InfoHub Logo

قازاق ادەبيەتى، بارلىق جۇرتتىڭ ادەبيەتى سياقتى، ەكىگە بولىنەدى: ءبىرىنشىسى – اۋىزشا ادەبيەت، ەل اقىندىعى. ەكىنشىسى – جازبا ادەبيەتى. ەل اقىندىعى نە اۋىزشا ادەبيەت: ەلدىڭ جازۋ ونەرىن بىلمەي جۇرگەن كەزىندە شىققان سوزدەر. جازۋ ونەرى بولماعان سوڭ، ول ەلدە عىلىم، مادەنيەت تە تۋماعان بولادى. ونداي ەلدىڭ ونەر، ءبىلىمى ءبىر اۋىزدان ەكىنشى اۋىزعا كوشىپ، سونىمەن ساقتالادى. جالپى ءبىلىم دەگەن نارسەسى، الدىڭعىنىڭ ارتقىعا تاستاپ كەلە جاتقان اتا مۇراسى سياقتى، اۋىزشا اڭگىمەلەرىنەن قۇرالادى. سول رەتپەن ەسكىلىكتەن قالعان ءسوزدى، ونەر يەسى بولعان ارناۋلى جالعىز ادام عانا ءبىلىپ قويمايتىن، جالپاق ەل بولىپ ۇيرەنىپ، تۇگەلىمەن ەسىندە ساقتايدى.

ول كەزدىڭ ونەرىن جالپاق ەل تۇگەل ۇعىناتىن بولعاندىقتان، ەكىنشى، كەيىنگى ۇرپاقتىڭ تۇگەلىمەن الاتىن ءبىلىمى، تاربيەسى دە سوندايلىق كوپكە بىردەي بولىپ ايتىلاتىن جالپى اڭگىمەلەردەن جاسالاتىندىقتان، بۇكىل ءبىر ەلدىڭ جالپى دۇنيەگە كوزقاراسى دا، وتكەن ءومىردى ءتۇسىنۋى دە ءبىر-اق تۇردە بولادى. كەيىنگى بۋىن ءومىردى تۇگەلىمەن الدىڭعىشا ءتۇسىنىپ، سولارشا تاربيەلەنەدى. سوندىقتان اۋىزشا ادەبيەتتىڭ ىشىندە ەلدىڭ بەلگىلى ۇعىمىن بىلدىرەتىن، جالپى دۇنيەگە كوزقاراسىن سەزدىرىپ، وتكەندى قالاي ءتۇسىنۋىن كورسەتەتىن ءسوزدىڭ بارلىعى دا ءبىر-اق ادامعا ءتيىستى ونەر ەمەس، ول – كوپتىڭ ونەرى. جالپاق ەلدىڭ سىباعاسىنا تيەتىن ونەر تۋىندىسى.

راس، بۇگىنگى سالت ولەڭ مەن باتىرلار ولەڭدەرى بولسا، سونىڭ بارلىعىن جالپاق ەل بولىپ وتىرىپ شىعارعان سوزدەر ەمەس، ونىڭ جەكە شىعارۋشىلارى بار. ءبىراق بۇل شىعارۋشى اقىندار سول سوزدەردىڭ ىشىندە جالعىز ءوزىنىڭ كوزقاراسىن، جالعىز ءوزىنىڭ عانا ۇعىمىن ايتپايدى، ولاردىڭ ولەڭ، جىر ىشىندە ايتاتىنى – تۇگەلىمەن جالپاق ەلدىڭ ۇعىمى مەن جالپاق ەلدىڭ كوزقاراسى. ايتاتىنى – كوپتىڭ قاراداي ايتىپ جۇرگەن ءسوزى. سوندىقتان ولەڭ قىلۋشىلار اۋىزشا ادەبيەتتىڭ قۇر عانا جاقسى ايتۋشىسى، قۇر عانا اڭگىمەشىسى بولادى.

ەل اقىندىعىن جاساۋشىلار سولار دەپ ساناۋعا بولمايدى. سوندىقتان: 1) اۋىزشا ادەبيەتتىڭ شىعارۋشىسى جالپاق ەل دەيمىز. اۋىزشا ادەبيەت جۇرناقتارىنىڭ ارناۋلى شىعارۋشىسى جوق. 2) اۋىزشا ادەبيەتتىڭ بارلىق جۇرناقتارى كۇيگە ولشەنىپ، ارناۋلى انمەن ايتىلادى. سول سەبەپتى ونىڭ سىرتقى تۇرىندە جازبادان ايىرماسى بار. ول جەلپىنىپ، جەلدىرتىپ ايتىلادى. 3) اۋىزشا ادەبيەتتە ءبىر جاققا قاراي بەتتەگەن ارناۋلى باعىت بولمايدى. ونى ەلدىڭ ءدىن نانىمى، ەلدىڭ بەلگىلى سالتى، ادەتى تۋعىزادى. سوندىقتان اۋىزشا ادەبيەت بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى.

اۋىزشا ادەبيەت تۇرلەرى

1) سىرشىلدىق سالت ولەڭدەرى.

2) اڭگىمەلى ولەڭدەر (باتىرلار اڭگىمەسى، ەل پوەماسى، تاريحي ولەڭدەر).

3) ايتىس-تاقپاق.

4) ەرتەگى، ماقال، ماتەل، جۇمباق.

---