ادامگەرشىلىگى مول ازامات بولۋعا، العىرلىققا ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى يگەرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى:
ءى كىرىسپە
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: - وقۋشىلارمەن امانداسۋ
- سىنىپتىڭ تازالىعىن تەكسەرۋ
- سىنىپتىڭ كەزەكشىلىگىن انىقتاۋ
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
- ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى:
زارداپ شەككەن ادامعا باسقا ادامنىڭ قان بەرۋى ونى ولىمنەن امان الىپ قالادى. ويلانىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرىڭدەر:
ا) نەلىكتەن كوپ قان جوعالتقان ادام قايتىس بولادى؟
ءا) ادام ومىرىڭدەگى قاننىڭ قانداي ماڭىزى بار؟
سۇحباتتاسۋ بارىسىندا قاننىڭ ورگانيزمدەگى ەڭ ماڭىزدى سۇيىقتىق ەكەنى تۋرالى قورىتىندى جاسايمىز. سەبەبى ول ءتۇرلى قىزمەت اتقارادى: وتتەك پەن قورەكتىك زاتتاردى تاسىمالدايدى، ىدىراۋ ونىمدەرىن شىعارادى، ورگانيزم ارەكەتىنىڭ گۋمورالدىق رەتتەلۋىن جۇزەگە اسىرۋعا قاتىسادى.
قان نەدەن تۇرادى؟ وقۋشىلار جاۋاپتارى ارقىلى جاڭا تاقىرىپقا كوشەدى.
ءىى نەگىزگى ءبولىم. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلار جاڭا تاقىرىپ بويىنشا وزدەرى ماقسات قويادى.
جۇپپەن جۇمىس. ءار توپقا ءماتىن بەرىلەدى.
قان – قان پلازماسىنان جانە فورمالى ەلەمەنتتەردەن تۇرادى. فورمالى ەلەمەنتتەرگە – ەريتروسيت، لەيكوسيت، ترومبوسيت (قان پلاستينكاسى ) جاتادى.
قان پلازماسى – قاننىڭ بارلىق 55 – 60 % قۇرايتىن ءتۇسسىز سۇيىقتىق، 90 - 92 % سۋدان، 7 – 8 % ءنارۋىزدان، 2 % گليۋكوزا، ماي، مينەرالدى تۇزداردان تۇرادى.
قان پلازماسىنىڭ ءنارۋىزدارى گلوبۋلين (ورگانيزمدەردى باكتەريالاردان قورعايدى. البۋمين (پلازماداعى سۋ مولشەرىن رەتتەيدى). فيبرونوگەن (قاننىڭ ۇيۋىنا قاتىسادى.)
پلازما – سۋ - 90 - 92%
- گليۋكوزا – 0، 12%
- ماي – 0، 7 - 0، 8%
- تۇز – 0، 9%
- ءسۇت قىشقىلى
- فەرمەنتتەر، گارموندار
- ءنارۋىز – 7 - 8% - البۋميندەر (4، 5% )
- گلوبۋليندەر (1، 7 - 3، 5%)
- فيبرينوگەندەر (0، 4%)
فيبرينوگەندەر – قاننىڭ ۇيۋىنا قاتىسادى.
- قۇرامىندى فيبرينوگەن ءنارۋىزى بولمايتىن قان پلازماسىن – قاننىڭ سارىسۋى
(سىۆوروتكا) دەيدى.
گليۋكوزا – جاسۋشالار ءۇشىن نەگىزگى قۋات كوزى. پلازمادا گليۋكوزا مولشەرى 0، 04% - دان از بولسا، مي جاسۋشالارى قاتتى قوزىپ، بۇلشىقەتتەر جيىرىلىپ، تىرىسىپ (سۋدوروگي) قالادى.
قان جاسۋشالارى – ەريتروسيتتەر (قاننىڭ قىزىل تۇيىرشىكتتەرى)
- لەيكوسيتتەر (قاننىڭ ءتۇسسىز جاسۋشالارى)
- ترومبوسيتتەر (قان پلاستينكالارى)
قان دانەكەر ۇلپاسىنىڭ سۇيىق ءتۇرى. اعزادا بولاتىن قاننىڭ مولشەرى ادامنىڭ دەنە سالماعىنا بايلانىستى
4، 5 – 5 ل. قاننىڭ قۇرامى – پلازمادان (55%) جانە قان جاسۋشالارىنان (45%) تۇرادى قان پلازماسى – قاننىڭ سارعىشتاۋ ءتۇستى سۇيىق ءبولىمى.
ىدىستا تۇندىرىلعان قاننىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى قوڭىر – قىزىل قاباتى قان جاسۋشالارى.
قاننىڭ قۇرامى - قان پلازماسى جانە قان جاسۋشالارى
• قاننىڭ قۇرامى پلازمادان،
• قىزىل جانە اق جاسۋشالاردان تۇرادى.
• قان جاسۋشالارىنا – ەريتروسيتتەر (قاننىڭ قىزىل ءتۇستى جاسۋشالارى)، لەيكوسيتتەر (قاننىڭ ءتۇسسىز جاسۋشالارى) جانە ترومبوسيتتەر (قان پلاستينكالارى) جاتادى
ەريتروسيت – قاننىڭ قىزىل تۇيىرشىكتەرى. ديامەترى 7 – 10 مكم – گە دەيىنگى ەكى بەتى ويىس ديسك ءتارىزدى. جەتىلگەندەرىندە يادرو بولمايدى. 1 مم ³ قاندا 4، 5 – 5 ملن ەريتروسيت بولادى. ەريتروسيتتە قانعا قىزىل ءتۇس بەرەتىن گەموگلابين بولادى. گەموگلابيننىڭ نەگىزگى قىزمەتى وتتەكپەن كومىرقىشقىل گازىن تاسىمالداۋ. ەريتروسيتتىڭ تىرشىلىك ۇزاقتىعى 120 كۇن. گەموگلابين وتتەگىمەن قوسىلىپ وكسيگەموگلابين تۇزەدى.
گەموگلوبين وتتەكتەن باسقا ءيىس گازىمەن قوسىلىپ، كاربوكسيگەموگلابين تۇزەدى.
قان جاسۋشالارى:
1 – قاننىڭ ەريتروسيت جاسۋشالارى
ادامنىڭ ەريتروسيتتەرىنىڭ ديامەترى 7، 5 مكم، قالىڭدىعى 1 - 2 مكم. قاننىڭ 1 مم3 - دە شامامەن 4، 5 – 5 ملن، جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ 1 مم3 قانىندا 6 - 7 ملن ەريتروسيت بار. 3 ايدان سوڭ ونىڭ مولشەرى ازايىپ، قالىپتى مولشەرگە (5 ملن) كەلەدى. ەريتروسيتتەردىڭ قىزىل ءتۇسى گەموگلوبينگە (لاتىنشا «haءىma» – گەموگلوبيننىڭ قۇرامىندا تەمىر بار ءنارۋىزى جوق بولىگى، «globus» – ءنارۋىزدى بولىگى) بايلانىستى. گەموگلوبين – قاننىڭ قىزىل ءتۇستى پيگمەنتى.
گەموگلوبين قۇرامىندا تەمىر (گەم) جانە ءنارۋىزدىق بولىكتەر (گلوبين) كىرەدى.
- قاننىڭ 1مم كولەمىندە 4، 5 - 5ملن ەريتروسيت بار.
- ولاردىڭ ورتاسى قىسىڭقى تەگەرشىك ءپىشىندى. بۇل ەريتروسيتتەردىڭ بەتىن 1، 5 ەسە ۇلكەيتەدى
جانە گازداردىڭ مول كولەمدە الماسۋىنا بەيىمىرەك كەلەدى.
- ورتاشا تىرشىلىك ۇزاقتىعى 120 كۇن.
- سۇيەكتىڭ قىزىل كەمىگىندە تۇزىلەدى.
- باۋىر مەن كوكباۋىردا جويىلىپ وتىرادى.
- قىزمەتى: وكپەدەن ۇلپالارعا وتتەگىنى، ال ۇلپالاردان وكپەگە كومىرتەگىنى تاسىمالدايدى.
نۆ + و2 = نۆو2 (وكسيگەموگلوبين)
1. قانداعى ەريتروسيتتەر سانىنىڭ كەمۋىنەن، گەموگلوبين مولشەرىنىڭ ازايۋىنان.
2. ادامنان كوپ قان كەتكەن جاعدايدا.
3. ينتوكسيكاسيادا.
4. ۆ12 ءۆيتامينىنىڭ جەتىسپەۋىنەن دە بولادى.
ءماتىندى جۇپپەن تالقىلانادى. سىنىپ ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىر – بىرىنە ءوز ماتىندەرى بويىنشا تۇسىندىرەدى. ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ، تاپسىرمالاردى ورىندايدى.
№1 تاپسىرما. دۇرىس جاۋاپتى تاڭدا
□ پلازما – قاننىڭ ءمولدىر، ءتۇسسىز سۇيىقتىعى؛
□ پلازما قۇرامىندا
58 – 70 % سۋ بار؛
□ پلازما قۇرامىندا
90 – 92 cۋ بار؛
□ پلازما قۇرامىندا 0، 2 – 1، 8 % cۋ بار؛
□ فيبرينوگەنى جوق قان پلازماسى سارىسۋ دەپ اتالادى.
□ پلازما قۇرامىندا
7 – 8% ءنارۋىز بار؛
□ پلازما بارلىق قاننىڭ
55% - ىن قۇرايدى؛
□ پلازما بارلىق قاننىڭ
65% ىن قۇرايدى؛
№2 تاپسىرما. ەريتروسيتتەرگە ءتان قاسيەتتەردى تاڭدا.
1) قىزىل قان جاسۋشالارى؛
2) 1 مم2 قاندا ولاردىڭ 6 – 8 مىڭى بار؛
3) 1 مم2 قاندا ولار 4، 5 – 5 ملن بولادى؛
4) سۇيەك كەمىگىندە تۇزىلەدى؛
6) قىزمەتى – قاندى ۇيىتۋ؛
7) تىرشىلىك ۇزاقتىعى – 120 تاۋلىك؛
8) يادرولىق جاسۋشالار؛
№3 تاپسىرما. ماتىندەگى بەس قاتەنى تاپ، ولاردىڭ استىن سىزىپ، دۇرىس جاۋاپتارىن سايكەس رامكالارعا جاز.
ەريتروسيتتەر – قىزىل قان جاسۋشالارى. ولار وتە كىشكەنتاي. 1مم2 قاندا ولاردىڭ 10 ملن بولادى. بۇل – ءوز بەتتەرىنشە قوزعالا المايتىن، شار پىشىندەس جاسۋشالار. جاسۋشالاردىڭ ىشىندە ءنارۋىز بەن مىستىڭ قوسىندىسى - گەموگلوبين بار. ەريتروسيتتەر كوكباۋىردا ءتۇزىلىپ، سۇيەك كەمىگىندە بۇزىلادى. ولاردىڭ نەگىزگى قىزمەتى - ءنارلى زاتتاردى تاسىمالداۋ.
پروبلەمالىق سۇراق
تۇرمىستىق گاز بەن پەشتەگى وتىن تولىق جانباعان كەزدە تۇزىلگەن ءيىس گازى گەموگلوبينمەن بەرىك حيميالىق قوسىلىس تۇزەدى. وسى گازبەن ۇزاق ۋاقىت تىنىس العاندا، ادام نەلىكتەن ءولىپ كەتەدى؟
قورىتىندى: تەست جۇمىسى
1. قان جاسۋشالارىن ەڭ العاش كورگەن جانە «قان شارلارى» دەگەن اتاۋدى بەرگەن عالىم؟ (ا. ليەۆەنگۋك)
2. پلازما دەگەن نە؟ (قاننىڭ سۇيىق بولىگى)
3. گەموگلابين دەگەن نە؟ (قاننىڭ قىزىل پيگمەنتى)
4. قان اينالىم مەن قان جۇيەسىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى قالاي اتالادى؟ (گەموتولوگيا)
5. ورگانيزمنىڭ ىشكى ورتاسىنا نە جاتادى؟ (قان، ۇلپا سۇيىقتىعى، ليمفا )
6. قاننىڭ 1 مم³قانشا ەريتروسيت بولادى؟ ( 4، 5 – 5 ملن)
IV ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ كەزەڭى: §28. وقۋ، 105 بەتتەگى كەستە تولتىرۋ
V باعالاۋ. وقۋشىلار وقۋ پاراقتارىنىڭ ۇپاي سانىمەن باعالانادى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى:§28. قاننىڭ قۇرامى مەن قاسيەتتەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ورگانيزمنىڭ ىشكى سۇيىق ورتاسى قان جانە قان جاسۋشالارى، ولاردىڭ قىزمەتى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى ورگانيزمنىڭ ىشكى سۇيىق ورتالارىمەن تانىستىرىپ، العان بىلىمدەرىن تياناقتاپ، ودان ءارى لابوراتوريالاردا ءوز بەتتەرىمەن جۇمىس جاساۋعا داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا قان اۋرۋلارىنىڭ الدىن – الۋعا، تازالىق ساقتاۋعا، ادامگەرشىلىگى مول ازامات بولۋعا، العىرلىققا ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى يگەرۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى:
ءى كىرىسپە
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: - وقۋشىلارمەن امانداسۋ
- سىنىپتىڭ تازالىعىن تەكسەرۋ
- سىنىپتىڭ كەزەكشىلىگىن انىقتاۋ
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
- ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى:
زارداپ شەككەن ادامعا باسقا ادامنىڭ قان بەرۋى ونى ولىمنەن امان الىپ قالادى. ويلانىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرىڭدەر:
ا) نەلىكتەن كوپ قان جوعالتقان ادام قايتىس بولادى؟
ءا) ادام ومىرىڭدەگى قاننىڭ قانداي ماڭىزى بار؟
سۇحباتتاسۋ بارىسىندا قاننىڭ ورگانيزمدەگى ەڭ ماڭىزدى سۇيىقتىق ەكەنى تۋرالى قورىتىندى جاسايمىز. سەبەبى ول ءتۇرلى قىزمەت اتقارادى: وتتەك پەن قورەكتىك زاتتاردى تاسىمالدايدى، ىدىراۋ ونىمدەرىن شىعارادى، ورگانيزم ارەكەتىنىڭ گۋمورالدىق رەتتەلۋىن جۇزەگە اسىرۋعا قاتىسادى.
قان نەدەن تۇرادى؟ وقۋشىلار جاۋاپتارى ارقىلى جاڭا تاقىرىپقا كوشەدى.
ءىى نەگىزگى ءبولىم. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلار جاڭا تاقىرىپ بويىنشا وزدەرى ماقسات قويادى.
جۇپپەن جۇمىس. ءار توپقا ءماتىن بەرىلەدى.
قان – قان پلازماسىنان جانە فورمالى ەلەمەنتتەردەن تۇرادى. فورمالى ەلەمەنتتەرگە – ەريتروسيت، لەيكوسيت، ترومبوسيت (قان پلاستينكاسى ) جاتادى.
قان پلازماسى – قاننىڭ بارلىق 55 – 60 % قۇرايتىن ءتۇسسىز سۇيىقتىق، 90 - 92 % سۋدان، 7 – 8 % ءنارۋىزدان، 2 % گليۋكوزا، ماي، مينەرالدى تۇزداردان تۇرادى.
قان پلازماسىنىڭ ءنارۋىزدارى گلوبۋلين (ورگانيزمدەردى باكتەريالاردان قورعايدى. البۋمين (پلازماداعى سۋ مولشەرىن رەتتەيدى). فيبرونوگەن (قاننىڭ ۇيۋىنا قاتىسادى.)
پلازما – سۋ - 90 - 92%
- گليۋكوزا – 0، 12%
- ماي – 0، 7 - 0، 8%
- تۇز – 0، 9%
- ءسۇت قىشقىلى
- فەرمەنتتەر، گارموندار
- ءنارۋىز – 7 - 8% - البۋميندەر (4، 5% )
- گلوبۋليندەر (1، 7 - 3، 5%)
- فيبرينوگەندەر (0، 4%)
فيبرينوگەندەر – قاننىڭ ۇيۋىنا قاتىسادى.
- قۇرامىندى فيبرينوگەن ءنارۋىزى بولمايتىن قان پلازماسىن – قاننىڭ سارىسۋى
(سىۆوروتكا) دەيدى.
گليۋكوزا – جاسۋشالار ءۇشىن نەگىزگى قۋات كوزى. پلازمادا گليۋكوزا مولشەرى 0، 04% - دان از بولسا، مي جاسۋشالارى قاتتى قوزىپ، بۇلشىقەتتەر جيىرىلىپ، تىرىسىپ (سۋدوروگي) قالادى.
قان جاسۋشالارى – ەريتروسيتتەر (قاننىڭ قىزىل تۇيىرشىكتتەرى)
- لەيكوسيتتەر (قاننىڭ ءتۇسسىز جاسۋشالارى)
- ترومبوسيتتەر (قان پلاستينكالارى)
قان دانەكەر ۇلپاسىنىڭ سۇيىق ءتۇرى. اعزادا بولاتىن قاننىڭ مولشەرى ادامنىڭ دەنە سالماعىنا بايلانىستى
4، 5 – 5 ل. قاننىڭ قۇرامى – پلازمادان (55%) جانە قان جاسۋشالارىنان (45%) تۇرادى قان پلازماسى – قاننىڭ سارعىشتاۋ ءتۇستى سۇيىق ءبولىمى.
ىدىستا تۇندىرىلعان قاننىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى قوڭىر – قىزىل قاباتى قان جاسۋشالارى.
قاننىڭ قۇرامى - قان پلازماسى جانە قان جاسۋشالارى
• قاننىڭ قۇرامى پلازمادان،
• قىزىل جانە اق جاسۋشالاردان تۇرادى.
• قان جاسۋشالارىنا – ەريتروسيتتەر (قاننىڭ قىزىل ءتۇستى جاسۋشالارى)، لەيكوسيتتەر (قاننىڭ ءتۇسسىز جاسۋشالارى) جانە ترومبوسيتتەر (قان پلاستينكالارى) جاتادى
ەريتروسيت – قاننىڭ قىزىل تۇيىرشىكتەرى. ديامەترى 7 – 10 مكم – گە دەيىنگى ەكى بەتى ويىس ديسك ءتارىزدى. جەتىلگەندەرىندە يادرو بولمايدى. 1 مم ³ قاندا 4، 5 – 5 ملن ەريتروسيت بولادى. ەريتروسيتتە قانعا قىزىل ءتۇس بەرەتىن گەموگلابين بولادى. گەموگلابيننىڭ نەگىزگى قىزمەتى وتتەكپەن كومىرقىشقىل گازىن تاسىمالداۋ. ەريتروسيتتىڭ تىرشىلىك ۇزاقتىعى 120 كۇن. گەموگلابين وتتەگىمەن قوسىلىپ وكسيگەموگلابين تۇزەدى.
گەموگلوبين وتتەكتەن باسقا ءيىس گازىمەن قوسىلىپ، كاربوكسيگەموگلابين تۇزەدى.
قان جاسۋشالارى:
1 – قاننىڭ ەريتروسيت جاسۋشالارى
ادامنىڭ ەريتروسيتتەرىنىڭ ديامەترى 7، 5 مكم، قالىڭدىعى 1 - 2 مكم. قاننىڭ 1 مم3 - دە شامامەن 4، 5 – 5 ملن، جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ 1 مم3 قانىندا 6 - 7 ملن ەريتروسيت بار. 3 ايدان سوڭ ونىڭ مولشەرى ازايىپ، قالىپتى مولشەرگە (5 ملن) كەلەدى. ەريتروسيتتەردىڭ قىزىل ءتۇسى گەموگلوبينگە (لاتىنشا «haءىma» – گەموگلوبيننىڭ قۇرامىندا تەمىر بار ءنارۋىزى جوق بولىگى، «globus» – ءنارۋىزدى بولىگى) بايلانىستى. گەموگلوبين – قاننىڭ قىزىل ءتۇستى پيگمەنتى.
گەموگلوبين قۇرامىندا تەمىر (گەم) جانە ءنارۋىزدىق بولىكتەر (گلوبين) كىرەدى.
- قاننىڭ 1مم كولەمىندە 4، 5 - 5ملن ەريتروسيت بار.
- ولاردىڭ ورتاسى قىسىڭقى تەگەرشىك ءپىشىندى. بۇل ەريتروسيتتەردىڭ بەتىن 1، 5 ەسە ۇلكەيتەدى
جانە گازداردىڭ مول كولەمدە الماسۋىنا بەيىمىرەك كەلەدى.
- ورتاشا تىرشىلىك ۇزاقتىعى 120 كۇن.
- سۇيەكتىڭ قىزىل كەمىگىندە تۇزىلەدى.
- باۋىر مەن كوكباۋىردا جويىلىپ وتىرادى.
- قىزمەتى: وكپەدەن ۇلپالارعا وتتەگىنى، ال ۇلپالاردان وكپەگە كومىرتەگىنى تاسىمالدايدى.
نۆ + و2 = نۆو2 (وكسيگەموگلوبين)
1. قانداعى ەريتروسيتتەر سانىنىڭ كەمۋىنەن، گەموگلوبين مولشەرىنىڭ ازايۋىنان.
2. ادامنان كوپ قان كەتكەن جاعدايدا.
3. ينتوكسيكاسيادا.
4. ۆ12 ءۆيتامينىنىڭ جەتىسپەۋىنەن دە بولادى.
ءماتىندى جۇپپەن تالقىلانادى. سىنىپ ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىر – بىرىنە ءوز ماتىندەرى بويىنشا تۇسىندىرەدى. ءتۇسىندىرىپ بولعان سوڭ، تاپسىرمالاردى ورىندايدى.
№1 تاپسىرما. دۇرىس جاۋاپتى تاڭدا
□ پلازما – قاننىڭ ءمولدىر، ءتۇسسىز سۇيىقتىعى؛
□ پلازما قۇرامىندا
58 – 70 % سۋ بار؛
□ پلازما قۇرامىندا
90 – 92 cۋ بار؛
□ پلازما قۇرامىندا 0، 2 – 1، 8 % cۋ بار؛
□ فيبرينوگەنى جوق قان پلازماسى سارىسۋ دەپ اتالادى.
□ پلازما قۇرامىندا
7 – 8% ءنارۋىز بار؛
□ پلازما بارلىق قاننىڭ
55% - ىن قۇرايدى؛
□ پلازما بارلىق قاننىڭ
65% ىن قۇرايدى؛
№2 تاپسىرما. ەريتروسيتتەرگە ءتان قاسيەتتەردى تاڭدا.
1) قىزىل قان جاسۋشالارى؛
2) 1 مم2 قاندا ولاردىڭ 6 – 8 مىڭى بار؛
3) 1 مم2 قاندا ولار 4، 5 – 5 ملن بولادى؛
4) سۇيەك كەمىگىندە تۇزىلەدى؛
6) قىزمەتى – قاندى ۇيىتۋ؛
7) تىرشىلىك ۇزاقتىعى – 120 تاۋلىك؛
8) يادرولىق جاسۋشالار؛
№3 تاپسىرما. ماتىندەگى بەس قاتەنى تاپ، ولاردىڭ استىن سىزىپ، دۇرىس جاۋاپتارىن سايكەس رامكالارعا جاز.
ەريتروسيتتەر – قىزىل قان جاسۋشالارى. ولار وتە كىشكەنتاي. 1مم2 قاندا ولاردىڭ 10 ملن بولادى. بۇل – ءوز بەتتەرىنشە قوزعالا المايتىن، شار پىشىندەس جاسۋشالار. جاسۋشالاردىڭ ىشىندە ءنارۋىز بەن مىستىڭ قوسىندىسى - گەموگلوبين بار. ەريتروسيتتەر كوكباۋىردا ءتۇزىلىپ، سۇيەك كەمىگىندە بۇزىلادى. ولاردىڭ نەگىزگى قىزمەتى - ءنارلى زاتتاردى تاسىمالداۋ.
پروبلەمالىق سۇراق
تۇرمىستىق گاز بەن پەشتەگى وتىن تولىق جانباعان كەزدە تۇزىلگەن ءيىس گازى گەموگلوبينمەن بەرىك حيميالىق قوسىلىس تۇزەدى. وسى گازبەن ۇزاق ۋاقىت تىنىس العاندا، ادام نەلىكتەن ءولىپ كەتەدى؟
قورىتىندى: تەست جۇمىسى
1. قان جاسۋشالارىن ەڭ العاش كورگەن جانە «قان شارلارى» دەگەن اتاۋدى بەرگەن عالىم؟ (ا. ليەۆەنگۋك)
2. پلازما دەگەن نە؟ (قاننىڭ سۇيىق بولىگى)
3. گەموگلابين دەگەن نە؟ (قاننىڭ قىزىل پيگمەنتى)
4. قان اينالىم مەن قان جۇيەسىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى قالاي اتالادى؟ (گەموتولوگيا)
5. ورگانيزمنىڭ ىشكى ورتاسىنا نە جاتادى؟ (قان، ۇلپا سۇيىقتىعى، ليمفا )
6. قاننىڭ 1 مم³قانشا ەريتروسيت بولادى؟ ( 4، 5 – 5 ملن)
IV ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ كەزەڭى: §28. وقۋ، 105 بەتتەگى كەستە تولتىرۋ
V باعالاۋ. وقۋشىلار وقۋ پاراقتارىنىڭ ۇپاي سانىمەن باعالانادى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماقتانىشىم تۋعان ەل، قازاقستان! دارا
-
ماقساتى: 1. وقۋشىلارعا تاۋەلسىزدىك ۇعىمىن ءتۇسىندىرۋ، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ ساقتالۋىنا ۇلەس قوسۋ. جەلتوقسان قۇرباندارىمەن تانىستىرۋ، ولاردىڭ وتان ءۇشىن قۇربان بولعاندارىن ايتىپ ءوتۋ.
