قازاق اتاۋىنىڭ شىعۋ تەگى جانە ونىڭ ءمان-ماعىناسى
قازاق — قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ اتاۋى. ەكى ءجۇز جىلداي ۋاقىت بويى زەرتتەۋشىلەر “قازاق” تەرمينىنىڭ شىعۋ توركىنىن تۇسىندىرۋگە ارەكەت جاساۋدا. الايدا، قازاق ءسوزىن تۇسىندىرەتىن تۇپكىلىكتى پىكىر قالىپتاسا قويعان جوق.”قازاق” ءسوزىنىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى، عالىمدار ءالى ءبىر پىكىرگە كەلگەن جوق. وسى ءسوزدىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرەتىن بىزگە كوپتەگەن ەرتەگىلەر، اڭىزدار، ميفتەر، عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرى جەتتى. كەيبىر عالىمدار، ”قازاق” ءسوزى تايپالاردىڭ ىدىراۋ ناتيجەسىندە پايدا بولىپ، بۇل ءسوز الەۋمەتتىك ماعىناعا يە دەپ جورامال جاسايدى.ال، باسقا عالىمداردىڭ پىكىرلەرى بويىنشا ”قازاق” ءسوزى XV ع 50-60 جىلدارى كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندارى باسقارعان تايپالاردىڭ جالپى اتاۋى بولىپ كەلەدى.
عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، «ساق»، «قاس-پي»، «قاس»، «قاز»، «حاز»، «از»، «قا-ساق» سەكىلدى رۋلاردىڭ اتاۋلارى – «قازاق» ەتنونيمىنىڭ تۋىندى تۇبىرلەرى.
بەلگىلى عالىم، تۇركى ءتىلىنىڭ مامانى ۆ. رادلوۆ كورسەتكەندەي، «قازاق» ءسوزى «ەرىكتى، تاۋەلسىز» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. عالىم ا. سامويلوۆيچ بۇل پىكىردى جاقتاعان. ش. قۇدايبەردى ۇلى وسى يدەيانى قولداپ، «قازاق» ءسوزىنىڭ ماعىناسى ءوز الدىندا ەل بولىپ، ەركىن جۇرگەن حالىق دەپ تولىقتىرىپ جازدى.
قازاق عالىمى شوقان ءۋاليحانوۆ «قازاق» ءسوزى «وتە ءقادىرلى ءسوز، كۇشتى، مىقتى، شابىتتى» دەگەندى بىلدىرەدى دەيدى. تاريحشى يبن رۋزبيحان XVI عاسىردىڭ جازبالارىندا بىلاي دەپ جازعان: «ءار جەردە قازاقتار وزدەرىنىڭ ەرجۇرەكتىلىگى، باتىرلىعى، زور كۇشىمەن بەلگىلى بولعان. بۇل تۋرالى اراب جانە ءبىرقاتار وزگە تىلدەردە كوپ دەرەكتەر كەزدەسەدى».
ءتىل مامانى ت. جانۇزاقوۆ «قازاق» ءسوزىنىڭ ءبىرىنشى بولىگى – «قاز»، «قاس» – ورال، التاي، كاۆكاز، ت.ب. تۇركى تىلدەر توبىندا «ەركىن»، «ەر»، «جىگىت»، «كىسى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىنىن دالەلدەگەن.
«قازاق» ءسوزىنىڭ شىعۋى تۋرالى عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرلەرىن تۇجىرىمداپ، ەكى قورىتىندى جاساۋعا بولادى: 1) «قازاق» ءسوزى «قاس» جانە «ساق» اتاۋلارىنىڭ بىرىگۋىنەن شىققان.2)«قازاق» ءسوزى «ەرىكتى ادام» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ۋ.م.دجولدىبايەۆا ءال–فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى
م.ش.شالقاروۆا ءال–فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
ۇلتتىق يدەيا ۇلتتىڭ تۇڭعيىق تاريحىن دا، قازىرگى الەۋمەتتىك-مادەني ءبىلىم- بولمىسىن دا تەرەڭ يگەرگەن، وسى ۇلت ۇعىمى مەن ءمانىنىڭ قادىرىنە جەتىپ، قۇدىرەتىن تۇسىنە الاتىن ادامداردىڭ نەمەسە ادامدار توبىنى...
-
ۇلى دالام…وتپەلى تاريحىم…قايران جۇرتىم…قاي ەلدە، قاي حالىقتا دا دانا تۇلعالار، دانىشپان قايراتكەرلەر تاريح اعىمىنىڭ بيىك جالىندا، حالىق تاعدىرىنىڭ تەرەڭ شايقالاس شاقتارىندا ءدۇن...
