InfoHub Logo

"سىن ەسىم، ونىڭ تۇرلەرى"
6 كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سىن ەسىم.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. سىن ەسىم تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ، سىن ەسىمگە بايلانىستى جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ ارقىلى گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتاردى مەڭگەرتۋ.
2. بەلسەندى سوزدىك قورىن مولايتۋ، ءوز بىلىمدەرىن سىن تۇرعىسىنان باعالاي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، لوگيكالىق وي - ورىستەرىن كەڭەيتۋگە جاعداي جاساۋ، ىزدەنىمپازدىققا جەتەلەپ، باعىت بەرۋ، ۋاقىتتى ۇنەمدەۋگە داعدىلاندىرۋ، دوستىق قارىم-قاتىناسقا، قازاق تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمگە تاربيەلەۋ.
3. ءبىر - بىرىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن ارتتىرۋ،

ساباقتىڭ كورنەكتىلىگى: توپتىق جۇمىسقا ارنالعان سۇراقتار، تابليسالار، ماگنيتوفون، كۋبيكتەر، باعالاۋ قاعازدارى،"كۇن كوزى"، فونوگرامما، ەرتەگىگە ارنالعان ماسكالار.
ۇيىمداستىرۋ: وقۋشىلارمەن امانداسىپ، ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرامىن.

كىرىسپە: وقۋشىلار 3 توپقا ءبولىنىپ وتىرادى. وسى وتىرعان توپتارىنا قاراي سۇراقتار تاراتامىن. وقۋشىلار وسى سۇراقتارعا بايلانىستى 2 - 3 سويلەم قۇراستىرۋلارى قاجەت. بۇل جۇمىسقا 3 مينۋت ۋاقىت بەرەمىن.
مىسالى:
كىم؟ قايدا؟ نە ىستەيدى؟
نە؟ قايدا؟ نە ىستەيدى؟
كىمدەر؟ قايدا؟ نە ىستەدى؟

ءار توپ سويلەمدەرىن وقيدى، زات ەسىمدى تابادى، ەگەر سەپتىك جالعاۋىندا تۇرسا قاي سەپتىك ەكەنىن انىقتايدى، توپتىڭ شەشىمى بويىنشا ەڭ جاقسى دەپ سانالعان ءبىر سويلەمدەرىن تاقتاعا جازادى.
تاقتاعا جازىپ بولعان سوڭ وقۋشىلاردىڭ نازارىن سويلەمدەرگە اۋدارامىن. وسى سويلەمدەردى قالاي تولىقتىرۋعا بولادى؟،- دەگەن سۇراقتار قويامىن. وقۋشىلار وسى سويلەمدەرگە ءتۇرلى سوزدەر قوسادى، قانداي؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن ءسوز قوسىلعاندا وسى ءسوزدى تاقتاعا جاڭاعى سويلەمنىڭ اراسىنا جازعىزامىن. سويلەمدەردى تالدايمىز، جاڭا ءسوزدىڭ قانداي؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىنىن انىقتايمىز. وسىدان كەيىن بالالار تاقتاداعى سويلەمدەردى دوپتەرگە كوشىرىپ جازادى.

جاڭا ساباق. وقۋشىلاردىڭ ءارقايسىسىنا تابليسا تاراتامىن.
نە؟ ----------------- ءتۇسى ----------------- ءدامى
الما
بالمۇزداق
ليمون
قاربىز
وقۋشىلار سوزدەردى وقىپ، بوس توركوزگە ولاردىڭ ءتۇسى مەن ءدامىن جازۋلارى قاجەت.
بالالار تولتىرىلعان سوڭ جازىلعان سوزدەر وقىلىپ،"وسى سوزدەردىڭ بارلىعىنا نە بىرىكتىرەدى؟" دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەيمىز.
(بۇل سوزدەردىڭ بارلىعى قانداي سۇراعىنا جاۋاپ بەرەدى).

وسىدان كەيىن وسى سوزدەرمەن سويلەمدەرمەن قۇراستىرىپ، تاقتاعا جازىپ داپتەرگە كوشىرەمىز.

جۇپپەن جۇمىس. وقۋشىلاردىڭ ەكى - ەكىدەن ءبولۋ ءۇشىن ولارعا بەس تۇسكە بويالعان ون بالانىڭ كۇلكىلى بەينەسىن تاراتامىن. ولار ءتۇس بويىنشا ەكى - ەكىدەن سىڭارلارىن تاۋىپ وتىرادى.
وقۋشىلارعا وسى بەرىلگەن تۇستەر بويىنشا 6 سويلەم قۇراستىرۋ جۇمىسى بەرىلەدى. ولار بۇل سويلەمدەردى الدىن - الا دايىندالعان ءتۇرلى - ءتۇستى قاعازداردا جازىپ، ونى تاراتىلعان كۋبيكتەرگە جەلىمدەيدى. وقۋشىلار جۇمىس ىستەگەن ۋاقىتتا مۋزىكا ويناپ تۇرادى.
باسقا بالالار جۇپپەن جۇمىس جاساعان ۋاقىتتا وقۋ دەڭگەيىن ءسال تومەندەۋ ءبىر وقۋشىعا جەكە جۇمىس بەرەمىن. ءوزىم سول وقۋشىعا كومەك كورسەتەمىن. جۇمىس اياقتالعان سوڭ وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە سويلەمدەرىن وقىپ، قاتەسى بولسا تۇزەتەدى.
سەرگىتۋ ءساتى. وقۋشىلارمەن "باعدارشام" ويىنىن وينايمىز.
"قىزىل"- توقتايدى.
"سارى"- شاپالاقتايدى.
"جاسىل"- جۇرەدى.
شاتاسقان وقۋشى ويىنان شىعادى.

شىعارماشىلىق جۇمىس: وقۋشىلاردى ەكى توپقا ءبولىپ، ماگنيتوفون ارقىلى "ماقتانشاق قويان" ەرتەگىسىنىڭ جارتىسىن تىڭداتامىن. وقۋشىلار ەرتەگىنى وزدەرى اياقتاپ جانە ونى رولدەرمەن ويناپ كورسەتۋلەرى قاجەت. بۇل جۇمىستى باستاماس بۇرىن وقۋشىلارمەن قالاي باعالايتىنىمىزدى "باعالاۋ قاعازدارىندا" كورسەتەمىز. بۇل قاعاز وقۋشىلارعا تاراتىلادى.
ويناپ بولعان سوڭ، وقۋشىلارعا باعالاۋ قاعازدارى ارقىلى ءبىر - ءبىرىن باعالاپ، ءوز ويىندارىن سىن تۇرعىدان تالداۋ جۇرگىزەدى. سوڭىنان ەرتەگىنى تولىعىمەن تىڭداپ، قاي توپ ەرتەگىنىڭ شىن نۇسقاسىنا جاقىن بولعانىن انىقتايمىز.

ماقتانشاق قويان
باياعىدا ءبىر قويان بولىپتى. ول وتە ماقتانشاق ەكەن.
ءبىر كۇنى ورماندا بارلىق قوياندار جينالادى. ماقتانشاق قويان ورتاعا شىعادى. مەنىڭ قۇلاعىم ۇزىن، مەنىڭ كوزىم ۇلكەن، مەنىڭ ءتىسىم ۇلكەن. مەن كۇشتى، مەن باتىر قويانمىن. مەن ەشكىمنەن دە قورىقپايمىن، مەن قاسقىردان دا قورىقپايمىن،- دەدى.
ءبىر ۋاقىتتا قوياندار تىسىر ەستىلدى. ەڭ ءبىرىنشى ماقتانشاق قويان قورقىپ كەتتى. ول بۇتاعا سەكىردى. بۇتادا قاسقىر وتىرعان ەدى.
قويان قاسقىردىڭ كوزىنە قۇلادى. قوياندى اڭدىپ وتىرعان قاسقىردىڭ كوزىنە ەشتەڭە كورىنبەي قالدى. قاسقىر قورقىپ، قاشىپ كەتتى. قوياندار قايتادان جينالدى دا بارلىعى ماقتانشاق قوياندى ورتاعا الىپ:
- سەن باتىر قويانسىڭ، سەنەن قاسقىر دا قورقادى،- دەپ ماقتادى.

جاتتىعۋمەن جۇمىس. وقۋشىلاردىڭ بارلىعىنا جاتتىعۋ تاراتىلادى. ولار كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا قانداي؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن قاجەتتى سوزدەردى تاۋىپ، قويۋلارى كەرەك. جۇمىس اياقتالعان سوڭ جاتتىعۋ وقىلىپ، قاتەسى بولسا تۇزەتىلەدى.
قالىڭ ورمان. جاسىل اعاشتىڭ جانىندا قوياندار جينالدى. ورتاعا كىشكەنتاي قويان شىقتى. ول ايتتى: "مەنىڭ قۇلاعىم ۇزىن، كوزىم ۇلكەن، مەن باتىر قويانمىن"- دەدى. ءبىر كەزدە اش قاسقىردىڭ داۋىسى شىقتى. قورقاق قوياندار قاشىپ كەتتى.... ورمان.... اعاشتىڭ جانىنا قوياندار جينالدى. ورتاعا... قويان شىقتى. ول ايتتى: مەنىڭ قۇلاعىم...، كوزىم...، مەن... قويانمىن"- دەدى. ءبىر كەزدە... قاسقىردىڭ داۋىسى شىقتى.... قوياندار قاشىپ كەتتى.
ولەڭمەن جۇمىس. وقۋشىلارمەن وتكەن ساباقتاردا ۇيرەنگەن ابايدىڭ "جەلسىز تۇندە جارىق اي" اتتى ولەڭىن ەسكە تۇسىرەمىز. وسى ولەڭدەگى سىن ەسىمدەردى تابامىز.
جەلسىز تۇندە جارىق اي،
ساۋلەسى سۋدا دىرىلدەگەن،
اۋىلدىڭ ماڭى تەرەڭ ساي،
تاسىعان وزەن گۇرىلدەپ.
قالىڭ اعاش جاپىراعى،
سىبىرلاسىپ ءوزدى - ءوزى.
كورىنبەي جەردىڭ توپىراعى،
قۇلپىرعان جاسىل جەر ءجۇزى.
وقۋشىلارمەن قوسىلىپ وسى ءاندى ورىندايمىز.

قورتىندى: ساباق سوڭىندا سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟ سۇراعىنا جاۋاپ الامىن. وقۋشىلار ساباق بويى العان بىلىمدەرىن تياناقتاي، قورىتىندىلاي وتىرىپ ءوز كۇشتەرىمەن ەرەجەنى قۇراستىرادى. سوڭىنان ەرەجەنى ءار وقۋشىعا تاراتىپ بەرەمىن، ولار وقىپ، مىسال كەلتىرەدى.

رەفلەكسيا: "كۇن كوزى" ويىنىن ويناۋ. وقۋشىلار ەكى توپقا بولىنەدى، ولارعا ورتاسىنا "زات ەسىم"، "سىن ەسىم" دەپ جازىلعان كۇن كوزىنىڭ ورتاسى جانە ءار توپقا 6 زات ەسىم، 6 سىن ەسىم جازىلعان كۇن ساۋلەلەرى تاراتىلادى. قاي توپ ءبىرىنشى بولىپ ءار كۇن كوزىنە ونىڭ ساۋلەلەرىن دۇرىس جيناسا سول توپ جەڭىسكە جەتەدى.
ەگەر ۋاقىت قالسا "ۆەن دياگرامماسىن" جۇرگىزەمىن.