InfoHub Logo

التى جاسار بايان كوڭىلسىز قالپى جازىقتان كوز ايىرار ەمەس. كوكتەم دە وتە شىقتى. جايناعان مامىر ايى اياقتالۋعا جاقىن. اۋىلدىڭ ىرگەسىندەگى جاسىل كىلەمدەي قۇلپىرىپ جاتقان كەڭ جازىقتىڭ بوياۋى سولىپ، رەڭى قاشقان. ءتىپتى ارەدىك تۇسىنىڭ شالعىنى سارعايىپ سيرەپ، اقتاڭدانىپ كورىنەدى. كوكتەم بويى اۋىل بالالارى شۋىلداسىپ، دوپ قۋالاپ، وزدەرى دە نازىك گۇلدەي قىزدار گۇل تەرەتىن القاپ قۇلازي باستاپتى. بەيكۇنا كۇلكى مەن شاتتىققا تولى كۇندەردىڭ تەز وتكەنىنە وكىنگەندەي تومسىرايعان جازىققا سابالاق جۇندەرىنە وشاعان مەن شوڭاينا جابىسقان قوزى-لاق، الا بۇزاۋلار باۋىر باسىپ الىپتى. كۇنى بويى بىتىراي جايىلىپ، نازىك ەرىندەرىمەن ءسۇتى قاتقان ءشوپتى جارىسا جۇلىپ جۇرگەنى. جاي جايىلمايدى، باستارىن جەردەن كوتەرمەي جۇگىرە باسىپ، جازىقتىڭ و شەتى مەن بۇ شەتىن كەزەدى. سوسىن سيىر ساسكەدەن-اق باستارىن ءبىر-بىرىنىڭ باۋىرىنا تىعىپ، جازىق جيەگىندە اراگىدىك دوڭگەلەنە وسكەن جيدەلەردىڭ كولەڭكەسىن ساعالاپ، بۇيىرلەرى ىرسىلداپ تۇرعانى.

— قۇلىنشاعىم، سولاي سوستيىپ تۇرا بەرەسىڭ بە؟ — دەپ داۋىستادى ءۇيدىڭ ەسىگىنەن باسىن شىعارعان اجەسى كۇنىمحان قيسايعان جاۋلىعىن تۇزەپ قويىپ. — بەتى-قولىڭدى سۋمەن شايىپ، تاڭعى اسىڭدى ىشسەي. اتاڭ دا كۇتىپ وتىر.

— ءقازىر، اجە! — بايان قاباعىن شىتىنىپ، ەكى الاقانىمەن بەتىن ۇستادى. تومپاق بەتتەرى ىسىنىپ، دۋىلداتىپ تۇر. قۇسقىسى كەلگەندەي جۇرەگى لوبلىپ سالا بەرگەنى. تەك جازىقتىڭ ارعى شەتىندە شوعىرلانىپ وسكەن قالىڭ جيدە توعايىن سۋسىلداپ ارالاپ وتكەن ەركە سامال ەسىك الدىنا جەتىپ، جەلپىنگەندە بويى جازىلىپ، ءسال كۇلىمسىرەيدى.

جيدەلەردىڭ گۇل جارعان كەزى. تىرناقتاي عانا مايدا، سارعىش گۇلدەر ءالى ءنىلىن جوعالتپاي، كوك جاسىلدانىپ تۇرعان ۇزىنشا جاپىراقتاردى كولەگەيلەپ، الىستان ساپ-سارى بوپ كوزدىڭ جاۋىن الادى. ءيىسىن ايتساڭشى، ءيىسىن! جۇپارى كەۋدەنى كەرنەپ، تىنىسىڭدى اشىپ جىبەرەدى-اۋ. وسى ءۇشارال اۋىلىنىڭ ۇلكەن كىسىلەرى ىلعي ايتاتىن اڭگىمەنى دە بىلەدى بايان. انەبىر جىلدارى جازعىتۇرىمدا اۋىلعا جاقىن تالاس وزەنىنەن بالىق اۋلاۋعا ەكى ادام كەلىپتى. ادام بولعاندا، كادىمگى ورىس. باياننىڭ اجەسى ايتسا: «ول پالەكەتتەرىڭ بالىققا جەرىك پە، ايتەۋىر باياعىدا جاز سايىن ەرىنبەۋىشى ەدى ماتەسەكىلدەرىنە مىنگەسىپ. اۋزى تۇكتى بايعۇستار اتاۋكەرەدەن باسقا ەشتەڭە ويلاماي ما، اۋقات تابىلاتىن جاقتى جايلاپ الۋشى ەدى عوي، ءجۇدا».

الگى ەكى ورىس ءبىر كۇنى اناۋ جيدەلەردىڭ اراسىندا ۇيىقتاپ قاپتى تال تۇستە. سول ۇيىقتاعاننان قايتا ويانباعان ەكەن. اۋىلدىڭ ۇلكەن كىسىلەرى: «جارىقتىق، جيدەنىڭ ءيىسى قۇدىرەت قوي. بايقاماساڭ، باسىڭدى اينالدىرىپ، بۋىن-بۋىنىڭدى بوساتادى»، — دەيدى ىلعي. سوسىن جيدەلەر جاققا بالالاردى بەيساۋات جىبەرمەيدى.

بايان كوز الماي، جازىققا ءالى قاراپ تۇر. ەندى از كۇننەن سوڭ انا جيدەلەر گۇلىن جەرگە شاشىپ، ءتۇيىن سالاتىنىنا وكىنەتىن سياقتى. ال ازىرشە سارعىش گۇلدەرگە كەزەك-كەزەك قوناقتاعان تىنىمسىز ارالاردىڭ ىزىڭداعان داۋىسى قۇلاعىنا جەتكەندەي. كەنەتتەن ءداپ ءۇيدىڭ ىرگەسىندەگى بيىك باعانانىڭ باسىنان بابىسەك كوكەكتەدى. توبەسىندەگى شوشاق ايدارىن جەلپۋىشتەي ءبىر جازىپ، ءبىر جيناپ، باسىن شۇلعىپ-شۇلعىپ سۇڭقىلداسىن.

— ءبىر، ەكى، ءۇش... — ەلەڭ ەتكەن بايان كوكەكتىڭ ءۇنىن اقىرىن ساناي باستاعان. — بەس، التى...

— قۇلىنشاعىم-اۋ، نە ساناپ تۇرسىڭ؟ — دەدى الگىدەن ەسىك الدىندا نەمەرەسىنە مەيىرلەنە قاراپ تۇرعان اجەسى سەلك ەتىپ. — تيىشتىق پا؟

— كوكەكتىڭ داۋسىن، اجە! ول كوكتەمنىڭ اياقتالۋىنا قانشا ۋاقىت قالعانىن ايتادى ەكەن عوي، — دەدى بايان سۇلەسوق قالپى. — ال كوكتەم اياقتالۋىنا ازعانتاي كۇن قالىپتى.

— قوي، ولاي دەمە. — نەمەرە قىزىنىڭ جانىنا تاياپ كەلگەن اجەسى باياننىڭ قىسقا، ءسال عانا بۇيرالاۋ شاشىنان ايالاي سيپادى. — وعان بولا وكىنبە، قىزىم! بۇل كوكتەم تاۋسىلسا، كەلەر جىلى تاعى دا جايناپ كەلەدى. سەن قۇيتاقاندايسىڭ عوي، ەسەيگەنشە ءالى تالاي ادەمى كوكتەمدى كورەسىڭ.

— اجە دەسە، وسى ىلعي نەگە كوكتەم بولىپ تۇرا بەرمەيدى؟ سوندا جازدا ىستىقتان تىعىلمايتىن، قىستا اتام، ءسىز ۇشەۋمىز جاۋرامايتىن ەدىك قوي. قىستىڭ كەلگەنى — كوكتەمنىڭ ولگەنى شىعار، ءا؟

— ءتايت، ول نە دەگەنىڭ! «ولگەن» دەگەن جامان ءسوزدى قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىڭ؟ ۇنەمى كوكتەم بولسا، ەشقاشان ەگىن پىسپەي قويمايدى ەمەس پە؟ جەمىس-جيدەكتەر دە كوكپەڭبەك بولىپ تۇرا بەرەدى. — اجەسى ەندى داۋىسىن جۇمسارتىپ، مەيىرلەنە سويلەدى. — جانىم-اۋ، تۇسىڭنەن شوشىعانسىڭ با، تاڭدايىڭدى باسايىنشى. ۇرەيلى سوزدەردى ايتاسىڭ قارشاداي بولىپ. نەگە تەرلەپ كەتكەنسىڭ؟

— باسىم اۋىرىپ تۇر، اجە. — دەدى بايان ەرنى دىرىلدەپ. سوسىن اجەسىنىڭ قاتقىلداۋ ءارى جىلى الاقانىنا بەتىن باستى. — قۇلاعىما دا تۇك ەستىلمەيدى.

— قۇدايىم-اي، تابان استى اۋىرىپ قالا كورمە سەن. ۇيگە جۇرە قويشى، قالىڭداپ توسەك سالىپ بەرەيىن. ءبىراز جاتىپ دەمال. ءتۇ-ۋ ماڭدايىڭ دا كۇيىپ تۇر عوي.

ورتاڭعى بولمەدەگى جۇمساق توسەككە جانتايعان كىشكەنە قىزدىڭ دەمدە ىستىعى كوتەرىلىپ، ەرنى كەبەرسىپ كەتسىن. اپپاق قۇس جاستىقتاعى باسىن قايتا-قايتا شايقاپ، ىڭىرسي الاسۇرىپ جاتىر. جاس بالانىڭ كەنەتتەن جانى قينالعانى قانداي اۋىر ازاپ! اپ-ساتتە بار دەنەسى كۇيىپ-جانىپ، جامىلعىنى سەرپىپ، اياق جاققا تەۋىپ تاستايدى، بىرەسە قالتىراپ توڭىپ، يەگىنە دەيىن قىمتاي جامىلىپ بۇك تۇسەدى. كۇنىمحان اجەي قاتتى ابدىراپ قالعان. ءا دەگەندە-اق اتاسىن اۋىلداعى جالعىز دارىگەرگە جۇمساعان-دى. ونىڭ دا ءۇيى تالاي جەر. نەمەرە قىزىنىڭ نازىك قولدارىن الاقانىمەن تاس قىپ ۇستاپ:

— قاراشىعىم-اۋ، ءجۇدا قاتتى قينالدىڭ-اۋ، — دەدى داۋسىنا وكسىك ارالاسىپ. سوسىن باياندى شوشىتپايىنشى دەگەندەي قايتادان قايراتىنا مىنگەن. — شىدا، ءسال شىدا، بوتاشىم. ءقازىر اتاڭ دارىگەردى دە الىپ كەلەدى. سوسىن قۇلان-تازا جازىلىپ كەتەسىڭ، قۇلىنشاعىم. قۇربىلارىڭمەن كۇندەگىدەي وينايتىن بولاسىڭ.

ۇزىن كىرپىكتەرىن تاس جۇمىپ العان باياننىڭ قۇلاعىنا بۇل سوزدەردىڭ ءبىرى ەستىلىپ، ءبىرى ەستىلەر ەمەس. ول كەنەت كوزىن اشىپ، اۋىزعى ءۇيدىڭ بۇرىشىنا ۇيا سالىپ، باۋىر باسىپ العان قارلىعاش بالاپاندارىنا جەم تاسىپ، سىپ ەتىپ ۇشىپ كىرىپ، ىزىنشە قايتا ۇشىپ كىرگەن سايىن اۋىزدارىن اشقان كىشكەنتاي بالاپاندار شيقىلدارىن ۇدەتە تۇسەدى.

— اجە-ە، سۋ بەرشى، — دەگەن باياننىڭ ءالسىز ءۇنى ارەڭ ەستىلگەن. — سۋ-ۋ...

— ءقازىر، اينالايىن. ءبىراق مۇزداي سۋ ەمەس، ىستىق ءسۇت ءىششى. تەرلەسەڭ، جازىلىپ كەتەرسىڭ. — كۇنىمحان اجەي ۇزىن ەتەگىنە سۇرىنگەن كۇيى اۋىزعى بولمەگە ۇمتىلدى. پىسكەن ءسۇت، ۇيىعان ايران، قۇرت-ماي سەنەكتە ساقتالاتىن سالتى عوي اۋىلدىڭ. — ءقازىر اكەلەمىن، جارىعىم.

— قارلىعاش قۇس، سۋ بەرشى، — دەدى تاعى دا ءالسىز كۇبىرلەپ.

— ءقازىر، قۇلىنىم، ءسال شىدا، ىستىق سۇتكە ماي قوسىپ بەرەيىن. تەرلەشى، ءبىر، — دەگەن اجەسىنىڭ داۋسى ەمىس-ەمىس ەستىلە مە، قالاي؟!

جەڭىل قاناتتار بەتىن تاعى جەلپىپ ءوتتى دە، ەرنىنە الدەقانداي سۇيىق، ءبىر تامشى شىرىن تامدى. تيتىمدەي تامشى. سول-اق ەكەن، تاڭدايىنا اجەسىنەن جاسىرىپ، تالاي ۇرلانىپ جەگەن دالا گۇلدەرىنىڭ نازىك ءدامى، بالاۋسانىڭ جاپىراعىنان تىلىمەن اقىرىن عانا جالاپ ىشكەن تاڭعى شىقتىڭ سالقىنى كەلدى. ءارى ءتاپ-تاتتى، ءارى مۇزداي. زورلانىپ جۇتىنعان. الگى ءدام تاڭدايىنان كەتەر ەمەس. ءون-بويىنىڭ ءبارىن تەر جاپقان بايان قاتتى ۇيىقتاپ كەتكەنىن سەزبەي دە قالدى.

...ەكى كۇننەن كەيىن اجەسى اۋىزعى ەسىكتەن سويلەي كىردى.

— وبال-اي، مىنا قارلىعاشتىڭ ءبىر بالاپانى ءولىپ قاپتى، — دەدى قامىعىپ. — بايعۇس سولار ءۇشىن كۇندىز-تۇنى تىنىم تاپپاۋشى ەدى. جارىقتىققا قيىن بولدى-اۋ ەندى. مەنىڭ ەركە قىزىم دا ويدا جوقتا اۋىرىپ، ۇرەيىمدى ۇشىردى عوي...

ۇياداعى قارلىعاش بالاپاندارىنىڭ باياعىشا تىنىمسىز شيقىلداعانى دا ەستىلىپ تۇر. تەك ءبىر داۋىس جەتىسپەيتىن سياقتى. بايان قاباعىن شىتىنىپ، قاراقات كوزىن جۇمدى. بەتىنە جۇمساق جەلپىگەن قاناتتىڭ لەبى قايتا سەزىلگەن سياقتى. تاڭدايىنا گۇل مەن شىقتىڭ ءتاتتى ءدامى كەلگەندەي... ءبىراق الدەنەگە جىلاعىسى كەلدى ەڭىرەپ.

---