InfoHub Logo

ءتىل دامىتۋدا ساۋساق ويىن جاتتىعۋلارىنىڭ ۇساق موتوريكاسىنىڭ ماڭىزى
ادىستەمەلىك قۇرال
«گۇلدەر» شاعىن ورتالىعى

ۇسىنىلىپ وتىرعان نۇسقاۋدا مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ تىلدەرىن دامىتۋدا ءان ىرعاعىمەن ساۋساق ويىن جاتتىعۋلارىنىڭ ۇساق موتوريكاسىن جۇرگىزە وتىرىپ، ولاردى اينالاسىنداعى زاتتارمەن تانىستىرىپ، اتىن اتاي بىلۋگە، قاسيەتى مەن ساپاسىن، ءتۇر - ءتۇسىن جانە ءپىشىنىن اجىراتا بىلۋگە، ومىردەگى، قورشاعان ورتاداعى ءتۇرلى قۇبىلىستار جايىنداعى ۇعىم، تۇسىنىكتەرىن دامىتا وتىرىپ، بەلسەندى تۇردە تىلدىك قارىم - قاتىناس جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ ۇلگىلەرى بەرىلگەن.
جالپى ادىستەمەلىك قۇرال قازىرگى تالاپتارعا ساي جاسالعان، ءپانارالىق بايلانىستاردى ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسەدى، سوندىقتان مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردىڭ تاربيەشىلەرى مەن ءان - كۇي جەتەكشىلەرىنە ادىستەمەلىك قۇرال رەتىندە قولدانۋ ءۇشىن ۇسىنىلا الادى.

مازمۇنى
تۇسىنىكتەمە................................................................................................ 1
كىرىسپە...................................................................................................... 2 - 3
ۇساق موتوريكانى دامىتۋ ارقىلى سويلەۋ ءتىلىن
جەتىلدىرۋدەگى ساۋساق ويىن - جاتتىعۋلارىنىڭ ماڭىزى............................... 4 - 6
بالا ساۋساعىن ويناتا وتىرىپ ءتىلىن دامىتۋ............................................... 7 - 10
ساۋساق ويىن جاتتىعۋلارىن ورىنداۋعا باعىت............................................. 11
بالىقتار.................................................................................................. 12
قولعاپ...................................................................................................... 13
تورايلار.................................................................................................. 14
قۇرتتار.................................................................................................... 15
قوزىلار................................................................................................... 16
مايمىل.................................................................................................... 17
ورمەكشى.................................................................................................... 18
تۋك - توك.................................................................................................. 19
شاعالا..................................................................................................... 20
ارالار...................................................................................................... 21
مايمىلدار................................................................................................ 22
ۇلۋ........................................................................................................... 23
قولدانىلعان ادەبيەتتەر............................................................................ 24

تۇسىنىكتەمە
بالاباقشادا بالالارمەن ساۋساق ويىن جاتتىعۋلارىن جۇرگىزە وتىرىپ، ولاردى اينالاسىنداعى زاتتارمەن تانىستىرىپ، اتىن اتاي بىلۋگە، قاسيەتى مەن ساپاسىن، ءتۇر - ءتۇسىن جانە ءپىشىنىن اجىراتا بىلۋگە، ومىردەگى، قورشاعان ورتاداعى ءتۇرلى قۇبىلىستار جايىنداعى ۇعىم، تۇسىنىكتەرىن دامىتا وتىرىپ، بەلسەندى تۇردە تىلدىك قارىم - قاتىناس جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساۋساق ويىندارىن جۇرگىزۋ ارقىلى بالالاردىڭ ساۋساقتارىنىڭ قيمىلدارى مەن بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جەتىلۋىمەن بىرگە، ولاردىڭ سويلەۋ ءتىلى مەن ويلاۋ قابىلەتتەرى، ءان ىرعاعىمەن ايتۋ مەن جازۋ شەبەرلىگىن ويداعىداي مەڭگەرتۋ ءۇشىن:
- ساۋساق ويىنى - ساۋساقتاردىڭ كومەگىمەن ولەڭ - تاقپاق شۋماعىن ساحنالاۋعا؛
- ءان ايتۋ، مۋزىكا تىڭداۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا؛
- سەرگىتۋ، ەرتەڭگىلىك جاتتىعۋلارعا ارنالعان

ولەڭ شۋماقتارى قولدانعان ساۋساق جاتتىعۋلارى بەرىلگەن.

«ويىن بالانىڭ الدىنان ءومىر ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتادى، ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس»
ۆ. ا. سۋحوملينسكيي

كىرىسپە
بالاباقشاداعى وقىتۋ - تاربيەلەۋ جۇمىسىندا بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ، اۋىزشا سويلەۋگە ۇيرەتە وتىرىپ، ۇيرەنگەن سوزدەرىن كۇندەلىكتى ومىردە ەركىن قولدانۋ، ودان ءارى كۇندەلىكتى ءىس - ارەكەت كەزىندەگى تىلدىك قارىم - قاتىناستا قولدانا بىلۋگە جاتتىقتىرۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلگەن. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى كەزەڭدەگى بالالارمەن ويىن جاتتىعۋلارىن جۇرگىزۋ - ءتىل دامىتۋدىڭ نەگىزگى ءبىر مىندەتتەرى بولىپ ەسەپتەلىنەدى.
بالالارمەن ويىن جاتتىعۋلارىن جۇرگىزە وتىرىپ، ولاردى اينالاسىنداعى زاتتارمەن تانىستىرىپ، اتىن اتاي بىلۋگە، قاسيەتى مەن ساپاسىن، ءتۇر - ءتۇسىن جانە ءپىشىنىن اجىراتا بىلۋگە، ومىردەگى، قورشاعان ورتاداعى ءتۇرلى قۇبىلىستار جايىنداعى ۇعىم، تۇسىنىكتەرىن دامىتا وتىرىپ، بەلسەندى تۇردە تىلدىك قارىم - قاتىناس جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ سوزدىك ويىن جاتتىعۋلارىن دامىتۋ ىسىندە تاربيەشىنىڭ:
- بالالاردىڭ سوزدىك قورلارىن دامىتۋ؛
- جاڭا ءىس - قيمىلدى مەڭگەرتۋ؛
- ۇيرەنگەن سوزدەرىن، ءىس - قيمىلدارىن تياناقتاپ، انىقتاپ، ءارى بايىتىپ وتىرۋ باستى مىندەت سانالادى.

وسى اتالعان مىندەتتەردى تاربيەشى ۇنەمى ويىن جاتتىعۋلار جۇمىسىن جۇرگىزۋدە باسشىلىققا الىپ وتىرۋى ءتيىس. بالالاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتۋدا ويىن، تاپسىرما جاتتىعۋلاردىڭ ورنى ەرەكشە. سونىڭ ىشىندە ويىن - بالانىڭ شىن تىرشىلىگى. ويىن ارقىلى بالا اينالاسىنداعى نارسەدەن وزىنە قىزىقتىسىنا ىقىلاسى اۋىپ، تاڭداپ الادى. بالانىڭ ءبىر ەرەكشە قاسيەتى سويلەۋدەن ەش جالىقپايدى. ويىن بالا ءتىلىنىڭ دامۋىنا ىقپالىن تيگىزىپ، تانىم بەلسەندىلىگىنىڭ دامۋىنا جول اشادى. قاي بالا بولماسىن ويىنمەن وسەدى، ويتكەنى بالا تابيعاتىنىڭ ءوزى تەك ويىنمەن بايلانىستى. ويىن ۇستىندە بالا ەش نارسەگە تاۋەلسىز. ول ءوزىن ەركىن ۇستايدى. ال ەركىندىك دەگەنىمىز بارلىق دامۋدىڭ باسپالداعى، ءبارىن بىلۋگە دەگەن تالپىنىسى مەن قۇلشىنىسى. بالانىڭ بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىعى، سويلەۋى ويىن ۇستىندە قالىپتاسادى.

حالىق دانالىعىندا «ويناي بىلمەگەن، ويلاي دا بىلمەيدى»، «ويىندا وزعان، ومىردە دە وزادى» دەگەن اتالى سوزدەر سىرىنا جۇگىنسەك، مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالانىڭ ويىنعا دەگەن قۇلقى، قارىم - قاتىناسى، مىنەز - قۇلىق كورىنىستەرى ولار ءوسىپ - ەسەيگەندە دە جالعاسى بەرەدى. ويىن بارىسىندا بالا ءوزىن قورشاعان ۇلكەندەر سياقتى، ءوزىنىڭ سۇيىكتى اڭگىمەلەرى مەن كەيىپكەرلەرى سياقتى ءومىر سۇرەدى، ارەكەت جاسايدى. ويىندى قولدانۋمەن بىرگە ويلاۋعا، ءتىلدى دامىتۋعا، شىعارماشىلىق ارەكەتىن بايىتۋعا باعىت الادى. بالانىڭ ويىن كەزىندەگى قيمىل - قوزعالىسى دەنە ءبىتىمىن جەتىلدىرسە، ال قارىم - قاتىناستاعى پايىمداۋلارى وزىندىك تانىم - تۇسىنىك، مىنەز - قۇلىق ادەپتەرىن بەكىتۋىنە اسەر ەتەدى. بالا ويىن ارقىلى ءبىر ارەكەتتەن ەكىنشى ارەكەتكە اۋىسا وتىرىپ، وزىنە ءتۇرلى اقپاراتتار الادى، دۇنيە سىرىن اشادى.

مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەلەنۋشىلەردە پەداگوگيكالىق پروسەستەر بارىسىندا بالانىڭ كوڭىل - كۇيىن انىقتاپ، پسيحولوگيالىق موتيۆتەردى تۋىنداتىپ، جاعىمدى مىنەز - قۇلىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ كوزدەلەدى. پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار بالانى ۇلكەندەرمەن جانە دوستارىمەن قارىم - قاتىناس مادەنيەتىنە تاربيەلەپ، ءوز پىكىرلەرىن ايتىپ جەتكىزە بىلۋگە كومەكتەسەدى. ويىن جاتتىعۋلار ارقىلى بالانىڭ بىلىمدىلىك داعدىلارىن كۇندەلىكتى ءىس - ارەكەتتە قولدانا ءبىلۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلادى.

پسيحولوگيالىق ويىن - جاتتىعۋلار بالانىڭ جان دۇنيەسىنىڭ، رۋحاني جاي - كۇيىنىڭ ۇيلەسىمدى دامۋىنا ىقپال ەتەدى. بالانىڭ سەزىم ارەكەتىن، اسەرلەنۋشىلىك دەڭگەيىن انىقتاۋ ءۇشىن قولدانىلادى.

ءتىل دامىتۋدا ساۋساق ويىن جاتتىعۋلارىنىڭ ۇساق موتوريكاسىنىڭ ماڭىزى. ادىستەمەلىك قۇرال. جۇكتەۋ