راۋعاش ەرتە گۇلدەيدى
ۋنيۆەرسيتەت الدىنداعى ايالدامادا ادام قاراسى كوپ ەكەن. جارتى ساعاتتان استام ۋاقىتتان كەيiن قۇدايعا قاراعان كولiكتiڭ بiرەۋi توقتادى-اۋ ايتەۋiر. سول جيىرما ادامدىق شاعىن اۆتوبۋسقا قىرىق توعىزىنشى بولىپ مەن دە كiرiپ ۇلگەردiم. ەلدiڭ ءوزi بiر اياعىن قويارعا جەر تاپپاي تۇرسا، بiر كەسiر جولداس “وتىراتىن ورىن جوق ەكەن، ءيا” دەپ ءوزiنشە وكiنiش بiلدiردi. ونىڭ ءسوزiنە مىرس ەتتiك تە قويدىق.
بiر كەزدە مەنiڭ قولىمدى بiر كiشكەنتاي قولدىڭ قىسا ۇستاعانىن سەزدiم. قاسىمدا توعىز، وندار شاماسىنداعى ەكi كiشكەنتاي قىز تۇرعان، سولاردىڭ بiرiنiڭ قولى ەكەن. ساقتىق جاساپ تۇرعان شىعار دەپ ۇندەمەي تۇرا بەردiم. سويتسەم، ول قىز مەنiڭ قولىمدى قاسىنداعى قىزدىڭ قولى ەكەن دەپ شاتاستىرىپ ۇستاپ تۇر ەكەن. بiر كەزدە قولدىڭ ۇلكەن ەكەنiن سەزدi-اۋ دەيمiن، الاقانىن ارى-بەرi جىلجىتىپ ۇستاپ كوردi دە اينالاسىنا قارادى. مەن ونىڭ ءسابي ءجۇزiنە قاراپ كۇلدiم. قول مەنiكi دەگەنiم شىعار. ال ول بولسا بەتiمە ءۇنسiز تاڭىرقاي قاراپ تۇرىپ، بiر كەزدە كۇلiپ جiبەردi.
— باسە، مىنانىڭ قولى قالايشا ۇلكەيiپ كەتكەن دەپ تاڭدانىپ تۇرسام، سiزدiڭ قولىڭىز ەكەن عوي، — دەپ قاسىنداعى قىزدى نۇسقادى. سودان كەيiن ەكەۋارا اڭگiمەمiز جاندانىپ سالا بەردi دەيسiڭ. جول بويىنا iش پىستىرمايتىن سەرiك تابىلعانىنا iشتەي قۋانىپ تا تۇرمىن. ءۇستiمە iلiپ العان جۇپىنى كيiمiمنەن قاي توپتاعى ادام ەكەنiمدi اڭعارسا كەرەك:
— قانشاسىنشى كۋرستا وقيسىز؟ — دەدi. مەن قالجىڭعا سۇيەپ:
— قانشاسىنشى كۋرسىڭ نە، اينام-اۋ، مەن مۇعالiممiن، — دەدiم. ول سەنگەن جوق. سەنبەگەنi بىلاي تۇرسىن:
— ال كەرەك بولسا، مۇعالiممiن دەپ قويادى. ءۇستiنە كيiپ العان كيiمدi قاراپ قويساشى، — دەپ كەلەكە قىپ كۇلدi. مەن بولسام “ۇيالعان تەك تۇرماستىڭ” كەرiنە سالىپ:
— ءيا، راس، مۇعالiممiن، — دەدiم.
— قاي ساباقتان بەرەسiز؟
— تاريح جانە گەوگرافيا پاندەرiنەن.
مەنiڭ شىنىمەن مۇعالiم ەكەنiمە دەگەن كۇدiگi سەيiلمەسە كەرەك، سىناپ بiلگiسi كەلدi.
— وھو، سiز گەوگرافيا ءپانiنiڭ مۇعالiمi بولساڭىز، مىنانى بiلۋiڭiز كەرەك. نiل وزەنiنiڭ ۇزىندىعى كانشا؟ وسى سۇراققا جاۋاپ بەرە الساڭىز سەنەيiن، — دەدi.
ولگەن جەرiم وسى ەكەن دەدiم. شىنىمدى ايتسام، بiلمەيتiن ەدiم سول وزەننiڭ ۇزىندىعىنىڭ قانشا ەكەندiگiن. مەكتەپ پروگرامماسىندا وقۋىن وقىدىق قوي، بiراق ۇمىتىپ قالعان ەكەنمiن. سۇراپ العان اۋرۋعا داۋا جوق، ەندi نە دە بولسا جاۋاپ بەرۋ كەرەك. ونىڭ ءۇستiنە اۆتوبۋس iشiندەگi iشi پىسىپ كەلە جاتقان جۇرتتىڭ ءبارiنiڭ نازارى الدەقاشان بiزگە اۋعان. اۋزىما قايدان تۇسكەنiن بiلمەيمiن:
— التى مىڭ شاقىرىم، — دەدiم. قۋ قىز سىقىلىقتاپ بiر كۇلiپ الدى دا:
— ءاي، مۇعالiم اعام-اي، نەگە ءوتiرiك ايتاسىز؟ تاپپادىڭىز. بiلمەسەڭiز مەن ايتايىن — بۇدان بىلاي جادىڭىزدا ساقتاڭىز. الەمدەگi ەڭ ۇزىن وزەن وسى نiل وزەنi. بۇل وزەننiڭ ۇزىندىعى بەس مىڭ ءتورت ءجۇز شاقىرىم، — دەدi. مەن قۇتىلىپ كەتپەك بولىپ:
— سەن وقىعاندا سونداي بولعان شىعار. وزەندەر بiر قالىپتا تۇرا بەرمەيدi. جيi-جيi ۇزارىپ، نە بولماسا قىسقارىپ تۇرادى. سەن وقىعاندا بەس جارىم مىڭ شاقىرىم بولسا، ودان بەرi ۇزارىپ، التى مىڭ شاقىرىم بولعان شىعار، — دەدiم. ءتاتتi قىز بۇل جولى دا وڭاي قۇتىلدىرا سالعان جوق. ودان ارمەن كەلەكە قىلىپ:
— ءاي، اعا-اي، سiز دە قاتىرادى ەكەنسiز. سiز تۇرماق سiزدiڭ اكەڭiز وقىعاندا دا وسىلاي بولعان. جانە سiزدiڭ نەمەرەڭiز دە وسىلاي دەپ وقيتىن بولادى. مەنi نەگە الدايسىز. بiلمەسەڭiز “بiلمەيمiن” دەپ ايتپايسىز با؟ مەن سiزگە ەكiلiك باعا قويعالى وتىرعان مۇعالiم ەمەسپiن عوي. شىنىمدى ايتسام، سiز مۇعالiم ەمەس، تالانتسىز اكتەر سياقتىسىز، — دەدى.
سودان از-كەم ۋاقىت ءۇنسiز تۇردى دا قايتا باستادى.
— سiز جاڭا گەورگرافيامەن قوسا تاريح ءپانiنەن دە ساباق بەرەمiن دەدiڭiز، ءيا؟ وندا ايتىڭىزشى، ەجەلگi ەگيپەتتە ەل بيلەۋشiنi نە دەپ ايتادى؟ مىسالعا بiزدە پرەزيدەنت دەيدi، — دەپ باستادى دا ۇزاق سونار ءمالiمەتتەردi الدىما جايدى دەيسiڭ كەلiپ. قاي مەملەكەتتە قالاي ايتاتىنىن ايتىپ شىقتى. ال ەندi ايتىڭىز دەدi. ءسال ويلانىپ الۋ ءۇشiن قۋلىققا كوشiپ، “سۇراعىڭدى ءتۇسiنبەي قالدىم، قايتالاشى؟” — دەدiم. ول بولسا تاقىلداپ تۇرىپ:
— ەگيپەتتە ەل بيلەۋشiنi نە دەپ ايتادى؟ — دەدi. بiلەتiن-اق سياقتى ەدiم، ەسiمە ءتۇسiرە السامشى. جۇرت نازارى جەپ بارادى. بiلمەي قالسام ۇيات بولادى. ءوزiمە دە وبال جوق، باعانا گەوگرافيا ءپانiن عانا ايتسام عوي، بۇل سۇراقتى قويماس ەدi. بiر ءپاندi ازسىنعانداي ەكiنشi ءپاندi ايتىپ نەم بار ەدi. ەندi ازابىن تارتىپ جاتىرمىن.
— بiلەتiن ەدiم. تەك جۇمىستان شارشاپ شىققاندiكi مە، ەسiمە ءتۇسiرە الماي تۇرمىن. باسقى ءارپiن ايتشى، — دەدiم.
— پ…
— تاك، تاك، تاك… تiلiمنiڭ ۇشىندا تۇر. سوڭعى ءارپiن دە ايتشى.
— ن… بولدى ءوزiڭiزدiء-وزiڭiز قيناي بەرمەڭiز. بiلمەيسiز عوي. جاتتاپ الىڭىز. ەجەلگi ەگيپەتتە ەل بيلەۋشiنi پەرعاۋىن دەگەن. ءاي، مۇعالiمiم-اي، ۇياتقا قالدىڭىز، ءيا. ەگەر سiز مۇعالiم بولساڭىز، وندا بiزگە وقۋدىڭ كەرەگi جوق شىعار.
مەن قىزدان تiرi تۇرىپ قۇتىلماسىمدى بiلدiم دە، اڭگiمە اۋانىن باسقا جاققا اۋدارعىم كەلدi.
— ءوزiڭ كەشتەتiپ قايدان كەلە جاتىرسىڭ؟
— پاركتەن.
— ۇنادى ما؟
— ۇناعاندا قانداي!..
— اقشاڭ جەتپەي قالعان جوق پا؟
— قايداعى-ى-ى. قايتا، كەرiسiنشە، مىڭ تەڭگەمiز ارتىلىپ قالدى. مامام ماعان بەس مىڭ تەڭگە بەرگەن. ءتورت مىڭ تەڭگەسiنە جاقسىلاپ قىدىردىم. قالعانىن ءوزiنە قايىرىپ بەرەم.
— كوپ اقشا بەرiپتi عوي.
— ءيا، كوپ بەردi. ويتكەنi، بiزدiڭ ۋادەمiز بار بولاتىن. سول ۋادە بويىنشا، مەن بiرiنشi توقساندا بارلىق ساباقتان بەسكە شىقتىم. ال مامام بەس مىڭ تەڭگە بەردi. قاسىندا تۇرعان ءوزi قاتارلاس كiشكەنتاي قىز بەن بالانى ىمداپ:
— مىنا دوستارىڭا قانشادان بەردi؟ — دەدiم. ولارعا قاراپ تۇردى دا قولىن بiر سiلتەپ:
— ءا-ا، بۇلارعا ما؟! بۇلارعا بەرگەن جوق. سەبەبi، بۇل ەكەۋi دە ماماعا بەرگەن ۋادەلەرiن ورىنداي المادى. مىناۋ — سiڭلiم. بۇل ەكi ساباقتان تورتكە شىعىپ قالدى دا سىيلىقتان قۇر قالدى. ال اناۋ — iنiم. ول تۋرا سiز سياقتى دىم بiلمەيتiن ساۋاتسىز. مەنiڭ جاقسى وقىعاندىعىمنىڭ ارقاسىندا عانا بۇگiن قىدىرىپ كەلە جاتىر. ەرتپەي تاستاپ كەتەيiن دەدiم دە ايادىم. جاقسى وقىسا قانداي سىيلىق الاتىندارىن كورiپ ىنتالانسىن دەپ تە ەرتiپ الدىم.
— پاپاڭ كiم بولىپ جۇمىس iستەيدi؟
— سiز مەنiڭ سوزدەرiمە قاراپ ۇلكەن قىزمەتكەردiڭ قىزى ەكەن دەپ ويلاپ تۇرعان شىعارسىز. جوق، مۇلدە ولاي ەمەس. ەگەر سولاي دەپ ويلاساڭىز، قاتەلەسەسiز. پاپام اۆتوبۋس ايدايدى. ال مامام سول اۆتوبۋستا كوندۋكتور. تاڭعىسىن بiز ۇيىقتاپ جاتقاندا كەتەدi دە تۇندە بiز ۇيىقتاپ جاتقاندا كەلەدi. بiر-بiرiمiزدi كوپ كورە بەرمەيمiز. ءوزiمiز ءوسiپ جاتىرمىز.
— سەن مەنi ابدەن تەكسەردiڭ. مەن دە سەنi بiر تەكسەرiپ كورسەم بولا ما؟
— بولادى، نەگە بولماسىن.
— جاڭا سەن جاقسى وقيمىن دەدiڭ، ءيا. سەن جاقسى وقىساڭ مىنانى بiلۋiڭ كەرەك. كوكتەمدە ەڭ بiرiنشi قاي گۇل ءوسiپ شىعادى؟ ەرتە وسەتiن گۇلدi ايتشى، — دەدiم ءوزi قۇساپ تاقىلداپ. ول ءمۇدiرگەن جوق.
— بiلمەي قالسا ەكەن دەپ تۇرعان شىعارسىز. وكiنiشiڭiزگە وراي، بiلەمiن. سiز وتە وڭاي سۇراق كويدىڭىز. كوكتەمدە ەڭ بiرiنشi قاۋىز جاراتىن، ەرتە ءوسiپ شىعاتىن گۇل — بايشەشەك دەپ اتالادى. ول بارلىق گۇلدەن بۇرىن ءوسiپ شىعادى. تiپتi، كوكتەمنiڭ شىعۋىن كۇتپەي-اق، قىستىڭ سوڭىنا قاراي قاردىڭ استىندا جاتىپ تا وسە بەرەدi.
— وندا سەن دە سول بايشەشەك ەكەنسiڭ.
— نەگە؟
— ويتكەنi، سەن دە ەرتە گۇلدەپسiڭ. كوكتەمنiڭ شىعۋىن كۇتپەي-اق، ەڭ بiرiنشi بولىپ.
— جوق، مەن بايشەشەك ەمەسپiن. مەن دەگەن راۋعاشپىن. مەنi اكەم سولاي اتايدى. جاقسى كورگەن كەزدەرiندە «راۋعاشىم مەنiڭ» دەپ ەركەلەتەدi. سiز راۋعاشتى بiلەسiز بە، ول كوپ جاقتاردا وسپەيدi. تاۋدا عانا، وندا دا الىس تاۋلاردا عانا وسەدi.
— بiلەمiن. بiزدiڭ تاۋدا دا وسەدi. مەن ونى جاقسى كورەمiن…
— سiز دە تاۋلى ايماقتانسىز با؟
— ءيا، ونى قايدان بiلدiڭ؟
— ءتۇرiڭiزدەن بايقالادى. ونىڭ ءۇستiنە مەن دە سول جاقتانمىن. راۋعاشتى كوبiنە بiزدiڭ جاقتىكiلەر عانا بiلەدi.
— سونىمەن، راۋعاشپىن دە.
— ءيا، راۋعاشپىن. راۋعاش قىشقىل بولادى عوي. مەن دە قىشقىلمىن. سوسىن راۋعاش تا ەرتە گۇلدەيدi. جاز شىعا سالىسىمەن پiسەدi. بiراق بiر ايانىشتىسى سول، ونىڭ عۇمىرى وتە قىسقا. قولى جەتكەندەر جەپ ۇلگەرمەسە تەز قاتىپ قالادى. جوق بولىپ كەتەدi. سول ءۇشiن ەلدiڭ ءبارi ونى اڭدىپ جۇرەدi دە پiسە سالىسىمەن تەرiپ الادى. جانە وعان اركiمنiڭ قولى جەتە بەرمەيدi.
— ونىڭ ءبارiن بiلەمiن. مەن راۋعاشتى قاتتى جاقسى كورەمiن…
الماتى كوشەلەرiنiڭ تىعىنىنان زارەزاپ بولعان جۇرت بۇل كۇنگi جولدىڭ ۇزارا تۇسكەنiن تiلەپ كەلە جاتىر ەدi iشتەي. ويتكەنi، ولاردىڭ بارلىعى دا “راۋعاش” ەكەۋمiزدiڭ اڭگiمەلەرiمiزگە بەرiلiپ كەتكەن ەدi. تىنداي بەرگiلەرi كەلەتiن سياقتى. مەنi ەمەس، ارينە، مىنا بiر ەرتە گۇلدەگەن “راۋعاشتىڭ” قىشقىل دا ءتاتتi قىلىقتارىن تاماشالاپ كەلە جاتىر ەدi. ول سول قاپتاعان كوزقاراستاردان قىسىلعانداي بولىپ، ماعان سىبىرلاپ قانا:
— ەڭكەيiڭiزشi، — دەدi. مەن ەڭكەيiپ قۇلاعىمدى ونىڭ اۋزىنا جاقىنداتتىم. ول سىبىرلاپ قانا:
— مىنالاردىڭ ءبارi بiزدi تىڭداپ كەلە جاتىر عوي. ەستiپ قويماسىن. قىزىڭىز بار ما؟ — دەدi.
— بار.
— اتى كiم؟
— جانسايا.
— ادەمi ات ەكەن.
— ءوزi دە سۇلۋ.
— مەن سياقتى ما؟
— ءيا.
— قاشان ۇيلەنەسiز؟
— ونى نە قىلاسىڭ؟
— جاي، تويىڭىزعا مەنi دە شاقىرىڭىز دەپ ايتايىن دەگەنiم عوي.
— سەنi كiمiم دەپ شاقىرايىن؟
— جاي تانىسىم ەدi دەي سالىڭىز.
— تانىسىم دەگەنگە سەنسە جاقسى. سەنبەي قالىپ، بۇرىنعى قىزىڭ شىعار دەسە، پالەگە قالامىن عوي.
— نەگە، ولاي دەپ ويلامايتىن شىعار جىندى بولماسا. مەن كiشكەنتايمىن عوي. وي، سiز مەنi بiلمەيسiز عوي. مەن دەگەن كەرەمەتتەي ءانشiمiن. تويىڭىزعا شاقىرساڭىز ءان سالىپ بەرەمiن. كەرەمەت وتەر ەدi.
ءومiردە وسىنداي قىزىقتى ساتتەردiڭ قىسقا بولاتىنى، قىسقا بولعاندا دا تىم قىسقا بولاتىنى جامان دا. بiزدiڭ دە ەكەۋارا قىزىقتى ساتتەرiمiزدiڭ سوڭىنا جەتكەنiمiزدi قىزدىڭ ءوزi جەتكiزدi.
— سiز قاي ايالدامادان تۇسەسiز؟
— ابىلاي حاننان.
— قاپ-اي، ا!..
— نەگە وكiندiڭ؟
— مەن قونايەۆ كوشەسiنەن تۇسەتiن ەدiم…
— تۇسسەڭ نە قىلادى؟
— جولدا ماشينالار كوپ قوي. ءوتۋ قيىن. سiز بiزدiڭ ايالدامادان تۇسسەڭiز، بiزدi جولدان وتكiزiپ جiبەرسە بولار ەدi دەپ ويلاعام…
سول ايالدامادان ءتۇسiپ قالىپ، “راۋعاش” قىزدى جولدان وتكiزiپ، تiپتi، ءۇيiنە دەيiن جەتكiزiپ سالۋىما بولار ەدi. تەك ءار ءسوزiمiزدi قالت جiبەرمەي باعىپ وتىرعان ادامداردان ۇيالىپ، ءوز ءجونiمە قاراي كەتە بەرۋiمە تۋرا كەلدi. قىز اۆتوبۋستان ءۇنسiز ءتۇسiپ بارا جاتتى.
— قىز-اۋ، پوكا دەمەيسiڭ بە؟ قوشتاسپاي كەتiپ بارا جاتقانىڭ نە؟ — دەدiم. ول بولسا:
— پوكا دەمەيمiن. ۆو-پەرۆىح، سiز مەنi الدادىڭىز. ۆو-ۆتورىح، تويىڭىزعا شاقىرعىڭىز كەلمەدi. ول از بولسا، مەنi جولدان وتكiزۋگە دە جارامادىڭىز، — دەپ ايىپتاپ كەتتi.
ولار ءتۇسiپ قالعاننان كەيiن اۆتوبۋسىمىز ءارi قاراي ءجۇرiپ كەتە بەردi. كولiكتiڭ ارتقى تەرەزەسiنەن كاراپ ەدiم جولدىڭ جاعاسىندا تۇر ەكەن. قولىن بۇلعاپ قالا بەردi. مەن iشتەي “امان بول، اينام” دەپ كەتە باردىم. ال اۆتوبۋستىڭ iشiندەگi ادامدار ەندi نە iستەر ەكەنسiڭ دەگەندەي ماعان كوز الماي قاراپ تۇردى. كەيبiرi جىلى جىميىپ تۇردى. كوز الدارىندا باستالىپ، كوز الدىلارىندا اياقتالعان عاجاپ كينونىڭ ايانىشتى كەيiپكەرiنە اياۋشىلىقپەن قارايتىن سياقتى ءبارi.
You Might Also Like
