قايران، نارىن
سىنىبى: 6
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قايران، نارىن»
ساباقتىڭ ماقساتى: ءحىح عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا سۇراپىل جىرلار مەن حالىقتى كۇرەسكە شاقىرىپ ۇندەگەن ماحامبەتتىڭ اقىندىق دارىنىن ولەڭدەرى ارقىلى وقۋشىلارعا ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: ولەڭمەن وي سالىپ، حالىق ساناسىن وياتۋعا كۇش سالعان ماحامبەتتىڭ ەرەكشە قاسيەتىن وقۋشى بويىنا دارىتۋ.
دامىتۋشىلىق: ماحامبەت ءومىرى مەن ولەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلىگىن اشا وتىرىپ، كۇيلەرى، تەرمەلەرى جونىندە تۇسىنىك بەرۋ ارقىلى ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىلىك: ءورشىل جىرلارى ارقىلى ەرلىكتى تۋ ەتكەن ماحامبەتتىڭ ەرلىگىن قاستەرلەۋگە باۋلۋ، پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: بايانداۋ، ويقوزعاۋ، پسيحولوگيالىق ترەنينگ، قىزىقتى توعىزدىق ءادىسى، توپتاستىرۋ
تەحنولوگيا: ستو
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، ۆيدەو، ءۇنتاسپاعا جازىلعان كۇي
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
ماحامبەت
ماحامبەت...
بىلمەيمىن جەل مە، سەل مە
جىردا ونىمەن ءبىر تۇلعا تەڭەسەر مە؟
ادىلەتسىز دۇنيەنىڭ قابىرعاسىن
ماحامبەتشە سوگەر جان كەزدەسەر مە؟
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ.
پسيحولوگيالىق ترەنينگ: ۇلكەندەرگە ءسىز،
كىشىلەرگە ءبىز.
ادەپپەنەن باس ءيىپ،
سالەم بەردىك ءبىز.
ءۇي تاپسىرماسىن «قىزىقتى توعىزدىق» ادىسىمەن سۇراپ، باعالاۋ.
«الىپ كۇيشى – دينا». س. مۇحامەدجانوۆتىڭ «قازاقستان» ءانى
جاڭا ساباق
ماحامبەت وتەمىس ۇلى «جۇمىر قىلىش» كۇيىن - تىڭداتۋ
ومىربەك بايدىلدايەۆ «تۋعان ەل» - ۇيرەتۋ
ومىربەك بايدىلدايەۆ «تۋعان ەل» – نوتا ساۋاتتىلىعى
بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىز «قايران، نارىن» دەپ اتالادى. نارىن – بۇكىل پوەزياسىنا ەرلىكتى تۋ ەتكەن، ونى كەيىنگى ۇرپاققا ولمەس مۇرا ەتىپ قالدىرعان ەر ماحامبەت ءومىر سۇرگەن كيەلى توپىراق.
ماحامبەت وتەمىس ۇلى (1804 - 1846) 1804 جىلى ورال وبلىسىنىڭ وردا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن قازاقتىڭ ايگىلى اقىنى، كۇيشى كومپوزيتورى جانە دە حات تانىعان ساۋاتتى كىسى بولدى. وتارشىلدىققا قارسى يساتاي تايمانوۆ باستاعان كوتەرىلىستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى حالىقتى پاتشالىق، حاندىق وكىمەتكە قارسى قارۋلى كوتەرىلىسكە شاقىرعان العاشقى قازاق جىرشىسى. قازاق حالقى تالاي قيىن كەزەڭدى تالاي باسىنان كەشىردى. ەلىن، جەرىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاعان، ونىڭ مۇددەسى ءۇشىن قابىرعاسى قايىسىپ، قاسىق قانى قالعانشا قورعاپ بولۋدى ماقسات ەتكەن دارا – تۇلعا باتىرلارى بولعان. ولار سابىردىڭ تاۋەكەل مەن ارماننىڭ تۇلەگى. مىنە وسىنداي كورنەكى وكىلدەردىڭ ءبىرى - ماحامبەت وتەمىس ۇلى. ول - تاسقىنداعان قايراتتىڭ عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن، كەڭ تولعاپ، كەم پىشەر كەمەڭگەر اقىلدىڭ كورىنىسى. ماحامبەت نارىن ولكەسىندە ءومىر ءسۇرىپ، « قارا قازا، سارى بالا قامى ءۇشىن» اشىق قيمىلعا شىققان، حالىقتى سوڭىنا ەرتە بىلگەن. ول ەرلىكتى، ورلىكتى ءوزى عانا جاساماي، بۇكىل پوەزياسىنا ەرلىكتى تۋ ەتتى، ونى كەيىنگى ۇرپاققا ولمەس مۇرا ەتىپ قالدىردى.
ماحامبەت كۇيىنىڭ ءبىر بوياۋدان عانا تۇرمايتىنىن قاپىسىز تانىتا الاتىن شىعارمالار ساناتىنا «جۇمىر، قىلىش» پەن «قايران نارىندى» جاتقىزۋعا بولادى. ورىنداۋشىلار «جۇمىر، قىلىشتى» يساتايدان ايرىلىپ، جالعىز جورتقان ماحامبەتتى بايماعامبەت سۇلتاننىڭ قاندى قاقپانىنان قۇتقارىپ قالعان بايباقتى باتىرلارى جۇمىر مەن قىلىشقا ارنالعان دەسەدى. وسىلاي بولۋى عاجاپ ەمەس. كۇيدە شالت قيمىلدى باتىرلىققا لايىق ارشىندى ىرعاق، ادۋىن سەرپىن بار. ول كۇمبىرلەي توگىلگەن قوڭىر سازبەن ارا جىگى بىلىنبەي ادەمى جىمداسقان. ال، «قايران نارىن» ماحامبەتتىڭ اقىندىق تۆورچەستۆوسىنىڭ باستى ارناسىنا اينالدىرعان تۋعان ەل، تۋعان ەلدىڭ مۇددەسى مەن مەرەيى جولىنداعى كەس - كەستە ۇرىس تاقىرىبىنا ارنالعان. كۇيدەن «اھ» ۇرعان زار، قايناعان ىزا، ەزىلگەن مۇڭ، سەرپىلگەن ارمان، اشىلعان كۇندەي شۋاقتى قيال قاتار بىلىنەدى.:
اقىرى جەتتى كۇن بۇگىن،
اقىرىپ تەڭدىك سۇراعان.
تۇنەكتىڭ ءتۇرىپ تۇندىگىن،
ات ءمىندىڭ سۇلۋ قۇلادان.
پارىزىڭ بۇگىن وتەلگەن،
ءار ءىزىڭ جاتىر جاڭعىرىپ.
ازاتتىق تۋىن كوتەرگەن،
اقىننىڭ جىرى ماڭگىلىك!- دەي وتىرىپ، ماحامبەت تۋرالى العان بىلىمدەرىمىزدى مىنا بەرىلگەن توپتاستىرۋ بويىنشا سارالاپ كورەيىك.
تىڭداتۋ. ماحامبەت «جۇمىر قىلىش»
ماحامبەت كۇيىنىڭ ءبىر بوياۋدان عانا تۇرمايتىنىن قاپىسىز تانىتا الاتىن شىعارمالار ساناتىنا «جۇمىر، قىلىشتى» جاتقىزۋعا بولادى. ورىنداۋ - شىلار «جۇمىر، قىلىشتى» يساتايدان ايرىلىپ، جالعىز جورتقان ماحامبەتتى بايماعامبەت سۇلتاننىڭ قاندى قاقپانىنان قۇتقارىپ قالعان بايباقتى باتىرلارى جۇمىر مەن قىلىشقا ارنالعان دەسەدى. وسىلاي بولۋى عاجاپ ەمەس. كۇيدە شالت قيمىلدى باتىرلىققا لايىق ارشىندى ىرعاق، ادۋىن سەرپىن بار. ول كۇمبىرلەي توگىلگەن قوڭىر سازبەن ارا جىگى بىلىنبەي ادەمى جىمداسقان.
كۇيدى تالداۋ. كۇيدىڭ حاراكتەرىن اشۋ.
سەرگىتۋ: الىس - الىس جەرلەردەن،
كەلدى بىزگە كەرۋەن.
كەرۋەن بىزگە نە اكەلدى؟
كەرۋەن بىزگە ءان اكەلدى.
وقۋشىلار، سونىمەن بىرگە ءبىز بۇگىن جاڭا ءان ۇيرەنەمىز. بۇل ءان «تۋعان ەل» دەپ اتالادى. بۇل ءاننىڭ اۆتورى بارشامىزعا تانىمال كومپوزيتور اعامىز – ومىربەك بايدىلدايەۆ 1932 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. رەسپۋبليكامىزداعى بەلگىلى كومپوزيتورلاردىڭ ءبىرى. ول – ءاردايىم قوعام ومىرىندەگى كوكەيتەستى ماسەلەلەرگە ءوز تۆورچەستۆوسىمەن ءۇن قوسىپ، ەڭبەك پەن ەڭبەك ادامدارىنىڭ داڭقىن دارىپتەپ، جىرعا قوسقان ونەر يەسى. مۇنى ءبىز كومپوزيتوردىڭ «بەرەكەلى كەڭ جەرىم»، «قازاقستان – تۋعان ولكەم»، «شوپان جىرى»، «قىز بەن جىگىت ءازىلى»، «جىلقىشى ءازىلى» سياقتى شىعارمالارىنان كورەمىز. سونىمەن قاتار ومىربەك بايدىلدايەۆ جاستارعا، مەكتەپ وقۋشىلارىنا دا ارنايى ويلى، مازمۇندى اندەر جازدى. مىسالى، «جانىم، ساۋلەم، ەركەشىم»، «ستۋدەنتتەر ءۆالسى»، «قيمايمىن سەنى»، «سۇيگەنىم سەن»، «نازيكو»، «ءتاي - ءتاي، بالبوبەك»، «دو - رە - مي»، «كوڭىلدى جاستار ءانى»، «وتان كۇزەتىندە»، «سۇيىكتى مەكتەبىم»، «جاڭا جىل كەشىندە»، «سىرعاناق»، «بەسىك جىرى» ت. ب.
تىڭداتۋ. ءو. بايدىلدايەۆ «تۋعان ەل»
داۋىس جاتتىعۋى. ەندى، بالالار، ءاندى ۇيرەنبەس بۇرىن وسى انگە قاتىستى داۋىس جاتتىعۋلارىن جاسايمىز. ءان ۇيرەنگەن كەزدە جەڭىل بولۋ ءۇشىن داۋىس جاتتىعۋىنا ءاننىڭ قيىنداۋ بولاتىن فرازاسىن پايدالانامىز.
نوتا ساۋاتتىلىعى.
ۇيرەتۋ. ءو. بايدىلدايەۆتىڭ ءانى «تۋعان ەل»
ساباقتى بەكىتۋ. توپتاستىرۋ ءادىسى.
ماحامبەت - كومپوزيتور، كۇيشى، باتىر، اقىن
ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: 1. ماحامبەت وتەمىس ۇلى - ءمانجازبا.
2. «تۋعان ەل» انىنە تالداۋ.
باعالاۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قايران، نارىن»
ساباقتىڭ ماقساتى: ءحىح عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا سۇراپىل جىرلار مەن حالىقتى كۇرەسكە شاقىرىپ ۇندەگەن ماحامبەتتىڭ اقىندىق دارىنىن ولەڭدەرى ارقىلى وقۋشىلارعا ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: ولەڭمەن وي سالىپ، حالىق ساناسىن وياتۋعا كۇش سالعان ماحامبەتتىڭ ەرەكشە قاسيەتىن وقۋشى بويىنا دارىتۋ.
دامىتۋشىلىق: ماحامبەت ءومىرى مەن ولەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلىگىن اشا وتىرىپ، كۇيلەرى، تەرمەلەرى جونىندە تۇسىنىك بەرۋ ارقىلى ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىلىك: ءورشىل جىرلارى ارقىلى ەرلىكتى تۋ ەتكەن ماحامبەتتىڭ ەرلىگىن قاستەرلەۋگە باۋلۋ، پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: بايانداۋ، ويقوزعاۋ، پسيحولوگيالىق ترەنينگ، قىزىقتى توعىزدىق ءادىسى، توپتاستىرۋ
تەحنولوگيا: ستو
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، ۆيدەو، ءۇنتاسپاعا جازىلعان كۇي
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
ماحامبەت
ماحامبەت...
بىلمەيمىن جەل مە، سەل مە
جىردا ونىمەن ءبىر تۇلعا تەڭەسەر مە؟
ادىلەتسىز دۇنيەنىڭ قابىرعاسىن
ماحامبەتشە سوگەر جان كەزدەسەر مە؟
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ.
پسيحولوگيالىق ترەنينگ: ۇلكەندەرگە ءسىز،
كىشىلەرگە ءبىز.
ادەپپەنەن باس ءيىپ،
سالەم بەردىك ءبىز.
ءۇي تاپسىرماسىن «قىزىقتى توعىزدىق» ادىسىمەن سۇراپ، باعالاۋ.
«الىپ كۇيشى – دينا». س. مۇحامەدجانوۆتىڭ «قازاقستان» ءانى
جاڭا ساباق
ماحامبەت وتەمىس ۇلى «جۇمىر قىلىش» كۇيىن - تىڭداتۋ
ومىربەك بايدىلدايەۆ «تۋعان ەل» - ۇيرەتۋ
ومىربەك بايدىلدايەۆ «تۋعان ەل» – نوتا ساۋاتتىلىعى
بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىز «قايران، نارىن» دەپ اتالادى. نارىن – بۇكىل پوەزياسىنا ەرلىكتى تۋ ەتكەن، ونى كەيىنگى ۇرپاققا ولمەس مۇرا ەتىپ قالدىرعان ەر ماحامبەت ءومىر سۇرگەن كيەلى توپىراق.
ماحامبەت وتەمىس ۇلى (1804 - 1846) 1804 جىلى ورال وبلىسىنىڭ وردا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن قازاقتىڭ ايگىلى اقىنى، كۇيشى كومپوزيتورى جانە دە حات تانىعان ساۋاتتى كىسى بولدى. وتارشىلدىققا قارسى يساتاي تايمانوۆ باستاعان كوتەرىلىستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى حالىقتى پاتشالىق، حاندىق وكىمەتكە قارسى قارۋلى كوتەرىلىسكە شاقىرعان العاشقى قازاق جىرشىسى. قازاق حالقى تالاي قيىن كەزەڭدى تالاي باسىنان كەشىردى. ەلىن، جەرىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاعان، ونىڭ مۇددەسى ءۇشىن قابىرعاسى قايىسىپ، قاسىق قانى قالعانشا قورعاپ بولۋدى ماقسات ەتكەن دارا – تۇلعا باتىرلارى بولعان. ولار سابىردىڭ تاۋەكەل مەن ارماننىڭ تۇلەگى. مىنە وسىنداي كورنەكى وكىلدەردىڭ ءبىرى - ماحامبەت وتەمىس ۇلى. ول - تاسقىنداعان قايراتتىڭ عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن، كەڭ تولعاپ، كەم پىشەر كەمەڭگەر اقىلدىڭ كورىنىسى. ماحامبەت نارىن ولكەسىندە ءومىر ءسۇرىپ، « قارا قازا، سارى بالا قامى ءۇشىن» اشىق قيمىلعا شىققان، حالىقتى سوڭىنا ەرتە بىلگەن. ول ەرلىكتى، ورلىكتى ءوزى عانا جاساماي، بۇكىل پوەزياسىنا ەرلىكتى تۋ ەتتى، ونى كەيىنگى ۇرپاققا ولمەس مۇرا ەتىپ قالدىردى.
ماحامبەت كۇيىنىڭ ءبىر بوياۋدان عانا تۇرمايتىنىن قاپىسىز تانىتا الاتىن شىعارمالار ساناتىنا «جۇمىر، قىلىش» پەن «قايران نارىندى» جاتقىزۋعا بولادى. ورىنداۋشىلار «جۇمىر، قىلىشتى» يساتايدان ايرىلىپ، جالعىز جورتقان ماحامبەتتى بايماعامبەت سۇلتاننىڭ قاندى قاقپانىنان قۇتقارىپ قالعان بايباقتى باتىرلارى جۇمىر مەن قىلىشقا ارنالعان دەسەدى. وسىلاي بولۋى عاجاپ ەمەس. كۇيدە شالت قيمىلدى باتىرلىققا لايىق ارشىندى ىرعاق، ادۋىن سەرپىن بار. ول كۇمبىرلەي توگىلگەن قوڭىر سازبەن ارا جىگى بىلىنبەي ادەمى جىمداسقان. ال، «قايران نارىن» ماحامبەتتىڭ اقىندىق تۆورچەستۆوسىنىڭ باستى ارناسىنا اينالدىرعان تۋعان ەل، تۋعان ەلدىڭ مۇددەسى مەن مەرەيى جولىنداعى كەس - كەستە ۇرىس تاقىرىبىنا ارنالعان. كۇيدەن «اھ» ۇرعان زار، قايناعان ىزا، ەزىلگەن مۇڭ، سەرپىلگەن ارمان، اشىلعان كۇندەي شۋاقتى قيال قاتار بىلىنەدى.:
اقىرى جەتتى كۇن بۇگىن،
اقىرىپ تەڭدىك سۇراعان.
تۇنەكتىڭ ءتۇرىپ تۇندىگىن،
ات ءمىندىڭ سۇلۋ قۇلادان.
پارىزىڭ بۇگىن وتەلگەن،
ءار ءىزىڭ جاتىر جاڭعىرىپ.
ازاتتىق تۋىن كوتەرگەن،
اقىننىڭ جىرى ماڭگىلىك!- دەي وتىرىپ، ماحامبەت تۋرالى العان بىلىمدەرىمىزدى مىنا بەرىلگەن توپتاستىرۋ بويىنشا سارالاپ كورەيىك.
تىڭداتۋ. ماحامبەت «جۇمىر قىلىش»
ماحامبەت كۇيىنىڭ ءبىر بوياۋدان عانا تۇرمايتىنىن قاپىسىز تانىتا الاتىن شىعارمالار ساناتىنا «جۇمىر، قىلىشتى» جاتقىزۋعا بولادى. ورىنداۋ - شىلار «جۇمىر، قىلىشتى» يساتايدان ايرىلىپ، جالعىز جورتقان ماحامبەتتى بايماعامبەت سۇلتاننىڭ قاندى قاقپانىنان قۇتقارىپ قالعان بايباقتى باتىرلارى جۇمىر مەن قىلىشقا ارنالعان دەسەدى. وسىلاي بولۋى عاجاپ ەمەس. كۇيدە شالت قيمىلدى باتىرلىققا لايىق ارشىندى ىرعاق، ادۋىن سەرپىن بار. ول كۇمبىرلەي توگىلگەن قوڭىر سازبەن ارا جىگى بىلىنبەي ادەمى جىمداسقان.
كۇيدى تالداۋ. كۇيدىڭ حاراكتەرىن اشۋ.
سەرگىتۋ: الىس - الىس جەرلەردەن،
كەلدى بىزگە كەرۋەن.
كەرۋەن بىزگە نە اكەلدى؟
كەرۋەن بىزگە ءان اكەلدى.
وقۋشىلار، سونىمەن بىرگە ءبىز بۇگىن جاڭا ءان ۇيرەنەمىز. بۇل ءان «تۋعان ەل» دەپ اتالادى. بۇل ءاننىڭ اۆتورى بارشامىزعا تانىمال كومپوزيتور اعامىز – ومىربەك بايدىلدايەۆ 1932 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. رەسپۋبليكامىزداعى بەلگىلى كومپوزيتورلاردىڭ ءبىرى. ول – ءاردايىم قوعام ومىرىندەگى كوكەيتەستى ماسەلەلەرگە ءوز تۆورچەستۆوسىمەن ءۇن قوسىپ، ەڭبەك پەن ەڭبەك ادامدارىنىڭ داڭقىن دارىپتەپ، جىرعا قوسقان ونەر يەسى. مۇنى ءبىز كومپوزيتوردىڭ «بەرەكەلى كەڭ جەرىم»، «قازاقستان – تۋعان ولكەم»، «شوپان جىرى»، «قىز بەن جىگىت ءازىلى»، «جىلقىشى ءازىلى» سياقتى شىعارمالارىنان كورەمىز. سونىمەن قاتار ومىربەك بايدىلدايەۆ جاستارعا، مەكتەپ وقۋشىلارىنا دا ارنايى ويلى، مازمۇندى اندەر جازدى. مىسالى، «جانىم، ساۋلەم، ەركەشىم»، «ستۋدەنتتەر ءۆالسى»، «قيمايمىن سەنى»، «سۇيگەنىم سەن»، «نازيكو»، «ءتاي - ءتاي، بالبوبەك»، «دو - رە - مي»، «كوڭىلدى جاستار ءانى»، «وتان كۇزەتىندە»، «سۇيىكتى مەكتەبىم»، «جاڭا جىل كەشىندە»، «سىرعاناق»، «بەسىك جىرى» ت. ب.
تىڭداتۋ. ءو. بايدىلدايەۆ «تۋعان ەل»
داۋىس جاتتىعۋى. ەندى، بالالار، ءاندى ۇيرەنبەس بۇرىن وسى انگە قاتىستى داۋىس جاتتىعۋلارىن جاسايمىز. ءان ۇيرەنگەن كەزدە جەڭىل بولۋ ءۇشىن داۋىس جاتتىعۋىنا ءاننىڭ قيىنداۋ بولاتىن فرازاسىن پايدالانامىز.
نوتا ساۋاتتىلىعى.
ۇيرەتۋ. ءو. بايدىلدايەۆتىڭ ءانى «تۋعان ەل»
ساباقتى بەكىتۋ. توپتاستىرۋ ءادىسى.
ماحامبەت - كومپوزيتور، كۇيشى، باتىر، اقىن
ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: 1. ماحامبەت وتەمىس ۇلى - ءمانجازبا.
2. «تۋعان ەل» انىنە تالداۋ.
باعالاۋ
You Might Also Like
