InfoHub Logo

استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ №78 مەكتەپ–گيمنازيا كمم
2 «گ» سىنىپ وقۋشىسى نۇرتازا ءابىلمانسۇر
عىلىمي جەتەكشى: يساگالييەۆا التىن كاناتوۆنا

مەنىڭ ولكەمنىڭ تاريحى (حالىقتىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني مادەنيەتىن زەرتتەۋ)

مازمۇنى

1. كىرىسپە
1.1. قازاقستانداعى ءتۋريزمنىڭ دامۋ باعىتتارى
1.2  قازاقستاندىق ءتۋريزمنىڭ دامۋ تاريحى
    
2. نەگىزگى ءبولىم  
2.1. قازاقستانداعى تۋريستىك رەسۋرستار
2.2. تۋريزم جانە ونىڭ تۇرلەرى    
2.3. استانالىق تۋريزم كەلبەتى  

3. قورىتىندى
3.1. ەلىمىزدىڭ دامۋىنداعى ءتۋريزمنىڭ پەرسپەكتيۆالىق باعىتتارى

زەرتتەۋ تاقىرىبى «قازاقستاندىق ەكوتۋريزم - اۋىل كەلبەتى»

ماقساتى: تۋريزم جانە ونىڭ قالىپتاسۋ تاريحىمەن تانىسۋ، قازاقستاننىڭ تۋريستىك رەسۋرستارىن انىقتاۋ، ۇلتتىق ءتۋريزمنىڭ سالىستىرمالى سيپاتىن بەرۋ جانە ەلىمىز ءۇشىن باسەكەگە قابىلەتتى  ۇلتتىق تۋريزم يندۋسترياسىن قۇرۋ، قازىرگى ەكونوميكالىق داعدارىستاعى تۋريزم   يندۋسترياسىنىڭ كەلبەتى مەن استانالىق تۋريزم تۋرالى مالىمەتتەر جيناقتاۋ.

مىندەتتەرى:

- تۋريزم تۋرالى ماتەريالدارمەن تانىسۋ؛

- قازاقستاننىڭ تۋريستىك رەسۋرستارىن انىقتاۋ؛

- باسەكەگە قابىلەتتى تۋريستىك يندۋستريا قۇرۋ باعدارلامالارىمەن تانىسۋ ؛

- ەلىمىزدىڭ دامۋىنداعى ءتۋريزمنىڭ پەرسپەكتيۆالىق باعىتىن انىقتاۋ؛

ناتيجەسىندە: قازاقستاننىڭ ءتۋريزمىن دامىتۋ ارقىلى – ۇلتتىق تۋريستىك ءونىمنىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا، قازاقستاننىڭ الەمدىك تۋريستىك  نارىق جۇيەسىنە كىرۋىنە جاردەم ەتىپ، مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورى ىشىندەگى كىرىستى سالاسىنا اينالۋعا مۇمكىندىگى بار، دامىعان باسەكەگە قابىلەتتى تۋريستىك يندۋستريا قۇرىلاتىن بولادى. بۇل رەتتە رەسپۋبليكادا قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ ورتالىعىنا  اينالۋىنا ناقتى جاعدايلار مەن مۇمكىندىكتەر جاسالادى. تۋريستىك قىزمەتتەردە قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ سۇرانىستارىن  قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن كەڭ مۇمكىندىكتى قامتاماسىز ەتەتىن زاماناۋي، تيىمدىلىگى جوعارى جانە باسەكەگە قابىلەتتى تۋريستىك كەشەن قۇرۋ، تارتىمدى  تۋريستىك نىسان رەتىندە قازاقستاننىڭ بەدەلىن قالىپتاستىرۋعا، ۇلتتىق تۋريستىك جوبا ازىرلەۋگە جانە ونىڭ ساپاسىن الەمدىك ستاندارتتارعا  سايكەس قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان سىرتتان كەلۋشىلەر ءتۋريزمى جانە ىشكى تۋريزم كولەمىن ارتتىرۋ ەسەبىنەن مەملەكەت پەن حالىق كىرىسىنىڭ  تۇراقتى ءوسۋىن، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن باسەكەگە قابىلەتتى تۋريستىك يندۋستريا قۇرىلادى.

زەرتتەۋ كەزەڭدەرى

1 - كەزەڭ 2007-2008 جج.

تۋريزم تۋرالى ماتەريالدارمەن تانىسۋ، جيناۋ

2 - كەزەڭ 2008-2009 جج.

تۋريزم يندۋسترياسىنىڭ دامۋ باعىتتارىن انىقتاۋ

3 - كەزەڭ   2009-2010 جج.

ءتۋريزمنىڭ ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنداعى ءرولىن انىقتاپ، قازىرگى ەكونوميكالىق داعدارىستاعى تۋريزم يندۋسترياسىنىڭ كەلبەتىن
زەرتتەپ، ۇلتتىق تۋريزم جوباسىن ۇسىنۋ.                                                     

زەرتتەۋدىڭ كوكەيكەستىلىگى

ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاققا تەرەڭ بىلىممەن بىرگە ءوزىنىڭ اتاقونىسىنىڭ تابيعاتىن، وزەن، كولىن، تاۋى مەن ساحاراسىن تانىپ بىلۋدە ءتۋريزمنىڭ اتقارار ءرولى ەرەكشە. تابيعات – انانى جاقسى بىلگەن بالانىڭ بويىندا ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك مولىنان قالىپتاسىپ، وتانشىلدىق رۋحى جوعارى بولادى. مەن وسىنى باسشىلىققا الا وتىرىپ تاعىلىم الار باستاما نەگىزى  -  ۇلتتىق تۋريزم ەكەنىن دالەلدەگىم كەلەدى.

قازاقستان -   ەۋرازيا كىندىگىندە ورنالاسقان، شىعىس پەن باتىس داستۇرلەرىن بايلانىستىرۋشى دانەكەر جول. ەلدىڭ كونە مادەنيەتى مەن كوركى اركىمدى دە وزىنە تارتىپ تۇرادى. بۇگىندە قازاقستان ءتۋريزمنىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا، ناقتىراق ايتساق تانىمدىق، ساۋىقتىرۋ، ەتنيكالىق، ەكولوگيالىق، شيپا-جاي-ساۋىقتىرۋ، جاسوسپىرىمدەر مەن بالالار، اڭشىلىق ت.ب. تۇرلەرى بويىنشا قىزمەت ەتە الاتىن دارەجەدە. ۇلى جىبەك جولى بويىندا ورنالاسقان قازاقستان كونە زامانداردان بۇكىل تۇركى الەمىنە تانىلعان تاريحي مەكەن. سول سەبەپتەن بىرەگەي تابيعاتى عاجايىپ قورىقتار، ەمدىك سۋ كوزدەرى، ارحەولوگيالىق جانە تاريحي ەسكەرتكىشتەر، قالالار ءاۋ باستان ساياحات پەن تۋريزم كوزدەرى سانالعان. سوڭعى كەزدەرى الەم بويىنشا ەلىمىزگە تۋريستىك باعىت الاتىن تۋريستەر سانى قارقىندى ءوسىپ كەلەدى. بۇل ەلىمىزدىڭ جات جۇرتتارعا تانىلا باستاعانىنىڭ بەلگىسى. شەتەلدىك ساراپشىلار قازاقستانداعى ىشكى ساياسي تۇراقتىلىق پەن قوعامدىق كەلىسىم تۋريستىك سالانىڭ دامۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزىپ وتىر دەپ باعا بەرۋدە. ستاتيستيكالىق كورسەتكىشكە كوز جىبەرسەك، 2002 جىلى، رەسپۋبليكادا 430 تۋريستىك فيرمالار الەمنىڭ 80-نەن استام ەلىمەن سەرىكتەستىك قىزمەت ىستەيدى، سونداي-اق تىلگە تيەك ەتەتىن جايت - قازاقستان بۇگىندە الەمنىڭ جەتەكشى تۋريستىك ەلدەرىمەن اۋە قاتىناسىن ورناتتى. الماتىدان 25 فيرما مەن وبلىس ورتالىقتارىنان 5 فيرما ءۋندىستان،تۇركيا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، پاكىستان، وڭتۇستىك كورەيا، گرەكيا مەن پولشا ت.ب. ەلدەرگە باراتىن چارتەرلىك رەيستەردى جۇزەگە اسىرۋدا. قازاقستان – بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى جۇزەگە اسىرا باستاعان جىبەك جولىن دامىتۋ جونىندەگى باعدارلاماعا قاتىسۋشى مەملەكەت ەكەنى انىق. عىلىمي  ىزدەنىس جۇمىسىندا تەك تۋريزم سالاسىن دامىتۋدى عانا ەمەس، سونداي-اق جىبەك جولى بويىندا كورشىلەس جاتقان ەلدەردىڭ قارىم-قاتىناستارىن دا جەتىلدىرىلۋىن كوزدەدىم. قازاقستانعا ازىرگە تۋريزم سالاسىنداعى جەتەكشى ەلدەرمەن باسەكەلەسۋ مۇمكىن بولماي وتىر. قازاقستان ءيمميدجى ەلدەگى تۋريستىك كلاستەر مەن ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، تۋريستىك كادرلاردى دايارلاپ، سەرپىندى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ جانە ەلىمىزدىڭ تۋريستىك ءيمميدجىن قالىپتاستىرۋ بولاشاعىنان زور ءۇمىت كۇتتىرەتىن ماقساتتار. ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا ساياسي ءيمميدجدىڭ دە زور ىقپالى بار. قازاقستاندا ءتۋريزمنىڭ كەز-كەلگەن ءتۇرىنىڭ دامۋىنا تولىقتاي مۇمكىندىك بار. شۇرايلى جەرىمىزدىڭ توسىندە اسپانمەن تۇيىسكەن تاۋلار الپينيستىك جانە قىسقى ءتۋريزمنىڭ  دامۋىنا سەبەپ بولسا، تۇنىق تا ءمولدىر سۋ قويمالارى مەن وزەن-كولدەر،تەڭىز ءتۋريزمىنىڭ دامۋىنا نەگىز – جازعى تۋريزم دەسەك تە، قىسقى تۋريزم دەسەك تە، ايتەۋىر قازاق دالاسى وتاندىق جانە شەتەلدىك تۋريستەردىڭ ەرەكشە ىقىلاسىن تۋعىزىپ، ەڭ  باستىسى دۇنيەجۇزىنە ۇمىتپاستاي ەتىپ قازاقتى تانىستىرامىز عوي.
الەمدىك تۋريزم ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى كولۋمبيادا وتكەن جيىندا كەلەسى باس قوسۋ استانادا وتەتىن بولىپ شەشىم قابىلدادى ونى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋ دە - ەلگە سىن. ەيفەل مۇناراسىن كورۋ ءۇشىن عانا جۇرت پاريجگە اعىلسا، جىلىنا وتىز ميلليون حالىق تۇركيادا دەمالادى ەكەن. ءنوپىردى ەلگە تارتۋ ءۇشىن وسىنداي اسسامبلەيا جيىنىنىڭ قاجەتتىلىگى بۇرىننان ءمالىم ەدى. ناتيجەسىندە ەكى ءجۇز مەملەكەتتىڭ  تۋريزم جونىندەگى ماماندارى مەن باسشىلارى ەندى قازاق ەلىن بەتكە الادى. ءقازىر قازاقستان بەدەلدى ۇيىمنىڭ اتقارۋ كوميتەتىنە مۇشە بولىپ  قابىلداندى. كوكشەنىڭ تابيعاتىنا ءتۇيسىنىپ، الاتاۋ  ارشاسىنا سۇيسىنەتىندەر ەندى كوبەيە بەرەتىن بولادى، سىرتتان كەلۋ ەكى ەسەگە ۇلعايادى، ال  قازاق ەلى ورتالىق ازياداعى ىرگەلى مەملەكەتكە اينالىپ، الەمدىك تۋريزمدەگى مامانداردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارادى، تۇتاس ەكونوميكالىق  كەڭىستىك پەن ەۋرازياداعى ەكونوميكالىق قوعاممەن بىرلەسىپ، ءتۋريزمنىڭ جاڭا كەلبەتىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك تۋادى. شەتەلدىك  ساراپشىلاردىڭ قازاقستانداعى ىشكى ساياسي تۇراقتىلىق پەن قوعامدىق كەلىسىم تۋريستىك سالانىڭ دامۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزىپ وتىر دەپ باعا بەرۋى وسىنىڭ دالەلى ىسپەتتەس.

كىرىسپە

قازاقستان  -  ەۋرازيانىڭ كىندىگىندە ورنالاسقان شىعىس پەن باتىس داستۇرلەرىن بايلانىستىرۋشى  دانەكەر جول. ەلدىڭ كونە تاريحى مەن كورىكتى تابيعاتى اركىمدى دە وزىنە تارتىپ تۇرادى. بۇگىندە قازاقستان ءتۋريزمنىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا، ناقتىراق ايتساق، تانىمدىق، ساۋىقتىق، ەتنيكالىق، ەكولوگيالىق، شيپاجاي-ساۋىقتىرۋ، ورنيتولوگيالىق، بالالار، اڭشىلىق تاعى باسقا دا تۇرلەرى بويىنشا قىزمەت ەتە الاتىنداي  دارەجەدە. ۇلى جىبەك جولى بويىندا ورنالاسقان قازاقستان كونە زامانداردان بۇكىل تۇركى الەمىنە تانىلعان تاريحي مەكەن. سول سەبەپتەن  بىرەگەي تابيعاتى عاجايىپ قورىقتار، ەمدىك سۋ كوزدەرى، ارحەولوگيالىق جانە تاريحي ەسكەرتكىشتەر، ەجەلگى كونە قالالار ساياحات پەن تۋريزم  كوزدەرى. قازاقستانداعى العاشقى تۋريستىك ۇيىمدار حح عاسىردىڭ 20 – 30 جىلدارى پايدا بولدى. تاريحقا قاراپ ەلىمىزدە تۋريزم سالاسى  تامىرىنىڭ تىم تەرەڭدە جاتقانىن بايقايمىز. سوڭعى كەزدەرى الەم بويىنشا ەلىمىزگە تۋريستىك باعىت الاتىن تۋريستەر سانى قارقىندى ءوسىپ  كەلەدى. بۇل ەلىمىزدىڭ جات جۇرتتارعا تانىلا باستاعانىنىڭ بەلگىسى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ حالىققا جولداۋىندا ەكونوميكاسى  مىقتى دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن ءتۋريزمدى دامىتۋدى باسا ايتقانى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى ءتۋريزمنىڭ ءيمميدجىن  قالىپتاستىرۋ، بىلىكتى تۋريستىك مامانداردى ازىرلەۋ جاس ۇرپاققا تەرەڭ بىلىممەن بىرگە، ءوز اتاقونىسىنىڭ تابيعاتىن، وزەن، كولىن، تاۋى مەن  ساحاراسىن تانىپ بىلۋدە ءتۋريزمنىڭ اتقاراتىن ءرولى ەرەكشە. [1.،28]

تابيعات – انانى جاقسى بىلگەن بالانىڭ بويىندا ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك مولىنان قالىپتاسىپ، وتانشىلدىق رۋحى جوعارى  بولادى. ءبىز وسىنى باسشىلىققا الا وتىرىپ، قازاق جەرىن مەكەن ەتىپ وتىرعان جۇرتتىڭ ۇل – قىزىن اياۋلى تابيعاتىمەن ءجيى تابىستىرۋدى ماقسات ەتىپ  وتىرمىز. ولار تابيعاتتىڭ اسەمدىگىنە كوز جەتكىزە وتىرىپ، ونى ايالاۋدى ۇيرەنەدى، ەكولوگيانى بۇلدىرمەۋگە تىرىسادى.

ستاتيستيكالىق كورسەتكىشكە كوز جىبەرسە، قازاستاننىڭ تابيعي، تاريحي، گەوساياسي ورنى، تۋريستىك نىساندارىن ۇتىمدى پايدالانۋعا مۇمكىنشىلىك بەرەدى، سونىمەن قاتار ەكونوميكانىڭ باستى تارماقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە دامىتۋدى قاجەت ەتەدى. 2002 جىلى رەسپۋبليكادا 430 تۋريستىك ۇيىمدار، فيرمالار مەن ءار ءتۇرلى بيۋرولار جۇمىس ىستەدى. ولاردا 6 مىڭ ادام، ونىڭ ىشىندە 1500 كاسىپتىك ەكسكۋرسيا جۇرگىزۋشىلەر (گيدتەر) قىزمەت كورسەتتى. قازاقستاننىڭ تۋريستىك فيرمالارى 80-نەن استام ەلمەن سەرىكتەستىك قىزمەت ىستەيدى، سونداي-اق تىلگە تيەك ەتەتىن جايت - قازاقستان بۇگىندە الەمنىڭ جەتەكشى تۋريستىك ەلدەرىمەن اۋە قاتىناسىن ورناتتى. الماتىنىڭ 25 فيرماسى مەن 5 وبلىس ورتالىعى ءۇندىستانعا،تۇركياعا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە، پاكىستانعا، وڭتۇستىك كورەياعا، گرەكياعا مەن پولشاعا ت.ب. ەلدەرگە باراتىن چارتەرلىك اۋە رەيستەرىن جولعا قويعان. قازاقستاندا ءتۋريزمنىڭ بارلىق تۇرلەرى (تانىمدىق، ويىن - ساۋىق، ەتنولوگيالىق، ەكولوگيالىق، دەنساۋلىق ساۋىقتىرۋ، بالالار، سپورتتىق، اڭ اۋلاۋ، بالىق اۋلاۋ، اتپەن سەرۋەندەۋ)، ت.ب. بويىنشا جۇرگىزىلەدى.

ناتيجەسىندە ەكونوميكانىڭ شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورى ىشىندەگى ءبىرشاما كىرىستى سالاسىنا اينالۋعا مۇمكىندىگى بار، دامىعان باسەكەگە قابىلەتتى  تۋريستىك يندۋستريا قۇرىلاتىن بولادى، ءارى رەسپۋبليكادا قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ تۋريزم ورتالىعىنا اينالۋىنا ناقتى جاعدايلارى مەن مۇمكىندىكتەرى جاسالادى. بۇگىندە دۇنيەجۇزى بويىنشا تۋريزمنەن تۇسەتىن تابىس مۇنايدان تۇسەتىن تابىستان كەيىن ەكىنشى ورىن الادى. قازاقستاننىڭ تابيعي، تاريحي، گەوساياسي ورنى تۋريستiك نىسانداردى ۇتىمدى پايدالانۋعا مۇمكiنشiلiك بەرەدi، سونىمەن قاتار ەكونوميكانىڭ باستى تارماقتارىنىڭ بiرi رەتiندە دامىتۋدى قاجەت ەتەدi.[6.،21]

قازاقستاندىق ءتۋريزمنىڭ دامۋ باعىتتارى

شەتەلدىك ساراپشىلار قازاقستانداعى ىشكى ساياسي تۇراقتىلىق پەن قوعامدىق كەلىسىم تۋريستىك سالانىڭ دامۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزىپ وتىر دەپ باعا بەرۋدە. ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ 2007-2011 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جاسالدى. ەلباسى بەكىتكەن بۇل باعدارلامانىڭ نەگىزگى ماقساتى - ءتۇرلى تۋريستىك قىزمەتتەردە قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ سۇرانىستارىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن زاماناۋي تيىمدىلىگى جوعارى جانە باسەكەگە قابىلەتتى تۋريستىك كەشەن قۇرۋ، سونداي-اق تارتىمدى تۋريستىك نىسان رەتىندە قازاقستاننىڭ بەدەلىن قالىپتاستىرۋعا، ۇلتتىق تۋريستىك جوبا ازىرلەۋگە جانە ونىڭ ساپاسىن الەمدىك ستاندارتتارعا سايكەس قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. ايتۋلى مەملەكەتتىك باعدارلاما 2 كەزەڭ بويىنشا ىسكە اسىرىلادى.
ءبىرىنشى كەزەڭ  2007-2009 جىلداردى
ەكىنشى كەزەڭ    2010-2011 جىلداردى قامتيدى.

قازاقستان – بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى جۇزەگە اسىرا باستاعان «ۇلى جىبەك جولىن دامىتۋ» جونىندەگى باعدارلاماعا قاتىسۋشى مەملەكەت. اتالعان باعدارلاما تۋريزم سالاسىن دامىتۋدى كوزدەيدى. ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى تۇركىستان مەن وتىرار اۋداندارى تۋريستەر قاتارىن ارتتىراتىن بولادى. بۇعان قوسا وڭىردەگى قوجا احمەت  ياسساۋي كەسەنەسىن دە قوسىڭىز. ال، قاپشاعاي سۋ قويمىسىنىڭ جاعالاۋىنا دەمالىس ورنىن سالۋ تۋرالى باس جوسپاردىڭ جوباسى 2005 جىلى جاسالعان. سوعان سايكەس، قاپشاعاي قالاسىنىڭ وڭ  جاق بەتكەيىنە جالپى اۋماعى 11000 گەكتار جەرگە «جاڭا ىلە» اتتى تۋريستىك ورتالىق سالىنادى. قۇرىلىسى بيىل باستالعان ورتالىق 2012 جىلعا دەيىن سالىنىپ بىتۋگە  ءتيىس.[2.،99]

تۋريزم دەگەنىمىز – جۇمىسقا، تۇرعىلىقتى مەكەن جايدى اۋىستىرۋعا قاتىسى جوق، ادامنىڭ قولى بوس ۋاقىتىندا جاسايتىن ساپارلارى مەن ساياحاتتارى جانە تۋريستەردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋگە ارنالعان قىزمەت كورسەتۋ سفەراسى.
حالىقارالىق ءتۋريزمنىڭ فۋنكسيالارىنا بىرنەشە ماسەلە كىرەدى، ەڭ الدىمەن بۇل فۋنكسيالار الەۋمەتتىك سيپاتىمەن ەرەكشەلەنەدى.

تۋريزم اسپەكتىلەرى
 
- تۋريزم دەگەنىمىز دەمالاستىڭ ءبىر ءتۇرى. ول ادامداردىڭ كۋش-قۋاتى مەن ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىنىڭ قايتا قالپىنا كەلۋىنە، ەندەشە ۇلكەن كاتەگوريالار تۇرعىسىنان قوعامنىڭ پسيحوفيزيولوگيالىق رەسۋرستارىنىڭ (بايلىق كوزدەرىنىڭ) ورنىنا كەلۋىنە كومەكتەسەدى؛

- تۋريزم ادامداردىڭ بوس ۋاقىتتارىن ۇتىمدى پايدالانۋىنا سەبەپ بولادى؛

- تۋريزم ەڭبەكپەن قامتۋ مەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ ماسەلەلەرىندە ۇلكەن رول اتقارادى؛

- تۋريزم ادامدار ويلاپ تاپقان ىس-قارەكەتتەردىڭ ىشىندەگى قورشاعان ورتاعا ەڭ ءبىر زالالسىزى؛

- تۋريزم مەملەكەتتەر مەن حالىقتاردى جاقىنداستىرادى؛

- تۋريزم ايماقارالىق الەۋمەتتىك قاتىناستاردى؛

- تۋريزم  ەكونوميكالىق قاتىناستاردى بايىتىپ جانداندىرادى.

قازاقستاندىق تۋريزم تاريحىنان

ۇلى جىبەك جولى بويىندا ورنالاسقاندىقتان قازاقستان اۋماعىنداعى قالالار مەن تابيعاتى عاجايىپ قورىقتى جەرلەر ەجەلدەن ساياحات جانە تۋريزم نىساندارى بولىپ تابىلعان. 1929 ج. الماتى قالاسىندا تۇڭعىش تۋريستىك جورىق  ۇيىمداستىرىلدى، وعان گ.ي. بەلوگلازوۆ پەن ف.ل.ساۆين باسقارعان 17 مەكتەپ مۇعالىمدەرى قاتىستى. جورىق الماتى توڭىرەگىنەن باستالىپ ەسىك كولىندە (62 كم) اياقتالدى. 1930 ج. الماتى ولكەتانۋ مۇراجايى جانىندا پلانەتارلىق تۋريزم جانە ەكسكۋرسيا قوعامىنىڭ ولكەلىك بولىمشەسى جۇمىس ىستەي باستادى،ونىڭ العاشقى ءتوراعاسى بولىپ ۆ.گ.گوربۋنوۆ سايلاندى. وسى جىلى الماتى تەلەگراف پەن پوشتا قىزمەتكەرلەرىنەن (16 ادام) قۇرالعان توپ (ف. ل. ساۆين باسقارعان) مەدەۋ- كوكجايلاۋ-ۇلكەن الماتى كولى جاعالاۋىنا دەيىن باردى. ءتۋريزمنىڭ  بۇل تۇرىنە ۆ.زيمين، ا.بەرگرين، د.ليتۆينوۆ. ح.راحيموۆ، گ.بەلوگلازوۆ ت.ب. كوپ ۇلەس قوستى. 1931 جىلى قاڭتاردا الماتىدان ۆ.ءزيميننىڭ باستاۋىمەن العاش رەت شاڭعىشىلار جورىعى ۇيىمداستىرىلدى. «ەڭبەك جانە قورعانىس» ەستافەتاسىن العان بۇل جورىققا قاتىسقان 8 شاڭعىشىعا ۇلتتىق اتتى اسكەر پولكىنىڭ سەگىز شاباندوزى قوسىلدى. ولار الماتىدان شىعىپ، ۇزىناعاشتان ءوتىپ، قورداي اسۋى ارقالى ەستافەتانى قىرعىز ەلى كومانداسىنا تابىس ەتتى. سول جىلى الماتىداعى جەتىسۋ گۋبەرنيالىق مۇراجايى جانىنان بۇكىلوداقتىق پلانەتارلىق تۋريزم مەن ەكسكۋرسيا ەرىكتى قوعامىنىڭ 10 مۇشەسى بار العاشقى ۇياسى ۇيىمداستىرىلدى، ول كەيىننەن قازاقستان ولكەلىك كەڭەسىنە اينالدى. اۋەسقوي تۋريستەردىڭ باستاۋىمەن الاتاۋ قويناۋىنداعى (كۇيگەنساي) شاتقالىندا تۋريستەر ءۇشىن شاعىن ءۇي سالىندى. 1936 ج. بۇل جەردە رەسپۋبليكاداعى ەڭ العاشقى 50 كىسىلىك «گورەلنيك» تۋربازاسىنىڭ شاڭىراعى كوتەرىلدى. 1938 جىلى كوكجايلاۋ شاتقالىندا (الماتى ماڭىندا) العاش قازاقستاندىق تۋريستەر سلەتى ءوتتى. وعان 200 دەي تۋريستەر قاتىستى. 1943 جىلدىڭ باسىنان «گورەلنيك» تۋربازاسىندا كەڭەس ارمياسىنىڭ تاۋ اتقىشتارىن دايارلايتىن بۇكىلوداقتىق نۇسقاۋشىلار مەكتەبى ورنالاستى. ۇلى وتان سوعىسىنان كەيىن «گورەلنيك»  تاۋ شاڭعىشىلارى مەن الپينيستەرى كادرلارىن دايارلايتىن بازاعا اينالدى. ادامداردىڭ بەلسەندى دەمالىسى ماقساتىندا 1952 ج. قازاستاندا تۋريستىك ەكسكۋرسيالىق باسقارما قۇرىلدى.1961 جىلى الماتىدا رەسپۋبليكانىڭ جاس تۋريستەر ستانسياسى اشىلدى. 1960 جىلى كاسپوداقتاردىڭ قازاق رەسپۋبليكاسى كەڭەسى جانىنان تۋريزم جونىندەگى رەسپۋبليكالىق باسقارما ۇيىمداستارىلدى، ال 1962 جىلى تۋريستىك ەكسكۋرسيالىق باسقارما تۋريزم جونىندەگى كەڭەس بولىپ قايتا قۇرىلدى.1965 جىلى قازاقستاندا رەسپۋبليكالىق جانە 5 وبلىستا (الماتى، قاراعاندى، شىعىس قازاقستان، ورال، شىمكەنت) تۋريستىك كەڭەس جانە ءار وبلىستا ەكسكۋرسيالىق بيۋرو اشىلدى.1950-60 جىلى الماتى جوعارى وقۋ ورىندارىندا تاۋ ءتۋريزمى، الپينيزم (تاۋعا شىعۋ)، سپورتتىق تۋريزم دامي باستادى. مۇنىڭ ناتيجەسىندە تۋريستىك نۇسقاۋشىلار توبى قالىپتاستى. وسى جىلدارى س.كۋدەرين، ۋ.ۋسەنوۆ، ن.دۋبيسكيي، ۆ.گ.حومۋللو ت.ب. ماماندار وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر اراسىندا ءتۋريزمدى دامىتۋعا ۇلكەن ۇلەس قوستى. [10.،716.،21]

1958 جىلى ۆ.زيمينگە تۇڭعىش رەت تۋريزم بويىنشا كسرو-نىڭ سپورت شەبەرى اتاعى بەرىلدى. 1970 جىلى قۇرىلعان تۋريزم جانە ساياحاتشىلىقتىڭ رەسپۋبليكالىق كەڭەسى ءتۋريزمنىڭ ودان ءارى دامۋىنا اسەر ەتتى. 1971-1975 جىلدارى قازاقستاندا ءتۋريزمنىڭ ماتەريالدىق بازاسىن نىعايتىپ، ساياحاتتىق تۋريستىك ۇيىمدار كوبەيدى، جاڭا تۋريستىك بازالار مەن مەيمانحانالار، 26 ساياحات- ەكسكۋرسيا بيۋرولارى جانە شەت ەل تۋريستەرىنە قىزمەت كورسەتەتىن 3 بيۋرو، الماتى، ورال، شىمكەنت قالاسىندا  تۋريستىك اۆتوموبيل بازالارى قۇرىلدى، تۋريستىك بازالار مەن مەيمانحانالارداعى ورىن سانى 7 مىڭعا جەتتى. 1988 جىلى تۋريزم قۇرىلىمىندا ءبىرشاما وزگەرىستەر بولدى. جاڭادان تۋريستىك ەكسكۋرسيا قاۋىمداستىقتارى قۇرىلدى. وسى جىلدارى قازاقستان ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا ن.ي.سامويلەنكو، س.ابدەنبايەۆ، ت. جەزدىبايەۆ، ا.چۋكرەيەۆ، س.ر. ەرداۋلەتوۆ، ت.ب. ۇلكەن ۇلەس قوستى. تاۋەلسىزدىك العان قازاقستاندا 1991 جىلدان تۋريزم سالاسى دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا كوشتى. 1993ج. قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك تۋريزم ۇيىمىنا مۇشە بولدى. وسى جىلى تۋريزم يندۋسترياسىن دامىتۋعا ارنالعان ۇلتتىق باعدارلاما قابىلداندى.
1997 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلى جىبەك جولىنىڭ تاريحي ورتالىقتارىن قايتا ورلەتۋ، تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ مادەني مۇرالار ساباقتاستىعىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسى  مەن 2030 جىلعا دەيىن جالپى  تۋريزم دامۋىنىڭ ستراتەگياسى جاسالدى. 2001 جىلى 13 ماۋسىمدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تۋريستىك قىزمەت تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. وندا رەسپۋبليكاداعى تۋريستىك سالانى دامىتۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى شارالارى، تۋريستىك قىزمەتتى ليسەنزيالاۋ، ت.ب. ماسەلەر قابىلداندى. شەتەلدىك ساراپشىلار قازاقستانداعى ىشكى ساياسي تۇراقتىلىق پەن قوعامدىق كەلىسىم تۋريستىك سالانىڭ دامۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزىپ وتىر دەپ باعا بەرۋدە. ستاتيستيكالىق كورسەتكىشكە كوز جىبەرسە، قازاستاننىڭ تابيعي، تاريحي، گەوساياسي ورنى، تۋريستىك نىساندارىن ۇتىمدى پايدالانۋعا مۇمكىنشىلىك بەرەدى، سونىمەن قاتار ەكونوميكانىڭ باستى تارماقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە دامىتۋدى قاجەت ەتەدى. 2002 جىلى رەسپۋبليكادا 430 تۋريستىك ۇيىمدار، فيرمالار مەن ءار ءتۇرلى بيۋرولار جۇمىس ىستەيدى. ولاردا 6 مىڭ ادام، ونىڭ ىشىندە 1500 كاسىپتىك ەكسكۋرسيا جۇرگىزۋشىلەر (گيدتەر) قىزمەت كورسەتەدى.  قازاقستاننىڭ تۋريستىك  فيرمالارى 80-نەن استام ەلمەن سەرىكتەستىك قىزمەت ىستەيدى، سونداي-اق تىلگە تيەك ەتەتىن جايت - قازاقستان بۇگىندە الەمنىڭ جەتەكشى تۋريستىك ەلدەرىمەن اۋە قاتىناسىن ورناتتى. الماتىنىڭ 25 فيرماسى مەن 5 وبلىس ورتالىعى  ءۇندىستانعا،تۇركياعا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە، پاكىستانعا، وڭتۇستىك كورەياعا، گرەكياعا مەن پولشاعا ت.ب. ەلدەرگە باراتىن چارتەرلىك اۋە رەيستەرىن جولعا قويعان. قازاقستاندا ءتۋريزمنىڭ بارلىق تۇرلەرى (تانىمدىق، ويىن - ساۋىق، ەتنولوگيالىق، ەكولوگيالىق ، دەنساۋلىق ساۋىقتىرۋ، بالالار، سپورتتىق، اڭ اۋلاۋ ، بالىق اۋلاۋ، اتپەن سەرۋەندەۋ)، ت.ب. بويىنشا جۇرگىزىلەدى. بۇل ءۇشىن قازاقستان اۋماعى بويىنشا 700-دەن استام ساياحاتتىق مارشرۋتتار بەلگىلەنگەن.[7.،41] ولارعا قازاقستاندا جيىنتىق سيىمدىلىعى 33 مىڭ ورىندى 372 ءار ءتۇرلى كاتەگوريالى قوناق ۇيلەر قىزمەت كورسەتەدى. مىسالى، الماتى قالاسىندا قوناقتارعا «الاتاۋ»، «قازاقستان»، «دوستىق»، «ەسىك»، «وتىرار»، «استانا»، «انكارا»، «Hyatt Regency Almaty»، «ينتۋريست»، ت.ب قوناق ۇيلەر سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتەدى. استانادا 30 تۋريستىك فيرما جانە 25 قوناق ءۇي ورنالاسقان.ولاردىڭ ىرىلەرى «وكان ينتەركونتينەنتال استانا»، «كومفورت وتەل استانا»، «تۋريست»، «ەسىل»، «جىبەك جولى»، «التىن دالا»، ت.ب. تۋريزم ماماندارى تۋريزم جانە سپورت اكادەمياسىندا، قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىندە، الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە، «تۇران» ۋنيۆەرسيتەتىندە، ت.ب. جوعارى وقۋ ورىندارىندا دايىندالادى.

نەگىزگى ءبولىم

قازاقستانداعى تۋريستىك رەسۋرستار
 
قازاقستانداعى تۋريستىك رەسۋرستارعا - تۋريستىك قىزمەت كورسەتۋ نىساندارىن قامتيتىن تابيعي-كليماتتىق، تاريحي، الەۋمەتتىك - مادەني، ساۋىقتىرۋ نىساندارى، سونداي-اق تۋريستەردىڭ رۋحاني قاجەتتەرىن قاناعاتتاندىرا الاتىن، ولاردىڭ كۇش-جىگەرىن قالپىنا كەلتىرىپ، سەرگىتۋگە جاردەمدەسەتىن نىساندار جاتادى. ولار مادەني-تانىمدىق ەكولوگيالىق، سپورتتىق، الەۋمەتتىك، ءدىني ت.ب.تۋريزم تۇرلەرىنە بولىنەدى. قازاقستانداعى تۋريستىك نىساندار - سولتۇستىك قازاقستان ايماعىنداعى كوكشەتاۋ، بۋراباي، باياناۋىل، ەرەيمەنتاۋ، شىعىس قازاقستان اۋماعىنداعى زايسان، مارقاكول، قازاستاندىق التاي، وڭتۇستىك قازاقستان جەرىندەگى باتىس، سولتۇستىك تيان-شان، التىنەمەل تاۋلارى، جەتىسۋ الابى، باتىس قازاقستانداعى ءۇستىرت، مۇعالجار، كاسپيي ويىسى، جايىق ءوڭىرى، ورتالىق قازاقستانداعى قارقارالى، قىزىلاراي، بەكتاۋاتا، ۇلىتاۋ، ت.ب. تابيعي نىساندار جاتادى. سونىمەن بىرگە الماتى وبلىسىنداعى ۇلتىق ساياباقتار مەن قورىقتاردىڭ ءتۋريزمدى دامىتۋدا ماڭىزى زور. ولارعا ىلە-الاتاۋى ۇلتتىق ساياباعى، تۇرگەن-شامالعان وزەندەرى ارالىعانداعى شاتقالدار، تۇرگەن، ەسىك، تالعار، الماتى، قاسكەلەڭ، شامالعان ەلدى مەكەندەرى جاتادى. التىنەمەل، كوكشەتاۋ، بۋراباي ۇلتتىق ساياباقتارىندا ءتۋريزمدى دامىتۋ مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، دامىپ كەلەدى. قازاقستان اۋماعىنداعى 9 مەملەكەتتىك قورىقتارىندا عىلىمي ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ العى شارتتارى قالىپتاسقان. تاريحي-ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردىڭ تۋريستىك-ەكسكۋرسيالىق ساپارلارداعى ورنى ەرەكشە. ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردىڭ كەز-كەلگەن نىساندارى تۋريستىك- ەكسكۋرسيا جۇمىستارىندا ماڭىزدى ورىن الادى. سونىڭ ىشىندە جەتىسۋداعى ساق قورعاندارى، تالحيز قالاشىعى، وڭتۇستىك قازاقستانداعى وتىرار، سايرام، باتىس قازاقستانداعى سارايشىق ت.ب. كونە قالالاردىڭ ورنىنا تۋريستەردىڭ قىزىعۋشىلىعى مول. ارحەولوگيالىق - تاريحي ەسكەرتكىشتەردىڭ قازىرگە دەيىن جەتكەن نىساندارىنىڭ ىشىندە قورعاندار مەن مازارلاردىڭ ماڭىزى زور. قولا ءداۋىر ەسكەرتكىشتەرىنە جارتاستاعى پەتروگليفتەردى اتاۋعا بولادى. ولارعا ايگىلى بىرەگەي عيباداتحانالار: اڭىراقاي تاۋىنىڭ تاڭبالى سايىنداعى، كوكسۋ وزەنىندەگى  ەشكىولمەس عيباداتحاناسى، سونداي-اق شولاق، كىندىكتاس، بايانجۇرەك تاۋلارىنداعى تاستاعى سۋرەتتەر جاتادى. ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەگى ءىىى-Vءى عاسىرلاردان قالعان ساق قورعاندارى، بەسشاتىر قورىمىنداعى جەرلەۋ كامەراسى جانە ساق اسكەرى كيىمىن كيگەن «التىن ادام»، 2001-2002 جىلدارى شىعىس قازاستان وبلىسى قاتونقاراعاي اۋدانىنىڭ بەرەل قورعانىندا تابىلعان «ساق پاتشايىمى» ارحەولوگيالىق تۋريستىك نىساندارعا جاتادى. ورتاعاسىرلىق تۇركىستان، وتىرار، تۇرباي، قۇلان، مەركە، تالحيز، جاركەنت قالالارى ت.ب. ەلدى مەكەندەر قازىرگى تۋريتسىك نىساندار بولىپ تابىلادى. تۇركىستان – قازاق حاندىعىناڭ العاشقى استاناسى. وندا قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى سالىنعان، كەسەنە ءىشى مەن اينالاسىنا قازاق مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان تاۋكە، جاڭگىر، ەسىم، ابىلاي، قازىبەك بي جەرلەنگەن. قازاستاندا وتىرار، سارايشىق، سايرام ت.ب. ورتاعاسىرلىق كونە قالالار تۋريستەر ءۇشىن تارتىمدى نىساندار. [9.،7]

تاۋەپ ەتۋ (ءدىني) تۋريزم نىساندارى رەسپۋبليكا اۋماعىندا كوپتەپ كەزەدەسەدى. ولارعا تۇركى الەمىندەگى قاسيەتتى تۇركىستان قالاسى، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى، ارىستان باب مەشىتى، گاۋھار-انا زيراتى، ءالي-قوجا بەيىتى جاتادى. ادامدار بۇل قاسيەتتى جەرلەرگە تاۋەپ ەتىپ، اللاعا سيىنۋ ءۇشىن كەلەدى. ودان باسقا قوعام اۋىلى ماڭىندا (وتىرار اۋد.) ارىستان باب كەسەنەسى، يبراھيم-اتا بەيىتى، قاراشاش انا كەسەنەسى، تۇرابا- ا-ندا - ىسمايىل-اتا مازارى ورنالاسقان. جامبىل وبلىسىندا - ايشا ءبيبى كەسەنەسى مەن قاراحان كەسەنەسى، قىزىلوردا وبلىسىندا –ارتىق، ايتمان كەسەنەلەرى، بالحاش قالاسى ماڭىندا - تەكتاۋ اتا، اۋەز باقسى ت.ب.  كيەلى ورىندار بار. قازاق حالقىنىڭ ازاتتىق كۇرەسى جولىنداعى باتىرلارعا، قولباسشىلارعا دەگەن قۇرمەت بەلگىسى مەموريالدار مەن ەسكەرتكىشتەردە كورسەتىلدى، بۇلارعا رايىمبەك پەن قاراساي باتىر ەسكەرتكىشتەرى (الماتى وبل.) قوردايداعى (جامبىل وبل.) وتەگەن باتىر، اقتوبەدەگى ەسەت باتىر، سولتۇستىك قازاقستانداعى اعىنتاي مەن قاراساي ەسكەرتكىشتەرى، استاناداعى قاراكەرەي قابانباي ەسكەرتكىشتەرى ت.ب. جاتادى. ورداباسى مەن اڭىراقاي ساعاسىنىڭ جازىعى، ۇلىتاۋداعى ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان جەر، تاريحي ورىندار رەتىندە جوشى جانە الاشا حان كەسەنەلەرى، الماتىداعى تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى، استاناداعى ءۇش بي ەسكەرتكىشتەرى قاستەرلى ورىندار ساناتىندا تۋريستىك نىساندارعا قوسىلادى. قازاق تاريحىنداعى قۇندى مادەني ەسكەرتكىشتەر قاتارىنا:  قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ، ەڭلىك-كەبەك كەسەنەلەرى، ش. ءۋاليحانوۆ، ق. مۇنايتپاس ۇلى مەموريالدارى، سۇلتان بەيبارىس، قۇرمانعازى جانە د. نۇرپەيىسوۆا، اباي، ابىلايحان، ءاليا مەن مانشۇك، ا.يمانوۆ، ءى. جانسۇگىر ۇلى، س. سەيفۋللين، م. اۋەزوۆ ت.ب. كوپتەگەن ەستەلىك ورىندار جاتادى. رەسپۋبليكانىڭ اسەم دە ادەمى جەرلەرىندە بىرنەشە تۋريستىك بازالار ورنالاسقان. ولارعا ىلە الاتاۋىنداعى «شىمبۇلاق» شاڭعى بازاسى، پاۆلودار وبلىسىنداعى جاسىباي كولى جاعاسىنداعى «باياناۋىل»، قاراعاندى وبلىسىنداعى تاۋلى-ورماندى «قارقارالى»، شىعىس قازاقستان  وبلىسىنداعى بۇقتىرما بوگەنى جاعاسىنداعى «التاي ءمۇيىسى»، ورال قالاسىنداعى جايىق وزەنى  ماڭىنداعى «ورال»، قوستاناي وبلىسىنداعى ورماندى توعايلى ناۋرىزىم القابى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى بادام جازىعىنداعى «وڭتۇستىك»، كوكشەتاۋ تاۋلى ايماعىنداعى  «زولوتوي بور» بازالارى جاتادى. قازاقستاندا بەلگىلى تۋريستىك ماڭىزى بار زوولوگيالىق، بوتانيكالىق، قورىقتار دا جەتكىلىكتى، ولارعا الماتى قورىعى (كەشەندى)، ىلە اتىراۋى (زوولوگ.) تارباعاتاي (زوول.) جالتىركول (زوولوگ)، ۇلىتاۋ (زوولوگ.)، بەتپاقدالا (زوولوگ.)، قاراقيا-قاراكول (زوولوگ.)، زەرەندى (زوولوگ.) قورىقشالارى،  شارىن كانونى (لاندشافتى-پالەونتول) جانە شارىن وزەنىندەگى «شەتەن توعاي» (بوتان.)، كۇمىس قالقاندى ورمان (بوتانيك.)،  جامانشىق تاۋى (گەمورفول.)، ايعايقۇم، ءانشىقۇم (گەومورفول)، جاڭعاق توعايى (بوتانيك.)، بۇركىتتاۋ شوقىسى جانە تۇما باستاۋلار (گيدرول)، تابيعات كەشەندەرى. سولتۇستىك قاقازستان اۋماعىندا رەسپۋبليكالىق ماڭىزداعى بىرەگەي تابيعات كەشەندەرىنىڭ قاتارى ورنالاسقان. “قاسىرەت بەلدەۋى” بەكىنىسىندە قىزمەت اتقارعان ءحىح-عاسىردىڭ جەرگىلىكتى اسكەري شەنەۋنىكتەرىمەن دە بىرنەشە رەت اتالىپ وتكەن. مىسالى، پولكوۆنيك ليەۆينسوۆتىڭ 1881 جىلعى 18- شىلدەمەن كورسەتىلگەن انىقتاماسىندا “مەستنوست ەتا ودارەنا ۆسەمي بلاگامي پريرودى: وگرومنىمي، چاستيچنو سترويەۆىمي حۆوينىمي لەسامي، وبيليەم رەچنىح ي وزەرنىح ۆود س رىبنوي لوۆلەي، پروستراننىمي لۋگامي س بەسكونەچنىمي پاستبيششامي دليا سكوتا، پرەدستاۆلياەت سوبوي ودنو يز سامىح كرۋپنىح ەكونوميچەسكيح بوگاتستۆ پەتروپاۆلوۆسكوگو ۋەزدا” دەپ كورسەتىلگەن سولتۇستىك قازاقستان وبولىسىنىڭ ايىرتاۋ اكىمشىلىك اۋدانىنىڭ اۋماعىندا “كوكشەتاۋ” مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات ساياباعىنىڭ شالقار جانە يمانتاۋ وڭىرلىك بولىمشەلەرى ورنالاسقان.                           

تۋريزم جانە ونىڭ تۇرلەرى

قازاقستاننىڭ تۋريزم سالاسى مەملەكەتتىك قولداۋعا ءزارۋ. ونىڭ باسقا ەلدەردەگىدەي دامىماي جاتقان سەبەبى دە وسى. تۋريزم دەگەنىمىز  -  جۇمىسقا، تۇرعىلىقتى مەكەن جايدى اۋىستىرۋعا قاتىسى جوق، ادامنىڭ قولى بوس ۋاقىتىندا جاسايتىن ساپارلارى مەن ساياحاتتارى جانە  تۋريستەردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋگە ارنالعان قىزمەت كورسەتۋ سفەراسى. حالىقارالىق ءتۋريزمنىڭ فۋنكسيالارىنا بىرنەشە ماسەلە كىرەدى، ەڭ  الدىمەن بۇل فۋنكسيالار الەۋمەتتىك سيپاتىمەن ەرەكشەلەنەدى.
قازىرگى كەزدە ءتۋريزمدى ءار ءتۇرلى جىكتەۋگە بولادى. ال ءبىز ونى تۋريزمگە دەگەن سۇرانىسقا وراي جىكتەيمىز.

1. ەمدىك تۋريزم. بۇل ءتۋريزمنىڭ ءوزى اتىنا ساي ەمدىك ماقساتتا ۇيىمداستىرىلادى. تابيعاتتىڭ ەمدىك، شيپالى قاسيەتتەرىن ادام بويىنا ءسىڭىرىپ، دەرتىنە داۋا تابادى.

2. رەكرەاسيالىق تۋريزم. ادامنىڭ باستى سۇرانىسىن، ياعني اعزاسىنىڭ فيزيكالىق جانە رۋحاني كۇش قۋات الۋان قامتاماسىز ەتۋ.

3. سپورتتىق تۋريزم. ادامداردىڭ سپورتتىق ويىنداردىڭ تۇرلەرىمەن شۇعىلدانۋىنا، بەلسەندى سپورتتى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان.

4. ىسكەرلىك جۇمىستىڭ بارىسىنداعى تۋريزم.

5. كونگرەسستى تۋريزم.

6. كۋلتتىك تۋريزم ءار ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ باس قوسۋى ماقساتىندا  ۇيىمداستىرىلادى.

7. تانىمدىق تۋريزم. عىلىمنىڭ ءار ءتۇرلى سالاسىن مەڭگەرۋگە ارنالعان.

8. ترانزيتتىك تۋريزم. ءبىر ەل تەرريتورياسىنان ەكىنشى ەل تەرريتورياسىنا  ءوتۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.

9. ەكولوگيالىق تۋريزم. بۇل ءتۋريزمنىڭ ەڭ جاس، ءارى جاڭا ءتۇرى دەپ ەسەپتەلەدى.

قازاقستاننىڭ شيپاجايلارىنىڭ ەمدىك قاسيەتتەرى

استانالىق تۋريزم كەلبەتى

ءۇستىرت ويلاعان ادامعا ارقانىڭ قاتال تابيعاتىندا قانداي تۋريزم جايلى ءسوز بولماعى تاڭدانىس تۋعىزاتىنى كامىل. سوندا تۋريزم قانداي  جولمەن ورگە باسپاق؟ قوناقتارىمىز بەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ مەرەيىن تاسىتاتىن نەندەي قىزىقتاۋلار جۇزەگە اسىرىلماقشى؟ جالپى  العاندا، ەلوردانىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق الەۋەتى تابيعي بايلىقتارى مەن توڭىرەگىندە ورنالاسقان ايماقتارمەن بىرلەسىپ، الەمنىڭ ۇزدىك  كۋرورتتارىمەن باسەكەلەسە الاتىن تۋريستىك ءونىمدى جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. استانانىڭ تۋريستىك كەلبەتى – بۇل ونىڭ قايتالانباس ساۋلەتتىك كەسكىنى، قۇرىلىسى، سالىنىپ جاتقان جانە جوسپارلانعان ەرەكشە نىساندار دەپ ەسەپتەيمىن. ولار دەمالىس جانە ويىن-ساۋىقتار ىڭعايىندا قالا ومىرىنە جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.[5.،14]

بۇنىڭ ءبارى بىرىنشىدەن، ىشكى ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا جول اشادى، ويتكەنى ءاربىر قازاقستان ازاماتى، ءبىر جاعىنان استانانى كورۋدى ءوز پارىزى ساناپ، قالاداعى بولىپ جاتقان تولاسسىز وزگەرىستەردى ءوز كوزىمەن كورگىسى كەلەدى. ەكىنشىدەن، استانادا بولعان ۋاقىتىندا ءىس-شارالارعا تولى جاڭالىقتاردان ءلاززات الادى. ەگەر دە وسى كۇندەرى وتاندىق تۋريستەر ءۇشىن نەگىزگى قىزىقتايتىن نىساندار: “بايتەرەك”، “دۋمان” جانە “اتامەكەن” ەتنومەموريالدىق كەشەنى بولسا، ولارعا «استانا سيركى»، «استانا مەگا»، «كەرۋەن»، «ازيا پاركى» ورتالىقتارى قوسىلدى. قالانىڭ قاتال اۋا رايى ءبىزدىڭ استانامىزدى قىسقى جانە جازعى كەزەڭدەردە ەرەكشە كەيىپتى ەتەدى. كەرىسىنشە، بۇل “كەمشىلىكتەردى” ونىڭ ارتىقشىلىعىنا اينالدىرۋ قىزىقتى بولماق. قىس ايلارىندا اقبۇلاق جىلعاسىنان قالالىقتار مەن ەلوردا قوناقتارىنىڭ سۇيىكتى دەمالىس ورنىنا اينالعان مۇز ايدىنى ۇيىمداستىرىلدى. جازدا ەسىل وزەنىندە تۋريستىك كەمە قاتىناسىن ۇيىمداستىرۋ جونىندە جۇمىستار باستالماق. جۇرتشىلىق كوپ كەشىكپەي كەمەمەن وزەندە سەرۋەندەۋگە مۇمكىندىك الادى – ءتۋريزمنىڭ ەلىكتىرەتىن سان قىرى بار عوي. استانا قالاسى بويىنشا سىرتتان كەلۋ ءتۋريزمى قۇرىلىمىندا ىسكەرلىك ءتۋريزمى ۇلكەن ورىن الادى. وسىلايشا، ءبىزدىڭ ەلوردامىزعا شەتەلدىك تۋريستەردى دە تارتۋعا مۇمكىندىكتەر اشىلادى. ونداي تۋريزم باعىتتارى اراسىنان شەتەلدىك تۋريستەردى قىزىقتىرا الاتىن ەمدىك، مەموريالدىق، اڭشىلىق جانە ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى اتاپ وتۋگە بولادى. ەمدىك تۋريزم استانا قالاسىندا جاڭادان قالىپتاسىپ كەلە جاتقان مەديسينالىق كلاستەرگە تىكەلەي بايلانىستى. ەمدەۋدىڭ جوعارعى ساپالىعى جانە سالىستىرمالى تۇردەگى تومەنگى باعاسى، جەرگىلىكتى ەمدەۋ مەكەمەلەرىن ءبىزدىڭ بۇرىنعى وتانداستارىمىزدىڭ اراسىندا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. مەموريالدىق تۋريزم كەزىندە قازاقستانعا جەر اۋدارىلعان جانە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان حالىقتار ۇرپاقتارىنىڭ تۋىسقاندارىنىڭ بەيىتتەرىنە تاعزىم ەتۋگە كەلۋىنە بايلانىستى. اڭشىلىق جانە ەكولوگيالىق تۋريزم جايىنا توقتالساق، استانا ولارعا حالىقارالىق اۋماق ءرولىن اتقارا الاتىن قالا توڭىرەگىندەگى ەرەكشە تابيعي كەشەندەردى تاماشالاۋعا باعىتتالعان جۇمىستارىمەن ۇناماق. بۇدان ءارى استانادا ءتۋريزمنىڭ دامۋى بولاشاعىن ءبىز قالا اكىمشىلىگى مەن تۋريستىك كومپانيالاردىڭ تۋريستىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ماسەلەلەرىنە كۇش سالۋلارىن ۇيلەستىرۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردى تارتۋمەن بايلانىستىرامىز. ءتۋريزمدى دامىتۋ جۇمىسىن جۇيەلەندىرۋ ءۇشىن 2005 جىلدىڭ قاراشا ايىندا  «تۋريستىك سالانى دامىتۋدىڭ 2006-2008 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى» قابىلداندى.[2.،14]

ونى قارجىلاندىرۋعا 2006 جىلى 45 ملن. تەڭگەدەن استام قاراجات ءبولىندى، بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 4،5 ەسەگە ارتىق. باعدارلامادا  كورسەتىلگەن شارالار كەشەنىن ىسكە اسىرۋ تۋريستەر اعىنىن ەل ازاماتتارىنىڭ دا، شەتەلدەن كەلۋشىلەردىڭ دە ەسەبىنەن ودان ءارى كوبەيتۋگە  جاردەم ەتەتىن بولادى. قورىتا كەلگەندە بۇل استانالىق ءتۋريزمىنىڭ تارتىمدىلىعىن ەلەۋلى ارتتىرۋعا، جاڭا  جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا اكەلەدى. ەكونوميكانىڭ شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورى ىشىندەگى ءبىرشاما كىرىستى سالاسىنا اينالۋعا مۇمكىندىگى بار، دامىعان باسەكەگە قابىلەتتى تۋريستىك  يندۋستريا قۇرىلاتىن بولادى،ءارى رەسپۋبليكادا قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ تۋريزم ورتالىعىنا اينالۋىنا ناقتى جاعدايلارى مەن مۇمكىندىكتەرى جاسالادى. بۇگىندە دۇنيەجۇزى بويىنشا تۋريزمنەن تۇسەتىن تابىس مۇنايدان تۇسەتىن تابىستان كەيىن ەكىنشى ورىن الادى. قازاقستاننىڭ تابيعي، تاريحي، گەوساياسي ورنى تۋريستiك نىسانداردى ۇتىمدى پايدالانۋعا مۇمكiنشiلiك بەرەدi، سونىمەن قاتار ەكونوميكانىڭ باستى تارماقتارىنىڭ بiرi رەتiندە دامىتۋدى قاجەت ەتەدi.

 «نۇر-استانا» مەشىتى

مونۋمەنت تۇندە كەرەمەت جارقىرايدى. اينالاسىنا كەلسەك، ءبىر جاعىندا قورعانىس مينيسترلىگى عيماراتى، ال ەكىنشى جاعىندا – سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى عيماراتى ورنالاسقان. مونۋمەنتتىڭ وسى عيماراتتار اراسىندا ورنالاسۋى قارۋلى كۇشتىڭ ديالوگكە اۋىسۋىن بىلدىرەدى. وسى جەردەن ءبىز وتە قىزىق سوعىلعان بيىك تەمىرلى سۇمبىدەن جاسالعان – زەرتتەۋ ورتالىعىن، ەكىنشى جاعىنان، ارحيۆى بار ۇلتتىق كىتاپحانانى كورۋگە بولادى

بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى

بارلىعى اتايتىنداي، الەمنىڭ سەگىزىنشى تاڭعاجايىبى، بيىكتىگى 62 مەتر جانە نەگىزىندەگى ەنى دە سونداي ءتۇزۋ پيراميدا پوشىمىندا سالىنعان. عيمارات ءوزى جاساندى 15 مەترلىك ءۇيىندى ۇستىندە ورنالاسقان.

«قازاقستان كارتاسى «اتامەكەن»

2001 جىلى 8 قىركۇيەكتە پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۋىنداماسى بويىنشا «قازاقستان كارتاسى «اتامەكەن» قككپ ەتنو-مەموريالدى كەشەنى اشىلدى. مۇندا اۋدانى 1،7 گا جەردە ەلىمىزدى قول الاقانىنداي كورۋگە جانە ونىڭ ساۋلەتتى-لاندشافتى تاريحىمەن تانىسۋعا بولادى.

كەڭەسارى حان ەسكەرتكىشى

جاعالاۋمەن سەرۋەندەپ وتىرىپ، ءبىز قولادان جاسالعان، گرانيتتىك تاس ۇستىندەگى اتتى ساربازعا تاپ بولامىز. بۇل ەسكەرتكىش قازاق مەملەكەتىنىڭ اتىنان كەڭەسارى حان ەسكەرتكىشى بولىپ تابىلادى.

س. سەيفۋللين ەسكەرتكىشى

استانانىڭ تىنىش ەسكى ورتالىعىندا ەسكەرتكىش ورنالاسقان. كوستيۋم كيگەن كورىكتى زيالى ادام ورىندىق ۇشىندا وتىرعان، سىرتقى كيىمى ارقاسىندا جايىلىپ تۇر... جازالايتىن حىىك ماشيناسى سوقپاي تۇرىپ، ول زامانداستارى ەستەرىندە قالدىرعان كۇيىندە بولدى.

«وتان قورعاۋشىلار» مونۋمەنتى

«وتان قورعاۋشىلار» مونۋمەنتى – ەلىمىزدەگى ەڭ ادەمى قاتارىنا جاتادى. ءتورتبۇرىشتى كوتەرىلگەن گرانيت قۇيماسىندا قولا قالپى ورنالاسقان. مونۋمەنتتىڭ ورتالىق تۇلعاسى - ايەل بەينەسى. ول قولىنا التىن كەسە ۇستاعان – ول الەم مەن كوركەمدەۋدىڭ بەينەسى.

جاسىل-سۋلى بۋلۆارى/دوڭگەلەك الاڭ

مۇندا ءبىزدىڭ الدىمىزدا كوپتەگەن فونتاندار، گۇلدەر ساياجولدارى جانە كەرەمەت ۇلتتىق مۇسىندەر كورىنىس تابادى. جاسىل-سۋلى بۋلۆارىنىڭ ءاربىر فونتانى فونتان سوعۋ جولىنداعى ەڭ جەتىستىكتەرمەن جاسالعان جەكە ارحيتەكتۋرالىق بەينە مەن ەرەكشە تەحنيكالىق شەشىمدەر كورسەتەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى

قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق جۇمىستارعا بايلانىستى ءارحيۆتى قۇجاتتارى، عىلىمي ەڭبەگى، سىيلىقتار جيىنتىعى، ماراپاتتار جانە باسقا دا زاتتار مۇراجايدا ساقتالۋدا.

كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى

استاناعا كىرگەن بويدا جولاۋشى، ۆوكزال ماڭى الاڭى جانىنان وتە بەرە، باتاسىن الىپ، ءوزىنىڭ استانامەن قىزىقتى تانىسۋىن باستايدى. ءبىرىنشى بولىپ ونى نەگىزگى كىرۋ ەسىگىندە مەرەكەلىك كولونناداسى بار جانە ينتەرەرلەرى باي جاپسىرمالى وردەرلىك جۇيەدەگى كلاسسيكالىق ۇلگى نەگىزىندە سالىنعان ءۇش قاباتتى كىرپىش عيمارات قارسى الادى.

ق.قۋانىشبايەۆ اتىنداعى قازاق دراما تەاترى

1991 ج. 15 قازاندا اشىلعان قالىبەك قۋانىشبايەۆ اتىنداعى قازاق اۋەندى-دراما تەاترى ۇلتتىق ءپاتريوتيزمدى جانداندىرۋمەن قاتار، حالقىمىزدىڭ مادەني مۇرانىڭ قايتا تۋىنداۋى ماڭىزدى بولىپ تابىلدى. قويىلىم ىشىنە ع. مۇسىرەپوۆ، م. اۋەزوۆ، ش. ايتماتوۆ، ت. اقتانوۆ...

م. گوركيي اتىنداعى ورىس دراما تەاترى

19 عاسىردا الدىڭعى كەزدە بۇل عيمارات گيمنازيا ۇستىنە سوعىلدى. ول كەزدە ەكىقاباتتى عيمارات قىزىل كىرپىشتەن وتەقىزىق جانە وزگەشە ساۋلەت ونەرىمەن ورنەكتەلگەن. (1958، 1976، 1999 جج.) ول ءبىر ەمەس بىرنەشە قايتا وڭدەۋ مەن قۇرىلىستان ءوتتى.

تريۋمف استانا عيماراتى

ساۋلەتتى بەينە عيماراتى جيناقى مونۋمەنتالدى جانە ۇلى استانالىق كەرەمەت ساۋلەتىن كورسەتەتىن 480 بولمەدەن تۇراتىن تۇرعىن ءۇي كومپلەكسىنەن قۇرالعان. بۇل عيمارات جاڭا ۇمىتىلماس استانا نۇسقاسى يەسى بولىپ تابىلدى. كومپلەكستىڭ جالپى اۋدانى – 112000 شارشى م، بيىكتىگى – 142،5 م.

«استانا-بايتەرەك» مونۋمەنتى

«استانا-بايتەرەك» مونۋمەنتى – استانانىڭ ناعىز سيمۆولى، ونىڭ تانىمال كارتوچكاسى. قازاقشا اۋدارماسى «بايتەرەك» دەگەندى بىلدىرەدى. مونۋمەنت ۇزىن تەمىرلى قۇرىلىمداردان، ەڭ شىڭىندى شيشادان كەرەمەت ۇلكەن شاردان تۇرادى. قۇرىلىم بيىكتىگى 105 مەتردى قۇرايدى.سالماعى 1000 ت اسىپ، 500 قالقاعا تىرەلەدى.

«حان شاتىر» - ەلوردا سيمۆولى

استانا كۇنىنە ارنالعان مەرەكەلىك شارالاردىڭ ءبىرى – كوپتەن كۇتكەن جاڭالىق – «حان شاتىر» ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ اشىلۋى بولاتىن. بۇل ەلورداداعى ەڭ بيىك، ال ورتالىق ازياداعى ەڭ ۇلكەن جانە الەمدەگى شاتىر ىسپەتتى ەڭ بيىك عيمارات. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل استاناداعى «ەڭ، ەڭ، ەڭ» دەگەن اتقا لايىقتى ەلوردانىڭ جاڭا سيمۆولىنا اينالۋعا ۇمتىلعان بىرەگەي نىسان. پاريجدە ەيفەل مۇناراسى، لوندوندا بيگ بەن، ماسكەۋدە كرەمل، استانادا «حان شاتىر» - مىنە، وسىنىڭ ءبارى ۇيلەسىپ-اق تۇر. وسىناي عيماراتتىڭ اشىلۋى سالتاناتىنا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن ونعا جۋىق شەت مەملەكەت باسشىلارى قاتىستى. الەم جۇلدىزدارى دا مەرەكەلىك شارانىڭ كورىگىن قىزدىردى. وسىلايشا ساۋلەتتى استانا اسقاقتاي ءتۇستى.

قورتىندى ءبولىم
ەلىمىزدىڭ دامۋىنداعى ءتۋريزمنىڭ پەرسپەكتيۆالىق باعىتتارى

- تۋريستىك قىزمەتتى مەملەكەتتىك رەتتەۋدى دامىتۋدان؛
- ەكولوگيالىق ءتۋريزمنىڭ دامۋ فاكتورىنان؛
- بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ءتۋريزمى – ىشكى ءتۋريزمدى دامىتۋدان؛
- تۋريستىك مادەنيەتتى قالاۋشى فاكتورلاردان؛
- كادرلار دايىنداۋ؛
- تۋريزم قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ جۇيەسىنەن؛
- تۋريزم سالاسىن عىلىمي – ادىستەمەلىك قامتاماسىز ەتۋدەن؛
- ءتۋريزمدى اقپاراتتىق قامتاماسىز ەتۋدەن؛
- تۋريستەر قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەن ؛
- تۋريزم سالاسىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتان ؛
- حالىقارالىق ماڭىزى بار تۋريزم سالاسىنداعى بەلسەندى جوبالاردى ىسكە اسىرۋمەن انىقتالادى.

ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ كورسەتكىشى قازاقستاندى تاماشالاۋعا كەلەتىن تۋريستەر سانىنىڭ 5،3 ملن–عا جەتكەنىن كورسەتىپ وتىر. ال ساياحاتشىلارعا  كورسەتىلەتىن تۋريستىك قىزمەتتىڭ قۇنى بۇگىندە 53  ملرد. تەڭگەگە جۋىقتايدى. بۇگىندە دۇنيەجۇزى بويىنشا تۋريزمنەن تۇسەتىن تابىس مۇنايدان  تۇسەتىن تابىستان كەيىن ەكىنشى ورىن الادى. قازاقستاننىڭ تابيعي، تاريحي، گەوساياسي ورنى تۋريستىك نىسانداردى ۇتىمدى پايدالانۋعا   مۇمكىنشىلىك بەرەدى، سونىمەن قاتار ەكونوميكانىڭ باستى تارماقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە دامىتۋدى قاجەت ەتەدى.[6.،28]ءسوزىمنىڭ دالەلدى بولۋى ءۇشىن مىنا ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر مەن كەستەسىن ۇسىنعىم كەلەدى  -  قازاقستانعا  تۋريستەر اعىنىنىڭ تۇراقتى ءوسىمى
- ىشكى تۋريزم بويىنشا -  2007 جىلعى 3،4 ملن. تۋريستەن 2011 جىلى 4،5  ملن. تۋريستكە  دەيىن؛
- سىرتتان كەلۋشىلەر ءتۋريزمى بويىنشا -  2007  جىلعى  4،5 ملن. تۋريستەن 2011 جىلى 9،5 ملن. تۋريستكە قامتاماسىز ەتىلەتىنى؛
- 2007 – 2011 جىلداردى قوسا ەسەپتەگەندە سىرتتان كەلۋشىلەر تۋريزمىنەن بيۋدجەتكە تۇسەتىن ءتۇسىم 603250 ملن. تەڭگەنى قۇرايدى ەكەن. سىرتتان  كەلۋشىلەر ءتۋريزمى ەسەبىنەن، سونىمەن قاتار؛
- حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى 2007 جىلعى  447،6  مىڭ ادامنان 2011 جىلى 550،0 مىڭ ادامعا دەيىە قامتاماسىز ەتىلەتىنىن كورسەتىپ وتىر.
- تۋريستىك قىزمەت 2007 جىلعى 63  ملرد. تەڭگەدەن 2008 جىلى 73  ملرد. تەڭگەگە جەتكەن. ال بولاشاقتا تۇسەتىن تابىس كوزىن سىزبا بويىنشا  كورسەتكىم كەلەدى.
№ 1 كەستە  تۋريستەر اعىنىنىڭ ءوسىمى كەستەسى

جىلدار	سىرتتان  كەلۋشىلەر  ءتۋريزمى (مىڭ  ادام)	سىرتقا  شىعۋشىلار  ءتۋريزمى (مىڭ  ادام)	ىشكى تۋريزم (مىڭ ادام)	تۋريزم  سالاسىنداعى  جۇمىسشىلار  سانى (مىڭ ادام)
2007	10،7	9،1	196،8	1،7
2008	23،4	13،5	316،4	2،0
2009	33،4	15،5	356،4	2،2
2010	43،4	17،7	398،4	2،5
2011	51،5	19،7	400،7	2،8

شەتەلگە شىققان قازاقستاندىق تۋريستەر كارتاسى

شەتەلدەن قازاقستانعا كەلگەن تۋريستەر كارتاسى

مەملەكەتتىك  ءتۋريزمدى  دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ ىسكە اسىرىلۋى ۇلتتىق تۋريستىك ءونىمنىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا جانە قازاقستاننىڭ الەمدىك تۋريستىك نارىق جۇيەسىنە كىرۋىنە جاردەم ەتەتىن بولادى. مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورى ىشىندەگى ءبىرشاما كىرىستى سالاسىنا اينالۋعا مۇمكىندىگى بار، دامىعان باسەكەگە قابىلەتتى تۋريستىك يندۋستريا قۇرىلاتىن بولادى جانە قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ تۋريزم ورتالىعىنا اينالۋىنا ناقتى جاعدايلار مەن مۇمكىندىكتەر جاسالادى.

№ 2 كەستە تۋريستىك قىزمەتتى پايدالانعان قازاقستاندىق تۋريستەر سانى

ر\س	قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق اۋداندارى	تۋريستەردىڭ سانى
1.	سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميك. اۋدانى اقمولا قوستاناي پاۆلودار سولتۇستىك  قازقاستان استانا  قالاسى	61727 14125 1374 4119 2610 39499
2.	شىعىس قازاقستان ەكونوميك. اۋدانى شىعىس قازاقستان	17597 17597
3.	ورتالىق قازاقستان ەكونوميك. اۋدانى قاراعاندى	6147 6147
4.	وڭتۇستىك قازاقستان ەكونوميك. اۋدانى الماتى جامبىل قىزىلوردا وڭتۇستىك قازاقستان الماتى  قالاسى	131411 21300 5630 231 4005 100205
5.	باتىس قازاقستان ەكونوميك. اۋدانى اقتوبە اتىراۋ باتىس قازاقستان ماڭعىستاۋ	12132 2264 1624 367 7877

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. «جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان». ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى، 2010 جىل.
2. «تۋريستىك سالانى دامىتۋدىڭ 2010 - 2015 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى»
3. «گەوگرافيا جانە تابيعات» عىلىمي - ادىستەمەلىك جۋرنالى. №2 ،4، 6  2013 جىل. №1، 3، 5  2010  جىل. №1، 2  2016  جىل.
4. قازاقستانداعى تۋريزم جارمەڭكەسى. ينتەرنەت جەلىسى ماتەريالدارىنان.
5. بيزنەس – مانساپ. ەكونوميكا نەگىزدەرى، الماتى 2012  جىل.
6. الەمدىك ەكونوميكا. الماتى 2009 جىل.
7. دۇنيە جۇزىنە ايماقتىق شولۋ گەوگرافياسى. ج. دوستاي، ءا.س. بەيسەنوۆا، ك. كايمۋلدينوۆا.  الماتى 2007 جىل.
8. الييەۆا ج.ن، «ەكولوگيالىق تۋريزم»، الماتى، «اتامۇرا»، 2015، 101 ب
9. ەرداۋلەتوۆ س.ر.، «تۋريزم گەوگرافياسى: تاريحى، تەورياسى، ءادىسى، تاجىريبەسى»، الماتى، «مەكتەپ»، 2000، 50-60 ب

---