InfoHub Logo

بولاشاق جولىن انىقتاپ،

اياماي بارىن حالىقتان.

نۇرسۇلتان باسشى- كەمەڭگەر،

الەمگە ەلىن تانىتقان.

قازاقستاننىڭ قازىرگى تاڭداعى دامۋى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسىمەن مەملەكەت ءومىرىنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلعان يدەيالار ەلىمىزدىڭ  ساياسي- ەكونوميكالىق رەفورمالارىن جەدەلدەتىپ، دامۋ باعىتتارىن ايقىنداۋ ارقىلى ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ گۇلدەنۋىن قامتاماسسىز ەتتى.

قولى وت كوسەگەن، ەڭبەكپەن كوسەگەسى كوگەرگەن، حالىقتىڭ ءوز ىشىنەن جارىپ شىعىپ، ابىلاي باباسىنىڭ ارمانىن ارقالاپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ كوك جەبەسى بولىپ ەلباسىمىز تاريح ساحناسىنا شىقتى. الەم نازارى قازاقستانعا اۋدى. جەكە مەملەكەت بولىپ كورمەگەن، جەكە ساياساتىن جۇرگىزبەگەن،  كەشەگى كەڭەستەر وداعىنىڭ «سوقىر ىشەگى» بولعان قازاق ەلى ەگەمەندىكتىڭ تىزگىنىن ۇستاي الار ما ەكەن؟- دەپ سىرتتان سىناپ قاراعاندار دا بولعانى جاسىرىن ەمەس. ءبىراق دوس ءسۇيسىندى، «جاۋ» كۇرسىندى. قازاق ەل بولا الادى ەكەن! قازاق ەلى ءبىر تۋدىڭ استىنا  جينالا الادى ەكەن. «قازاقتىڭ بۇكىل تاريحى- بىرىگۋ تاريحى» دەپ ەلباسىمىز قاداپ ايتقانداي، ەگەمەندىك، تاۋەلسىزدىك، انا ءتىلى ۇلتتى بىرىكتىرۋشى كۇشكە، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ رۋحاني تىرەگىنە اينالدى. ەلباسىنىڭ سارابدال ساياساتى قازاقستاننىڭ الەم قوعامداستىعى مويىنداعان «قازاقستان جولى» دەگەن اتاۋعا يە بولىپ، ءوز باعدارىن تابۋىنا مۇمكىندىك بەردى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مەملەكەت باسشىلىعىنا كەلگەن العاشقى ساتتەن باستاپ ايرىقشا ەرەكشەلىگى بار وزگەشە ءبىر حالىقارالىق جانە ۇلتارالىق ماسەلەلەر شيەلەنىسىنىڭ شەشۋىن اسىعىستىققا سالماي،  ۋاقىتتىڭ تالابىنا، قازاقستاندىق جولدىڭ ەرەكشەلىگىنە ۇيلەس­تىرە، جان-جاقتى مۇددەلەردىڭ ءتۇيىسۋ نۇكتەسىن تابا ءبىلىپ شەشۋدەگى  دارالىعىمەن بىردەن الەم نازارىن اۋداردى. 25 جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىتتا قازاقستان الەمنىڭ ازۋلى مەملەكەتتەرىنىڭ قاتارىنان ءوز ورنىن ويىپ الدى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ۇسىنىستارى جاڭا الەمدىك ءتارتىپتى ورنىقتىرۋدىڭ كوزىنە اينالدى. وسىلاي قازاق حالقىنىڭ ەتەكتەگى باسى تورگە شىقتى. ن. نازاربايەۆ جاھاندىق ساياساتتىڭ مىنبەرىنەن ءسوز الدى. داۋىسى الاتاۋدان اسىپ، سارىارقادان شىعىپ، كارى كاسپييدەن ءوتىپ، التايدى اينالىپ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مىنبەرىنەن ءبىراق شىقتى. عاسىرعا بەرگىسىز جيىرما بەس جىلدىڭ ىشىندە قازاق دەگەن ۇلتتى، قازاقستان اتتى مەملەكەتتى كارى ەۆروپا دا، مۋحيتتىڭ ارعىجاعىنداعى اقش تا، كورشى رەسەي مەن جۇڭگو دا مويىنداپ، ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە قول قويدى.

قازاقستاندىق دامۋ جولى، كوپ قىرلى سىرتقى ساياسات، يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ، ۇلتارالىق كەلىسىم مەن ءدىني تولەرانتتىلىق، شوس، ەۆرازەس، سۆمدا سياقتى ۇيىمداردىڭ بويىنا قان جۇگىرتۋ، وبسە، ويس، ودكب سىندى ىرگەلى ۇيىمدارعا ءتوراعالىق ەتۋ، ءداستۇرلى الەم دىندەرى ليدەرلەرىنىڭ ءتورت سەزىنىڭ قازاقستان جۇرەگى – استانادا ءوتۋى – قازاقستاننىڭ قىسقا مەرزىمدە العان بەلەسى مەن تولايىم تابىسى.

ەلباسىمىزدىڭ قازىرگى الەمدەگى ەڭ كورنەكتى رەفورماتورلاردىڭ ءبىرى ەكەنى داۋسىز. جالپى ايتقاندا، ول بۇگىندە بارلىق الەم ەلدەرىن «دامىعان»، «دامۋشى» جانە «ارتتا قالعان» دەپ ءبولۋ تۋرالى تاپتاۋرىنداردى جاڭاشا، قايتا قاراستىرۋعا قابىلەتتى جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتقا ۇيتقى بولعان جان.

ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ باياندى بولۋى مەن بولاشاقتىڭ كەمەلدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ جولىنداعى تۇڭعىش پرەزيدەنتكە ارتىلار جۇك تە اۋىر بولدى. ارتىلعان جۇكتى ابىرويمەن كوتەرۋ، حالىق سەنىمىن اقتاۋ، تاۋەلسىزدىكتى تۇعىرلى ەتۋ، الەمدىك قاۋىمداستىققا تەرەزەسى تەڭ ەلدەر قاتارىندا بولۋدى ءجۇ­زەگە اسىرۋ ودان دا قيىنىراق ىستەردى اتقارۋدى، باتىل شەشىمدەر قابىلداۋدى قاجەت ەتتى. وسى اتال­عان اسا ماڭىزدى ماقسات، مىندەتتەردى شەشۋ تۇرعىسىندا ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ بىردەن-بىر دۇرىس قادام جاساي الدى. بۇل قادام – تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن قالانا باستاعان قازاقستاننىڭ وزىندىك دامۋ جولى ەدى. 

بۇل جول تەك ەكونوميكالىق ۇلگىنى تاڭداۋعا، جالپى كونستيتۋسيالىق ەرەجەلەردى قابىلداۋعا، پرە­زيدەنتتىك كۇشتى بيلىكتى ورنىقتىرۋدى عانا ەمەس، سو­نىمەن بىرگە ساياسي رەجيمدى، ينفراقۇرىلىمدى جانە كونفەسسيونالدىق قاتىناستاردى قامتۋدىڭ دا ساياسي ۇلگىسى بولاتىن. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل ۇلگى ءدۇ­نيەجۇزىندە، بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمداردا جانە رەسپۋبليكامىزدىڭ وزىندە دە اسا جوعارى باعالانىپ وتىر. قازاقستاندا جيىرما جىلعا تاياۋ ۋاقىت بويى ەتنيكالىق جانە ءدىني ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ساقتالۋى كوپ جاعدايدا قازاقستاندىق جولدىڭ ءمار­تەبەسىن ارتتىرا تۇسەدى. بۇل جولدىڭ وڭتايلى شەشىلۋىنىڭ جانە تيىمدىلىگىنىڭ قازاقستان پرەزي­دەنتىنىڭ اتىمەن بايلانىستىرىلۋى دا قازاقستاندىق قوعامنىڭ ۇلت كوشباسشىسىنىڭ توڭىرە­گىنە ودان ءارى توپتاسا ءتۇسۋ قاجەتتىلىگىن ايقىندايدى.      

قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دامۋ تاريحىن بىزگە وتكەننەن ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ءوزىمىز تاۋەلسىز ەلىمىزبەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ قيىنشىلىعىن دا، جەمىسى مەن جەڭىسىن دە، ءتىپتى ءاربىر قادامىن ءوزىمىز دە بىرگە كورىپ، بىرگە ىلگەرى جىلجۋدامىز. سودان دا بولار ەلدىڭ بۇگىنگى جەتىستىگى مەن تابىسى قۇداي بەرگەن نەسىبە سياقتى بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن. ءبىراق، ونىڭ ولاي ەمەس­تىگىن، تاۋەلسىز ەلدىڭ بۇگىنگى الەم ءسۇيسىنىپ وتىرعان جەتىستىگىن ءبىز  ءوزىمىزدىڭ وتكەنىمىزبەن جانە بۇگىنىمىز­بەن سالىستىرا وتىرىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما بەس جىل­دىق جولىن ەڭسەرۋ بىزگە وڭايعا تۇسپەگەندىگىن، مۇنىڭ سارابدال جولىندا ەلاسىنىڭ دانالىعى مەن كورەگەندىگى جاتقاندىعىن ايتقانىمىز دۇرىس.

ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ باسىندا تۇرعان، وتپەلى كەزەڭنىڭ بارلىق قيىنشىلىعىن ەڭسەرىپ، مەملەكە­ءتىمىزدى ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق داعدارىستارعا سوقتىرماي، بۇگىنگى كوز كورگەن ىنتىماق پەن جەتىستىككە قول جەتكىزگەن ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزي­دەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ قاجىرلى ەڭبەگىن، دۇرىس تاڭداعان ساياساتىن الەم جۇرتشىلىعى دا مويىنداۋدا.

ءقازىر تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ تاريحى جاسالدى. ءبىراق ونى قازاق ەلىنىڭ كوشباسشىسى بولا العان نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ 1991 جىلى بۇكىل حالىقتىق سايلاۋدان كەيىن قولعا العان باسشىلىق قىزمەتىنسىز كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن دە ەمەس. ويتكەنى، تاۋەلسىزدىك  قارساڭىنداعى جانە تاۋەلسىزدىكتىڭ سان قىرلى سوقپاقتى جىلدارىنداعى ونىڭ تىزگىنىن ۇستاعان مەملەكەت باسشىسى، ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەل باسقارعان قىزمەتىنسىز تاۋەلسىز ەل تاريحىنىڭ پاراقتارىن جازىپ شىعۋ مۇمكىن دە ەمەس، ويتكەنى، بۇل تاريحتا تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، كەرەگەسىن كەرىپ، ونىڭ ءاربىر ۋىعىن شانشىپ، شاڭىراعىن كوتەرگەن، بار-جوعىن تۇگەندەپ، ىرگەسىن كەڭەيتكەن، ونى الەم ەلدەرى مويىنداعان مەملەكەتكە اينالدىرعان، ونىمەن ساناسۋعا ءماجبۇر ەتكەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، ونىڭ كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ  قولتاڭباسى، قابىلداعان تاريحي شەشىمدەرى، ۇستانعان ساياساتى، ساياسي قىزمەتى، وزىندىك دارا جولى جاتىر.

زاماننىڭ كوشىن باستاپ، ەسەسى كەتكەن قازاقتى وركەنيەت جولىنا سالعان ن. نازاربايەۆتىڭ عاسىرعا بەرگىسىز جيىرما بەس جىلدا اتقارعان جۇمىستارى الەمنىڭ ساياسي ليدەرلەرى تاراپىنان مويىندالدى. وعان تومەندەگى مىسالدار كۋا بولادى عوي دەپ ويلايمىن.

دجوردج بۋش (اقش-تىڭ ەكسپرەزيدەنتى): «ول بولاشاقتى بولجاي الادى».

مارگارەت تەچەر (انگليانىڭ ەكسپرەمەر-مينيسترى): «نازاربايەۆ – قالىپقا سىيمايتىن تۇلعا».

دج. ايتكەن (ن. نازاربايەۆتىڭ ءومىربايانشىسى، اعىلشىن جازۋشىسى): «ءومىرى ... حالقىنىڭ تاعدىرىمەن قابىسىپ جاتقان ... كەيىپكەر رەتىندە زامان جۇگىن كوتەرىپ تۇراتىن ساياسي قايراتكەردىڭ ءومىرى قىزىقتىرادى».

مۇزافار الىمبايەۆ.  حالىق جازۋشىسى، اقىن.

دانالىق داڭعىل جولدان بۇرىلمايدى،

جەڭىستەن قۋانىش تۋىندايدى.

حالىقتىڭ ماحابباتى سىزگە قۋات،

شىن سۇيگەن جۇرەك استە سۋىنبايدى.

نامىق كەمەل زەيبەك (تۋركيانىڭ ەكسمادەنيەت ءمينيسترى، ساياساتكەر): «قازاقستان ەڭ العاش تاۋەلسىزدىگىن العاندا ءبىز قازاقستان ءۇشىن تۇركيا ۇلگى بولارلىق مەملەكەت بولادى دەدىك، ال جىلدار وتكەن سوڭ ءبىز تۇركيا ءۇشىن قازاقستان ۇلگى بولارلىق مەملەكەتكە اينالدى دەپ مويىنداۋعا ءماجبۇرمىز».

ۆلاديمير جيريحين، ساياساتكەر، رەسەيدىڭ تمد ەلدەرى جونىندەگى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى: «نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ پرەزيدەنتتىك قىزمەتىن، البەتتە، جوعارى باعالاۋ كەرەك. ول كەڭەستەر وداعىنىڭ شىتىناعان حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ قالدىعىنا اينالعان، قاڭىراعان قازاقستاندى الدى. ءسويتىپ، كەڭەستەر وداعىنىڭ قۇلدىراعان ەلىن دەربەس دامۋ تراەكتورياسىنا شىعاردى. مۇنداي تەرەڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق مىندەتتى پرەزيدەنت ن.ءا. نازاربايەۆ ءتيىمدى شەشتى».

قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلى ىشىندە الەم مويىنداعان مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ەلباسى ن.ءا. نازاربايەۆ از عانا جىلدىڭ ىشىندە بۇرىن-سوڭدى بولماعان مەملەكەت قۇردى. مىڭداعان جىلدار بويى بابالارىمىز اڭساعان تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن كوتەردى. الەمنىڭ 150-دەن استام ەلدەرىمەن ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتتى. قازاقستان وزگە مەملەكەتتەردىڭ دامۋ جولدارىن سارالادى، ءوزىنىڭ كوپ قىرلى ساياساتىن قالىپتاستىردى، ۇلتتىق سانا مەن ۇلتتىق تانىمعا ۇلكەن وزگەرىستەر ەنگىزدى. ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ، مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارى بەلگىلەندى. قازاقستاننىڭ اتا زاڭىنا سايكەس قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل دەپ ايعاقتالدى.

قازاقستان – جاس مەملەكەت. رەسپۋبليكا حالقىنىڭ باسىم بولىگى جاستاردى قۇرايدى. دەمەك، قازاق بولاشاعى جاستاردىڭ قولىندا. ولار اتالارى مەن بابالارى قۇرعان مەملەكەتتىڭ تىزگىنىڭ بەرىك ۇستاپ، الەم مويىنداعان قازاقستاندى ودان ءارى اسقاقتاتا بەرمەك.

 

داڭعىل جولدى سالىپ بەرەر، نۇر اعا

ەندى حالقىم ەشقاشاندا قۇلاما

بارلىق جەردەن جيىپ- تەرىپ قازاقتى،

حالقى ءۇشىن، جانىن سالعان عۇلاما.

جاڭا كەزەڭ باستاۋىنا سەندىڭدەر،

استانانىڭ بايتەرەگىن كوردىڭدەر.

حالقىمىزدىڭ سانى ءوسىپ بۇگىندە،

ءاربىر جىلدى مەرەكەلەپ كەلدىڭدەر.

مۇنىڭ ءبارى نۇر اعانىڭ جەمىسى،

ءارقاشاندا الدا ءجۇردى جەڭىسى.

بۇكىل الەم تىنىشتىقتى تىلەدى،

سەبەبى بۇل نۇر اعانىڭ جەمىسى.

 

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. «ەگەمەن قازاقستان» جالپىۇلتتىق رەسپۋبليكالىق گازەتى.
2. «كەمەڭگەر» الماتى «قازاق ەنسيكلوپەدياسى» 2010 ج.
3. ن. ءا. نازاربايەۆ. «عاسىرلار توعىسىندا».
4. ن. ءا. نازاربايەۆ. «تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى».
5. ءححى عاسىر:  الەم ساياساتكەرلەرى، رۋحانيات جەتەكشىلەرى، زياتكەرلەرى مەن كاسىپشىلەرى ن. ءا. نازاربايەۆ تۋرالى.

---