قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى: جارقىن بولاشاق كەپىلى
قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى: جارقىن بولاشاق كەپىلى
«تاۋەلسىزدىك ءتاڭىردىڭ ءبىزدىڭ ۇرپاققا بەرگەن ۇلكەن باقىتى، حالقىمىزدىڭ ماڭگىلىك قۇندىلىعى. ءبىز بۇگىنگە دەيىنگى بارلىق جەتىستىكتەرىمىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك. جيىرما بەس جىل ىشىندە ەلدىڭ ءال - اۋقاتىن كوتەرىپ، ءتول مادەنيەتىمىز بەن مەملەكەتتىك ءتىلدى جاڭعىرتۋ ىسىنە قىرۋار جۇمىستار جاسادىق. جولداۋدا مەن ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ ماسەلەسىن ەرەكشە اتاپ ءوتتىم. تاۋەلسىزدىك – بۇل ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز، باعا جەتكىزسىز جەتىستىگىمىز. جاس ەلدىڭ تاريحىنداعى جاڭا ءداۋىر شىنتۋايتىندا ءوزىنىڭ باستاۋىن تاۋەلسىزدىكتەن الادى. سوندىقتان تاۋەلسىزدىك مەرەيتويى ەرەكشە مانگە يە»
(ن. ءا. نازاربايەۆ)
تالاي – تالاي قاس باتىرلار جانىن قيىپ، قورعاپ قالعان، تالاي ارۋلار ماحاببات قۇربانى بولعان، تالاي وزەگى ورتەنگەن وكىنىشتى جاندار مەن قۋانىشتان جۇرەگى جارىلا شاتتانعان پەندەلەردىڭ كۋاگەرى بولعان قاسيەتتى وتانىمىز – قازاقستان!
قازاقستان – تاۋەلسىز ەل. سول تاۋەلسىزدىك جولىندا قازاق بابام نە كورمەدى دەسەڭىزشى؟! ەلىمىزدىڭ باسىنان ازاپ تا، اشتىق تا، سۇم سوعىستا ءوتتى. اسىرەسە، حح عاسىر قازاق حالقى ءۇشىن اۋىر ءتيىپ، قايعىعا تولى كەزەڭىمەن ەستە قالدى.
«وتكەنىمىزدى ۇمىتساق، بولاشاق ءبىزدى كەشىرمەيدى» دەگەن ۇلى دانالىق ءسوز بار ەمەس پە؟ وسى دانالىقتىڭ ءاردايىم جادىمىزدا ساقتالعانىن قالايمىن.
تاۋەلسىزدىك – ۇلتتىق ءتىلدىڭ، ءداستۇردىڭ، سالت — سانانىڭ مىزعىماس تىرەگى، كۇشى، التىن دىڭگەگى، حالىقتىڭ ب ا ق جۇلدىزى. تاۋەلسىزدىك – ارمان! جەر بەتىندە قانشا ۇلت بولسا، سونشا ارمان بار. سول ارمانعا ءبىزدىڭ قازاق حالقى جەتتى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىگى ماڭگىلىككە. ادام بالاسى، ادامزات قوعامى قاشاندا الداعى بولاتىن وقيعانى ءارى اڭساي، ءارى ابىرجي توسقان عوي.
سويتكەن جاڭا عاسىر مەن جاڭا مىڭجىلدىق كەلدى. سول عاسىردىڭ قىزىعىن كورىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءبىز باقىتتى ۇرپاقپىز. التىن ۋاقىتىمىز تاۋەلسىز ەلدىك بەيبىت كۇندەرىنە عانا جۇمسالسىن دەپ تىلەيمىز.
ەڭ باستىسى، جاڭا عاسىر مەن جاڭا مىڭجىلدىققا ەگەمەن ەل، تاۋەلسىز ۇلت بولىپ اتتادىق. بۇعان جەتكەن دە بار، جەتپەگەن دە بار. ءويتىپ، بىرەۋدى كورىپ شۇكىر ەتىپ، بىرەۋدى كورىپ پىكىر ەتۋ ءۇشىن دە وتكەنگە وي، بۇگىنگە كوز جىبەرۋگە تۋرا كەلدى. ول ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ءبىر ساۋالعا – بۇل كۇنگە قالاي جەتتىك؟ – دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋىمىز قاجەت سياقتى.
ەگەر ءبىز سوناۋ عاسىرلار قويناۋىنىڭ قاتپار - قاتپار بەلەسىنە كوز جۇگىرتىپ بايقاساق، ەجەلدەن – اق اتا - بابالارىمىزدىڭ ءوز جەرىن ەش جاۋعا باستىرماعان، ۇلىن قۇل، قىزىن كۇڭ ەتكىزبەۋگە باتىرلىق ەرجۇرەكتىگىن، جاۋىنا قاتال، دوسىنا ادال، شىبىن جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ، ساداق ۇستاپ قول كۇشىنە سەنىپ، نايزانىڭ ۇشىنا ۇكى تاققان ۇلدارى مەن قىزدارىنىڭ جاۋىنگەرلىك ۇلگىسى بىزگە امانات بولىپ جەتكەن. وتانىمىزدى قورعاعان ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، ەرلەر سياقتى قولىنا قارۋ الىپ، ات قۇلاعىندا ويناپ ءجۇرىپ جاۋىن جەڭۋى ساق قىزى — تۇمار پاديشانىڭ ەرلىك ىستەرى. «ماعان تۋعان جەردىڭ ءبىر ۋىس توپىراعى دا قىمبات. سوندا ەندى نە بار؟!» دەپ تۇرسىڭدار عوي… مەندە ەل بار، مەندە جەر بار، مەن ەلىمدى - جەرىمدى قورعادىم، — دەگەن تۇمار پاديشا وسىنداي بايتاق تا باي، دارحان وتانىمىزدى جۇدىرىقتاي جۇرەگىندەگى ەرلىك سەزىممەن قورعاعانى ءسوزسىز. «تار قولتىقتان وق تيسە، تارتىپ الار قارىنداس» — دەپ قىزدارعا سەنىممەن ارقا سۇيەگەن دە، شاشىن توبەسىنە ءتۇيىپ جاۋعا شاپقان، ەرجۇرەك باتىر قىزداردىڭ قازاق توپىراعىندا بولۋى ءبىزدى زور ماقتانىشقا بولەيدى. سول اعا - اپالارىمىزدى ەسكە الساق ءبىز ولارمەن ماقتانامىز، ەرلىكتەرىنە سۇيسىنە قارايمىز.
ەلىمىزدىڭ سان عاسىرلىق تاريحىندا ماقتانىش تۇتار، بۇگىنگىمىز بەن كەلەشەگىمىز ءۇشىن عيبرات الار، كەۋدەمىزگە قينالعاندا ءۇمىت وتىن جاعار وقيعالار مەن وتان الدىنداعى ادال قىزمەتىنەن ۇلگى الار ۇلى تۇلعالار از بولماعان. ولاردىڭ قاتارىنا: قازاقتىڭ ۇلت بولىپ ۇيىسۋى مەن ونىڭ ۇلان - عايىر اتا - قونىسىنىڭ قالىپتاسۋىن؛ ۇلتتىق مەملەكەتتىگىمىزدىڭ باستاۋى – قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى مەن دامۋىن؛ ءوزى وتىرعان تاعى ەمەس، بيلەپ وتىرعان حالقىنىڭ باعىن ويلاپ، جاۋ قولىنا تويتارىس بەرگەن حاندار مەن ولارعا ەل مەن مەملەكەت تۇرعىسىنان اقىل - كەڭەس بەرگەن، كەمشىلىكتى ايتا بىلگەن ۇلى بيلەر داستۇرلەرىن؛ اتا - بابالارىمىزدىڭ ەلىمزگە، حالقىمىزعا ءتان وزىندىك شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋىن، تاڭعاجايىپ ەتنومادەني ۇلگىلەرىن جاساۋ ارقىلى الەمدىك وركەنيەتكە قوسقان الىپ ۇلەسىن، باتىرلارىمىزدىڭ جەر مەن ەل تاۋەلسىزدىگى مەن اتا - قونىس تۇتاستىعىن سىرتقى، ءتىپتى قالا بەردى ىشكى جاۋلاردان قورعاعان ۇلگىسىن جاتقىزۋعا بولادى.
م. مامەتوۆا اتىنداعى قىزىلوردا گۋمانيتارلىق كوللەدجى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى وقىتۋشىسى، ماگيستر
مەنديبايەۆا مۋلدير بولاتبەكوۆنا
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىنىڭ ءىىى كۋرس ستۋدەنتى
دۇيسەنوۆا جانەركە ۇزاقباي قىزى
قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى: جارقىن بولاشاق كەپىلى. جۇكتەۋ
«تاۋەلسىزدىك ءتاڭىردىڭ ءبىزدىڭ ۇرپاققا بەرگەن ۇلكەن باقىتى، حالقىمىزدىڭ ماڭگىلىك قۇندىلىعى. ءبىز بۇگىنگە دەيىنگى بارلىق جەتىستىكتەرىمىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك. جيىرما بەس جىل ىشىندە ەلدىڭ ءال - اۋقاتىن كوتەرىپ، ءتول مادەنيەتىمىز بەن مەملەكەتتىك ءتىلدى جاڭعىرتۋ ىسىنە قىرۋار جۇمىستار جاسادىق. جولداۋدا مەن ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ ماسەلەسىن ەرەكشە اتاپ ءوتتىم. تاۋەلسىزدىك – بۇل ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز، باعا جەتكىزسىز جەتىستىگىمىز. جاس ەلدىڭ تاريحىنداعى جاڭا ءداۋىر شىنتۋايتىندا ءوزىنىڭ باستاۋىن تاۋەلسىزدىكتەن الادى. سوندىقتان تاۋەلسىزدىك مەرەيتويى ەرەكشە مانگە يە»
(ن. ءا. نازاربايەۆ)
تالاي – تالاي قاس باتىرلار جانىن قيىپ، قورعاپ قالعان، تالاي ارۋلار ماحاببات قۇربانى بولعان، تالاي وزەگى ورتەنگەن وكىنىشتى جاندار مەن قۋانىشتان جۇرەگى جارىلا شاتتانعان پەندەلەردىڭ كۋاگەرى بولعان قاسيەتتى وتانىمىز – قازاقستان!
قازاقستان – تاۋەلسىز ەل. سول تاۋەلسىزدىك جولىندا قازاق بابام نە كورمەدى دەسەڭىزشى؟! ەلىمىزدىڭ باسىنان ازاپ تا، اشتىق تا، سۇم سوعىستا ءوتتى. اسىرەسە، حح عاسىر قازاق حالقى ءۇشىن اۋىر ءتيىپ، قايعىعا تولى كەزەڭىمەن ەستە قالدى.
«وتكەنىمىزدى ۇمىتساق، بولاشاق ءبىزدى كەشىرمەيدى» دەگەن ۇلى دانالىق ءسوز بار ەمەس پە؟ وسى دانالىقتىڭ ءاردايىم جادىمىزدا ساقتالعانىن قالايمىن.
تاۋەلسىزدىك – ۇلتتىق ءتىلدىڭ، ءداستۇردىڭ، سالت — سانانىڭ مىزعىماس تىرەگى، كۇشى، التىن دىڭگەگى، حالىقتىڭ ب ا ق جۇلدىزى. تاۋەلسىزدىك – ارمان! جەر بەتىندە قانشا ۇلت بولسا، سونشا ارمان بار. سول ارمانعا ءبىزدىڭ قازاق حالقى جەتتى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىگى ماڭگىلىككە. ادام بالاسى، ادامزات قوعامى قاشاندا الداعى بولاتىن وقيعانى ءارى اڭساي، ءارى ابىرجي توسقان عوي.
سويتكەن جاڭا عاسىر مەن جاڭا مىڭجىلدىق كەلدى. سول عاسىردىڭ قىزىعىن كورىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءبىز باقىتتى ۇرپاقپىز. التىن ۋاقىتىمىز تاۋەلسىز ەلدىك بەيبىت كۇندەرىنە عانا جۇمسالسىن دەپ تىلەيمىز.
ەڭ باستىسى، جاڭا عاسىر مەن جاڭا مىڭجىلدىققا ەگەمەن ەل، تاۋەلسىز ۇلت بولىپ اتتادىق. بۇعان جەتكەن دە بار، جەتپەگەن دە بار. ءويتىپ، بىرەۋدى كورىپ شۇكىر ەتىپ، بىرەۋدى كورىپ پىكىر ەتۋ ءۇشىن دە وتكەنگە وي، بۇگىنگە كوز جىبەرۋگە تۋرا كەلدى. ول ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ءبىر ساۋالعا – بۇل كۇنگە قالاي جەتتىك؟ – دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋىمىز قاجەت سياقتى.
ەگەر ءبىز سوناۋ عاسىرلار قويناۋىنىڭ قاتپار - قاتپار بەلەسىنە كوز جۇگىرتىپ بايقاساق، ەجەلدەن – اق اتا - بابالارىمىزدىڭ ءوز جەرىن ەش جاۋعا باستىرماعان، ۇلىن قۇل، قىزىن كۇڭ ەتكىزبەۋگە باتىرلىق ەرجۇرەكتىگىن، جاۋىنا قاتال، دوسىنا ادال، شىبىن جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ، ساداق ۇستاپ قول كۇشىنە سەنىپ، نايزانىڭ ۇشىنا ۇكى تاققان ۇلدارى مەن قىزدارىنىڭ جاۋىنگەرلىك ۇلگىسى بىزگە امانات بولىپ جەتكەن. وتانىمىزدى قورعاعان ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، ەرلەر سياقتى قولىنا قارۋ الىپ، ات قۇلاعىندا ويناپ ءجۇرىپ جاۋىن جەڭۋى ساق قىزى — تۇمار پاديشانىڭ ەرلىك ىستەرى. «ماعان تۋعان جەردىڭ ءبىر ۋىس توپىراعى دا قىمبات. سوندا ەندى نە بار؟!» دەپ تۇرسىڭدار عوي… مەندە ەل بار، مەندە جەر بار، مەن ەلىمدى - جەرىمدى قورعادىم، — دەگەن تۇمار پاديشا وسىنداي بايتاق تا باي، دارحان وتانىمىزدى جۇدىرىقتاي جۇرەگىندەگى ەرلىك سەزىممەن قورعاعانى ءسوزسىز. «تار قولتىقتان وق تيسە، تارتىپ الار قارىنداس» — دەپ قىزدارعا سەنىممەن ارقا سۇيەگەن دە، شاشىن توبەسىنە ءتۇيىپ جاۋعا شاپقان، ەرجۇرەك باتىر قىزداردىڭ قازاق توپىراعىندا بولۋى ءبىزدى زور ماقتانىشقا بولەيدى. سول اعا - اپالارىمىزدى ەسكە الساق ءبىز ولارمەن ماقتانامىز، ەرلىكتەرىنە سۇيسىنە قارايمىز.
ەلىمىزدىڭ سان عاسىرلىق تاريحىندا ماقتانىش تۇتار، بۇگىنگىمىز بەن كەلەشەگىمىز ءۇشىن عيبرات الار، كەۋدەمىزگە قينالعاندا ءۇمىت وتىن جاعار وقيعالار مەن وتان الدىنداعى ادال قىزمەتىنەن ۇلگى الار ۇلى تۇلعالار از بولماعان. ولاردىڭ قاتارىنا: قازاقتىڭ ۇلت بولىپ ۇيىسۋى مەن ونىڭ ۇلان - عايىر اتا - قونىسىنىڭ قالىپتاسۋىن؛ ۇلتتىق مەملەكەتتىگىمىزدىڭ باستاۋى – قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى مەن دامۋىن؛ ءوزى وتىرعان تاعى ەمەس، بيلەپ وتىرعان حالقىنىڭ باعىن ويلاپ، جاۋ قولىنا تويتارىس بەرگەن حاندار مەن ولارعا ەل مەن مەملەكەت تۇرعىسىنان اقىل - كەڭەس بەرگەن، كەمشىلىكتى ايتا بىلگەن ۇلى بيلەر داستۇرلەرىن؛ اتا - بابالارىمىزدىڭ ەلىمزگە، حالقىمىزعا ءتان وزىندىك شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋىن، تاڭعاجايىپ ەتنومادەني ۇلگىلەرىن جاساۋ ارقىلى الەمدىك وركەنيەتكە قوسقان الىپ ۇلەسىن، باتىرلارىمىزدىڭ جەر مەن ەل تاۋەلسىزدىگى مەن اتا - قونىس تۇتاستىعىن سىرتقى، ءتىپتى قالا بەردى ىشكى جاۋلاردان قورعاعان ۇلگىسىن جاتقىزۋعا بولادى.
م. مامەتوۆا اتىنداعى قىزىلوردا گۋمانيتارلىق كوللەدجى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى وقىتۋشىسى، ماگيستر
مەنديبايەۆا مۋلدير بولاتبەكوۆنا
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىنىڭ ءىىى كۋرس ستۋدەنتى
دۇيسەنوۆا جانەركە ۇزاقباي قىزى
قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى: جارقىن بولاشاق كەپىلى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
شىعارماشىلىق جوبا تاقىرىبى: «بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ويىن ارقىلى دامىتۋ»
