قازاقستاننىڭ حIV – XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ حIV – XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى
ءى. ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاقستاننىڭ حIV – XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرىن، قولدانبالى ونەر، ارحيتەكتۋرالىق قۇرىلىس جۇيەلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن ارتتىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋعا داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ، ىسكەرلىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشى ساناسىنا تۋعان حالقىنا دەگەن قۇرمەت پەن ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتۋ، ۇلتتىق رۋح ەنگىزۋ، ءتىل مەن ءدىن مادەنيەت مۇراسىن، تاريحىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، بايانداۋ، تۇسىنىك بەرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەسپە قاعازدار، كارتا، قوسىمشا تاريحي ادەبيەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپان ارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى، گەوگرافيا، بەينەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. وتكەن ساباقتى پىسىقتاۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
4. بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ
5. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
بالالار ءبىز وتكەن ساباقتا وتاندىق تاريحتىڭ ەڭ نەگىزگى تاراۋلارىنىڭ ءبىرى قازاقستاننىڭ حIV-حV عاسىرلارداعى مادەنيەتى تاقىرىبىن وتكەنبىز، سول تاقىرىپتى قالاي مەڭگەرگەندەرىڭدى ءبىلۋ ءۇشىن مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەيىك.
1.«سۇراق-جاۋاپ» ءادىسى
• وقۋشىلارعا ماتەريالدىق مادەنيەت ۇلگىلەرى كورسەتىلىپ، ولاردىڭ اتاۋلارى سۇرالادى.
• وقۋشىلار رۋحاني مادەنيەتكە جاتاتىن ماقال-ماتەل، جۇمباق سياقتى وزدەرىنە تانىمال فولكلور ۇلگىلەرىندەگى بىلىمدەرىن تانىتادى
• وقۋشىلار ونەرى – كۇي
2. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ
«ويلان تاپ»
№ ءاتى-جونى
ەڭبەكتەرى
نە ايتىلادى؟
1. حورەزمي «حۇسراۋ مەن شىرىن»
2. دۇربەك «مۋحابباتناما»
3. كۋتۋب «ءجۇسىپ-زىليحا»
3. ءۇي جۇمىسىن قورىتۋ.
رۋحاني جانە ماتەريالدىق مادەنيەت تۇرلەرىن دياگرامماعا جازۋ
ءىىى. جاڭا ساباق:
جوسپارى:
1. ساۋلەت ونەرى.
2. ق.ا.ءياساۋيدىڭ كەشەندى كەسەنەسى.
3. الاشاحان كەسەنەسى. كوككەسەنە.
4. رابيعا سۇلتان بەگىم كەسەنەسى.
5. وتىرار.
6. قولدانبالى ونەر.
7. پىسىقتاۋ سۇراقتارى.
«سوزدىك»
1. كەسەنە – ءدىني قۇرىلىس، بەلگىلى ادامداردىڭ قۇرمەتىنە ءقابىر باسىنا تۇرعىزىلعان.
1. ساۋلەت ونەرى – ح – ءحىى عاسىرلاردا قاراحان مەملەكەتىنىڭ كەزىندە وركەندەگەن، دالەل تاراز قالاسىنىڭ ماڭىنان 18 ش جەردە سالىنعان ايشا ءبيبى، بابادجاحاتىن سياقتى ساۋلەت ونەرىنىڭ ەڭ تاماشا تۋىندىسى، ءارى قاراي وركەندەۋىنە مونعول شاپقىنشىلىعى ۇلكەن زيان تيگىزدى. دالەل ءحىىى-حIV عاسىرلارعا دەيىن قۇرىلىس نىساندارى سالىنباعان. ال ءىرى ارحيتەكتۋرالىق قۇرىلىس جۇيەلەرى سالىنا باستاعان . مىسالى بىزگە جەتكەن تاماشا ساۋلەت ونەرى ارىستان باب ق.ا.ياساۋي، كوككەسەنە، الاشا حان ت.ب. كەسەنەلەر جاتادى. ارىستان باب كەسەنەسى وتىراردىڭ باتىس جاعىندا 3 كم جەردە سىرداريا وزەنىنە جاقىن جەردە ورنالاسقان.
2. XIV-XV ع ارالىعىندا ءامىر تەمىردىڭ بۇيرىعىمەن سالىنعان ساۋلەت ونەرى - قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ كەشەندى كەسەنەسى. قوجا احمەت ءيسى مۇسىلمان ءدىنىنىڭ كورنەكتى وكىلى، ءارى ۋاعىزداۋشىسى، اقىن. كەسەنە وقو تۇركىستان قالاسىنىڭ ورتالىعىندا ورنالاسقان. تاريحي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك 1397 جىلى ءامىر تەمىر سالدىرعان، نەگىزگى ماقساتى قوجا احمەتتىڭ مۇسىلماندار اراسىنداعى بەدەلىن كوتەرۋ، ءپىر تۇتۋشىلاردىڭ سەنىمىنە يە بولۋ. اۋماعى 46،5ح65،5م بيىكتىگى 37،5 م، الدىنعى بەتى شىعىسقا قاراعان، ەكى بەتى كۇمبەزدى 35 بولمەدەن تۇرادى. ەڭ ۇلكەن ورتالىق بولمەسى 18،5 ح 18،5 م، ورتاسىندا 1399 جىلى جاسالىنعان ۇلكەن تايقازان تۇر. ەڭ نەگىزگى بولمەلەردىڭ ءبىرى كىتاپحانا مەن وڭتۇستىك ۇلكەن اقساراي، كىشى اقساراي. ولاردا اتاقتى ادامدار جەرلەنگەن.ەڭ باستى بولمەسى كورحان دەپ اتالادى، وندا احمەت ءياساۋيدىڭ مۇردەسى قويىلعان. كەسەنەنىڭ سىرتى اينەك، سىرلى قۇيما كىرپىشتەرمەن قاپتالعان.، قابىرعالارى ءتۇرلى ورنەكتەرمەن اشەكەيلەنگەن. كورحاننىڭ ۇستىنە قاتپارلى كۇمبەز تۇرعىزىلعان.
ديۋاني حيكمەت
3.الاشاحان كەسەنەسى – حIV – XV عاسىرلار اراسىنداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ باستى ءبىر ەسكەرتكىشى. ب.ز.د ءىى-ى عاسىردا ءومىر سۇرگەن. الاشا حان كونە جۇڭگو، اراب دەرەكتەرىندە دە ەسىمى اتالاتىن تۇلعا. ۇلىتاۋ جەرىندە قاراكەڭگىر وزەنىنىڭ وڭ جاعاسىندا ورنالاسقان. كەسەنە ح –ءحى عاسىرداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ تۋىندىسى، ەرەكشەلىگى دالالىق ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇلگىسىندە جاسالىنعان، ىرگەسى تەكشەلەنىپ قالانىپ، توبەسى كۇمبەزدەلگەن. ونداعى ورنەك ورتا ازيانىڭ ساۋلەت ونەرىندە كەزدەسپەيدى. سىرتى قازاقتىڭ ءداستۇرلى ويۋ – ورنەگى، تاڭداي، جۇرەكشە ويۋلارىمەن بەزەندىرىلگەن.
4.كوككەسەنە – اق وردانىڭ استاناسى بولعان سىعاناق قالاسىنىڭ ماڭىندا تومەنارىق دەگەن جەردىڭ سولتۇستىك باتىسىندا 8ش جەردە ورنالاسقان ءبىر كۇمبەزدى كەسەنە. سىرت بەتى كىلەم سياقتى ورنەك ۇلگىسىمەن جاسالعان. وكىنىشكە وراي بۇگىنگى كۇنى تەك جۇرناعى عانا قالعان.
5. رابيعا سۇلتان بەگىم كەسەنەسى - XV عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا سالىنعان. ا.ياساۋي كەسەنەسىنىڭ شىعىس جاعىنان 60م جەردە ورنالاسقان، 5 بولمەدەن تۇرادى. XIX عاسىردىڭ سوڭىندا قيراعان. توبەسىندەگى كۇمبەزى ءياسساۋيدىڭ كەسەنەسىنىڭ ىشىنەن تابىلعان. قالاي كەلگەنى بەلگىسىز. 1485 جىلى قايتىس بولعان ول ءامىر تەمىردىڭ ۇلى ۇلىقبەكتىڭ قىزى ەكەنى جازىلعان. 1895 ج قاراۋسىزدىقتان بۇزىلىپ كەتكەن، قالعان بولىگى 1950- 1957 ج ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنان كەيىن كىرپىشتەرى احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە جوندەۋگە جۇمسالعان دەگەن دەرەك بار. زەرتتەي كەلە كەسەنەنىڭ استىڭعى ساعاناسىندا 5 ادامنىڭ مۇردەسى تابىلعان. ورتاسىنداعى رابيانىڭ مۇردەسى دەگەن بولجام بار.
6. قولدانبالى ونەر - ونەر اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇردەلىسى، ۇلكەن شىعارماشىلىقتى قاجەت ەتەدى. كەز كەلگەن ساۋلەتتىك قۇرىلىستى جاساعان سوڭ ارلەنۋىنە كوڭىل ءبولۋ كەرەك، بولماسا شىققان شىعىن زايا كەتەدى. سوندىقتان قۇرىلىسشىلار ادەمىلەۋدە قولدانبالى ونەردى پايدالانعان.جاڭا ۇلگىلەرى قالىپتاسا باستادى، كۇمبەز شاتىر پايدا بولدى. كۇيگەن كىرپىشتەن ءبىر جاعىن ءتۇرلى-تۇستى اينەك سىر جاعىلعان كىرپىشتى پايدالاندى. ونىڭ سىرى ءالى كۇنگە اشىلماعان. ورتا عاسىرداعى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ساپالى جاسالۋىنان ساۋلەت ونەرىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە بولعانىن كورەمىز.
IV. سۇراق-جاۋاپ ءادىسى
1. ساۋلەت ونەرى دەگەن قانداي ونەر؟
2. الاشاحان كەسەنەسى قاي جەردە، قانداي ەرەكشەلىگى بار؟
3. ق.ا.ياساۋي كەسەنەسىن كىم سالدىرعان، قۇرىلىس جۇيەسى؟
4. ارحەولوگيالىق زەرتتەۋدە قانداي ساۋلەت ونەرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى بەلگىلى بولدى؟
5. وتىرار قالاسىنان تابىلعان قوعامدىق قۇرىلىس ورىندارىن اتا؟
6. قولدانبالى ونەر قانداي ونەر؟
V. وقۋلىقپەن جۇمىس
1. ارىستان باب كەسەنەسى قاي عاسىردا بىرنەشە رەت جوندەۋدەن ءوتتى؟
2. قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ كەشەندى كەسەنەسى قايدا سالىنعان؟
3. الاشا حان كەسەنەسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى قانداي؟
4. رابيعا سۇلتان بەگىم كەسەنەسى قاي عاسىردا سالىنعان؟
Vءى. داپتەرمەن جۇمىس.
تەست.
1. اتالعان ساۋلەت ونەرى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ قايسىسى مونعول شاپقىنشىلىعىنان كەيىن سالىنعان؟
ا. ءايشا-بيبى كەسەنەسى
ءا. بىلەۋلى عيمارات
ب. ارىستان باب كەسەنەسى
ۆ. اقىرتاس عيماراتى
2. ءامىر تەمىر بۇيرىعىمەن تۇرعىزىلعان ساۋلەت ونەرىنىڭ عاجايىپ تۋىندىسى
ا. قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ كەشەندى كەسەنەسى
ءا. الاشاحان كەسەنەسى
ب. بوران مۇناراسى
ۆ. بابادجا قاتىن كەسەنەسى
3.ءحىV-XV عاسىرلاردا دالالىق ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇلگىسىندە سالىنعان ەسكەرتكىش
ا. اياققامبىر كۇمبەزى
ءا. مىرزارابات ساردوباسى
ب. الاشا حان كەسەنەسى
ۆ. دىڭ ەسكەرتكىشى
4. ماتەريالدىق يگىلىكتەر قانداي شيكىزات كوزىنە نەگىزدەلەدى؟
ا. مال باسىنان الىناتىن
ءا. ساۋداعا
ب. قولونەرگە
ۆ. جەر وڭدەۋ كاسىبىنە
5. قۋاڭشىلىق جىلدارى قانداي ىرىم جاسالعان؟
ا. كوككە تابىنۋ
ءا. پۇتقا جالبارىنۋ
ب. تاساتتىق
ۆ. ارۋاقتارعا سيىنۋ
6.قازاقستاننىڭ بايىرعى تۇرعىندارى اسپان الەمىن قالاي اتاعان:
ا. كوك ءتاڭىرى
ءا. جاراتۋشى
ب. ارۋاق
ۆ. ءپىر
Vءىى. جاڭا سابىقتى بەكىتۋ
سايكەس كەلەتىن تاريحي وقيعالاردى تاپ
• 1397 جىل –
• 1399 جىل –
• 1485 جىل –
• 6 اي
دۇرىس جاۋابى:
1397 جىل – ءامىر تەمىر قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىن سالۋعا بۇيرىق بەردى.
1399 جىل – زالدىڭ ورتاسىنداعى ۇلكەن تايقازان جاسالعان.
1485 جىل – ءامىر تەمىردىڭ ۇلى ۇلىقبەكتىڭ قىزى بەگىم قازا بولدى.
6 اي – وتىرار قالاسى مونعول شاپقىنشىلىعىنا وسى ۋاقىت ارالىعىندا توتەپ بەرىپ تۇردى.
تاريحي سىناق حات.
ساۋلەت ونەرى قازاقستاندا ءح-حىى عاسىردا _____ _____ كەزىندە وركەندەگەن.
XIV-XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇلگىلەرىنە _____، _____، _____، _____ كەسەنەلەرى جاتادى.
بولمەلەردىڭ ىشىندەگى نەگىزگىسى - __________.
كەسەنەنىڭ ورنەك ۇلگىلەرى _____ ______ ساۋلەت ونەرىندە كەزدەسپەيدى.
دۇرىس جاۋابى:
ساۋلەت ونەرى قازاقستاندا ءح-حىى عاسىردا قاراحان مەملەكەتىنىڭ كەزىندە وركەندەگەن.
XIV-XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇلگىلەرىنە ارىستان باب، قوجا احمەت ياسساۋي، كوككەسەنە،
الاشاحان كەسەنەلەرى جاتادى.
بولمەلەردىڭ ىشىندەگى نەگىزگىسى – كىتاپحانا.
كەسەنەنىڭ ورنەك ۇلگىلەرى ورتا ازيا ساۋلەت ونەرىندە كەزدەسپەيدى.
ءىح. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. قازاقستان تاريحى انىقتاماسى 5-11 سىنىپ، 2005 جىل
2. قوجا احمەت ياساۋي. باينيەتوۆا ساۋلە 2007 جىل
3. باتىرلار جىرى. كوپتومدىق ا. 1986-1990 جىل
4. قازاقستان ارحيتەكتۋراسى ا. 1959 جىل
5. قازاق حالقىنىڭ قولونەرى ا.1995 جىل
ح. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
وقۋشىنىڭ قابىلەتىنە قاراي بەرگەن جاۋاپتارىن باعالاۋ.
ءحى. ۇيگە تاپسىرما.
§33 قازاقستاننىڭ حIV – XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى.
ا) قوجا احمەت كەسەنەسىنە اڭگىمە جازۋ
ءا) وتىرار ويرانىنىڭ زارداپتارى تۋرالى رەفەرات جازۋ
ءى. ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاقستاننىڭ حIV – XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرىن، قولدانبالى ونەر، ارحيتەكتۋرالىق قۇرىلىس جۇيەلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن ارتتىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋعا داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ، ىسكەرلىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشى ساناسىنا تۋعان حالقىنا دەگەن قۇرمەت پەن ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتۋ، ۇلتتىق رۋح ەنگىزۋ، ءتىل مەن ءدىن مادەنيەت مۇراسىن، تاريحىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، بايانداۋ، تۇسىنىك بەرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەسپە قاعازدار، كارتا، قوسىمشا تاريحي ادەبيەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپان ارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى، گەوگرافيا، بەينەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. وتكەن ساباقتى پىسىقتاۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
4. بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ
5. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
بالالار ءبىز وتكەن ساباقتا وتاندىق تاريحتىڭ ەڭ نەگىزگى تاراۋلارىنىڭ ءبىرى قازاقستاننىڭ حIV-حV عاسىرلارداعى مادەنيەتى تاقىرىبىن وتكەنبىز، سول تاقىرىپتى قالاي مەڭگەرگەندەرىڭدى ءبىلۋ ءۇشىن مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەيىك.
1.«سۇراق-جاۋاپ» ءادىسى
• وقۋشىلارعا ماتەريالدىق مادەنيەت ۇلگىلەرى كورسەتىلىپ، ولاردىڭ اتاۋلارى سۇرالادى.
• وقۋشىلار رۋحاني مادەنيەتكە جاتاتىن ماقال-ماتەل، جۇمباق سياقتى وزدەرىنە تانىمال فولكلور ۇلگىلەرىندەگى بىلىمدەرىن تانىتادى
• وقۋشىلار ونەرى – كۇي
2. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ
«ويلان تاپ»
№ ءاتى-جونى
ەڭبەكتەرى
نە ايتىلادى؟
1. حورەزمي «حۇسراۋ مەن شىرىن»
2. دۇربەك «مۋحابباتناما»
3. كۋتۋب «ءجۇسىپ-زىليحا»
3. ءۇي جۇمىسىن قورىتۋ.
رۋحاني جانە ماتەريالدىق مادەنيەت تۇرلەرىن دياگرامماعا جازۋ
ءىىى. جاڭا ساباق:
جوسپارى:
1. ساۋلەت ونەرى.
2. ق.ا.ءياساۋيدىڭ كەشەندى كەسەنەسى.
3. الاشاحان كەسەنەسى. كوككەسەنە.
4. رابيعا سۇلتان بەگىم كەسەنەسى.
5. وتىرار.
6. قولدانبالى ونەر.
7. پىسىقتاۋ سۇراقتارى.
«سوزدىك»
1. كەسەنە – ءدىني قۇرىلىس، بەلگىلى ادامداردىڭ قۇرمەتىنە ءقابىر باسىنا تۇرعىزىلعان.
1. ساۋلەت ونەرى – ح – ءحىى عاسىرلاردا قاراحان مەملەكەتىنىڭ كەزىندە وركەندەگەن، دالەل تاراز قالاسىنىڭ ماڭىنان 18 ش جەردە سالىنعان ايشا ءبيبى، بابادجاحاتىن سياقتى ساۋلەت ونەرىنىڭ ەڭ تاماشا تۋىندىسى، ءارى قاراي وركەندەۋىنە مونعول شاپقىنشىلىعى ۇلكەن زيان تيگىزدى. دالەل ءحىىى-حIV عاسىرلارعا دەيىن قۇرىلىس نىساندارى سالىنباعان. ال ءىرى ارحيتەكتۋرالىق قۇرىلىس جۇيەلەرى سالىنا باستاعان . مىسالى بىزگە جەتكەن تاماشا ساۋلەت ونەرى ارىستان باب ق.ا.ياساۋي، كوككەسەنە، الاشا حان ت.ب. كەسەنەلەر جاتادى. ارىستان باب كەسەنەسى وتىراردىڭ باتىس جاعىندا 3 كم جەردە سىرداريا وزەنىنە جاقىن جەردە ورنالاسقان.
2. XIV-XV ع ارالىعىندا ءامىر تەمىردىڭ بۇيرىعىمەن سالىنعان ساۋلەت ونەرى - قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ كەشەندى كەسەنەسى. قوجا احمەت ءيسى مۇسىلمان ءدىنىنىڭ كورنەكتى وكىلى، ءارى ۋاعىزداۋشىسى، اقىن. كەسەنە وقو تۇركىستان قالاسىنىڭ ورتالىعىندا ورنالاسقان. تاريحي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك 1397 جىلى ءامىر تەمىر سالدىرعان، نەگىزگى ماقساتى قوجا احمەتتىڭ مۇسىلماندار اراسىنداعى بەدەلىن كوتەرۋ، ءپىر تۇتۋشىلاردىڭ سەنىمىنە يە بولۋ. اۋماعى 46،5ح65،5م بيىكتىگى 37،5 م، الدىنعى بەتى شىعىسقا قاراعان، ەكى بەتى كۇمبەزدى 35 بولمەدەن تۇرادى. ەڭ ۇلكەن ورتالىق بولمەسى 18،5 ح 18،5 م، ورتاسىندا 1399 جىلى جاسالىنعان ۇلكەن تايقازان تۇر. ەڭ نەگىزگى بولمەلەردىڭ ءبىرى كىتاپحانا مەن وڭتۇستىك ۇلكەن اقساراي، كىشى اقساراي. ولاردا اتاقتى ادامدار جەرلەنگەن.ەڭ باستى بولمەسى كورحان دەپ اتالادى، وندا احمەت ءياساۋيدىڭ مۇردەسى قويىلعان. كەسەنەنىڭ سىرتى اينەك، سىرلى قۇيما كىرپىشتەرمەن قاپتالعان.، قابىرعالارى ءتۇرلى ورنەكتەرمەن اشەكەيلەنگەن. كورحاننىڭ ۇستىنە قاتپارلى كۇمبەز تۇرعىزىلعان.
ديۋاني حيكمەت
3.الاشاحان كەسەنەسى – حIV – XV عاسىرلار اراسىنداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ باستى ءبىر ەسكەرتكىشى. ب.ز.د ءىى-ى عاسىردا ءومىر سۇرگەن. الاشا حان كونە جۇڭگو، اراب دەرەكتەرىندە دە ەسىمى اتالاتىن تۇلعا. ۇلىتاۋ جەرىندە قاراكەڭگىر وزەنىنىڭ وڭ جاعاسىندا ورنالاسقان. كەسەنە ح –ءحى عاسىرداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ تۋىندىسى، ەرەكشەلىگى دالالىق ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇلگىسىندە جاسالىنعان، ىرگەسى تەكشەلەنىپ قالانىپ، توبەسى كۇمبەزدەلگەن. ونداعى ورنەك ورتا ازيانىڭ ساۋلەت ونەرىندە كەزدەسپەيدى. سىرتى قازاقتىڭ ءداستۇرلى ويۋ – ورنەگى، تاڭداي، جۇرەكشە ويۋلارىمەن بەزەندىرىلگەن.
4.كوككەسەنە – اق وردانىڭ استاناسى بولعان سىعاناق قالاسىنىڭ ماڭىندا تومەنارىق دەگەن جەردىڭ سولتۇستىك باتىسىندا 8ش جەردە ورنالاسقان ءبىر كۇمبەزدى كەسەنە. سىرت بەتى كىلەم سياقتى ورنەك ۇلگىسىمەن جاسالعان. وكىنىشكە وراي بۇگىنگى كۇنى تەك جۇرناعى عانا قالعان.
5. رابيعا سۇلتان بەگىم كەسەنەسى - XV عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا سالىنعان. ا.ياساۋي كەسەنەسىنىڭ شىعىس جاعىنان 60م جەردە ورنالاسقان، 5 بولمەدەن تۇرادى. XIX عاسىردىڭ سوڭىندا قيراعان. توبەسىندەگى كۇمبەزى ءياسساۋيدىڭ كەسەنەسىنىڭ ىشىنەن تابىلعان. قالاي كەلگەنى بەلگىسىز. 1485 جىلى قايتىس بولعان ول ءامىر تەمىردىڭ ۇلى ۇلىقبەكتىڭ قىزى ەكەنى جازىلعان. 1895 ج قاراۋسىزدىقتان بۇزىلىپ كەتكەن، قالعان بولىگى 1950- 1957 ج ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنان كەيىن كىرپىشتەرى احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە جوندەۋگە جۇمسالعان دەگەن دەرەك بار. زەرتتەي كەلە كەسەنەنىڭ استىڭعى ساعاناسىندا 5 ادامنىڭ مۇردەسى تابىلعان. ورتاسىنداعى رابيانىڭ مۇردەسى دەگەن بولجام بار.
6. قولدانبالى ونەر - ونەر اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇردەلىسى، ۇلكەن شىعارماشىلىقتى قاجەت ەتەدى. كەز كەلگەن ساۋلەتتىك قۇرىلىستى جاساعان سوڭ ارلەنۋىنە كوڭىل ءبولۋ كەرەك، بولماسا شىققان شىعىن زايا كەتەدى. سوندىقتان قۇرىلىسشىلار ادەمىلەۋدە قولدانبالى ونەردى پايدالانعان.جاڭا ۇلگىلەرى قالىپتاسا باستادى، كۇمبەز شاتىر پايدا بولدى. كۇيگەن كىرپىشتەن ءبىر جاعىن ءتۇرلى-تۇستى اينەك سىر جاعىلعان كىرپىشتى پايدالاندى. ونىڭ سىرى ءالى كۇنگە اشىلماعان. ورتا عاسىرداعى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ساپالى جاسالۋىنان ساۋلەت ونەرىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە بولعانىن كورەمىز.
IV. سۇراق-جاۋاپ ءادىسى
1. ساۋلەت ونەرى دەگەن قانداي ونەر؟
2. الاشاحان كەسەنەسى قاي جەردە، قانداي ەرەكشەلىگى بار؟
3. ق.ا.ياساۋي كەسەنەسىن كىم سالدىرعان، قۇرىلىس جۇيەسى؟
4. ارحەولوگيالىق زەرتتەۋدە قانداي ساۋلەت ونەرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى بەلگىلى بولدى؟
5. وتىرار قالاسىنان تابىلعان قوعامدىق قۇرىلىس ورىندارىن اتا؟
6. قولدانبالى ونەر قانداي ونەر؟
V. وقۋلىقپەن جۇمىس
1. ارىستان باب كەسەنەسى قاي عاسىردا بىرنەشە رەت جوندەۋدەن ءوتتى؟
2. قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ كەشەندى كەسەنەسى قايدا سالىنعان؟
3. الاشا حان كەسەنەسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى قانداي؟
4. رابيعا سۇلتان بەگىم كەسەنەسى قاي عاسىردا سالىنعان؟
Vءى. داپتەرمەن جۇمىس.
تەست.
1. اتالعان ساۋلەت ونەرى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ قايسىسى مونعول شاپقىنشىلىعىنان كەيىن سالىنعان؟
ا. ءايشا-بيبى كەسەنەسى
ءا. بىلەۋلى عيمارات
ب. ارىستان باب كەسەنەسى
ۆ. اقىرتاس عيماراتى
2. ءامىر تەمىر بۇيرىعىمەن تۇرعىزىلعان ساۋلەت ونەرىنىڭ عاجايىپ تۋىندىسى
ا. قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ كەشەندى كەسەنەسى
ءا. الاشاحان كەسەنەسى
ب. بوران مۇناراسى
ۆ. بابادجا قاتىن كەسەنەسى
3.ءحىV-XV عاسىرلاردا دالالىق ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇلگىسىندە سالىنعان ەسكەرتكىش
ا. اياققامبىر كۇمبەزى
ءا. مىرزارابات ساردوباسى
ب. الاشا حان كەسەنەسى
ۆ. دىڭ ەسكەرتكىشى
4. ماتەريالدىق يگىلىكتەر قانداي شيكىزات كوزىنە نەگىزدەلەدى؟
ا. مال باسىنان الىناتىن
ءا. ساۋداعا
ب. قولونەرگە
ۆ. جەر وڭدەۋ كاسىبىنە
5. قۋاڭشىلىق جىلدارى قانداي ىرىم جاسالعان؟
ا. كوككە تابىنۋ
ءا. پۇتقا جالبارىنۋ
ب. تاساتتىق
ۆ. ارۋاقتارعا سيىنۋ
6.قازاقستاننىڭ بايىرعى تۇرعىندارى اسپان الەمىن قالاي اتاعان:
ا. كوك ءتاڭىرى
ءا. جاراتۋشى
ب. ارۋاق
ۆ. ءپىر
Vءىى. جاڭا سابىقتى بەكىتۋ
سايكەس كەلەتىن تاريحي وقيعالاردى تاپ
• 1397 جىل –
• 1399 جىل –
• 1485 جىل –
• 6 اي
دۇرىس جاۋابى:
1397 جىل – ءامىر تەمىر قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىن سالۋعا بۇيرىق بەردى.
1399 جىل – زالدىڭ ورتاسىنداعى ۇلكەن تايقازان جاسالعان.
1485 جىل – ءامىر تەمىردىڭ ۇلى ۇلىقبەكتىڭ قىزى بەگىم قازا بولدى.
6 اي – وتىرار قالاسى مونعول شاپقىنشىلىعىنا وسى ۋاقىت ارالىعىندا توتەپ بەرىپ تۇردى.
تاريحي سىناق حات.
ساۋلەت ونەرى قازاقستاندا ءح-حىى عاسىردا _____ _____ كەزىندە وركەندەگەن.
XIV-XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇلگىلەرىنە _____، _____، _____، _____ كەسەنەلەرى جاتادى.
بولمەلەردىڭ ىشىندەگى نەگىزگىسى - __________.
كەسەنەنىڭ ورنەك ۇلگىلەرى _____ ______ ساۋلەت ونەرىندە كەزدەسپەيدى.
دۇرىس جاۋابى:
ساۋلەت ونەرى قازاقستاندا ءح-حىى عاسىردا قاراحان مەملەكەتىنىڭ كەزىندە وركەندەگەن.
XIV-XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ ۇلگىلەرىنە ارىستان باب، قوجا احمەت ياسساۋي، كوككەسەنە،
الاشاحان كەسەنەلەرى جاتادى.
بولمەلەردىڭ ىشىندەگى نەگىزگىسى – كىتاپحانا.
كەسەنەنىڭ ورنەك ۇلگىلەرى ورتا ازيا ساۋلەت ونەرىندە كەزدەسپەيدى.
ءىح. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. قازاقستان تاريحى انىقتاماسى 5-11 سىنىپ، 2005 جىل
2. قوجا احمەت ياساۋي. باينيەتوۆا ساۋلە 2007 جىل
3. باتىرلار جىرى. كوپتومدىق ا. 1986-1990 جىل
4. قازاقستان ارحيتەكتۋراسى ا. 1959 جىل
5. قازاق حالقىنىڭ قولونەرى ا.1995 جىل
ح. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
وقۋشىنىڭ قابىلەتىنە قاراي بەرگەن جاۋاپتارىن باعالاۋ.
ءحى. ۇيگە تاپسىرما.
§33 قازاقستاننىڭ حIV – XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى.
ا) قوجا احمەت كەسەنەسىنە اڭگىمە جازۋ
ءا) وتىرار ويرانىنىڭ زارداپتارى تۋرالى رەفەرات جازۋ
You Might Also Like
-
اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋداعى اقپاراتتىق - كوممۋنيكاتيۆتىك تەحنولوگياسىنىڭ ءرولى
-
دەڭگەيلىك وقىتۋدىڭ ماتەماتيكا ساباعىنداعى تيىمدىلىگى
