InfoHub Logo

مەكتەپتiڭ قاسىنداعى قاراعاش،

قارا كوزiڭدەي قاراراس.

(مارالتاي).

 بiزدiڭ اۋىلدا تارلاۋ بiر كوشەدە جالعىز ءوسiپ تۇراتىن قاراعاش بولعان.

مۇمكiن، ول بايتەرەك شىعار، الدە تاريحقا باي تەرەك شىعار، ايتەۋiر، مەن ءۇشiن قاراعاش ەدi. كارiلiگiنەن بولار، جاز ايلارىندا از عانا ۋاقىتقا جايقالاتىن دا قايتادان قالپىنا كەلەتiن. جۇقالتاڭ جاپىراقتارىنىڭ عۇمىرى قىسقا-تىن. سەلدiر بۇتاقتارى دا قاپ-قارا ەدi. بiراق، وسى قارا اعاشقا بiراز قىز-جiگiتتەر باسقا كوزقاراسپەن قارايتىن. ويتكەنi ول باسقا تال-تەرەكتەي ەلەۋسiز ەمەس ەدi. قاسىنان وتكەن ءاربiر ادام الدەنەنi ەسiنە الاتىن. بiر جەرiندە قۇپيا سىر جاتقانداي قارايتىن. قىسقاسى، جانارلارعا جىلى ۇشىراپ تۇراتىن. وسى قاراعاشقا قاتىسى بارلار ونىڭ وزدەرiنە دەگەن ىستىقتىعىن سەزiنۋشi ەدi. كوبiنە-كوپ جاستار.

بالا كۇنiمدە كورشiنiڭ مەنەن ءۇش-تورت جاس ۇلكەن قىزى بولعان. سول قىزعا ادەمi بiر جiگiت كەلiپ جۇرەتiن. ەكەۋi قول ۇستاسىپ كەتiپ بارا جاتاتىن. قىز بەن جiگiتتiڭ قول ۇستاسقانىن قىزىق كورەتiن مەن جانە مەنiڭ قاتارلاستارىم ولاردىڭ ارتىنان اڭديتىن ەدiك. قورشاۋ-قورشاۋدىڭ iشiمەن باياۋ باسىپ ءجۇرiپ، قارا اعاشتىڭ اينالاسىنداعى تاسالارعا تىعىلاتىنبىز. بۇل — بiز ءۇشiن قيىن دا قىزىقتى ءھام اۋىرلاۋ وپەراسيا ەدi. ءبارiمiز دە كورiنiپ قالماۋعا تىرىساتىنبىز. تەك ءار جەرلەردەن قىلتيعان باستار عانا كورiنەتiن. جاڭاعى بiزدiڭ نىسانامىزداعى قىز بەن جiگiت قاراعاشتىڭ ءتۇبiنە كەلiپ ايالدايتىن. وزدەرiنە عانا بەلگiلi ۇزاق-سونار اڭگiمەلەر ايتاتىن. بiز ەستiمەي تىڭدايتىنبىز. بiزگە كۇبiرلەگەندەرi مەن كۇلگەندەرi عانا ەمiس-ەمiس ەستiلەتiن. بiراق، انىق ەشتەمە دە ەستي المايمىز. سوندا دا جالىقپايمىز.ءۇنسiز مۇلگي تۇسەمiز. سەبەبi، ءارقايسىمىز iشiمiزدەن بiر نارسە كۇتەتiنبiز. تاعاتسىز كۇتەتiنبiز. نە كۇتەتiنiمiزدi بiر-بiرiمiزگە ايتپايمىز. جانە ونى ءبارiمiز دە بiلەتiن ەدiك. بiراق، بiز اسىققانىمىزبەن، جiگiت مۇلدەم اسىقپايتىن. الدەن كەيiن قىزدى اقىرىن قۇشاقتايتىن. وڭكەي بiر بالالار دەلەبەمiز قوزىپ، الاقانىمىزدى ىسىپ-ىسىپ قويامىز.

— باستايدى، قازiر…، — دەيتiن ەدi قاسىمداعى بiرەۋi جىمىڭ ەتiپ.

— نەنi؟.. — دەيمiن مەن بiلە تۇرا بiلمەي. ول بولسا:

— نەنi بولۋشى ەدi… كينوداعىدايدى،.. — دەيدi سول جاقتان كوزiن الماعان كۇيi. بiراق، ول ەكەۋi تۇكتi دە باستامايتىن. اياقتارىن اسىقپاي باسىپ، ۇيلەرiنە قاراي اياڭدايتىن. بiز ءۇستi-باسىمىزدى قاعىپ تۇرىپ جiگiتتi جەتi اتاسىنان بوقتايتىنبىز.

— شiركiن، ونىڭ ورنىندا مەن بولسام عوي… — دەيتiن ەدi بiرi ويىنان حابار بەرiپ. ونىڭ ورنىندا بولسا، باتىرىمىزدىڭ نە iستەيتiنiن ءبارiمiز بiلەمiز. سەبەبi، ءبارiمiز دە سول ويدامىز. اناۋ ادەمiشە قىزدى قاتتى قۇشاقتاپ الىپ، كينوداعىداي سۇيمەكپiز. مiنە، دۇنيەنiڭ قىزىعى. ءبارiمiزدiڭ كەنەزەمiز كەۋiپ، اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىپ اڭساعانىمىز وسى.

ءوزiمiز سۇيمەسەك تە سۇيۋگە جاعدايى بار جاڭاعى جiگiتتiڭ سۇيگەنiن قالايمىز. سونىڭ ءوزi ءلاززات سياقتى. بiراق، ول دا تەگi…

وسى ادەتiمiزبەن تالاي كۇنiمiز ءوتتi. بiز ەسەيدiك. بوزبالالىققا ەندi عانا اياق باسقان جەتكiنشەكتەردiڭ العاشقى قىزىعۋشىلىعىن وياتقان، تiپتi سولاردىڭ ۇعىمىندا قوزى مەن بايانداي بولىپ، ماڭگi بiرگە عۇمىر كەشەتiندەي كورiنگەن ول ەكەۋi دە ەكi ءبولiنiپ كەتكەن… جiگiتiمiز كۇندەردiڭ كۇنiندە باسقا بiر قىزعا ۇيلەندi. ال، قىزىمىز الماتىدا الاڭسىز وقۋىن جالعاستىرا بەردi. ەكەۋiنiڭ اراسىندا نە بولدى، نەگە رەنجiستi، ول جاعى بiزگە بەلگiسiز. بiلۋگە قۇشتارلانبادىق تا.

* * *

ءنايلا ەكەۋمiز قاراڭعى تۇندە الاڭسىز ۇزاق قىدىردىق. ادەمi اڭگiمەلەرiمiز دە كوپ ايتىلدى. سىرىمىز دا تاۋسىلار ەمەس. اپپاق قاردى اياۋسىز كەشiپ كەلەمiز. ءتۇن راحاتىن ءبولiسiپ، ءۇنسiز ءوبiسiپ تە قويامىز. ەشكiم بارا بەرمەيتiن تارلاۋ بiر كوشەگە بۇرىلدىق. اۋدەم جەردەگi تەرەكتi كورسەتiپ:

— انا بiر قاراعاشتىڭ استىندا تۇرايىقشى. ايتپەسە، مىنا قار ەكەۋمiزدi باسىپ قالار، — دەدi ول. بiز جاپالاقتاپ جاۋعان قار ءتۇيiرشەكتەرiنەن تاسالانباق بولىپ قاراعاشتى پانالادىق. ول مەنiڭ اڭگiمەلەرiمدi تىڭداپ تۇرىپ ءوزi دە الدەنەلەردi ءسوز قىلىپ كەتتi. ويىندا ەشتەڭە جوق، جانى تازا. ال مەن بولسام، سوناۋ بالا كەزiمiزدەگi كiرشiكسiز ەلەستەرگە ەرiپ كەتتiم.

…ول ەكەۋi دە ءدال وسى جەردە تۇراتىن ەدi. بiز بولساق اناۋ جەردە تىعىلىپ جاتاتىنبىز. بiر كەزدەگi سول ەكەۋiندەي ءنايلا ەكەۋمiز دە ۇزاق سونار اڭگiمە ايتىپ تۇرمىز. بiراق، بiزدi اڭدىپ جاتقان بiر كەزدەگi ءوزiمiزدەي بالالار كورiنبەيدi. ولار نەگە اڭدىمايدى ەكەن؟ بالكiم بۇلار ءۇشiن بۇنداي جاعدايلار قىزىقسىز شىعار. بۇل كۇنگiنiڭ بالالارىن كومپيۋتەر ەرتە ەسەيتiپ جiبەردi عوي. بiزدەر ءۇشiن كەرەمەت ەدi. ۋاقىت-اي دەسەڭشi. كەشە عانا ەدi عوي. اناۋ جەردە جاتىپ الىپ، وسىندا تۇرعان جiگiتتi “ىنجىق” دەپ كەكەتكەنiمiز. سوندا مەن: “قازاقتار ءسۇيiسۋشi مە ەدi. ەگەر، ولار ءسۇيiسسە قازاق بولماي قالادى عوي. كينوداعى ادامدار عانا ءسۇيiسەدi عوي” دەپ ويلاۋشى ەدiم. مiنە، ەندi، سول ءسۇيiستiڭ دە قازاققا جات ەمەستiگiن تولىق ءتۇسiنگەن كەز دە كەلدi. ءاسiرەسە، دوستارىما قوسىلىپ: “شiركiن، سەنiڭ ورنىڭدا بولسام عوي…” دەگەن ىشقىنىسىم ەسiمە تۇسكەندە ءوزiمدiء-وزiم ۇستاي الماي كۇلiپ جiبەردiم. ءنايلا اڭ-تاڭ.

— نە بولدى؟ — دەيدi.

— تۇك تە بولعان جوق، — دەدiم. ونىڭ بiلگiسi كەلگەنiمەن، مەن ايتپاي قويدىم.

— ءجايدان ءجاي ساۋ ادام كۇلەدi مە؟ — دەدi.

— وندا جىندىمىن، — دەدiم.

— قويشى! مەن سەنەن ادام قۇساپ سۇراپ تۇرمىن. سەن بولساڭ قىلجاق قىلاسىڭ، — دەپ وكپەلەي قالدى.

مەن وعان امالسىزدان ايتپاق بولدىم. وسى تەرەكتiڭ ءتۇبiنە كۇنبە-كۇن ءتۇن سايىن قىز بەن جiگiتتiڭ كەلiپ تۇراتىنىن، بiزدiڭ ولاردى اڭديتىنىمىزدى، بۇگiنگi تۇرعان ەكەۋمiزدi بiر كەزدەگi بiز سياقتى بالالار نەگە اڭدىمايدى ەكەن دەپ ويلاعانىمدى، تەزiرەك ءسۇيiسسە ەكەن دەپ جاتقانىمىزدا ەكەۋiنiڭ تۇكتi دە تىندىرماي ۇيلەرiنە كەتiپ قالاتىنىن، جiگiتتi “ىنجىق” دەپ بوقتايتىنىمىزدى، ءبارiء-بارiن ايتىپ بەردiم. ول قىزىعا تىڭدادى. ءبارiن ايتا كەلiپ: — “شiركiن، سەنiڭ ورنىڭدا مەن بولسام عوي” دەۋشi ەدiم. ەندi سول جiگiتتiڭ ورنىندا تۇرمىن، — دەدiم كۇلiپ. ول بولسا:

— سەنi دە بiرەۋلەر بوقتاپ تۇرماسىن. نە قاراپ تۇرسىڭ، كەل ەندi، — دەدi ءازiلدەي كۇلiپ. مەن ونى قۇشاعىما قىسىپ، ۇزاق ءسۇيدiم. ءازiلi قانداي ادەمi. ۇياڭداۋ جانە شىنايى.

ول الدەن ۋاقىتتا:

— ارمانىڭ ورىندالدى ما؟ — دەدi.

مەن وعان:

— ونى مەنەن ەمەس، اندىپ جاتقان باتىرلاردان سۇرا، — دەدiم. ەكەۋمiز قوسارلانا كۇلدiك.

— بiراق، بiزدi ەشكiم دە اڭدىپ جاتقان جوق قوي، — دەيدi.

— مەيلi. ايتەۋiر، مەن ءوز ءرولiمدi تولىق ورىندادىم. اندىماسا وزدەرi بiلسiن، — دەدiم.

— ەكەۋمiز سول ەكەۋiنiڭ جولىن قۋىپتىق قوي. وسى تەرەكتiڭ بۇرىنعى قوجايىندارى ۇيلەنiپ پە ەدi؟

— جوق، ەكەۋiمiزدiڭ ءوز جولىمىز بار. ولاردىڭ جولىمەن جۇرمەيمiز.

— نەگە؟ سەن ولارعا قىزىعىپ وسپەپ پە ەدiڭ؟

— ءيا، بiراق…

— نە بiراق؟

— ول ەكەۋi رەنجiسiپ كەتكەن. ولاردىڭ جولىن بەرمەسiن. مەنiڭ سەنiمەن رەنجiسكiم كەلمەيدi. وسى تەرەكتiڭ جانىنان كەتەيiكشi، — دەدiم ءسوزiمدi اياقتاۋعا دەمiم جەتپەي اپتىعىپ. بويىمدى ۇرەي بيلەپ، الدەنەدەن كۇدiكتەنiپ، مازام كەتتi.

— تەرەكتiڭ نە قاتىسى بار؟ — دەپ ول ماعان ءۇنسiز ەردi.

— قاردىڭ استىندا جۇرگەن جاقسى عوي، بiر ورىندا تۇرا بەرگەنشە، — دەپ الداي سالدىم.

* * *

ارادا تاعى دا جىلدار وتكەن. كوشەدەن ءوتiپ بارا جاتىپ باياعى سول قارا اعاشقا كەزiكتiم. “ودان بەرi دە ەكi جىل بولىپتى-اۋ” دەدiم كۇبiرلەپ. بويىمدى ساعىنىش پا، الدە مۇڭ با، بiءرتۇرلi جىلى سەزiم كەرنەدi.

اۋىلدى ساعىنىپ-اق قالىپپىن. الماتىدا جۇرگەندە اندا-ساندا قاراعاشتى ەسiمە الىپ قويۋشى ەم. ەندi، مiنە، جانىندا تۇرمىن. ەكi جىل بۇرىن ءنايلا ەكەۋمiز وسى قاراعاشتىڭ ءتۇبiندە تۇرىپ ەدiك. سول كەزدە الدەنەدەن سەكەمدەنگەندەي مە ەدiم؟ “وعان قارا اعاشتىڭ نە قاتىسى بار؟” — دەپ ەدi ول. مەن “ولاردىڭ جولىن بەرمەسiن” دەگەن ەدiم.

قاراعاش… ۇزىندىعى بiر قۇلاشتاي عانا بولارلىق ءتۇبiرتەگi قالىپتى. كەسiپ تاستاعان ەكەن. وتىندىققا كەرەك بولعان عوي.

ە-ە… ءسويتiپ قاراعاش تا جانىپ كەتتi دە. بiراز ۋاقىت ءۇنسiز تۇردىم.

قايداعىلار ەسiمە ءتۇسiپ، كوڭiلiم قۇلازىدى.

“ءنايلا قازiر قايدا ءجۇر ەكەن؟

سەنiمەن رەنجiسكiم كەلمەيدi دەمەپ پە ەدiم؟ امال نە؟..

حوش، قارا اعاش!

باقىتتى بول، ءنايلا…”

ارتىما قاراي-قاراي قاراعاشتان الىستاپ بارا جاتتىم. ول دا ءۇنسiز قوشتاسىپ تۇرعانداي…

بiر كۇنi بالا كۇنiمدە اڭدىپ جۇرەتiن كورشiنiڭ قىزىمەن كەزدەسiپ قالدىم. بiراز اڭگiمەلەستiك. اڭگiمە اراسىندا: — بۇرىن سەندەردi اڭدۋشى ەدiك. قاراعاشتىڭ ءتۇبiندە تۇرۋشى ەدiڭدەر عوي، — دەدiم.

— كەسiپ تاستاپتى عوي ونى، — دەگەندە، مەن شىنىمەن تاڭ قالدىم. اۋىلعا بارعاندا ونى بۇل دا كورگەن ەكەن. بۇل دا مەن سياقتى قيماستىقپەن قاراعان ەكەن. ۇمىتىپ كەتكەن شىعار دەسەم. قاراعاش بۇعان دا ىستىق بولعانى عوي. ءتۇسiندiم…

“مەنiڭ جاسىممەن شامالاس،

قۇربىم ەدiڭ عوي — قارا قاس.

قامىعىپ قالعان جوق پا ەكەن؟

قاسىنان وتسەڭ سيپاي سال،

مەنiڭ شاشىمداي… قاراعاش! — دەپ كوسiلiپتi مارالتاي اقىن. وسى اقىننىڭ دا ءوزiنiڭ قاراعاشى بولعان سياقتى.

ءنايلا، سەن دە ءسويت! قاسىنان وتسەڭ، قاراعاشتى سيپاي سال. قامىعىپ قالماسىن…

---