قارا پيتەر
دوسىمنىڭ ءدال 1895 جىلعىداي كۇش-قايراتى تاسىپ، رۋحاني الەۋەتى ارتقان كەزىن ەشقاشان كورگەن ەمەن. اتاعى كۇننەن كۇنگە كەڭ جايىلىپ، اتقاراتىن ىستەرىنىڭ اۋقىمى ۇلعايعان ۇستىنە ۇلعايىپ جاتتى. بوگدە جانداردىڭ قۇپيالارىنا دەگەن قۇرمەت سەزىمىنە بولا بەيكەر-ستريتتەگى قاراپايىم مەكەن-جايىمىز تابالدىرىعىن اتتاۋىنا تۋرا كەلگەن ايتۋلى ادامداردىڭ ەسىمىن اتاماق تۇگىل، استارلاپ ايتۋعا دا اۋزىم بارمايدى. بارلىق ۇلى سۋرەتشىلەر سەكىلدى ول دا جالعىز تەك ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك جەتەگىمەن جۇمىس ىستەيتىن. ءوزىنىڭ باعا جەتپەس قىزمەت قارەكەتى ءۇشىن شامادان تىس ۇلكەن سوما تالاپ ەتكەنىن (گەرسوگ حولدەرنەسكە قاتىستى ءبىر عانا جاعدايدان باسقا) ەستىگەن ەمەسپىن. ونىڭ رياسىز ادالدىعى نەمەسە تاۋەلسىزدىگى سونشا، ەگەر قۇپياسىن زەرتتەۋدەن ءوزىن قىزىقتىراتىنداي ەشتەڭە تاپپاسا اقسۇيەكتەر اۋلەتىنەن شىققان، شىلقىعان باي ادامعا دا كومەك كورسەتۋدەن باس تارتاتىن. سونىمەن بىرگە، وي-قيالىنا قانات ءبىتىرىپ، شەبەرلىگىن سىننان وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىندەي جۇمباق تا جان تەبىرەنتەرلىك بولسا، الدەبىر كەدەي-كەپشىكتىڭ ىسىمەن اق تەر، كوك تەر بوپ اپتالار بويى اينالىساتىن.
ەستەن كەتپەس سول 1895 جىلى حولمس كاردينال توسكانىڭ كەنەتتەن قايتىس بولۋ سەبەبىن انىقتاۋدان باستاپ (ۆاتيكاننىڭ تاباندى تۇردە تىلەك ءبىلدىرۋى بويىنشا) قىلمىسكەر ۋيلسوننىڭ تۇتقىندالۋىنا دەيىن (بۇل ءوزى كانار بۇلبۇلداردى ساتۋمەن شۇعىلداناتىن اتاقتى الاياق بولۋمەن بىرگە، لوندوندىق يست-ەندتىڭ ۇرەيىن ۇشىرىپ بىتكەن قاراقشى دا ەدى) كوپتەگەن قىزىقتى دا الۋان سيپاتتى زەرتتەۋ جۇرگىزدى. كوپشىلىك نازارىن اۋدارعان وسىنداي ايگىلى ىستەردەن كەيىن ۆۋدمەنس ليدە ءبىر قايعىلى وقيعا ورىن الدى: كاپيتان پيتەر كەري جان تۇرشىگەرلىك ءارى مەيلىنشە جۇمباق جاعدايدا قازا تاپتى. وسىناۋ وعاش وقيعا جونىندەگى اڭگىمە ەنگىزىلمەي قالار بولسا شەرلوك حولمستىڭ قىزمەت قارەكەتى جايىنداعى جازبالارىمنىڭ ولقى سوعىپ تۇراتىنىندا كۇمان جوق.
شىلدە ايىنىڭ العاشقى اپتاسىندا دوسىمنىڭ ۇيدەن ءجيى-جيى جانە ۇزاق ۋاقىتقا شىعىپ كەتەتىنىن كورىپ، ونىڭ الدەنەمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەنىن ءتۇسىندىم. وسى كۇندەر ىشىندە بىزگە ءتۇسى سۋىق، سۇرىقسىز بىرەۋلەر الدەنەشە رەت كىرىپ شىقتى. ولار كاپيتان بەزيلدى سۇراستىرۋمەن بولدى. بۇل ات ۇركەتىن ەسىمىن ءوزى قولداناتىن تولىپ جاتقان بۇركەنشىك بەينەلەردىڭ بىرەۋىنىڭ تاساسىنا تىققان حولمستىڭ ويدان شىعارىلعان نىسپىنى پايدالانىپ، الدەنەندەي ءبىر جاڭا تەرگەۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ جاتقانىنا كوزىمدى جەتكىزدى. لوندوننىڭ ءار ءتۇرلى اۋدانىندا ونىڭ ءوز كەسكىن-كەلبەتىن وزگەرتىپ الۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن كەم لەگەندە بەس وڭتايلى ورنى بار ەدى. ءبۇل جاڭا ءىسى جونىندە حولمس ماعان ەشتەڭە ايتقان جوق، ال ونىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنى جايىندا سۇراپ مازالاۋ عادەتىمدە جوق نارسە بولاتىن. قاي باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتقانىن حولمس ماعان العاش تا ادەتتەن تىس جولمەن ۇعىندىردى.
ءبىر كۇنى ول ۇيدەن تاڭعى استان كوپ بۇرىن كەتكەن؛ ۇستەل باسىنا جايعاسقانىم سول ەدى، كۇتپەگەن جەردەن حولمس بولمەگە كىرىپ كەلدى، قالپاعىن دا شەشپەگەن، قولتىعىنا قولشاتىر سياقتى ەتىپ قىسىپ العان قولاقپانداي گارپۋنى بار.
- ءماسساعان، حولمس! - دەپ داۋىستاپ جىبەردىم. - مىنا بالەنى قولتىقتاپ لوندوندا قىدىرىپ ءجۇردىم دەگىڭىز كەلە مە سوندا؟
- جوعا، قاساپشىعا عانا بارىپ قايتتىم.
- قاساپشىعا دەيسىز بە؟
- ءسويتىپ، ۇيگە كەرەمەت كۇشتى تابەتپەن ورالىپ تۇرمىن. تاڭەرتەڭگى اس الدىندا دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋىن جاساۋدىڭ قانداي پايدالى نارسە ەكەنىن بىلەسىز بە؟ الايدا، ءباس تىگۋگە بارمىن، ءدال قانداي جاتتىعۋ جاساعانىمدى ەشقاشان ويلاپ تابا المايسىز.
- تاپقىم دا كەلىپ تۇرعان جوق.
حولمس كۇلىپ قويىپ، وزىنە كوفە قۇيىپ الدى.
- اللاردايس دۇكەنىنىڭ تۇكپىردەگى بولمەسىنە باس سۇقساڭىز مىناداي كورىنىسكە كۋا بولار ەدىڭىز: توبەدەن شوشقانىڭ ۇشاسى سالبىراپ تۇرادى، ال سيۋرتۋگىن شەشىپ تاستاعان الدەبىر دجەنتلمەن مىنە، مىنا قارۋمەن ونى تەسىپ وتپەككە ءبيتىن سالىپ جاتادى... دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋىن ۇناتاتىن سول دجەنتلمەن - مىنا مەن. ايتسە دە، وكىنىشكە قاراي، ونى ءبىر سوققاندا - اق تەسىپ وتە المايتىنىم بەلگىلى بولدى. ءوزىڭىز بايقاپ كورەر مە ەدىڭىز؟
- ەشقاشان. سوندا ءبۇل ىسپەن نە ءۇشىن اينالىستىڭىز؟
- مەنىڭشە، مۇنىڭ ۆۋدمەنس ليدەگى جۇمباق وقيعاعا تىكەلەي قاتىسى بار سياقتى. ءا، حوپكينس، جەدەلحاتىڭىزدى كەشە كەشكىسىن العام، ءوزىڭىزدى كۇتىپ وتىرعام. كەلىڭىز، تاڭعى اسقا وتىرىڭىز.
وتىزدار شاماسىنداعى جۇقالتاڭ، ەلگەزەك ادام ىشكە كىردى. ۇستىنە جۇپىنىلاۋ كوستيۋم كيىپتى، ءبىراق بويىنىڭ جيناقىلىعى اسكەري مۋنديرگە داعدىلانىپ كەتكەنىن كورسەتىپ تۇرعان. پوليسيانىڭ جاس ينسپەكتورى ستەنلي حوپكينستى بىردەن تانىدىم، حولمستىڭ پىكىرىنشە، بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەتىن جىگىت ەدى. ءوز تاراپىنان حوپكينس اتاقتى تىڭشىنى ۇستاز سانايتىن، ونىڭ عىلىمي تاسىلدەرىنە قايران قالاتىن.
حوپكينستىڭ قاباعى قاتىڭقى ەدى: كرەسلوعا جابىرقاۋ كەيىپتە تىزە بۇكتى.
- راقمەت سىزگە، سەر، تاماق ءىشتىم. قالادا قونىپ شىققام، سەبەبى مۇندا ەسەپ بەرۋ ءۇشىن كەلگەم.
- سوندا نە جونىندە ەسەپ بەرمەكسىز؟
- ساتسىزدىك جونىندە، سەر، ماسقارا ساتسىزدىك جونىندە.
- ەشقانداي وزگەرىس جوق پا؟
- جوق.
- شىنىمەن-اق پا؟ شاماسى، بۇل ىسپەن ءوزىمنىڭ اينالىسۋىما تۋرا كەلەتىن شىعار.
- قۇداي اقى، وتىنەم سىزدەن، ميستەر حولمس! ومىرىمدە العاش رەت ماڭىزدى ءىس تاپسىرىلعان، سونى ورىنداۋعا شامام جەتپەي تۇر. وتىنەم سىزدەن، كومەكتەسىڭىزشى!
- جارار، جارار. تەرگەۋ ناتيجەسىندە جيناقتالعان دەرەكتەرمەن جاقىندا عانا مۇقيات تانىسىپ شىققام. ايتپاقشى، قىلمىس جاسالعان ورىننان تابىلعان تەمەكى قالتا تۋراسىندا قانداي ويداسىز، سونى ايتىڭىزشى. بۇل ءىستىڭ كىلتى تاپ سول ەمەس پە ەكەن؟
حوپكينس تاڭىرقاپ قالعانداي بولدى.
قالتا قازا تاپقان ادامدىكى، سەر. ىشكى جاعىندا اتى - ءجونىنىڭ ءبىرىنشى ارىپتەرى بار. جانە ول يتبالىق تەرىسىنەن جاسالعان، ال انا مارقۇم ۇزاق جىل بويى يتبالىق اۋلاۋمەن اينالىسقان عوي.
الايدا قالتاسىندا قورقورى بولماي شىقتى ەمەس پە؟
ءيا، سەر، ءبىز قورقوردى تاپپادىق - ول، شىنىندا دا، تەمەكىنى از تارتاتىن. ءبىراق تەمەكىنى دوس-جاراندارىنا ارناپ ساقتاپ ءجۇرۋى دە مۇمكىن عوي.
وعان ءسوز بار ما. ءبۇل جونىندە اڭگىمە ەتىپ وتىرعان سەبەبىم، ەگەر ءبۇل وقيعاعا ءوزىم تەرگەۋ جۇرگىزسەم، ىزدەستىرۋلەرىمدى تاپ وسى تەمەكى قالتادان باستار ەدىم دەگەندى ايتۋ عانا ەدى. الايدا دوسىم، دارىگەر ۆاتسون، بۇل حيكايادان حابارسىز، مەن دە ونى تاعى ءبىر مارتە تىڭداۋعا قارسى ەمەسپىن. ەڭ ءماندى دەگەن جايلارىن بىر-ەكى اۋىز سوزبەن ايتىپ بەرىڭىزشى بىزگە.
ستەنلي حوپكينس قالتاسىنان ءبىر پاراق قاعاز شىعاردى.
مەنىڭ قولىمدا مارقۇم كاپيتان پيتەر كەريدىڭ ءومىر جولى جايىندا ازىن-اۋلاق دەرەك بار. ول 1845 جىلى تۋعان - دەمەك، جاسى ەلۋدە بولعان. يتبالىق پەن كيت اۋلاۋشىلار ىشىندەگى ەڭ ءبىر جۇرەك جۇتقان باتىرى ءارى اقجولتايى سانالعان. 1883 جىلى دانديدەگى "تەڭىز ءمۇيىزتۇمسىعى" ي الاتىن بۋمەن جۇرەتىن اڭ اۋلايتىن كەمەگە كومانديرلىك ەتكەن. سول جىلى بىرنەشە دۇركىن ولجالى رەيس جاساعان، سوسىن ءبىر جىلدان كەيىن جۇمىستان ءبىرجولا بوساپ كەتكەن. ودان سوڭ بىرنەشە جىل بويى ساياحات جاساعان، ءسويتىپ اقىرى سۋسسەكستەگى فوررەست-روۋدىڭ ماڭايىنان ۆۋدمەنس لي اتالاتىن شاعىن قونىستى ساتىپ العان. سول قونىستا ول التى جىل تۇردى جانە تاپ سوندا دالمە-دال ءبىر اپتا بۇرىن ءولىم تاپتى.
ونىڭ ادام تۇسىنبەيتىن مىنەزى كوپ ەدى. سوزگە اۋەستىگى جوق، تۇكسيگەن كەيپىنەن تانبايتىن ءبۇل كىسى كۇندەلىكتى تۇرمىستا ناعىز پۋريتان بولاتىن. وتباسىندا ايەلى مەن جيىرما جاستاعى قىزى بار-تىن. ۇيىندە ەكى قىز قىزمەت ىستەيتىن. كۇتۋشىلەر ءجيى اۋىساتىن، سەبەبى ول ۇيدە ءتۇرۋ وڭاي ەمەس-تى، كەي-كەيدە جاعداي تىپتەن جان توزگىسىز بوپ كەتەتىن. كەري ءجيى ىشەتىن، ال سالىنىپ ىشكەن كەزدەرىندە ناعىز قۇبىجىققا اينالاتىن. ايەلى مەن قىزىن جەتى ءتۇننىڭ ورتاسىندا ۇيدەن ايداپ شىعىپ، پارك ىشىمەن تىرقىراتا قۋىپ جۇدىرىقتايتىن دا ادەتى بار-تىن. ولاردىڭ جان داۋىسى شىعىپ شىرقىرايتىنى سونشا، ەكەۋىنىڭ ايقايى كورشى دەريەۆنيادا تۇراتىنداردى ۇيقىدان وياتقان كەزدەر دە بولعان.
ءبىر جولى ول وزىنە اقىل ۇيرەتۋگە ارەكەتتەنگەن كارى سۆياششەننيكتى سىلەيتە ساباعانى ءۇشىن سوتقا تارتىلدى. قىسقاسى، ميستەر حولمس، پيتەر كەريدەن اسقان ءقاۋىپتى ادامدى ىزدەپ تابۋ قيىن ەدى. كەمەگە كومانديرلىك ەتكەن كەزدە دە تاپ وسىنداي وجارلىق كورسەتتى دەپ ەستىدىم. قارا كۇرەڭ ءتۇستى كەسپىرى مەن قاپ-قارا قابا ساقالى ءۇشىن عانا ەمەس، اينالاسىنداعىلاردىڭ اپشىسىن قۋىراتىن ەسىرىك مىنەزى ءۇشىن دە تەڭىزشىلەر ونى قارا پيتەر اتاندىرىپتى. كورشىلەرىنىڭ ونى جەك كورگەنى، وعان جۋىماۋعا تىرىسقانى جايىندا ايتپاسا دا بولادى؛ بىردە - ءبىر ادامنان ونىڭ وسىنداي يت ولىمگە ۇشىراعانىنا وكىنىش بىلدىرگەن لەبىز ەستي المادىم.
ءسىز، ميستەر حولمس، تەرگەۋ حاتتاماسىنان ءبۇل ادامنىڭ "كايۋتاسى" جايىندا وقىعان بولارسىز، الايدا دوسىڭىز، ءسىرا، بۇل جونىندە ەشتەڭە ەستىمەگەن شىعار. ۇيىنە جاقىن ماڭنان كاپيتان قوسالقى اعاش ءۇي تۇرعىزىپ العان ەدى، ونى ءدايىم "كايۋتا" دەپ اتايتىن؛ تۇندە سوندا قوناتىن. بۇل اۋماعى ون التى دا ون فۋت بولاتىن، ءبىر بولمەلى شاعىن باسپانا ەدى؛ كىلتى ءاماندا قالتاسىندا جۇرەتىن، توسەگىن ءوزى سالىپ، بولمەسىن ءوزى جيىستىراتىن، جان بالاسىن تابالدىرىعىنان اتتاتپايتىن. وسى ۇيشىكتىڭ ەكى جاق قابىرعاسىنان ويىلعان شاعىن تەرەزەلەرى بار ەدى، ەكەۋى دە ءدايىم پەردەمەن جابۋلى تۇراتىن جانە ەشقاشان اشىلمايتىن. بىرەۋى جاقىن جەردەن ءوتىپ جاتقان قارا جولعا قارايتىن. كەي - كەيدە ۇيدە ءتۇنى بويى شام جانىپ تۇراتىن، وتكىنشىلەر سونى كورىپ تاڭىرقاپ، قارا پيتەر وندا نە ىستەپ جاتىر ەكەن، دەسەتىن. تەرگەۋ جۇرگىزگەن كەزىمىزدە ءدال وسى تەرەزە، ميستەر حولمس، وقيعانىڭ كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق كەيبىر جايلارىن انىقتاۋىمىزعا مۇمكىندىك بەردى.
كىسى ءولتىرۋ وقيعاسىنان ەكى تاۋلىك بۇرىن، تۇنگى ساعات ءبىردىڭ شاماسىندا، فوررەست-روۋدان كەلە جاتقان سلەتەر ەسىمدى تاس قالاۋشى كاپيتان مەكەن-جايىنىڭ قاسىنا توقتاپ، اعاش اراسىنان كورىنىپ تۇرعان تەرەزە جارىعىنا كوز سالىپتى. ول تەرەزە پەردەسىنەن ەر ادامنىڭ سۇلباسىن ايقىن اجىراتقانىن، ءبىراق ءبۇل ءوزى وتە جاقسى بىلەتىن پيتەر كەري ەمەس، وڭگە بىرەۋ ەكەنىن ايتىپ انت-سۋ ءىشىپ وتىر. ءبۇل دا ساقالدى ەركەك ەكەن، ءبىراق ساقالى قىسقالاۋ جانە پوشىمى كاپيتان ساقالىنان باسقاشالاۋ كورىنەدى. تاس قالاۋشى وسىلاي دەيدى. دەسە دە، ايتا كەتكەن ارتىق ەتپەس، سونىڭ الدىندا تاس قالاۋشى ەكى ساعاتتاي تراكتيردە وتىرىپتى، تەرەزە مەن قارا جولدىڭ اراسى دا اجەپتاۋىر الشاق. وعان قوسا، مۇنىڭ ايتىپ وتىرعانى دۇيسەنبىگە قاتىستى جاي، ال وقيعا سارسەنبى كۇنى بولدى عوي.
سەيسەنبى كۇنى پيتەر كەري جەر-كوككە سىيماي الاسۇرعان. ۋداي ماس بوپ، جابايى اڭداي ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ قۇتىرىنعان. ونىڭ ءۇي جانىندا تەنتىرەپ جۇرگەنىن كورگەن ايەلدەر ىشكە كىرىپ ەسىكتەرىن كىلتتەپ العان. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا اناۋ باسپاناسىنا كەتكەن. قىزى تەرەزەنى اشىپ قويىپ ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. تۇنگى ساعات ەكىنىڭ شاماسىندا "كايۋتا" جاقتان جان تۇرشىگەرلىك شىڭعىرعان داۋىس ەستىلەدى. قىز بۇعان ونشا ءمان بەرمەيدى، سەبەبى ماس بولعان كەزىندە كاپيتان ايقايدى سالىپ، الدەكىمدەردى بوقتاپ بالاعاتتاپ جاتاتىن. تاڭەرتەڭگى ساعات جەتىدە ويانعان كۇتۋشىلەردىڭ ءبىرى باسپانا ەسىگى اشىق تۇرعانىن كورەدى، ءبىراق ءبۇل ادامنىڭ جۇرتتى زارەزەپ قىلعانى سونشا، ءۇي ىشىندەگىلەردىڭ تۇسكە دەيىن وندا باس سۇعۋعا باتىلى بارمايدى. اشىق تۇرعان ەسىكتەن ىشكە كوز سالعان ولار جان شوشىرلىق جاعدايدى كورىپ، ازا بويى قازا بوپ دەريەۆنياعا قاراي تۇرا جۇگىرەدى. ءبىر ساعاتتان كەيىن مەن وقيعا بولعان جەردە تەرگەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋگە كىرىستىم.
مەن جۇيكەم بەرىك اداممىن، ونى ءوزىڭىز دە بىلەسىز، ميستەر حولمس، ءبىراق سەرت ەتە وتىرىپ ايتايىن،ۇيشىكتىڭ ىشىنە كوز جىبەرگەنىمدە تۇلا بويىم تۇگەل قالتىراپ كەتتى. قارا بۇلتتاي قاپتاعان كوك شىبىننان ۇيشىك فيسگارمونيا سەكىلدى گۋىلدەپ ءتۇر ەدى، ال ەدەنى مەن قابىرعالارى قاساپحانانى ەسكە سالاتىن. كاپيتان باسپاناسىن كايۋتا دەپ اتايتىن، ول شىنىندا دا كايۋتاعا ۇقساستى: ىشىنە كىرگەندە بەينە كەمە بورتىنا تاپ بولعانداي سەزىنەتىنسىڭ. بولمەنىڭ ءبىر شەتىندە - كەرەۋەت، جانىندا كەمەنىڭ ساندىعى، قابىرعالاردا -تەڭىز كارتالارى، "تەڭىز ءمۇيىزتۇمسىعىنىڭ" فوتوسۋرەتى، سورەلەردە بۋما-بۋما كەمە جۋرنالى جاتىر - ءبارى دە اۋماعان كاپيتان كايۋتاسىنداعىداي. وسىنىڭ ءبارىنىڭ قاق ورتاسىنان كاپيتاننىڭ ءوزىن كورۋگە بولاتىن - الپەتى توزاق ازابىن تارتىپ جاتقان كۇناكاردىڭ بەتىندەي كەسپىرسىزدەنىپ كەتىپتى، اق مول كىرگەن قابا ساقالى جان ءتاسىلىم بەرەر الدىنداعى ارپالىستا تىكىرەيىپ قالىپتى. كەرەگەدەي كەۋدەسىن بولات گارپۋن تەسىپ ءوتىپتى. گارپۋن كەۋدەسىن كوكتەي ءوتىپ، اعاش قابىرعاعا قايتا شىقپاستاي بوپ قادالىپتى. كاپيتان قابىرعاعا قۇددى كارتونعا تۇيرەۋىشپەن تۇيرەلگەن قوڭىزداي شانشىلعان ەدى. ارينە، ونىڭ شىڭعىرعان داۋىس شىعارعان ساتىندە - اق جان ءتاسىلىم ەتكەنى كامىل
تاسىلدەرىڭىزبەن جاقسى تانىسپىن، سەر، سول سەبەپتى ولاردى قولما-قول قولدانا باستادىم. ەش نارسەنى ورنىنان قوزعاۋعا رۇقسات ەتپەدىم، باسپانا توڭىرەگى مەن بولمە ەدەنىن مۇقيات تۇردە قاراپ شىقتىم. ءبىراق ەشقانداي ءىز تابىلمادى.
- اسىلى، ونداي ءىزدى بايقاي المادىم دەگەندى ايتپاقسىز - اۋ، ءسىرا؟
- شىن ءسوزىم، سەر، وندا ەشقانداي ءىز بولعان جوق.
- قۇرمەتتى حوپكينس، مەن تالاي-تالاي قىلمىسقا تەرگەۋ جۇرگىزدىم، ءبىراق كاناتى بار قىلمىسكەردى ءالى كۇنگە دەيىن كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. قىلمىسكەر ءوز اياعىمەن جۇرە الاتىن جان بولسا، ول مىندەتتى تۇردە الدەنەندەي ءبىر ءىز قالدىرادى، بىردەڭەگە جاناسادى نەمەسە ونى ورنىنان قوزعايدى. ال تەرگەۋدىڭ عىلىمي ادىس-تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن ادام اينالاداعى زاتتاردىڭ ورنالاسۋىنداعى ەڭ بولماشى دەگەن وزگەرىستىڭ ءوزىن تاۋىپ الادى. قانعا مالشىنعان ءبۇل بولمەدە قىلمىسكەردى قۇرىقتاۋىمىزعا كومەكتەسەتىن ىزدەر قالمادى دەگەنگە سەنۋ قيىن... ايتقاندايىن، كەي نارسەلەرگە مۇلدەم كوڭىل اۋدارماعانىڭىزدى تەرگەۋ حاتتاماسىنان كورىپ وتىرمىن.
جاس ينسپەكتور تۇنجىراپ قالدى: حولمستىڭ كەكەسىنى جانىنا باتىپ كەتكەن ەدى.
- ءسىزدى سول بويدا شاقىرماعانىم اقىماقتىق بولدى، ميستەر حولمس، - دەدى ول - الايدا ءقازىر ەندى ەشتەڭە وزگەرتە المايسىڭ، ءيا، بولمەدە ايرىقشا نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق بىرنەشە زات بار-تىن. كاپيتاندى ولتىرۋگە پايدالانىلعان گارپۋندى-اق الايىقشى. الدەكىم ءبۇل گارپۋندى قابىرعادان تۇسىرگەن. ەكى گارپۋن ءوز ىلمەگىندە ءىلۋلى ءتۇر، ال ءۇشىنشى ىلمەك بوس قالعان. سابىندا: "تەڭىز ءمۇيىزتۇمسىعى" پاروحودى، داندي" دەگەن جازۋ بار. دولبارىم دۇرىس بولسا، ءبۇل - قىلمىستىڭ جويقىن قاتتى اشۋ-ىزا ۇستىندە جاسالعانىن، قانىشەر قولىنا قانداي قارۋ ىلىكسە سوعان جارماسا كەتكەنىن كورسەتەدى. ال وقيعا تۇنگى ساعات ەكىدە ورىن العانىنا قاراماي، كەريدىڭ ۇستىندە ءبىرشاما ءتاۋىر كيىم بولعانى - ونىڭ قانىشەرمەن ارنايى جولىعىسقانى جايىنداعى ويعا جەتەلەيدى. ۇستەل ۇستىندە ءبىر بوتەلكە روم مەن كىر-قوجالاق ەكى ستاقاننىڭ تۇرعانى دا سونىڭ ايعاعىنداي.
- ءيا، ءبۇل ەكى تۇجىرىمىڭىزدىڭ ەكەۋىن دە قابىلداۋعا بولادى، - دەدى حولمس. - نەمەنە، بولمەدەن باسقا دا سپيرتتىك ىشىمدىكتەر تابىلعان با؟
- ءيا، ساندىقتىڭ ۇستىندە پودنوس ءتۇر ەكەن؛ وعان كونياك پەن ۆيسكي قۇيىلعان گرافيندەر قويىلىپتى. ءبىراق مۇنىڭ ىسكە قاتىسى جوق. ويتكەنى گرافيندەر تولىق بولاتىن، دەمەك ەشكىم وعان قول تيگىزبەگەن.
- بۇلاردىڭ سول ارادان تابىلۋىنىڭ ءبارىبىر وزىندىك ءمانى بار، - دەدى حولمس. - تاعى قانداي زاتتاردىڭ ىسكە قاتىسى بولۋى مۇمكىن دەپ ويلايسىز؟
- ۇستەل ۇستىندە الگى تەمەكى قالتا جاتتى.
- ۇستىندە بولعاندا قاي جەردە؟
- ۇستەلدىڭ قاق ورتاسىندا. ول يتبالىقتىڭ قارابايىر قاتتى تەرىسىنەن جاسالىپ، قايىس باۋمەن بايلانىپتى. ىشىندە "پ.ك." دەگەن ارىپتەر بار. قالتادان تەڭىزشىلەر تارتاتىن جارتى ۋنسياداي كۇشتى تەمەكى شىقتى.
- تاماشا. سوسىن تاعى نە تابىلدى؟
ستەنلي حوپكينس قالتاسىنان سۇرعىلت مۇقابالى قويىن داپتەردى شىعاردى. مۇقاباسى كەدىر-بۇدىرلى ەكەن ءارى توزىڭقىراپ قالىپتى، پاراقتارى سارعايىپ، وڭىپ كەتىپتى. العاشقى بەتىندە كىسى ەسىمىنىڭ "د.ح.ن." دەگەن باستاپقى ارىپتەرى مەن "1883" دەگەن داتا جازۋلى ءتۇر. حولمس قويىن داپتەردى ۇستەل ۇستىنە قويىپ، وزىنە ءتان ىقتياتتىلىقپەن زەر سالا قاراي باستادى، ال حوپكينس ەكەۋىمىز داپتەرگە ونىڭ يىعىنان كوز جىبەرىپ تۇردىق. ەكىنشى بەتىنەن "ك.ت.ت.ج." دەگەن ارىپتەردى، ودان ارعى ەكى-ۇش پاراقتان - بىجىناعان سيفرلاردى كوردىك. كەي بەتتەرىنەن "ارگەنتينا"، "كوستا - ريكا"، "سان-پاولو" دەگەن سوزدەر، سوسىن تاعى دا سيفر باعانالارى مەن الدەنەندەي بەلگىلەر كەزىكتى.
بۇل جازبالار جايىندا نە ايتا الاسىز؟ - دەپ سۇرادى حولمس.
ءسىرا، بۇل بيرجا اكسيالارىنىڭ تىزىمدەمەسى شىعار. مەنىڭشە، "د.ح.ن." - دەلدالدىڭ ءاتى-جونى، ال "ك.ت.ت.ج."، ونىڭ كليەنتى بولسا كەرەك.
- بالكىم، "كانادالىق تىنىق مۇحيت تەمىر جولى" بولار، - دەدى حولمس.
ستەنلي حوپكينس كۇبىرلەي سويلەپ قارعانىپ سىلەنىپ الدى دا سانىن ءبىر سوقتى.
- قانداي اقىماق ەدىم! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى ول. - ارينە، تاپ سولاي، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزداي. ەندى بىزگە «د. X. ن.» دەگەن ارىپتەردىڭ نەنى بىلدىرەتىنىن انىقتاۋ عانا قالدى. مەن بيرجانىڭ 1883 جىلعى ەسكى ءتىزىلىمىن قاراپ شىقتىم، ءبىراق ودان ءاتى-جونىنىڭ العاشقى ارىپتەرى وسىنداي بوپ كەلەتىن بىردە-بىر بيرجا دەلدالىن كەزىكتىرە المادىم. سولاي بولا تۇرعانىمەن، باعىتىم دۇرىس. قالاي ويلايسىز، ميستەر حولمس، مۇنىڭ سول كۇنى تۇندە كاپيتانعا ءىن ي ش جولىققان ادامنىڭ، ياعني، باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، قانىشەردىڭ ءاتى-جونىن بىلدىرەتىن العاشقى ارىپتەر بولۋى دا ابدەن مۇمكىن عوي، سولاي ەمەس پە؟ ال مىنا سونشالىقتى كوپ باعالى قاعازدىڭ ءتىزىمى كەلتىرىلگەن قويىن داپتەر، بالكىم، بىزگە قىلمىستىڭ سەبەبىن اشىپ بەرەتىن دە شىعار.
تەرگەۋدىڭ جاڭا باعىتقا ءورىس الۋى حولمستى ءارى-سارى عىپ تاستاعانى الپەتىنەن انىق كورىنىپ تۇردى.
- دۇرىس تۇجىرىم جاساعانىڭىزدى مويىنداۋعا ءتيىسپىن، - دەدى ول. - شىنى سول، تەرگەۋ حاتتاماسىندا ەشتەڭە ايتىلماعان مىنا قويىن داپتەر جورامالدارىما ازدى-كەم وزگەرىس ەنگىزگەلى ءتۇر. ءوزىم نەگىزدەگەن تەوريادا وعان ورىن بولماعان... ءسىز مۇندا كورسەتىلگەن باعالى قاعاز يەلەرىن ىزدەپ تابۋ جايىن ويلاستىرعان جوقسىز با؟
- ويلاستىردىم. ءار الۋان كەڭسەگە سۇراۋ سالدىم، ءبىراق بۇلار وڭتۇستىك امەريكالىق كاسىپورىندار اكسياسى عوي. جاۋابىن بىرنەشە اپتادان سوڭ عانا الاتىن شىعارمىن.
حولمس قويىن داپتەر مۇقاباسىن ۇلكەيتكىش شىنى ارقىلى قايتادان قاراۋعا كىرىستى.
- مىنا جەردە داق بار ەكەن، - دەدى ول.
- ءيا، سەر، ول قاننىڭ داعى. داپتەردى ەدەننەن الدىم عوي.
- قاننىڭ داعى مۇنىڭ ۇستىندە بولدى ما الدە استىندا بولدى ما؟
- ەدەنگە جاناسقان بەتىندە بولدى.
- دەمەك، داپتەر ەدەنگە كىسى ولىمىنەن كەيىن تۇسكەن.
- دۇرىس ايتاسىز، ميستەر حولمس. مەنىڭشە، قانىشەر ونى اسىعىس-ۇسىگىس قاشقان كەزدە ءتۇسىرىپ العان. ەسىكتىڭ تاپ قاسىندا جاتتى.
- شاماسى، مارقۇمنىڭ مۇلىكتەرى اراسىنان مىنا باعالى قاعازداردىڭ بىردە-بىرى تابىلماعان شىعار؟
- تابىلعان جوق، سەر.
- بىرەۋلەر توناپ كەتتى دەۋگە نەگىز بار ما؟
- جوق، سەر. ەشتەڭە ۇرلانباعان سياقتى.
- باس قاتىرارلىق قانداي قىزىقتى جاعداي دەسەڭشى! ايتپاقشى، وندا پىشاق تا بولدى ەمەس پە؟
- پىشاق قىنىندا قالعان، سۋىرىپ الۋعا ۇلگەرمەگەن. مارقۇمنىڭ اياعىنىڭ استىندا جاتتى. ميسسيس كەري ءبۇل كۇيەۋىنىڭ پىشاعى ەكەنىن ايتتى.
حولمس ويلانىپ قالدى.
- جارايدى، - دەدى ول. - سوندا بارىپ جاعدايدى ءوز كوزىممەن كورگەنىم دۇرىس بولار.
قۋانىپ كەتكەن ستەنلي حوپكينس شاتتانا ءۇن قاتتى:
- راقمەت سىزگە، سەر! يىعىمداعى اۋىر جۇكتەن ارىلتاتىن بولدىڭىز.
حولمس ينسپەكتورعا ساۋساعىن بەزەدى.
- ءبىر اپتا بۇرىن بۇلاي باس اۋىرتپاس ەدىك، - دەدى ول - الايدا ءبۇل ساپارىم ءقازىردىڭ وزىندە پايداسىن تيگىزۋى مۇمكىن. ۆاتسون، قولىڭىز تيسە، سىزبەن بىرگە بارىپ قايتۋىم ماعان زور قۋانىش سىيلاعان بولار ەدى. كۇيمە شاقىرىڭىز، حوپكينس، فوررەست-روۋعا شيرەك ساعاتتان كەيىن اتتانامىز.
شاعىن ستانسادا پويىزدان تۇسكەننەن كەيىن كۇيمەگە وتىرىپ، ويدىم-ويدىم بوپ وسكەن اعاشتار اراسىمەن ءالى دە بىرنەشە ميل جۇردىك؛ بۇل اعاشتار زامانىندا ساكستار شابۋىلىن توقىراتقان، يت تۇمسىعى باتپايتىن وراسان اۋقىمدى نۋ ورماننىڭ سارقىنشاعى ەدى؛ وسىناۋ جان بالاسى جۋي الماعان ولكە الىنباس قامالعا اينالىپ، الپىس جىل بويىنا بريتانيانى جاۋدان قورعاعان-دى. مۇنىڭ كولەمدى بولەگى وتالىپ قالدى، ويتكەنى وسى ارادا ەلدەگى ەڭ العاشقى شويىن قورىتاتىن زاۋىتتار پايدا بولعان-دى، ال كەندى قورىتۋ ءۇشىن اعاش قاجەت ەدى. ءقازىر ونەركاسىپ سولتۇستىكتىڭ بۇدان گورى باي اۋداندارىنا قونىس اۋداردى، سيرەپ كەتكەن توعايلار مەن جەر بەتىندەگى جويداسىز تىرتىقتار عانا وتكەندى ەسكە سالىپ ءتۇر. جوتانىڭ جاسىل بەتكەيىندەگى اشىق الاڭقايدان قاشالماعان قارا تاستان تۇرعىزىلعان ۇزىن ءۇي كورىنىس بەردى؛ ەگىستىك اراسىمەن يرەلەڭدەگەن قارا جول سول ۇيگە قاراي باستايدى ەكەن. ءۇش جاعىنان بۇتامەن قورشالعان، ەسىگى مەن تەرەزەسى بىزگە قاراعان شاعىن باسپانا جولعا جاقىنداۋ جەردەن ورىن تەۋىپتى. كىسى ءولىمى بولعان جەر وسى ەدى.
ستەنلي حوپكينس ءبىزدى اۋەلى ۇيگە الىپ باردى، وندا اق شاشتى، جابىرقاۋ ءجۇزدى ايەلگە -مارقۇمنىڭ زايىبىنا تانىستىردى. جۇدەۋ بەت، تەرەڭ اجىمدەر، قاباعى قىزارىپ كەتكەن شۇڭىرەيگەن كوزدىڭ ۇرەيگە تولى قاراسى - ءبۇل ايەلدىڭ جىلدار بويى ءجابىر كورىپ، تاقسىرەت تارتقانىن اڭعارتىپ ءتۇر ەدى. قىزى، قۋقىل ءوڭدى، جانارى ۇشقىن اتقان اقسارى بويجەتكەن، اكەسىنىڭ ولىمىنە قۋاناتىنىن، وعان ولتىرە سوققى بەرگەن ادامعا العىس ايتاتىنىن ءمالىم ەتتى. پيتەر كەري ۇيدە جان تۇرشىگەرلىك تىمىرسىق احۋال قالىپتاستىرعان-دى، كۇن جارىعىنا قايتا شىعىپ، مارقۇم كاپيتان تاپتاپ تاستاعان تاناپتاعى جالعىز اياق جولعا تۇسكەندە عانا جانىمىز جاي تاپتى.
باسپانا - توبەسىن جەڭىل-جەلپى جابا سالعان، ەكى تەرەزەسى بار، اعاشتان تۇرعىزىلعان قارابايىر قۇرىلىس ەدى؛ ءبىر تەرەزەسى ەسىكتىڭ جانىندا، ەكىنشىسى قاراما-قارسى قابىرعادا بولاتىن. ستەنلي حوپكينس قالتاسىنداعى كىلتتى الىپ قۇلىپقا قاراي ەڭكەيدى؛ ءسويتتى دە، سىلەيىپ تۇرىپ قالدى، الپەتىنەن الدەنەگە الاڭداۋشىلىق پەن ابىرجۋشىلىق بايقالدى.
- قۇلىپتى بۇزىپ اشپاقشى بولعان، - دەدىم مەن.
بۇعان كۇدىك كەلتىرۋ قيىن-دى. ەسىكتە سىزاتتار قالىپتى، اق ءتۇستى سىزاتتار، ءقازىر عانا تۇسىرىلگەندەي، سىرلانعان جەردەن وقشاۋلانا كوزگە ۇرىپ تۇر. حولمس تەرەزەنى قاراپ شىقتى.
- تەرەزەنى دە بىرەۋ اشپاق بولعان، ءبىراق اشا الماعان. تاجىريبەسىز نەمە ەكەنى بايقالادى.
- بۇل قىزىق بولدى عوي ءوزى، - دەدى ينسپەكتور. - انت بەرە الام، كەشە كەشكىسىن مۇنداي سىزاتتار بولعان جوق.
- بالكىم، دەريەۆنياداعى بىرەۋلەر اۋەستىك ءبىلدىرىپ جۇرمەسە؟ - دەگەن جورامال جاسادىم مەن.
- جوعا، كىم كەلۋشى ەدى. جەكە مەنشىك قونىستىڭ اۋلاسىنا رۇقساتسىز كىرۋگە تاۋەكەل ەتە قوياتىندار كوپ بولماس، ال "كايۋتانى" بۇزىپ كىرۋگە باتىلى باراتىندار تىپتەن دە تابىلمايدى. ءسىز نە ايتاسىز بۇعان، ميستەر حولمس؟
- مەنىڭشە، ءبىزدىڭ جولىمىز بولدى.
- سوندا بۇل ادام قايتا كەلەدى دەپ ويلايسىز با؟
- ابدەن مۇمكىن. ول ەسىكتى كىشكەنە شاپپا پىشاقپەن اشپاقشى بولعان. مۇنىڭ رەتى كەلمەگەن. ەندى وعان نە ىستەۋ كەرەك؟
- كەلەسى كۇنى تۇندە جارامدىلاۋ قۇرالمەن قايتىپ ورالۋ كەرەك.
- دۇرىس. ونى اڭدىماساق، اقىماقتىق جاسار ەدىك. ال ازىرشە ماعان "كايۋتانى" ىشكى جاعىنان قاراپ شىعۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
قايعىلى وقيعانىڭ ءىزى جويىلىپ تا ۇلگەرىپتى، ءبىراق قۇيتتاي بولمەدەگى جيھاز ءالى دە سول قان توگىلگەن تۇندەگى قالپىنان قوزعالماپتى. حولمس ەكى ساعات بويى ءار زاتتى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن اسا مۇقيات تۇردە اسىقپاي قاراپ شىقتى، ءبىراق ىزدەنىستەرىنىڭ ناتيجە بەرمەگەنى الپەتىنەن -اق اڭعارىلىپ ءتۇر ەدى. زەيىن سالا زەرتتەۋىن ول ءبىر-اق رەت قانا ءۇزدى.
- مىنا سورەدەن بىردەڭە الدىڭىز با، حوپكينس؟
- جوق، مەن ەشتەڭەنى قوزعاعان جوقپىن.
- مىنا جەردەن الدەبىر نارسە الىنعان: سورەنىڭ بۇل بۇرىشىندا شاڭ از. بالكىم، ءبۇل ارادا كىتاپ جاتقان شىعار، الدە قوراپ جاتتى ما ەكەن... ەندى مۇندا ماعان ىستەيتىن ءىس قالعان جوق-اۋ دەيمىن. ءجۇرىڭىز، ۆاتسون، مىنا كەرەمەت اسەم توعايلاردى ارالاپ قىدىرىستاپ قايتايىق، قۇستار مەن گۇلدەردى تاماشالايىق. سىزبەن وسى ارادا كەيىندەۋ كەزدەسەمىز، حوپكينس. وتكەن تۇندە وسىندا كەلىپ كەتكەن دجەنتلمەنمەن جاقىنىراق تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپ قالماس دەيمىسىڭ؟
تۇنگى ساعات ون ەكىدە ءبىز تورۋىل جاساۋعا كىرىستىك. حوپكينس باسپانا ەسىگىن اشىق قالدىرماقشى بولعان، ءبىراق حولمس ءبۇل بەيتانىستى سەزىكتەندىرىپ الا ما دەگەن ءقاۋىپ قىلدى. قۇلىپتىڭ قارابايىرلىعى سونشا، ونى كەز كەلگەن ءبىرشاما بەرىك پىشاقپەن اشا بەرۋگە بولاتىن. سونداي-اق، حولمس باسپانانىڭ ىشىندە ەمەس، سىرتىندا، ەكىنشى تەرەزە ءى ۇبىندەگى بۇتالار تاساسىندا وتىرىپ كۇتەيىك دەگەن ۇسىنىس ايتتى. وسىلاي ەتكەندە، الگى ادام شام جاعا قالسا، ونىڭ نە ىستەپ، نە قوياتىنىن باقىلاۋىمىزعا، ءسويتىپ قۇپيا تۇردە ءتۇن جامىلىپ كەلۋىنىڭ ماقساتىن ءبىلىپ الۋىمىزعا مۇمكىندىك تۋاتىن ەدى.
ۇزاق ۋاقىت بويى دەگبىرسىزدەنە توسىپ وتىردىق؛ بويىمىزدى مازاسىزدىق بيلەپ الدى. شولدەن قاتالاعان اندى سۋات جانىنان توسقان اڭشى دا وسىلاي مازاسىزداناتىن. تاس قاراڭعىدا مۇندا قاراي جىمىن بىلدىرمەي باسىپ كەلە جاتقان قانداي جىرتقىش؟ جان الىس، جان بەرىس ايقاستا عانا جەڭۋگە بولاتىن، ازۋ ءتىسى جارقىراعان، تىرناعى قانجارداي قانسۇرەك جولبارىس پا الدە قاۋقارسىز بەن قورعانسىزعا عانا قوجا شيەبورى مە؟
بۇتالار تاساسىندا ءتىل قاتپاستان ءۇنسىز كۇتۋمەن بولدىق. اۋەلى ۇيىنە كەشتەۋ قايتىپ كەلە جاتقان جۇرگىنشىلەردىڭ اياق دىبىسى مەن دەريەۆنيادان شىققان داۋىستار قۇلاعىمىزعا شالىندى، سوسىن بىرتە-بىرتە بۇل دىبىستار دا ءوشتى. اقىرى قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق ورنادى. تەك الىستاعى شىركەۋ ساعاتىنىڭ شىڭىلى عانا ۋاقىتتىڭ ءوتىپ جاتقانىن ەسىمىزگە سالىپ قوياتىن، سوسىن جايمەن بۇرىككەن جاڭبىر تامشىلارى وزىمىزگە باسپانا بوپ تۇرعان جاپىراقتاردى بولار-بولماس قانا سىبدىرلاتاتىن.
تۇنگى ساعات ەكى جارىم بولدى: تاڭ اتار الدىنداعى ەڭ قاراڭعى مەزگىل ەدى ءبۇل كەنەت قاقپا جانىنداعى كىشكەنە ەسىكتىڭ اقىرىن بولعانىمەن اپ-انىق سىقىر ەتكەنىن ەستىپ بويىمىز ءدىر ەتە قالدى. الدەكىم اۋلاداعى جولمەن ءجۇرىپ كەلە جاتتى. سوسىن تاعى تىنىشتىق ورنادى. كوزىمىزگە قوس كورىنگەن شىعار دەپ ويلاعانىم سول ەدى، كۇتپەگەن جەردەن باسپانا سىرتىنان اڭداپ باسقان اياق دىبىسى، ال قاس قاعىم ساتتەن كەيىن - تەمىردىڭ سالدىر گۇلدىرى ەستىلدى. الدەبىرەۋ قۇلىپتى بۇزباققا ارەكەتتەنىپ جاتىر ەكەن! ءبۇل جولى ول ەپسەكتىك ءبىلدىردى جانە قۇرالى دا بۇرىنعىدان ءتاۋىر بوپ شىقتى - ۇزاماي ساتىر-سۇتىر ەتكەن دىبىس ەستىلىپ، ەسىكتىڭ توپسالارى سارناپ قويا بەردى. ودان سوڭ شىرپى شاعىلدى دا، ىلە-شالا شىراقتىڭ ءبىرقالىپتى جارىعى باسپانا ءىشىن جارقىراتىپ جىبەردى. جۇقالتىم پەردەدەن ءبىز ىشتە نە بوپ جاتقاننىڭ ءبارىن كورىپ وتىردىق.
تۇنگى قوناق ءالجۋاز، اۋرۋشاڭ ادام سەكىلدى ەسەر قالدىراتىن جاس جىگىت ەكەن. كىشكەنە قارا مۇرتى ءوڭىنىڭ قۋ شۇبەرەكتەي قۋقىلدىعىن ايقىنداي ءتۇسىپ ءتۇر. جاسى، شاماسى، جيىرمادان ەندى عانا اسقان بولسا كەرەك. مۇنشالىقتى حالگە دۋشار بولعان ادامدى وسى كۇنگە دەيىن ەشقاشان كەزىكتىرمەگەم: قورقىنىشتان ءتىسى تىسىنە ساق-ساق ۇرىپ، تۇلا بويى قالش-قالش ەتىپ ءتۇر ەدى. ول دجەنتلمەن سەكىلدى كيىنىپتى: ۇستىنە نورفولك جاكەتىن، سپورتتىق قىسقا شالبار، باسىنا شۇعادان تىگىلگەن كەپكى كيىپتى. جان-جاعىنا ۇرەيلەنە جالتاقتاپ تۇرعانىن كوردىك. سودان سوڭ شىراقتى ۇستەل ۇستىنە قويدى دا، تۇكپىرگە ەنىپ كورىنبەي كەتتى. ول جاقتان ۇلكەن كىتاپ الىپ ورالدى - بۇل الگى سورەدە بۋما-بۋما بوپ تۇرعان كەمە جۋرنالدارىنىڭ ءبىرى ەدى. ۇستەل ۇستىنە قاراي ەڭكەيگەن ول ىزدەگەن جازباسىن تاپقانشا بەتتەردى تەز-تەز پاراقتاي باستادى. ءسويتتى دە، جۋرنالدى جۇدىرىعىمەن اشۋلانا ءبىر پەرىپ، ورنىنا قويىپ، جارىقتى ءوشىردى.
ەسىككە قاراي ەندى بۇرىلىپ ۇلگەرگەنى سول ەدى، حوپكينس ونى جاعاسىنان الا كەتتى. زارەسى ۇشقان ادامنىڭ شىڭعىرعان داۋىسىن ەستىدىم: تۇنگى قوناق ءوزىنىڭ قاپىدا قولعا تۇسكەنىن ۇققان بولاتىن. شىراق قايتادان جاعىلدى. سورماڭداي تۇتقىن تىڭشىنىڭ قۇشاعىندا تۇر ەدى.
- ال، قۇرمەتتىم، - دەدى ستەنلي حوپكينس، - كىمسىز، بۇل جەردەن نە ىزدەپ ءجۇرسىز، ايتا بەرىڭىز.
جاس جىگىت وز-وزىنە كەلىپ، ساباسىنا تۇسكەندەي كورىندى.
- سىزدەر، ءسىرا، تىڭشى شىعارسىزدار؟ - دەپ سۇرادى ول. - كاپيتان پيتەر كەريدىڭ ولىمىنە مەنىڭ قاتىسىم بار دەپ تۇرسىزدار ما، سوندا؟ اق ادال شىنىم، بۇعان مەنىڭ ارالاسىم جوق.
- ونى كەيىن كورە جاتارمىز، - دەدى حوپكينس. - ەڭ اۋەلى ءاتى-جونىڭىزدى ايتىڭىز.
- دجون حوپلي نەليگان.
حولمس پەن حوپكينستىڭ بىر-بىرىنە كوز تاستاپ قويعانىن بايقادىم.
- مۇندا نەعىپ ءجۇرسىز؟
- قۇپيامدى جاريا ەتپەيسىزدەر دەپ سەنۋىمە بولا ما؟
- مىندەتتى تۇردە جاريا ەتەمىز. جاريا ەتكەندە قانداي!
- ونداي جاعدايدا ماعان سىر اشۋدىڭ قاجەتى قانشا؟
- ايتپاساڭىز سوتتان جاقسىلىق كۇتپەي-اق قويىڭىز.
جىگىت تىتىركەنىپ كەتتى.
- امال قانشا، ايتايىن، - دەپ كۇڭك ەتتى ول - ايتپاسقا نە؟ ءبىراق، ءبىر زامانداعى وسىناۋ ماسقارالىق ءىستىڭ قايتادان جۇرت نازارىنا ىلىگەتىنى نەتكەن جيىركەنىشتى نارسە دەسەڭشى! داۋسون مەن نەليگان جونىندە ەستىگەندەرىڭىز بار ما؟
حوپكينستىڭ الپەتىنە قاراپ ونىڭ ءبۇل جايىندا دانەڭە بىلمەيتىنىن اڭعاردىم، ءبىراق حولمس سەلك ەتە قالدى دا:
باتىس بانكىنىڭ قوجايىندارى تۋرالى ايتىپ تۇرسىز با؟ ولار ميلليونعا بانكروتتىققا ۇشىرادى، كورنۋەلل گرافتىعىنىڭ تەڭ جارتىسىن جۇتاتىپ كەتتى، ال نەليگان ۇشتى-كۇيلى جوعالدى، — دەدى.
- ءداپ سولاي. نەليگان - مەنىڭ اكەم بولادى.
اقىرى ءبىر نارسەنىڭ ۇشتىعى شىقتى. الايدا قاشىپ كەتكەن بانكير مەن ءوز گارپۋنى قابىرعاعا قاتىرىپ شەگەلەگەن كاپيتان پيتەر كەريدىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار - ول جاعى بىزگە مۇلدەم بەلگىسىز بولاتىن. سوندىقتان جاس جىگىتتىڭ اڭگىمەسىنە ىقىلاسپەن قۇلاق تۇردىك.
- بۇل بانكروتتىق ءىس جۇزىندە مەنىڭ اكەمدى عانا سانسىراتتى. داۋسون بانك باسشىلىعىنان ءبىراز بۇرىن قول ۇزگەن. ول كەزدە مەن بار-جوعى ون جاستا ەدىم، ءبىراق ءبىرشاما ەستيار بوپ قالعاندىقتان بولعان ءىستىڭ ماسقاراسى مەن قاسىرەتىن ءبىر كىسىدەي سەزىندىم. جۇرت اكەم بارلىق باعالى قاعازدى ۇرلاپ الىپ قاشىپ كەتتى دەسىپ ءجۇردى. ءبۇل شىندىققا جاناسپايتىن. بۇلاردى وتكىزۋگە ۋاقىت بەرىلسە، ءبارى ويداعىداي بولاتىنىنا، ءسويتىپ سالىمشىلارمەن تولىق ەسەپ ايىرىساتىنىنا اكەم كامىل سەنىمدى ەدى. ول ءوزىن تۇتقىنعا الۋ جونىندە بۇيرىق شىعاردىڭ ناق الدىندا شاعىن ياحتامەن نورۆەگياعا كەتتى. اناممەن قوشتاسقان سوڭعى ءتۇنىن ءالى ۇمىتقام جوق. بىزگە وزىمەن بىرگە اكەتىپ بارا جاتقان باعالى قاعازداردىڭ ءتىزىمىن قالدىردى. ابىروي-بەدەلىن قايتادان قالپىنا كەلتىرەتىنىن، وزىنە سەنىم كورسەتكەندەردىڭ ەشقايسىسى جاپا شەكپەيتىنىن ايتىپ انت - سۋ ءىشتى. سودان بەرى ول جايىندا ەشتەڭە ەستىگەن ەمەسپىز. ياحتا دا، ءوزى دە عايىپ بولدى. شەشەم ەكەۋمىز ونى تەڭىز تۇبىندە تىنىم تاۋىپ جاتىر دەگەن ويعا تىرەلگەنبىز. ىسكەرلىك بايلانىسى مول ءبىر سەنىمدى دوسىمىز بار - تۇعىن، مىنە سول كىسى اكەمنىڭ قولىندا بولعان كەيبىر باعالى قاعازدىڭ جاقىندا لوندوننىڭ قۇندى قاعازدار بازارىندا قايتا پايدا بولعانىن ايتىپ كەلدى. تاڭىرقاۋىمىزدا شەك بولساشى! بۇل قاعازداردىڭ قايدان شىققانىن انىقتاۋعا بىرنەشە اي ۋاقىت جۇمسادىم، كوپتەگەن ساتسىزدىكتى باستان كەشتىم، قيىندىقتارعا دۋشار بولدىم، ءسويتىپ اقىرى ول قاعازداردى ساتقان وسى لاشىقتىڭ قوجايىنى كاپيتان پيتەر كەري ەكەنىن انىقتادىم.
ارينە، دەرەۋ بۇل كىسى جايىندا دەرەك جيناۋعا كىرىستىم. ونىڭ كيت اۋلايتىن كەمەگە كومانديرلىك ەتكەنىن، ءداپ سول اكەم نورۆەگياعا ساپار شەگىپ بارا جاتقان مەزگىلدە پوليار تەڭىزدەرىنەن ورالىپ كەلە جاتقانىن ءبىلدىم. سول جىلعى كۇز جاۋىن-شاشىندى بولدى، تەڭىزدە سۇراپىل داۋىل تۇرىپ جاتتى. اكەمنىڭ ياحتاسىن، شاماسى، سولتۇستىككە قاراي ىقتىرىپ اكەتسە كەرەك، سول جەردە ونى كاپيتان پيتەر كەريدىڭ كەمەسى كەزدەستىرسە كەرەك. ەگەر وقيعا وسىلاي وربىگەن بولسا، اكەم قايدا كەتكەن؟ نەعىلعان كۇندە دە، پيتەر كەري ماعان الگى باعالى قاعازداردىڭ بازارعا قالاي تاپ بولعانىن انىقتاۋعا كومەك كورسەتسە، اكەمنىڭ ءبۇل قاعازداردى ساتپاعانىن، بۇلاردى وزىمەن بىرگە الا كەتكەندە قارا باسىنىڭ قامىن ويلاماعانىن دالەلدەپ بەرگەن بولار ەم.
كاپيتانعا جولىعۋ ءۇشىن سۋسسەكسكە كەلدىم، ءبىراق ءدال وسى كەزدە ول اناداي جان تۇرشىگەرلىك ولىممەن قازا تاپتى. تەرگەۋ حاتتاماسىنان "كايۋتاسىنىڭ" سيپاتتاماسىن وقىعام. وندا كەمەسىنىڭ ەسكى جۋرنالدارى دا بار ەكەنى ءسوز اراسىندا ايتىلا كەتەتىن. سوندا ماعان: "جولىم بولىپ وسى جۋرنالداردىڭ بىرىنەن 1883 جىلعى تامىز ايىندا "تەڭىز ءمۇيىزتۇمسىعىنىڭ" بورتىندا قانداي وقيعا ورىن العانى جايىندا وقۋدىڭ ورايى كەلسە، اكەمنىڭ جۇمباققا اينالعان تاعدىرىن بىلگەن بولار ەدىم" دەگەن وي كەلە قالدى. وتكەن تۇندە وسى جۋرنالداردى قولعا تۇسىرمەك بولعام، ءبىراق ەسىكتى اشا المادىم. بۇگىنگى تالپىنىسىم ودان تاۋىرىرەك بولدى، الايدا اتالعان ايعا قاتىستى پاراقتاردى جۇلىپ تاستاپتى. وسى ارادا مەنى وزدەرىڭىز ۇستاپ الدىڭىزدار.
- وسى ما ايتارىڭىز؟ - دەپ سۇرادى حوپكينس.
- ءيا، وسى. - مۇنى ايتقان كەزدە جىگىتتىڭ كوزى الاقتاپ كەتتى.
- باسقا ايتارىڭىز جوق پا؟
ول ەكى ويلى بون قالدى.
جوق.
- وقيعا بولعان ءتۇنى مۇندا كەلدىڭىز بە؟
- جوق.
- ال مىنانى قالاي تۇسىندىرەسىز؟ - دەپ اقىرىپ جىبەردى حوپكينس، العاشقى بەتىنە تۇتقىنىمىز ءاتى-جونىنىڭ العاشقى ارىپتەرى جازىلعان، مۇقاباسىندا قاننىڭ داعى بار قىرسىقتى قويىن داپتەردى وعان ۇسىنىپ جاتىپ.
بەيشارانىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ كەتتى. قولىمەن بەتىن باستى، دەنەسى قايتادان قالتىراپ قويا بەردى.
- قايدان تاۋىپ الدىڭىزدار ونى؟ - دەپ ىشقىندى ول - مەن بىلگەن دە جوقپىن... قوناقۇيدە جوعالتىپ العان شىعارمىن دەگەم.
- ءجا، جەتەر! - دەدى حوپكينس قاتقىل ۇنمەن. - تاعى دا ايتار بىردەڭەڭىز بولسا، سوتتا ايتا جاتارسىز. ءقازىر مەنىمەن بىرگە پوليسياعا باراسىز... ال، ميستەر حولمس، ماعان كومەك كورسەتپەككە وسىندا كەلگەنىڭىز ءۇشىن وزىڭىزگە جانە دوسىڭىزعا ءدان ريزامىن. ءقازىر بەلگىلى بوپ قالعانداي، بۇعان ارالاسۋىڭىزدىڭ قاجەتى جوق تا ەكەن. ءسىزدىڭ كومەگىڭىزسىز - اق ءىستى اقىرىنا جەتكىزەدى ەكەم، سولاي بولا تۇرعانىمەن، سىزگە ىرزاشىلىعىمدى بىلدىرەم. سىزدەرگە "برەمبلتاي" قوناقۇيىنەن بولمە قالدىرىلدى، سوندىقتان دەريەۆنياعا ءبارىمىز بىرگە بارۋىمىزعا بولادى.
- ايتىڭىزشى، ۆاتسون، وسىنىڭ ءبارى جايىندا قانداي ويداسىز؟ - دەپ سۇرادى حولمس، ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ پويىزبەن كەيىن قايتىپ كەلە جاتقانىمىزدا.
- بايقايمىن، ونشا قاناعاتتانباعان سياقتىسىز.
- و نە دەگەنىڭىز، قىمباتتى ۆاتسون، ابدەن قاناعاتتاندىم. ايتكەنمەن، ستەنلي حوپكينستى ماقتاۋعا اۋزىم بارماي ءتۇر. ونىڭ تاسىلدەرى تۇككە العىسىز. كوڭىلىم قالدى ودان. ول جىگىتتەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتكەم. قانداي جۇمباقتىڭ بولسىن قاشان دا ەكىنشى شەشىمى تابىلۋى مۇمكىن، سونى ىزدەۋ كەرەك. ءبۇل - قىلمىستى تەرگەۋدىڭ العاشقى شارتى.
بۇل جەردە قانداي ەكىنشى شەشىم بولۋى مۇمكىن؟
- ول مەنىڭ جەكە ىزدەنىستەرىمنىڭ نەگىزىندە جاتىر. ەشقانداي ناتيجە بەرمەۋى دە مۇمكىن. الدىن-الا ەشتەڭە ايتا المايمىن، ءبىراق جەتەر جەرىنە جەتكىزبەي تىنبايمىن.
بەيكەر-ستريتتە حولمستى بىرنەشە حات كۇتىپ جاتىر ەكەن. بىرەۋىن الا سالدى دا، اشقان بويدا ماساتتانا ءماز بوپ كۇلدى:
- نە دەگەن كەرەمەت نارسە، ۆاتسون! سىزدە تەلەگراف بلانكىسى بار ما؟ مەن ءۇشىن بىرەر جەدەلحات جازا قويىڭىزشى: "پاروحود اگەنتى سامنەرگە، رەتكليفف جولى. ءۇش ادام جىبەرىڭىز، كەزدەسۋ ۋاقىتى - ەرتەڭ تاڭەرتەڭگى ساعات ون. بەزيل". سولاردىڭ اراسىنداعى ءاتى-جونىم وسىنداي. ەكىنشىسى: "ينسپەكتور ستەنلي حوپكينسكە، لورد-ستريت، 46، بريكستون. ەرتەڭ ساعات توعىز جارىمدا تاڭعى اسقا كەلىڭىز. ماڭىزدى شارۋا بار. كەلە المايتىن بولساڭىز جەدەلحات ارقىلى حابارلاڭىز. شەرلوك حولمس". ايتايىن دەگەنىم، ۆاتسون، ءبۇل شارۋا ون كۇن بويى كوڭىلىمدى الاڭ عىپ، مازامدى الىپ بىتكەن ەدى، ەندى سودان ارىلماقشىمىن. ءبۇل ءىستى ەرتەڭ ءبىرجولا ءتامام قىلارمىز دەگەن ءۇمىتىم بار.
ينسپەكتور ستەنلي حوپكينس دالمە-دال بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا بوي كورسەتتى، ءسويتىپ ۇشەۋمىز ميسسيس حادسون ازىرلەگەن كەرەمەت ءدامدى تاڭعى اسقا وتىردىق. جاس تىڭشىنىڭ ءساتتى قادام جاسادىم دەپ ماسايراپ، ءىسىپ كەۋىپ وتىرعانى بايقالدى.
- سونىمەن بولعان وقيعا جونىندەگى بايلامىڭىزدىڭ دۇرىستىعىنا كامىل سەنىمدىمىسىز؟ - دەپ سۇرادى ودان حولمس.
- سەنىمدى بولعاندا قانداي! ءبارى دە الاقانداعىداي ايقىن ەمەس پە.
- ال، مەنىڭشە، بۇل ءىس ءالى اياقتالا قويعان جوق.
- قىزىق ەكەنسىز، ميستەر حولمس! بۇدان ارتىق قانداي دالەل كەرەك تاعى؟
- بايلامىڭىز بولعان ءىستىڭ بارلىق قىرىن تولىق اشىپ بەرە الا ما؟
- البەتتە. نەليگان بالاسىنىڭ "برەمبلتاي" قوناق ۇيىنە سول قىلمىس جاسالعان كۇنى كەلگەنىن انىقتاپ ءبىلدىم. وسىندا گولف ويناماقشى ەكەنىن جەلەۋ ەتىپتى. بولمەسى ءبىرىنشى قاباتتا بولاتىن، سول سەبەپتى كەز كەلگەن ۋاقىتتا شىعىپ كەتە الاتىن. سول كۇنى تۇندە ۆۋدمەنس ليگە بارىپ پيتەر كەريمەن لاشىعىندا كەزدەسكەن، ونىمەن جانجالداسىپ قالعان دا، گارپۋنمەن تۇيرەپ ولتىرگەن. سوسىن ىستەگەن ىسىنەن شوشىنىپ لاشىقتان تۇرا قاشقان، سول ارادا قويىن داپتەرىن ءتۇسىرىپ العان. داپتەردى وندا الىپ بارعان سەبەبى پيتەر كەريدەن الگى باعالى قاعازدار جايىندا سۇراماقشى بولعان. تىزىمدەگى كەيبىر قاعازدىڭ تۇسىنا بەلگى قويىلعانىن، ءسىرا، ءوزىڭىز دە بايقاعان شىعارسىز؟ بۇلار - لوندوننىڭ قۇندى قاعاز بازارىندا ساتىلعاندارى. الايدا، كوپشىلىگى، شاماسى، ءالى كەريدە بولسا كەرەك. نەليگاننىڭ بالاسى، ءوزى مويىنداپ وتىرعانداي، اكەسىنىڭ قارىزىن قايتارۋ ءۇشىن سول قاعازداردى قولعا ءتۇسىرۋدى ارماندايتىن. قاشىپ كەتكەننەن كەيىن ول ءبىرشاما ۋاقىت بويى لاشىققا قايتا ورالۋعا باتا الماي ءجۇردى، ءبىراق اقىرى قاجەتتى دەرەكتەرىن تابۋ ءۇشىن تاۋەكەلگە بەل بايلادى. ءبارى ايدان انىق ەمەس پە؟
حولمس ەزۋ تارتىپ، باسىن شايقادى:
- جورامالىڭىزدان ءبىر كەمشىلىك تاۋىپ تۇرمىن، حوپكينس: ول شىندىققا مۇلدەم جاناسپايدى. گارپۋنمەن دەنەنى تۇيرەپ كوردىڭىز بە ءوزىڭىز؟ ويتكەن جوقسىز با؟ ەندەشە، قۇرمەتتى سەر، وسى نارسەگە ايرىقشا نازار اۋدارۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى. دوسىم ۆاتسون سىزگە مۇنىمەن تاڭ سارىدە قالاي جاتتىققانىم جايىندا ايتىپ بەرە الادى. ءبۇل وڭاي نارسە ەمەس، بۇعان قايراتتى دا ماشىقتى بىلەك كەرەك. ال، كاپيتانعا جاسالعان سوققىنىڭ سۇراپىلدىعى سونشا، گارپۋن ونىڭ دەنەسىن كوكتەي ءوتىپ قابىرعاعا تەرەڭ كىرىپ كەتكەن. انا ءالجۋاز جىگىتتى سونداي سوققى جاساي الادى دەۋگە بولا ما؟ نەمەسە جەتى تۇندە قارا پيتەرمەن روم ىشكەن ادام تاپ سول دەپ، نەمەسە قانتوگىستەن ەكى كۇن بۇرىن پەردەدەن بىرەۋلەر تاپ سونىڭ سۇلباسىن كوردى دەپ بولجال جاساي الاسىز با؟
جو-جوق، حوپكينس، بىزگە ودان گورى قورقىنىشتىراق بىرەۋدى ىزدەۋگە تۋرا كەلەدى.
حولمستىڭ ءسوزىن تىڭداپ وتىرعان تىڭشىنىڭ ءتۇرى بۇزىلىپ، بەرەكەسى قاشا باستادى. وي جوسپارى كۇيرەپ، ءۇمىت دامەسى كۇلگە اينالعان ەدى، ءبىراق وڭايلىقپەن بەرىسكىسى كەلمەدى.
- نەليگاننىڭ سول كۇنى تۇندە لاشىقتا بولعانىن جوققا شىعارا المايسىز، ميستەر حولمس. مۇنىڭ بۇلتارتپاس دالەلى - قويىن داپتەر. ءبۇل ايعاقتاردىڭ، ءوزىڭىز ايتقانداي، وسالداۋ تۇستارى بولعان كۇننىڭ وزىندە دە سوت ءۇشىن، مەنىڭشە، وسى دەرەكتەردىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى. ال، ەڭ باستىسى، ميستەر حولمس، مەنىڭ قىلمىسكەرىم ءقازىر اباقتىدا وتىر. ال ءسىزدىڭ "قورقىنىشتى ادامىڭىزدى" ءالى كورە قويعام جوق.
- ول ءدال ءقازىر ءبىزدىڭ باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلىپ كەلە جاتىر-اۋ دەگەن ويعا بەيىل بەرىپ وتىرمىن، - دەپ جاۋاپ قاتتى حولمس جاي عانا. - مەنىڭشە، ۆاتسون، مىنا ريەۆولۆەردى دايىن عىپ ۇستاعانىڭىز ءجون سياقتى. - حولمس ورنىنان كوتەرىلىپ، جازۋ تولى پاراقتى الىپ، جانىندا تۇرعان كىشكەنە ۇستەلدىڭ ۇستىنە قويدى. - ەندى ءبىز دايىنبىز، - دەدى ول سوسىن.
دابىرلاعان داۋىستار ەستىلدى، ىلە ميسسيس حادسون ەسىكتى اشىپ، ءۇش ەركەكتىڭ كاپيتان بەزيلدى سۇراپ تۇرعانىن ايتتى.
- بىر-بىرلەپ جىبەرىڭىز، - دەدى حولمس.
ءبىرىنشى بوپ شاپاتى بويلى، ەكى بەتى نارتتاي قىزىل، بۇرقىراعان بۋرىل جاق ساقالى بار تولىقشا ادام كىردى. حولمس قالتاسىنان ءبىر حاتتى شىعاردى.
- ءاتى-جونىڭىز؟ - دەپ سۇرادى ول.
- دجەيمس لانكاستەر.
- وكىنىشتى-اق، لانكاستەر، ءبىراق ادام الىپ قويدىق. مازالاعانىمىز ءۇشىن مىنا جارتى سوۆەرەندى الىڭىز. انا بولمەگە بارىپ كىشكەنە كۇتە تۇرىڭىز.
ەكىنشىسى ۇزىن بويلى، اشاڭ، شاشىن جىلميتا تاراعان، ءوڭى دىمكاس جاننىڭ وڭىندەي بوپ-بوز ادام ەكەن. ەسىمى حيۋ پەتتينو بوپ شىقتى. وعان دا ورىن جوقتىعى ايتىلىپ، جارتى سوۆەرەن جانە كۇتە تۇرۋعا بۇيرىق بەرىلدى.
ءۇشىنشى كەلگىنشىنىڭ ءتۇر سىقپىتى ەستە قالارلىقتاي ەكەن. قاتىگەز، قابان بەتىن ۇيپا-تۇيپا ساقال-شاش جاۋىپ كەتىپتى، ال تىكىرەيگەن قالىڭ قاستىڭ استىنداعى قارا قوڭىر قايسار كوزدەن وت ۇشقىندايدى. ول سالەمدەستى دە، تەڭىزشى پوزاسىندا تۇرعان قالپى قولىنداعى كەپكىسىن ۋماشتاي باستادى.
- ءاتى-جونىڭىز؟ - دەپ سۇرادى حولمس.
- پاتريك كەرنس.
- گارپۋنشىمىسىز؟
- ءيا، سەر. جيىرما التى رەيستە بولدىم.
- دانديدەنسىز عوي دەيمىن؟
- ءيا، سەر.
- ەكسپەديسيالىق كەمەمەن ساپارعا شىعۋعا كەلىسەسىز بە؟
- ءيا، سەر. جالاقى قانداي؟
- ايىنا سەگىز فۋنت. دەرەۋ جولعا شىعۋعا دايىنسىز با؟
- قۇرال-جابدىق قولىما تيگەن بويدا.
- قاعازدارىڭىز وزىڭىزدە مە؟
- ءيا، سەر.
ول قالتاسىنان ءبىر بۋما ابدەن توزىپ، كىرلەگەن قۇجاتتاردى شىعاردى. حولمس ونى قاراپ شىعىپ قايتارىپ بەردى.
- ماعان كەرەگى دە تاپ وسىنداي ادام ەدى، - دەدى ول - مىنە، مىنا ۇستەلدە كونتراكت جاتىر. قول قويىڭىز، سونىمەن ءىس تە ءتامام.
تەڭىزشى بولمەمەن تەڭسەلە باسىپ ءجۇرىپ ءوتتى دە، قالامدى قولىنا الدى.
- مىنا جەرگە قويايىن با؟ - دەپ سۇرادى ۇستەلگە قاراي ەڭكەيگەن ول.
سونى كۇتكەن حولمس ءابجىل قيمىلداپ، الگىنىڭ قولىنا بۇعاۋ سالا قويدى.
- ەندى بولدى، - دەدى ول.
مەن بولات تەمىردىڭ سىلدىرى مەن الاسۇرعان اشۋلى بۇقانىڭ وكىرگەن داۋىسىن ەستىدىم. ۇستاسا كەتكەن حولمس پەن تەڭىزشى سول قاس قاعىمدا - اق ەدەنگە قۇلاپ، الىسىپ - جۇلىسا باستادى. تەڭىزشى قارا كۇشتىڭ يەسى بولاتىن: قولىندا حولمس سونشالىقتى ەپتىلىكپەن سالعان بۇعاۋى بارىنا قاراماستان دوسىمدى جەڭىپ كەتۋى مۇمكىن ەدى. ءبىراق حوپكينس ەكەۋمىز كومەككە ۇمتىلدىق. قارسىلاسۋدىڭ پايداسى جوقتىعىن اناۋ ريەۆولۆەردىڭ سۋىق وقپانى سامايىنا تىرەلگەندە عانا ءتۇسىندى. ءبىز ونىڭ اياعىن جىپپەن بايلاپ تاستادىق تا، ەنتىگە دەم الىپ بوي تۇزەدىك.
- سىزدەن كەشىرىم سۇراۋعا ءتيىسپىن، حوپكينس، - دەدى شەرلوك حولمس، - شالا پىسىرىلگەن جۇمىرتقا سۋىپ تا قالدى - اۋ دەيمىن. سويتسە دە، تەرگەۋدىڭ وسىلايشا تابىسپەن اياقتالۋى تابەتىڭىزدى ارتتىرار دەگەن ۇمىتتەمىن.
ستەنلي حوپكينس تاڭ-تاماشا بوپ اڭىرىپ تۇرىپ قالدى.
- نە دەۋگە بولار، ميستەر حولمس! - دەپ سالدى بەتى شيەدەي بوپ كەتكەن ول اقىرى. - شاماسى، مەن ءاۋ باستان اقىماقتىققا سالىندىم - اۋ دەيمىن. ءسىزدىڭ ۇستاز ەكەنىڭىزدى، ال ءوزىمنىڭ بار-جوعى شاكىرت ەكەنىمدى ءبىر ءسات ەستەن شىعارماۋىم كەرەك ەدى. ءتىپتى ءقازىردىڭ وزىندە دە، قانداي ءىس تىندىرعانىڭىزدى كورىپ تۇرعان شاقتا دا، دانەڭە تۇسىنگەم جوق. قالاي تاپقانىڭىزعا قايرانمىن.
- جارار، جارار، - دەدى حولمس كەڭ پەيىلدىك ءبىلدىرىپ، - كىم دە بولسىن ءوز قاتەلىگىنەن ساباق الادى. ەكىنشى شەشىم بارىن ەستە ۇستاۋ قاجەتتىگىن ەندى ەشقاشان قاپەردەن شىعارماڭىز. نەليگاننىڭ بالاسىمەن باسى ءبۇتىن اينالىسىپ كەتكەنىڭىز سونشا، پاتريك كەرنس جايىندا ويلانعان دا جوقسىز. ال پيتەر كەريدى ولتىرگەن سول ەدى عوي.
تەڭىزشىنىڭ قارلىققان داۋىسى ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى:
- بەرى قاراڭىز، ميستەر! وزىمە وسىنشاما دورەكىلىك كورسەتكەنىڭىزگە بولا اشۋ ءبىلدىرىپ جاتقانىم جوق، ءبىراق قالاي دەگەنمەن دە، ءادىلىن ايتۋ قاجەت ەمەس پە. "پيتەر كەريدى ولتىرگەن"، دەيسىز. مەن ونى ولتىرۋگە ءماجبۇر بولعان اداممىن. ال مۇنىڭ بىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى بار. نەمەنە، سەنبەيسىز بە ماعان؟ نەمەنە، وتىرىك ايتادى دەيسىز بە مەنى؟
استە ولاي ەمەس، - دەپ جاۋاپ قاتتى حولمس. - ايتارىڭىز بولسا ىقىلاسپەن قۇلاق تۇرەمىز.
- مەن كوپ سويلەپ باس قاتىرمايمىن جانە، قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، ءار ءسوزىم - شىندىق. قارا پيتەردى بۇرىننان بىلەتىنمىن، ول پىشاققا جارماسقاندا مەن گارپۋنعا ۇمتىلدىم، ويتكەن سەبەبىم، تەك بىرەۋمىز عانا ءتىرى قالاتىنىمىزدى تۇسىنگەم. ول وسىلاي جان ءتاسىلىم ەتتى. بالكىم، مۇنى كىسى ولتىرۋشىلىك دەپ اتايتىن شىعار. قالاي ولسەم سولاي ولەيىن - ماعان ءبارىبىر، الايدا قارا پيتەردىڭ جۇرەگىمە قادالعان پىشاعىنان گورى دارعا تارتىلىپ ولگەنىم ءتاۋىر دەپ بىلەم.
- ونىڭ ۇيىنە قالاي بارىپ ءجۇرسىز؟ - دەپ سۇرادى حولمس.
- باسىنان باستاپ ايتايىن. تەك مەن تۇرەگەلىپ وتىرايىنشى، سويتكەندە سويلەۋ جەڭىل بولادى. بۇل حيكايا 1883 جىلعى تامىز ايىندا باستالدى. پيتەر كەري "تەڭىز ءمۇيىزتۇمسىعىنىڭ" قوجايىنى بولاتىن، ال مەن سونىڭ قاراۋىنداعى زاپاس گارپۋنشى ەدىم. ءبىز مۇز شوعىرلارى جايلاعان وڭىردەن امالداپ ءوتىپ ۇيگە قاراي كەلە جاتتىق. ماڭدايدان سوققان جەل كەمەمىزدىڭ كۇيىن كەتىرىپ بىتكەن-دى، ال داۋىل بولسا اپتا بويى تولاس تاپپاعان. كۇتپەگەن جەردەن كىشكەنە كەمەشىككە كەزىكتىك: سولتۇستىككە قاراي ىعىپ بارا جاتىر ەكەن. ەكيپاجى - بار بولعانى ءبىر-اق ادام، ونىڭ ءوزى دە تەڭىزشى ەمەس. ونداعى باسقا ادامدار كەمەشىك كوپ ۇزاماي قۇريدى دەگەن شەشىمگە كەلىپ، شليۋپكاعا وتىرىپتى دا نورۆەگيا جاعالاۋىنا قاراي تارتىپتى. شاماسى، ءبارى تۇگەل سۋعا كەتسە كەرەك. ءسويتىپ، ءبۇل ادامدى كەمەمىزگە الدىق. كاپيتان ەكەۋى كايۋتادا وتىرىپ ۇزاق اڭگىمەلەستى. ونىڭ بورتقا كوتەرگەن بارلىق باگاجى جالعىز عانا قاڭىلتىر قوراپ بولاتىن. بىلۋىمشە، ءبۇل ادامنىڭ ءاتى-جونىن ەشكىم ەشقاشان اتاعان ەمەس. كەلەسى كۇنى تۇندە ءىز-تۇزسىز عايىپ بولدى. اركىم ءارتۇرلى ايتىپ ءجۇردى: بىرەۋلەر ءوزى سۋعا سەكىرىپ كەتتى دەسە، ەكىنشىلەر بايقاۋسىزدا بورتتان قۇلاپ كەتتى دەستى - سول كۇنى تۇندە سۇراپىل كۇشتى داۋىل تۇرعان. ونىڭ قانداي كەپكە كەز بولعانىن ءبىر عانا ادام بىلەتىن - ول مەن ەدىم. سەبەبى، شوتلاند ارالدارىنداعى شامشىراقتار جانىنان وتەردەن ەكى كۇن بۇرىن، تاس قاراڭعى تۇندە، كاپيتاننىڭ ونى اياعىنان ۇستاپ الىپ تەڭىزگە لاقتىرعانىن ءوز كوزىممەن كورگەم.
بۇل تۋراسىندا جان بالاسىنا ءتىس جارعام جوق. نە بولار ەكەن، كورەيىن دەدىم. شوتلاندياعا كەلدىك. ءبۇل جايىندا ەشكىم ەسكە العان جوق، ەشكىم ەشقانداي سۇراۋ سالمادى. ادام كەزدەيسوق قازا تاپتى، سونىمەن ءىس تە ءبىتتى - ەشكىمنىڭ وندا شارۋاسى جوق. ۇزاماي پيتەر كەري جۇمىستان ءبىرجولا بوساپ كەتتى، قاي جەرگە ورىن تەپكەنىن ارادا كوپ جىل وتكەن سوڭ عانا ءبىلدىم. ونىڭ انا ءبىر قاڭىلتىر قوراپقا بولا كۇنا ارقالاعانىن ءتۇسىندىم. ءبۇل جاعداياتتى تىستەن شىعارماۋىم ءۇشىن ماعان ءتيىستى وتەماقى تولەۋگە ءتيىس، دەپ ويلادىم.
لوندوندا كەزىكتىرىپ قالعان ءبىر تەڭىزشىدەن ونىڭ وسىندا تۇراتىنىن ءبىلىپ، ازىن-اۋلاق بىردەڭە سىعىپ الايىن دەپ ۇيىنە باردىم. العاش كەزدەسكەن تۇندە ول ءوزىن ورنىقتى ۇستادى: ءومىرىمنىڭ اقىرىنا دەيىن تەڭىزدەن اۋلاق جۇرۋىمە جەتەتىندەي مولشەردە اقشا بەرۋگە ۋادە ەتتى. ەكەۋارا كەلىسىمدى ەكى كۇننەن سوڭ ءبىرجولا تياناقتاماق بولدىق. باردىم. ماس ەكەن، كوڭىل كۇيى دە ءمانسىز كورىندى. وتىردىق، ىشىمدىك ىشتىك، وتكەن كۇندەردى ەسكە الدىق. نەعۇرلىم كوبىرەك ىشكەن سايىن، كەسپىرى دە سوعۇرلىم بۇزىلا بەردى. قابىرعادا گارپۋن تۇرعانىن بايقادىم؛ مۇنىڭ ماعان كەرەگى بوپ قالادى-اۋ دەپ ءتۇيدىم. اناۋ اقىرى مورت كەتتى: بۇكتەمەلى ۇلكەن باكىسىن الا ساپ، اۋزىنان تۇكىرىگى شاشىراپ، بالاعات ءسوزدى بۇرقىراتىپ ماعان تۇرا ۇمتىلدى. ءوزىمدى ولتىرۋدەن تايىنبايتىنىن كوردىم. ءبىراق باكىسىن اشىپ ۇلگەرگەنشە ونى گارپۋنمەن قابىرعاعا تۇيرەپ جىبەردىم. قۇداي ساقتاسىن، قالاي شىرقىرادى دەسەڭشى! سونداعى ءتۇر - سىقپىتى ءالى كۇنگە ۇيقىمدى بۇزىپ ءجۇر... قان شۇمەكتەپ اعىپ جاتتى، ال مەن كۇتىپ تۇردىم. ءبىراق اينالا ماڭ تىم - تىرىس ەدى، كوڭىلىم دە بىرتىندەپ ورنىنا ءتۇستى. جان-جاعىما قاراندىم. سورەدە قاڭىلتىر قوراپ ءتۇر ەكەن. مەنىڭ دە بۇعان پيتەر كەريدىڭ قۇقىنداي قۇقىم بار ەدى، سوندىقتان ونى الدىم دا، لاشىقتان شىقتىم. تەمەكى قالتامدى اڭداۋسىز ۇستەل ۇستىندە قالدىرىپ كەتىپپىن.
ال ەندى سىزدەرگە وسىناۋ حيكايانىڭ ەڭ ءبىر عاجاپ قالارلىق بولىگىن ايتايىن. سىرتقا شىققانىم سول ەدى، كەنەت الدەكىمنىڭ اياق دىبىسى ەستىلدى. بۇتانىڭ تاساسىنا جاسىرىنا قالدىم. قاراسام، لاشىققا قاراي بىرەۋ كەلە جاتىر. ىشكە كىردى دە، جىن ۇرعان ادامشا باقىرىپ تۇرا قاشتى، ءسويتتى دە اپ-ساتتە كوزدەن عايىپ بولدى. ال مەن ءىز كەسەتىندەردى الداپ سوقتىم: ون ميل جەردى جاياۋ ءجۇرىپ ءوتتىم دە، تانبريدج-ۋەلستە پويىزعا وتىرىپ لوندونعا كەلدىم.
قوراپتى اشقانىمدا ىشىندە سوقىر تيىن دا بولماي شىقتى. قاعازداردان باسقا دىم جوق ەكەن، ولاردى ساتۋعا باتپادىم. ءسويتىپ، قارا پيتەردەن ەشتەڭە وندىرە المادىم، قالتامدا ءبىر شيللينگ جوق، لوندوندا تاقىرعا وتىرىپ قالدىم. تەك بايىرعى كاسىبىم عانا بار ەدى. گارپۋنشىلار مەن مول جالاقى جايىنداعى حابارلاندىرۋلاردى وقىپ تەڭىز اگەنتتەرىنە باردىم، ولار مەنى وسىندا جىبەردى. ماعان ءمالىم جايلار وسىنداي. قارا پيتەردىڭ جانىن جاھاننامعا جونەلتكەنىممەن ءادىل سوت ماعان العىس ايتۋعا ءتيىس: ۇكىمەتكە دارعا اساتىن كەندىر ارقاندى ۇنەمدەۋگە كومەكتەستىم.
- كوڭىلگە ابدەن قونىمدى تۇسىنىك، - دەدى ورنىنان تۇرىپ قورقورىن تۇتاتۋعا كىرىسكەن حولمس. - مەنىڭ ويىمشا، حوپكينس، ۋاقىت وتكىزبەي تۇتقىندى بۇدان گورى سەنىمدىرەك ورىنعا جەتكىزۋ كەرەك قوي دەيمىن. مىنا بولمە كامەرا بولۋعا مۇلدەم جارامسىز، ال ميستەر پاتريك كەرنس ءبىزدىڭ كىلەمدە شامادان تىس كوپ ورىندى الىپ وتىر.
- وزىڭىزگە دەگەن ىرزاشىلىعىمدى قالاي ايتىپ جەتكىزەرىمدى بىلمەي تۇرمىن ءتىپتى، - دەدى حوپكينس. - مۇنىڭ سىرىن قالاي اشقانىڭىزدى ءالى تۇسىنە العان جوقپىن.
- بار بولعانى - سالعان جەردەن جاڭىلدىرماس جولعا ءتۇستىم دە، سودان ايرىلمادىم. قويىن داپتەر جايىندا بۇرىن حاباردار بولسام، بالكىم، ول ءوزىڭىز سەكىلدى مەنى دە شالىس باستىرار ما ەدى، كىم بىلەدى. ءبىراق بۇل ىسكە قاتىستى ەستىگەنىمنىڭ ءبارى مەنى ءبىر-اق باعىتقا باستادى. جويقىن كۇش-قايرات، گارپۋندى پايدالانا ءبىلۋ ماشىعى، رومنىڭ بوتەلكەسى، يتبالىق تەرىسىنەن جاسالعان، كۇشتى تەمەكى سالىنعان قالتا - وسىنىڭ بارلىعى تەڭىزشىگە، ونىڭ ىشىندە كيت اۋلاۋشىعا مەڭزەپ تۇردى. ءاتى-جوننىڭ "پ.ك." دەگەن باستاپقى ارىپتەرى كەزدەيسوق سايكەستىك شىعار دەپ ويلاعام. تەمەكى قالتا پيتەر كەريدىكى ەمەس-تى، سەبەبى ول شىلىمدى سيرەك شەگەتىن جانە "كايۋتاسىنان" قورقور تابىلماعان. ەسىڭىزدە مە، "كايۋتاسىندا" ۆيسكي مەن كونياك بولدى ما، دەپ سۇراعان ەدىم عوي. ءسىز بولدى، دەپ جاۋاپ قاتتىڭىز. ال كونياك مەن ۆيسكي دايىن تۇرعاندا تەڭىزشىدەن باسقا كىم روم ىشەتىن ەدى؟ ءيا، ونىڭ تەڭىزشى ەكەندىگىنە كامىل سەنىمدى بولاتىنمىن.
- ال، ونى قالاي ىزدەپ تاپتىڭىز؟
- قىمباتتى سەر، ءبۇل دەگەن وپ-وڭاي نارسە عوي. الگى تەڭىزشى "تەڭىز ءمۇيىزتۇمسىعىندا" كەريمەن بىرگە جۇزگەندەردىڭ اراسىنان عانا شىعۋى مۇمكىن ەدى. وزىمە ءمالىم دەرەكتەرگە قاراعاندا، كاپيتان باسقا كەمەمەن جۇزبەگەن. "تەڭىز ءمۇيىزتۇمسىعىنىڭ" 1883 جىلعى كومانداسىنىڭ اتى - ءجونىن انىقتاۋ ءۇشىن دانديگە جەدەلحات جولداۋعا ءۇش كۇنىمدى جىبەردىم. گارپۋنشىلار اراسىندا پاتريك كەرنس بولعانىن بىلگەنىمدە تەرگەۋ جۇمىسىم تولىقتاي دەرلىك ءتامامدالعان - دى. بۇل ادام، بالكىم، لوندوندا شىعار جانە ءبىرشاما ۋاقىتقا انگليادان ۇزاي تۇرۋعا قارسىلىق بىلدىرە قويماس دەپ ءتۇيدىم. وسى سەبەپتى بىرنەشە كۇندى يست-ەندتە وتكىزىپ، اركتيكالىق ەكسپەديسيا دەگەندى ويلاپ تاۋىپ، كاپيتان بەزيلدىڭ قاراماعىندا جۇمىس ىستەيتىن گارپۋنشىلارعا جاقسى جالاقى ۇسىندىم، - ناتيجەسىن ءوزىڭىز كورىپ تۇرسىز.
- عاجاپ! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى حوپكينس. - ايتارى جوق عاجاپ!
- نەليگان بالاسىنىڭ مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك بوساپ شىعۋىنا قام جاساۋىڭىز قاجەت، - دەدى حولمس. - ودان كەشىرىم سۇراعانىڭىز ءجون عوي دەپ ويلايمىن. قاڭىلتىر قوراپتى سوعان قايتارىپ بەرۋ كەرەك، ال انا پيتەر كەري ساتىپ جىبەرگەن باعالى قاعازدار، ارينە، ءبىرجولا جوعالدى عوي... مىنە، كەب تە كەلدى، حوپكينس، مىنا ادامدى اكەتە بەرۋىڭىزگە بولادى. سوتقا قاتىسۋىم قاجەت بولا قالسا، بىزگە نورۆەگياعا جەدەلحات جولدارسىز. ونداعى ادرەسىمدى سىزگە كەيىنىرەك حابارلارمىن.
You Might Also Like
-
استانا قالاسىنىڭ №2 سارىارقا اۋداندىق سوتى جالعان IELTS كۋالىگىمەن وقۋعا تۇسكىسى كەلگەن بويجەتكەنگە قاتىستى ۇكىم شىعاردى.
-
— سونىمەن قۇلاعىمىز سىزدە، ب... حانىم،— دەدى گەنري كليتەرينگ ونى جىگەرلەندىرىپ.
