قازاق ءتىلى ساباعىندا دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ
اتىراۋ وبلىسى، يندەر اۋدانى
م.اۋەزوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى: ماحمەتوۆا بيبيگۋل جاقيا قىزى
بالا دامۋىنىڭ ەڭ شارىقتاۋ شەگى – بۇل ءتىل مەن ويدىڭ شىعارماشىلىعى
ل.س. ۆىگوتسكيي
«كەلەر ۇرپاق الدىندا زور جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارقالاپ كەلەمىز» دەگەن ەلباسى ن.ءا. نازاربايەۆ. ەلىمىزدىڭ بولاشاعى كوركەيىپ، وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋى بۇگىنگى ۇرپاق بەينەسىنەن كورىنەدى. وسىدان بارىپ جاس ۇرپاقتىڭ بويىنداعى ىسكەرلىك قابىلەتىن اشۋ جانە ولاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋ تۋىندايدى.
ءاربىر مەملەكەتتىڭ وسىپ-وركەندەۋدىڭ، باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىنىڭ ەڭ باستى وشاعى – ۇستاز بەرگەن بىلىمدە. سوندىقتان دا دامۋدىڭ ەڭ بيىك كوكجيەگىنەن كورىنگىسى كەلەتىن كەز-كەلگەن مەملەكەت، ەڭ الدىمەن، ءبىلىم بەرۋ سالاسىن دۇرىس جولعا قويىپ، ساپاسىن كوتەرۋدى ماقسات ەتەدى. ەندەشە وسىنداي باسەكەگە قابىلەتتى، رۋحى بيىك ۇرپاق تاربيەلەۋ جاڭا كەزەڭ ءمۇعالىمىنىڭ ەنشىسىنە تيەرى انىق .
«قىران – تۇلەگىنە قايتپاس قانات سىيلايدى،ۇستاز – شاكىرتىنە تالمايتىن تالاپ سىيلايدى»- دەمەكشى، ۇستاز – قاي كەزدە دە مەكتەپتىڭ جۇرەگى، قوعامنىڭ تىرەگى. قوعام تۇلعانى قانشالىقتى جەتىلدىرسە، جەتىلگەن تۇلعا قوعامدى سونشالىقتى دارەجەدە دامىتادى. ال جەكە تۇلعاعا ءبىلىم بەرىپ، تاربيەلەيتىن، دامىتاتىن، ارينە – ۇستاز.
ءمۇعالىمنىڭ قوعامداعى ورنىن، ادامدىقتىڭ تارازىسى- ۇستازدىقتى، بەلگىلى اقىن، العاشقى پەداگوگيكالىق ەڭبەكتىڭ اۆتورى ماعجان جۇمابايەۆ «التى الاشتىڭ بالاسى باس قوسسا، ەڭ ءقادىرلى ورىن مۇعالىمدىكى»، دەپ جوعارى باعالادى.
ءاربىر تۇلعا ومىرىندە ۇلكەن تاربيە مەن تاۋسىلماس ءبىلىم وشاعىن ساناسىنا ۇيالاتقان ۇستازىن ماڭگىلىك ەسىندە ساقتايدى. سوندىقتان، قوعام تالابىنا ساي شەبەر ءمۇعالىم بولۋ زامان تالابى بولىپ تۇرعانى انىق.
ءححى عاسىر جان-جاقتى دامىعان، ءبىلىمدى، ءوز ىسىنە دە، وزگەنىڭ ىسىنە دە ءادىل باعا بەرە الاتىن، وزىنە سەنىمدى، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعىنان دامۋىنا زور ۇلەس قوسا الاتىن تۇلعا تاربيەلەۋدى تالاپ ەتىپوتىر. وسىعان بايلانىستى بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ماسەلەسى-جاس ۇرپاققا ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ.
بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىز ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ مودەلىنە كوشتى.
ناتيجە دەگەنىمىز - جەكە تۇلعانىڭ قۇزىرلىلىعى. ال ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ دەگەنىمىز – جەكە تۇلعانىڭ قۇزىرلىلىعىن قالىپتاستىرۋ. قۇزىرلىلىق( قۇزىرەتتىلىك) - ول تەرەڭ ءبىلىم. وقۋشىنىڭ قۇزىرلىلىعىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ءمۇعالىمنىڭ ءوزى قۇزىرلىلىققا جەتۋ كەرەك. قۇزىرەتتىلىك ( قۇزىرلىلىق) – دارا تۇلعانىڭ بويىنداعى ءوزارا بايلانىستى ساپالاردىڭ (ءبىلىم، بىلىك، داعدى) جيىنتىعى. قۇزىرلىلىق – بەلگىلى سالا بويىنشا جان-جاقتى حاباردار، بىلگىر دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.«سompotens» لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا قانداي دا ءبىر سۇراقتار توڭىرەگىندە بەدەلدى تۇردە شەشىم شىعارا الادى دەگەندى بىلدىرەدى دەگەن ءسوزدى
ك.قۇدايبەرگەنوۆا «قۇزىرلىلىق تابيعاتى- تۇلعانىڭ وزىندىك دامۋىندا» ەڭبەگىندە ايتسا، ب.ا.تۇرعىنبايەۆا «مۇعالىمدەردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ جاعدايىندا دامىتۋ» ەڭبەگىندە «ءوزىنىڭ پراكتيكالىق ارەكەتى ارقىلى العان بىلىمدەرىن، ءوز ومىرلىك ماسەلەلەرىن شەشۋدە قولدانا الۋىن قۇزىرلىلىقتار دەپ اتايمىز» دەپ انىقتادى
جالپى وقىتۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – وقۋشىنى دامىتۋ. بالانى دامىتۋ، كەڭ ماعىنادا العاندا، ونىڭ ورگانيزمىندەگى پسيحيكالىق جانە فيزيولوگيالىق وزگەرىستەرى جانە كەز-كەلگەن قاسيەتىندەگى قاراپايىمنان كۇردەلىگە، تومەنگى ساتىدان جوعارى ساتىعا كوشۋ دەپ تۇسىندىرىلەدى. 1930 جىلدارداعى پەداگوگيكادا وسى ماسەلەلەردى ورىس پسيحولوگى ل.س. ۆىگوتسكيي تەڭ جۇرەتىن پروسەسس دەپ تۇسىندىرەدى جانە «وقىتۋ دامۋدان بۇرىن جۇرەدى، بالاعا نەعۇرلىم ءبىلىم بەرسەك، ول بالانى سونشالىقتى دامىتادى» دەگەندى ايتادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا: « ... جىلدام وزگەرىپ وتىراتىن دۇنيە جاعدايلارىندا الىنعان تەرەڭ ءبىلىمنىڭ، كاسىبي داعدىنىڭ نەگىزىندە ەركىن باعدارلاي بىلۋگە، ءوزىن-وزى ىسكە اسىرۋعا، ءوزىن-وزى دامىتۋعا جانە ءوز بەتىنشە دۇرىس ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان جاۋاپتى شەشىمدەر قابىلداۋعا قابىلەتتى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ»،- دەپ اتاپ كورسەتكەن.ءمۇعالىمنىڭ ماقساتى – ءبىلىم الۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋىن ارتتىرا وتىرىپ ساپالى ءبىلىم بەرۋ بولسا، ال قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءبىلىم بەرۋدىڭ جولى – ءتيىمدى پەداگوگيكالىق تەحنولوگيانى باسشىلىققا الىپ ساباق وتكىزۋ.
مەن ءوز ىس-تاجىريبەمدە دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسىن قولدانامىن. دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى ارقىلى قازاق ءتىلى ساباعىنىڭ مازمۇنى مەن ساپاسىن ارتتىرا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ىزدەنۋشىلىك، تانىمدىق، وزىندىك جۇمىس ىستەۋ بەلسەندىلىگىنىڭ شەبەرلىگىن شىڭداۋدى ماقسات ەتىپ،مۇعالىممەن وقۋشى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى جەتىلدىرىپ، ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋدى مىندەت ەتەمىن.
تانىمدىق قابىلەت اركىمگە ءتان. قابىلەتسىز ادام بولمايدى. ادام بارىنە دە قابىلەتتى بولا بىلەدى، تەك ءوز بويىنداعى قابىلەتتىڭ العى شارتى بولاتىن نىشاندارى وياتا بىلگەن ءجون. ال تانىم دەگەنىمىزدىڭ ءوزى «تانۋ» سوزىنەن الىنعان. تانىمدىق قۇزىرەتتىلىكتى دامىتۋ- قوعام تالاپتارىنا ساي جەكە تۇلعانى دامىتۋ.جەكە تۇلعانىڭ وقۋ - تانىمدىق قۇزىرەتتىلىگى ياعني، ءوزىنىڭ بىلىمدىلىك قابىلەتىن ۇيىمداستىرا ءبىلۋى، ماتەريالدى جوسپارلاي ءبىلۋى، ىزدەنۋشىلىك - زەرتتەۋشىلىك ارەكەت داعدىلارىن يگەرىپ، شىعارمانى تولىق ساتىلاي كەشەندى تالداۋى، نەگىزگى ءتۇيىن-قورىتىندى جاساي ءبىلۋىن دامىتۋ – نەگىزگى قىزمەتىم. سوندىقتان، دايىن ماتەريالدى وقىتىپ، تۇسىندىرۋىمەن عانا شەكتەلمەي، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەندىرەتىن، العان بىلىمدەرىن تۇجىرىمداي الاتىن جۇمىستار جۇرگىزۋ قاجەت دەپ بىلەمىن.سونىمەن بىرگە ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ اراسىندا ۇجىمدىق قارىم-قاتىناس، بىر-بىرىنە دەگەن سىيلاستىق بولعان جاعدايدا عانا وقىتۋ ءوز ناتيجەسىن بەرەدى دەپ ويلايمىن.
“ساباق بەرۋ ۇيرەنشىكتى جاي شەبەرلىك ەمەس، ول ۇنەمى جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەتىن، ۇنەمى جاڭانى تاباتىن ونەر”،- دەپ ج. ايماۋىتوۆ ايتقانداي، ساباق بەرۋدى ونەر دەپ باعالاۋ تەگىن ەمەس.
«تەحنولوگيا» تاريحي ۇعىمى تەحنيكالىق پروگرەسپەن بايلانىستى جانە سوزدىكتە (گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا teche - مادەنيەت، شەبەرلىك، بىلىك، ال logos- ءسوز، ءبىلىم) ماتەريالدى وڭدەۋدىڭ تاسىلدەرى مەن قۇرالدارى تۋرالى ءبىلىم جيىنتىعى دەپ تۇسىندىرىلەدى.
پەداگوگيكالىق تەحنولوگيانىڭ كادۋىلىگى ادىستەمەسىنەن باستى ايىرماشىلىعى –وقۋ ءۇردىسىنىڭ ناتيجەلى بولۋىنا كەپىلدىك بەرۋى. وقۋ ءۇردىسىن تەحنولوگيالاندىرۋتۋرالى كوزقاراس وسىدان 400 جىل بۇرىن تۋىنداعانىن ءبىز يا.ا.كومەنسكييدىڭ ايتقان پىكىرىنەن كورە الامىز. اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، وقىتۋ «تەحنولوگيالىق» بولۋ قاجەت، ياعني ونىڭ ءمانى نەنى ۇيرەتسە دە، نەنى وقىتسا دا وقۋ ءۇردىسى تابىسسىز بولماۋى قاجەت. مۇنداي وقىتۋ مەحانيزمىن يا.ا.كومەنسكيي «ديداكتيكالىق ماشينا» دەپ اتادى.
تەحنولوگياعا ماقسات قويۋ، وسى ماقساتقا جەتۋدىڭ قۇرالدارىن ىزدەستىرۋ، بۇل قۇرالداردى قولدانۋدىڭ ەرەجەلەرىن تابۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. سوعان بايلانىستى ماقسات – قۇرال - ونىڭ قولدانۋ ەرەجەلەرى - ناتيجە الۋ زاڭدىلىقتارى ىزدەستىرىلەدى. مۇنداي ەرەجەلەردى تاۋىپ، پايدالانۋ - كەز-كەلگەن تەحنولوگيانىڭ باستى ماقساتى.
وقىتۋ تەحنولوگياسىن تاڭداپ، ىرىكتەۋ – وقۋشىنىڭ وقۋ-تانىمدىق ىس-ارەكەتىن باسقارۋدىڭ نەگىزگى ءبىر بۋىنى. قازىرگى كەزدە ادەبيەتتەردە وسى زامانعا ءبىلىم بەرۋدىڭ دامۋ باعىتى مەن تەندەنسيالارىن قامتيىتىن 50-دەن استام پەداگوگيكالىق تەحنولوگيا قولدانىلىپ ءجۇر. ولاردىڭ ءبارىن بىردەي كەز-كەلگەن ءپاندى وقىتۋ بارىسىندا قولدانۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان دا جەرگىلىكتى عالىم ب.ت.بارسايدىڭ عىلىمي تۇردە نەگىزدەۋىنشە، باستاۋىش سىنىپ ماتەماتيكاسىندا قولدانىلاتىن وقىتۋدىڭ قازىرگى تەحنولوگيالارىن تومەندەگىشە توپتايدى:
- ىنتىماقتاستىق پەداگوگيكاسى
- ءبىلىم بەرۋدى ىزگىلەندىرۋ تەحنولوگياسى (ش.اماناشۆيلي)
- ويىن ارقىلى وقىتۋ تەحنولوگياسى
- ديداكتيكالىق بىرلىكتەردى ىرىلەندىرۋ تەحنولوگياسى (پ.م.ەردنييەۆ)
- ماتەماتيكانى وقىتۋدىڭ ەسەپ شىعارۋعا نەگىزدەلگەن تەحنولوگياسى (ر.گ.حازانكين)
- دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى (ل.س.ۆىگوتسكيي، ل.ۆ.زانكوۆ، د.ب.ەلكونين، ۆ.ۆ.داۆىدوۆ)
- وقىتۋدىڭ مودۋلدىك تەحنولوگياسى (ۆ.م.موناحوۆ)
- پروبلەمالىق وقىتۋ تەحنولوگياسى (م.ي.ماحمۋتوۆ)
- تىرەك سيگنالدارى ارقىلى وقىتۋ تەحنولوگياسى (ۆ.ف.شاتولوۆ)
- تۇسىندىرە باسقارىپ –وزا وقىتۋ (س.ن.لىسەنكوۆا)
- دەڭگەيلىك سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى (ج.ا.قارايەۆ)
- وقىتۋدىڭ كومپيۋتەرلىك تەحنولوگياسى
- باعدارلامالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى (ب.سكيننەر، ن.كراۋدەر، ۆ.پ.بەسپالكو).
ءبىز ءوز زەرتتەۋىمىزدە پەداگوگيكالىق تەحنولوگيادان دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسىنا سۇيەنەتىندىگىمىزدەن، ەندى وسى تەحنولوگيانىڭ ەرەكشەلىگى مەن مانىنە توقتالىپ وتەلىك.
«دامىتا وقىتۋ» دەگەن تەرمين پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ قويناۋىندا تۋىپ، بالانىڭ دامۋىن قاراستىرعان ج.پياجەنىڭ ەڭبەگىندە ويلاۋدىڭ ءار ءتۇرلى دەڭگەيىن، تيپتەرىن ل.س.ۆىگوتسكيي، س.ل.رۋبينشتەين جانە باسقا دا پسيحيكانىڭ فۋنكسياسىن زەرتتەگەن ب.گ.انانيەۆ، ا.ا.ليۋبلينسكايا جانە باسقا دا ءىس - ارەكەت تەورياسىنىڭ پسيحولوگياسىن جاساعان ا.ن.لەونتيەۆ، پ.يا.گالپەرين ەڭبەكتەرىندە جان – جاقتى تالداندى. وسىلاردىڭ نەگىزىندە دامىتا وقىتۋ پروبلەماسىنا ارنالعان ەكى ىرگەلى ەكسپەريمەنت جاسالىپ، ونىڭ ءبىرىن ۆ.ۆ.داۆىدوۆ، ال ەكىنشىسىن ل.ۆ.زانكوۆ باسقاردى.
زەرتتەۋلەردىڭ ماقساتى ل.س.ۆىگوتسكييدىڭ 1930 جىلداردىڭ باسىندا جاساعان وقىتۋ مەن دامىتۋدىڭ اراقاتىناسى جايلى بولجامىنىڭ دۇرىستىعىن تەكسەرۋ، ناقتىلاۋ.
كورنەكى پسيحولوگ ل.س.ۆىگوتسكيي ايتقانداي وقىتۋ دامۋدىڭ الدىنا شىعىپ وتىرسا، ول بالا دامۋىنىڭ «ەڭ تاياۋ ايماعىن» جاسايدى، بالانى ىزدەندىرۋگە تالاپتاندىرادى جانە دامۋدىڭ بىرنەشە ىشكى پروسەستەرىن قوزعالىسقا كەلتىرەدى. «ەڭ تاياۋ دامۋ ايماعى» ودان ءارى «اكتۋالدى دامۋ ايماعىنا» كوشۋى ءتيىستى تاپسىرمالاردى ءوز بەتىمەن ورىندايدى.
دامىتا وتىرىپ وقىتۋ جۇيەسىن جاقتاۋشىلار (ا.ا.لەونتيەۆ، ت.ب) دا جوعارىداعى پىكىردى قوستاي كەلىپ، قازىرگى زامانعى مەكتەپتىڭ ماقساتى – وقۋشىنى تەك قانا «ەڭ تاياۋ دامۋ ايماعىنا» قول جەتكىزۋىن قامتاماسىز ەتۋ جانە ونىڭ ءبىلىمىن ارتتىرۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بالانىڭ جەكە ادام رەتىندەگى جان – جاقتى دامۋىن جانە بۇگىنگى عانا ەمەس، ەرتەڭگى دامۋىنا جول اشۋ، دايىنداۋ ەكەندىگىن باسا ايتادى.
وقىتۋ مەن دامۋدىڭ اراقاتىناسى جونىندەگى ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋى دامۋدىڭ ەكى ورىسىنە بايلانىستى. بالا مەڭگەرگەن نارسە ونىڭ كەشەگى كۇنى، وتكەن كەزەڭى بولىپ تابىلادى. دامۋدىڭ اياقتالعان كەزەڭىنە نەگىزدەلگەن وقىتۋ تابىس اكەلمەيدى نەمەسە ول بالانىڭ دامۋعا دەگەن قاجەتتەرىن قاناعاتتاندىرا المايدى. وقۋشىعا وتە جەڭىل تيەتىن ءبىلىم ءوزىن ىنتالاندىرمايدى، تانىم مەن تابىس قىزىقتىرمايدى. ل.س.ۆىگوتسكيي ويىنشا، وقىتۋ بالانىڭ ەرتەڭگى كۇنىنە باعدارلانۋى ءتيىس، ياعني، بالا ءوزىنىڭ ءپىسىپ – جەتىلگەن مۇمكىندىكتەرىنىڭ دەڭگەيىنە ەمەس، دامۋعا بەيىمدەلگەن باعىتتار دەڭگەيىندە بولۋى ءتيىس. ونىڭ ەرتەڭگى كۇنىن ءدال وسى باعىتتار بەلگىلەيدى. بۇل يدەيانى ل.س.ۆىگوتسكيي ودان ءارى بىلايشا ساباقتايدى: «وقىتۋ مەن دامۋ تىكەلەي سايكەس كەلمەيدى، ولار ءبىر – بىرىمەن وتە كۇردەلى قارىم – قاتىناستاعى ەكى پروسەستى بىلدىرەدى. وقىتۋ تەك ءدامۋىدىى الدىندا عانا جۇرسە جەمىستى بولماق».
مىنە، وسىلايشا ل.س.ۆىگوتسكييدىڭ وقىتۋ مەن دامۋدىڭ اراقاتىناسى جونىندەگى تەورياسى «دامىتا وقىتۋ» دەگەن اتپەن حح عاسىردىڭ 50 – 60 جىلدارى پايدا بولدى.
دامىتا وقىتۋ يدەياسىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ 1950 – 1960 جىلدارى قولعا العان اكادەميك ل.ۆ.زانكوۆتىڭ باسشىلىعىمەن جاسالعان باستاۋىشتا وقىتۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن مۇعالىمدەر قاۋىمى ۇلكەن ىقىلاسپەن قابىلداعانىمەن، بەلگىلى سەبەپتەرگە بايلانىستى ورىستەپ كەتە المادى. تەك 1990 جىلدارى عانا رەسەي مەكتەپتەرىندە قايتادان قولدانىلا باستادى.
دامىتا وقىتۋدا بالانىڭ ىزدەنۋشىلىك – زەرتتەۋشىلىك ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ باستى نازاردا ۇستالادى. ول ءۇشىن بالا ءوزىنىڭ بۇعان دەيىنگى بىلەتىن امالدارىنىڭ، تاسىلدەرىنىڭ جاڭا ماسەلەنى شەشۋگە جەتكىلىكسىز ەكەنىن سەزەتىندەي جاعدايعا ءتۇسۋى كەرەك. سودان بارىپ ول ءبىلىم الۋعا ارەكەتتەنەدى. بۇل تەحنولوگيا بويىنشا ساباق تومەندەگىدەي قۇرامداس بولىكتەردەن تۇرادى:
- وقۋ ماقساتتارىنىڭ قويىلۋى؛
- ونى شەشۋدىڭ جولىن بىرلەسە قاراستىرۋ.
- شەشىمنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەۋ.
دامىتا وقىتۋ – كۇردەلى قۇرىلىمدى، ءبىر تۇتاس پەداگوگيكالىق جۇيە. ونىڭ ناتيجەسىندە ءار وقۋشىنىڭ ءوزىن - ءوزى وزگەرتۋشى سۋبەكت دارەجەسىنە كوتەرىلۋى كوزدەلىپ، وقىتۋ بارىسىندا سوعان لايىق جاعدايلار جاسالادى.
دەمەك، دامىتا وقىتۋدا – وقۋشى ءوز ءىس - ارەكەتىن ءوزى قۇرۋعا، ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا، ءبىلىمدى ءوز بەتىمەن مەڭگەرۋگە، ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا، دالەلدەۋگە، شەشىمنىڭ دۇرىس – بۇرىستىعىن قابىلداۋعا، ءوز بەتىمەن ىزدەنۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە، ءوزىن - ءوزى باعالاۋعا ۇيرەتىلەدى.
ساباق ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى بولىپ قالا بەرەدى، ءبىراق ل.ۆ.زانكوۆ جۇيەسىندە ونىڭ اتقاراتىن قىزمەتى، ۇيىمداستىرۋ فورماسى ەلەۋلى وزگەرىسكە ەنەدى. ونىڭ ينۆاريانتتى (تۇراقتى) ساپالارى تومەندەگىدەي :
- ساباقتىڭ ماقساتى تەك جاڭا ماتەريالداردان حاباردار ەتۋ مەن بىلىك، ءبىلىم،داعدىنى تەكسەرۋدە عانا ەمەس، جەكە تۇلعانىڭ باسقا دا قاسيەتتەرىنە باعىندىرىلادى؛
-سىنىپتا وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن ويلاۋىنا نەگىزدەلگەن ارەكەتتەر جۇزەگە اسادى؛
ء-مۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ ىنتىماقتاستىعى.
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك ماقساتى – وقۋشىلاردىڭ تانىم بەلسەندىلىگىن كوتەرۋىنە جاعداي جاساۋ. بۇل ماقسات تومەندەگى جولدار ارقىلى جۇزەگە اسادى:
- ءمۇعالىم ساباقتا پروبلەمالىق جاعداي تۋعىزادى؛
- وقۋشىلاردىڭ سۋبەكتىلىك تاجىريبەسىن اشاتىن وقۋ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋدىڭ سان-الۋان فورماسى مەن ادىستەرىن قولدانادى؛
- ساباق جوسپارىن وقۋشىلارمەن بىرگە وتىرىپ جاساپ، تالقىلايدى؛
- ءار وقۋشىنىڭ جۇمىسقا قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋعا جاعداي جاسايدى؛
- وقۋشىنى ىنتالاندىرىپ وتىرادى، تاپسىرمانى ورىنداۋدا قاتەلەسۋدەن، دۇرىس ەمەس جاۋاپتان قورىقپاۋ ءۇشىن ءتۇرلى تاسىلدەردى پايدالانۋعا ۇيرەتەدى؛
- ساباق بارىسىندا وقۋشى وقۋ مازمۇنىنىنىڭ نەعۇرلىم ماڭىزدى ءتۇرى مەن فورماسىن تاڭداۋعا كومەكتەسەتىن ديداكتيكالىق ماتەريالداردى پايدالانىپ وتىرادى؛
- تەك سوڭعى ناتيجەنى عانا ەمەس، وقۋشىنىڭ قىزمەت ارەكەتىندە باعالاپ وتىرادى؛
- وقۋشىنىڭ ەسەپ شىعارۋدا ت.ب. جۇمىستا وزىنشە ءادىس تابۋعا ۇمتىلۋىن قولداپ، باسقا وقۋشىلاردىڭ ادىستەرىمەن سالىستىرىپ، ءتيىمدىسىن ماقۇلداپ وتىرادى؛
ۆ.ۆ.داۆىدوۆتىڭ پىكىرى بويىنشا، تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارىنا تانىمدىق مىندەتتەردى شەشتىرۋدىڭ جولىن ىزدەستىرۋ ارقىلى شىعارماشىلىق تاجىريبەنى مەڭگەرتۋگە بولادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىلىم، بىلىك جانە دۇنيەگە كوزقاراس، قاتىناس قالىپتاسادى. وسى جاعدايدا باستاۋىش سىنىپتا تاربيەلەۋ مەن وقىتۋ بالانىڭ جەكە باس قاسيەتتەرىن دامىتادى.
دامىتا وقىتۋ جۇيەسىندە وقۋشىلاردىڭ ويلارىن جەتىلدىرۋدىڭ ماڭىزى زور. بىرىنشىدەن – دامىتا وقىتۋدا ءبىلىم دايار كۇيىندە بەرىلمەيدى، وعان وقۋشى ءوز وقۋ ارەكەتى ارقىلى قول جەتكىزەدى. ساباقتىڭ العاشقى ىزدەنىس كەزەڭىندە جاڭا اقپارات جايلى نە بىلەتىندىكتەرىن ورتاعا سالىپ، ماسەلەنى ءوز بەتتەرىنشە شەشۋگە تالپىنادى. ءسويتىپ ولار وسى ماسەلە تۋرالى ءوز بىلىمدەرىنىڭ جەتكىلىكسىز، تاياز ەكەنىن سەزىنۋ ارقىلى ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ويانادى، ىشكى تۇرتكىلەرى پايدا بولادى. ەكىنشىدەن – دامىتا وقىتۋدا وقۋشى جوعارى قيىندىقتاعى ماسەلەلەردى شەشە وتىرىپ ءوزىنىڭ ساناسىنىڭ ساڭىلاۋلارىن اشادى. ءار وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ دەڭگەيىنە دەيىن دامۋعا قول جەتكىزە الادى. "جاقسى وقۋشى”، "جامان وقۋشى” ۇعىمىنىڭ بولماۋى، بالالاردى تانىمدىق ارەكەتتەرگە ۇمتىلدىرادى، قۇشتارلىعىن ارتتىرادى. ۇشىنشىدەن – وقۋشىنىڭ جەكە باسىن دامىتاتىن باستى قۇرال – ول ءوزىنىڭ ارەكەتى. سول سەبەپتى دامىتا وقىتۋداعى وقىتۋ ادىستەرى وقۋشىنى بەلسەندى جۇمىس جاعدايىنا قويا وتىرىپ، ماسەلەلەردى، قايشىلىقتاردى شەشۋ ماقساتىن قويادى. تورتىنشىدەن – دامىتا وقىتۋ جۇيەسىنىڭ ناتيجەلى بولۋى وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ اراسىنداعى جاڭاشا قارىم-قاتىناسى ارقاسىندا عانا ءوز جەمىسىن بەرەدى. سول سەبەپتى ءداستۇرلى جۇيەدەگى امىرشىلدىك ستيل بۇل جەردە ءتيىمسىز، وقۋشى – "ورىنداۋشى”، "ءمۇعالىمنىڭ تاساسىنداعى” وبەكت ەمەس. ول ءوز پىكىرىن اشىق ايتا، ويىن دالەلدەي، دايەكتەي الاتىن، سونىمەن قاتار باسقانىڭ دا ويىن تىڭداپ، كوزقاراسىن قۇرمەتتەي بىلۋگە ۇيرەنگەن جاڭا ساپاداعى وقۋشى رەتىندە دالەلدەي الادى.
You Might Also Like
-
اتىراۋ قالاسى، امانگەلدى اتىنداعى ورتا مەكتەبى كمم 3 "ب" سىنىپ وقۋشىسى: جۇسۇپبەك سانجار جەتەكشىسى: دلمۋحانوۆا نازيرا
-
نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرەزيدەنتى شيگەو كاتسۋ حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ باسشىسى كريستين لاگارد الداعى ۋاقىتتا ءوز ورنىن باسىپ، ءبىلىم ورداسىن باسقارۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ايتتى.
