قازاقتىڭ ۇلتتىق داستارقانى
كلاستان تىس جۇمىستىڭ تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق داستارقانى.
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن قۇندىلىعىن، قازاق حالقىنىڭ قوناقجاي ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋ، تاعامداردىڭ جاسالۋ جولدارىنا تۇسىنىكتەر بەرۋ.
تاربيەلىگى: جاڭاشىرلىققا، ادەمىلىككە، ءتىل مادەنيەتىنە جاڭا زامان تالابىنا ساي تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىن، قولونەر شەبەرلىگىن، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
كورنەكىلىكتەر: پلاكاتتار،
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامى: قازاقشا ەت.
2. سالات جاساۋ
3. اس اتاسى – نان
4. قازاق حالقىنىڭ سۋسىندارى
5. كورەرمەندەرمەن ويىن.
ارمىسىزدار! قۇرمەتتى ۇزتازدار جانە وقۋشىلار!
قاي حالىقتىڭ بولماسىن داستارقانى، سول حالىقتىڭ تۇرمىس سالتىنا، ادەت-عۇرپىنا، تىرشىلىك تىنىسىنا وراي قالىپتاسارى بەلگىلى. عاسىرلار بويى كوشپەلى تۇرمىس كەشكەندىكتەن بولار قازاق حالقىنىڭ تاعامدارى وزگە جۇرتتان وزگەشەلەۋ. ونىڭ نەگىزگىسى: ەت، ءسۇت، قىمىز، سارى ماي، قۇرت، ىرىمشىك سەكىلدى وڭكەي مالدان الىناتىن ءونىم تۇرلەرى.
قازاق حالقى قوناقجاي، بار ءتاۋىرىن قوناققا دەپ ساقتاعان. ەكى- ءۇش قوناق كورپەسى، ەكى- ءۇش قويى تۇرماعان شاڭىراقتى قازاق تاقىر كەدەي ساناعان. ال بار بولا تۇرا قوناققا ءقادىر قۇرمەت كورسەتپەگەن كىسىنى «شىق بەرمەس شىعايباي» اتاندىرعان.
ءيا قوناقجايلىلىق، مەيماندى قابىلداۋ، قوناقاسىنىڭ جاي- جاپسارىن جەتىك ءبىلۋ اتا- بابامىزدان قالعان اسا قاستەرلى سالتىمىز، ءداستۇرىمىز دەي وتىرىپ ورتاعا قوناقتاردى شاقىرامىز.
سىزدەر كەلگەن قوناقتى قالاي قارسى الاسىزدار؟
1. قوناقتى ورنالاستىرۋ
2. كەلگەن قوناقتىڭ جاعدايىن جاساۋ
3. قوناققا ساقتالعان سىباعانى دايىنداۋ.
ءبىز قازاقشا ەت ءپىسىرۋ تەحنولوگياسىن ءۇش تىلدە ايتىپ بەرەمىز.
قازاقشا ەت- اسۋ ءۇشىن جىلقى ەتى بولسىن، سيىر ەتى بولسىن جۋىلىپ سالقىن سۋ قۇيىلعان قازانعا تۇتاس سالىنادى دا وتتى باسىڭقىراپ قويىپ، بابىمەن قايناتىلادى. ءبىر قايناعاننان سوڭ، كوبىگى الىنادى دا، ودان ءارى اۋىق- اۋىق ساپىرىلىپ قويىلادى. سوندا كوبىگى تارايدى. ال ەتتىڭ بار ماڭىزى سول كوبىگىندە بولادى. ەت قايناپ جاتقاندا وعان سالىناتىن قامىر دايىندالادى. ول ءۇشىن الدىمەن ەلەنگەن ۇن شۇڭعىل ىدىسقا سالىنىپ، ازداپ سۋ قۇيىلادى دا شيكى جۇمىرتقا جارىلىپ قامىر يلەنەدى. سودان كەيىن دوڭگەلەكتەپ كۇلشە قالپىنا كەلتىرەدى دە الگى تاباق 30-40 مينۋت توڭكەرىلىپ قويىلادى. سوندا قامىر كوتەرىلەدى.قامىردى وقتاۋمەن جۇقالاپ جايىپ (1-1،5 مم)، 8ح8 سانتيمەتر مولشەرىندە ءتورتبۇرىشتاپ كەسىلەدى.
ءبىر ايتا كەتەتىن جايت- قازاقستان كەڭ بايتاق ولكە. سوعان وراي ونىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندەگى سالت- ءداستۇر دە ءار ءتۇرلى. ماسەلەن، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا ەتتىڭ جايىلعان نانى الگىندەگىدەي ءتورتبۇرىشتاپ كەسىلمەيدى. سورپاعا سول جايىلعان قالپىندا تۇتاس سالىنادى. سودان سوڭ پىسكەننەن كەيىن سول فورماسىن بۇزباي تاباققا سالىپ اكەپ، قۇرمەتتى قوناعىنا نەمەسە وت باسىنىڭ ۇلكەنىنە كەسكىزەدى. ەتتىڭ پىسۋىنە 30 مينۋتتاي قالعاندا قابىعى ارشىلىپ، جۋىلعان كارتوپ سالىنادى. بۇرىشتالىپ، بەتى جايپاق شاعىن تارەلكامەن جابىلىپ بۇقتىرىلادى. ءسويتىپ قازاننىڭ استىنداعى وت كۇشەيتىلىپ، سورپاعا ماناعى دايىن قامىر سالىنىپ پىسىرىلەدى. قامىر قازانعا تۇسىسىمەن بىردەن قايناپ كەتۋى كەرەك. سونان سوڭ عانا وتىن باسىپ قويادى.نان پىسكەن سوڭ جايپاق تاباققا ءتۇسىرىپ الىنادى دا، ۇستىنە ەت سالىنىپ، داستارقانعا اكەلىنەدى. ەت داستارقان باسىندا قيالاي تۋرالىپ، ۇستىنە الگى كەسەگە بۇقتىرىلعان تۇزدىق قۇيىلادى.
كارتوپ بىتەۋ كۇيىندە تاباقتىڭ جيەكتەرىنە قويىلادى. رەسپۋبليكامىزدىڭ كەيبىر جەرىندە ونى دا تۋرايدى. سورپا شۇڭعىل تاباقپەن اكەلىنىپ، ەت جەلىنىپ بولعان كەزدە كەسەگە قۇيىپ بەرىلەدى. كەي وبلىستاردا سورپانى ەت جەلىنىپ بولماي-اق قۇيىپ بەرۋ سالتى قالىستاسقان. قازىرگى كەزدە قالا جاعدايىندا ەت اس ۇيدە تۋرالىپ، داستارقانعا دايىن كۇيىندە اكەلىنەدى.قۇرامى: 1كگ ەت، 1-2 ءتۇيىر پياز، 3-4 دانا كارتوپ. 400 گر ۇن، 1 جۇمىرتقا، تاتىمىنا قاراي تۇز.
مياسو پو- كازاحسكي: ەتو بليۋدو گوتوۆيات يز بارانينى، كونينى، گوۆيادينى.
پودگوتوۆلەننىە ي پرومىتىە كۋسكي مياسا وپۋسكايۋت ۆ كازان يلي كاستريۋليۋ س حولودنوي ۆودوي، دوۆوديات دو كيپەنيا ۋباۆليايۋت وگون سنيمايۋت پەنۋ ي پري سلابوم كيپەنيي پرودولجايۋت ۆاريت دو گوتوۆنوستي. زا 30-40 مينۋت دو وكونچانيا ۆاركي ۆ بۋلون دوباۆليايۋت سول پو ۆكۋسۋ، لاۆروۆىي ليست، گولوۆكۋ رەپچاتوگو لۋكا، چەرنىي پەرەس گوروشكوم.
پوكا مياسو ۆاريتسيا، زامەشيۆايۋت تەستو، دايۋت ەمۋ راسستوياتسيا 30-40 مينۋت، راسكاتىۆايۋت سكالكوي ۆ پلاست تولششينوي 1-1،5 مم ي نارەزايۋت
كۆادراتيكامي پو 8 سم.
زا پولچاسا دو وكونچانيا ۆاركي مياسا ۆ بۋلون موجنو وپۋستيت وچيششەننىي كارتوفەل، سۆاريت ەگو دو گوتوۆنوستي ي ۆمەستە س مياسوم پەرەلوجيت ۆ زاكرىتۋيۋ پوسۋدۋ. ۆ وتدەلنۋيۋ كاستريۋلكۋ ۋكلادىۆايۋت نارەزاننىي كولسامي لۋك، سول، پەرەس، پريانۋيۋ زەلەن، زاليۆايۋت سنياتىم س گورياچەگو بۋلونا جيروم، پلوتنو زاكرىۆايۋت كرىشكوي ي توميات. ۆ كيپياششيي بۋلون وپۋسكايۋت نارەزاننوە كۆادراتيكامي تەستو ي ۆاريات دو گوتوۆنوستي، زاتەم ۆىكلادىۆاەت ەگو نا پلوسكوە بليۋدو، سۆەرحۋ كلادۋت كۋسكي مياسا (سوۆرەمەننىە حوزيايكي پرەدپوچيتايۋت نارەزات ەگو لومتيكامي)، ا نا نەگو – توملەننىي ۆ جيرە لۋك كولسامي. پو كرايام بليۋدا موجنو پولوجيت وتۆارنوي كارتوفەل.
دليا سورپى: 1كگ مياسا، 1 لۋكوۆيسا، زەلەنىي لۋك، سول، سپەسيي- پو ۆكۋسۋ.
دليا تەستا: 400 گر مۋكي، 0،3 پيالى مياسنوگو بۋلونا يلي ۆودى، 2 يايسا، 1 چاينايا لوجكا سولي.
Meat in the kazakh manner: This dish is made of mutton، horseflesh and beef. تhe prepared and washed pieces of meat are put in a cauldron or pan with cold water and brought to boiling؛ then the fire is lessened، scum removed and boiling on slow fire is continued to meat’s readiness. 30-40 minutes before the end of boiling laurel leaf، an onion، peppercorn and salt to taste are added to the broth.
While the meat is boiling dough is kneaded؛ it is left for 30-40 minutes، then rolled in a layer 1-1.5 mm thick and cut in squares 8 cm each.
Half an hour before the end of boiling of the meat one can drop in the broth whole peeled potatoes، boil them to readiness and together with meat put them in a closed vessel.In a separate small pan onion cut in rings، salt، pepper and spicy greens are put، covered with fat skimmed from the hot broth، then the lid is tightly put on and all this is stewed.
Square of rolled dough to dropped in boiling broth، boiled to readiness، layed out on a flat plate and covered with gravy. On top of them pieces of meat are put (the present-day housewives prefer to cut it in slices) and on top of it onion rings stewed in fat are put. Along the edges the dish is decorated with boiled potatoes.
سالت- ءداستۇردىڭ كورىنىسى قوناقجايلىلىق تۋرالى ايتىلعان ماقال- ماتەل ماعناسىن ءتۇسىندىرۋ.
« بارىمەن بازار»، « قۇدايى قوناقپىز»- دەپ كەلگەن ادامدى كەۋدەسىنەن يتەرمەي، جىلى شىرايمەن قارسى الىپ، شاماسى كەلگەنشە سىي-قۇرمەت كورسەتىپ اتتاندىرۋ پارىز.
« قىرىقتىڭ ءبىرى قىدىر»، « قوناق پەن بىرگە قۇت كەلەدى»- مۇنىسى قوناقتى قۋما، ونىڭ شاراپاتى تيەدى، بىرىنەن بولماسا، ەكىنشىسىنەن قۇت كەلەدى دەگەندى بىلدىرەدى.
« ادام بولار بالا قوناققا ءۇيىر»- دەگەن قوناق اڭگىمەسىنە بالالار ءارقاشان قۇمار بولادى.
ال ەندى كەلەسى قوناقتارىمىزدى ورتاعا شاقىرامىز. «جىگىتكە جەتى ونەر دە از» دەگەندەي ءبىزدىڭ جىگىتتەرىمىز ءوز مۇمكىندىكتەرىنشە سالات دايىنداپ كورسەتەدى.
اس اتاسىن – نان دەگەن حالىق ناننىڭ دا وڭايلىقپەن كەلمەيتىنىن بىلگەن. ەندىگى قوناقتارىمىز نان تۋرالى نە ايتار ەكەن.
تابا نان- قازاق حالقىنىڭ ەڭ ۇلكەن ءدامى. ونىڭ جاقسى ءپىسۋى ەڭ الدىمەن ۇنعا، قامىردىڭ يلەنۋ دارەجەسىنە، اشىتقىسىنا، كومە بىلۋگە تىكەلەي بايلانىستى. جاقسى اشىتىلعان قامىردىڭ نانى دا جاقسى پىسەدى.اشىتقى ازىرلەۋ ءۇشىن جارتى كەسە جىلى سۋعا 10-15 گر اشىتقى سالىپ ەرىتىلەدى.
اشىتقى كوتەرىلگەن سوڭ، قامىر يلەنەدى. ول ءۇشىن ۇن ەلەنىپ ۇستىنە اشىتقى، تۇز، قانت سالىنىپ، جۇمىرتقا جارىلىپ قامىر يلەنەدى. سونىمەن قامىر ءيى قانعانشا يلەنىپ، بەتى جابىلىپ، جىلى جەرگە قويىلادى. سوندا 1،5-2 ساعاتتىڭ ىشىندە قامىردىڭ كولەمى ۇلعايىپ كوتەرىلەدى. وسى كەزدە تاعى ءبىر رەت قايىرىپ يلەپ، قايتادان جىلى جەرگە قويۋ كەرەك. قامىر تابانىڭ مولشەرىنە قاراي ءبولىنىپ الىنىپ، ماي جاعىلعان تاباعا تەگىستەپ سالىنادى.سونىمەن قامىر تاباعا سالىنعان سوڭ بەتى ۇستىڭگى تابامەن جابىلىپ، شوق قولامتاسىنا كومىلەدى. ءبىرازدان كەيىن شوقتان ارشىپ الىنىپ، بەتىن اشپاستان ەكىنشى جاعىنا اۋدارىلادى دا، قايتا كومىلەدى.
قازىرگى كەزدە تابا نان اۋىلدىق جەرلەردە دە، قالالىق جەرلەردە دە گاز نەمەسە ەلەكتر پەشتەرىنىڭ دۋحوۆكالارىندا پىسىرىلەدى. پەشتىڭ قىزۋى 200-250 گرادۋس بولسا تابا 20-25 مينۋتتا پىسەدى. قۇرامى: 1 كگ ۇن، 2 اس قاسىق اشىتقى، 1 شاي قاسىق تۇز، 2 كەسە ءسۇت نەمەسە سۋ كەرەك.
شەلپەك. 4-5 پيال پشەنيچنوي مۋكي، 1 پيالا ايرانا يلي سىروگو مولوكو، 2 ستولوۆىە لوجكي توپلەنوگو ماسلا، 2 ستولوۆىە لوجكي سمەتاناى، 20-30 گر دروججەي، 0،5 پيالى ۆودى، 1 چاينايا لوجكا ساحارا، 2 پيالى راستيتەلنوگو ماسلا.
تەستو زامەشيۆايۋت، كاك نا باۋرساكي، رازدەلىۆايۋت نا نەبولشيە كۋسوچكي، راسكاتىۆايۋتيح ۆ لەپەشكي ي وبجاريۆايۋت ۆ راسكالەننوم جيرە دو زولوتيستوگو سۆەتا.
Tandyr- nan. 6 pialas of flour، 50-60 g of dry yeasts، 2 table- spoons of salt، 1،5 pialas of water.
Dough is made as for tada- nan، then several times kneaded. Of ready dough flat cakes are made and it is left for 30-40 minutes. Then in their middle a design is plotted and they are baked in the oven at 200-220 C.
In former times there flat cakes were baked in special stoves called tandyrs.
كەلەسى قوناقتاردى ورتاعا شاقىرامىز. بۇلاردىڭ تاقىرىپتارى قازاقتىڭ ۇلتتىق سۋسىندارى: - شىركىن، سالقىن سامال كەشتە اقبوز ءۇيدىڭ ىرگەسىن ءتۇرىپ تاستاپ ساپىرىلعان سارى قىمىزدى سىمىرە جۇتقانعا نە جەتسىن! – دەيدى ناعىز قازاق، اۋىل قازاعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن. ءيا، اۋىل ازاماتى قىمىزى مەن قىمىرانىن، ايرانى مەن قاتىعىن، كوجەسى مەن كۇرەڭ شايىن باسقاعا ايىرباستاي قويار ما ەكەن.
ايران- ۇيىتىلعان ءسۇت. ونى قايماعى الىنعان سۇتتەن دە، قايماعى الىنباعان سۇتتەن اشىتا بەرۋگە بولادى. ول ءۇشىن 5-10 مينۋت ساقىرلاتىپ قايناتىلىپ، قانجىلىم قالىپقا تۇسكەنشە سۋىتىلادى. سودان سوڭ ۇيىتقى قوسىپ ارالاستىرادى دا ىدىس تۇمشالانىپ تاستالادى. ول 1-2 ساعات ارالىعىندا ۇيىپ بولادى.
ايراندى ءپىسىپ سارى ماي شايقالادى.
قىمىز- بيەنىڭ اشىعان ءسۇتى. قىمىزدى اشىتىپ باپتاۋ وتە كۇردەلى پروسەسس. قازاقتار قىمىزدى كوبىنەسە جىلقى تەرىسىنەن جاسالعان سابادا، تورسىقتا نەمەسە مەتەن شەلەكتەردە اشىتادى. قىمىزدىڭ ساپاسى تىكەلەي ونى پىسىرۋگە بايلانىستى.ساباعا 100 ليتردەن استام، تورسىقتارعا 10-20 ل، ال مەتەن شەلەكتەرگە 30-40 ل قىمىز كەتەدى.
قىمىزدى اشىتۋ قورىن سول قىمىزدىڭ وزىنەن جاسايدى. كۇزدە ساباداعى نەمەسە تورسىقتاعى قىمىز تۇنعان كەزدە ىدىستىڭ تۇبىنە قىمىزدىڭ &j.s جينالادى. مىنە، سول قويۋىن ماتا دورباعا قۇيىپ، سالقىن جەرگە كەلەسى ماۋسىمعا دەيىن ساقتايدى.
جاڭا ساۋىلعان ءبىر شەلەك بيە سۇتىنە ءبىر وجاۋ ساقتالعان قوردان سالىپ، ءبىر تاۋلىك جىلى جەرگە قويۋ كەرەك. سودان سوڭ وسى قور ۇنەمى قىمىز اشىتۋعا پايدالانىلادى. قازاقتار ساباعا سەمىز ءسۇر قازى دا سالىپ وتىرادى. قازى سالىپ، جاقسىلاپ پىسىرىلگەن قىمىزدىڭ بابى دا، ءدامى دە وزگەشە بولادى.
قىمىزدىڭ ساپاسى ىدىسىنا دا بايلانىستى. سابانى 10-15 كۇندە بوساتىپ، كەپتىرىپ، توبىلعى تۇتىنىنەىستاپ العان ءجون.قىمىزدىڭ قىرىق شاقتى ءتۇرى بار. ساۋمال- ەندى عانا اشي باستاعان نەمەسە اششى قىمىزعا بيەنىن جاڭا ساۋىلعان ءسۇتىن قۇيىپ، ءپىسىپ جۇمسارتقان تۇششى قىمىز.
ۋىز قىمىز- جاڭا قۇلىنداعان بيەنىڭ ۋىزىنان اشىتىلعان قويۋ قىمىز.
بال قىمىز- ءۇش تاۋلىك اشىتقان قىمىز.
دونەن قىمىز- ءتورت تاۋلىك اشىتقان قىمىز.
بەستى قىمىز- بەس تاۋلىك اشىتقان قىمىز.ت.ب.
شۇبات- تۇيە سۇتىنەن اشىتىلادى. بۇل - ءارى سۋسىن، ءارى تاعام. ويتكەنى بيە سۇتىنە قاراعاندا تۇيە ءسۇتى وتە مايلى كەلەدى. ونىڭ ەمدىك قاسيەتى مول.
شۇباتتى اشىتۋ تەحنولوگياسى قىمىز اشىتۋعا قاراعاندا وڭاي. ويتكەنى ونى ءبىر قورلاندىرىپ السا ودان ءارى ەشقانداي اشىتقىسىز اشي بەرەدى.ونى قىمىز سەكىلدى مەزگىل- مەزگىل ءپىسىپ وتىرۋدىڭ دا قاجەتى جوق.تەك كىسىگە قۇيىپ بەرەردە عانا شايقاپ- شايقاپ جىبەرسە جەتىپ جاتىر. سوندا شۇباتتىڭ كوپىرشىگى جاقسى ارالاسادى.
شۇباتتى كوبىنەسە تورسىقتا نەمەسە اعاش كۇبىدە اشىتادى. تورسىقتا نەمەسە اعاش كۇبىدە ءبىر تاۋلىك ىشىندە شۇبات بابىنا كەلە باستايدى. تورسىقتى كوبىنەسە تۇيەنىڭ مويناعىنان جاسايدى. شۇبات اشىتۋعا ەشكى تەرىسى دە پايدالانىلادى.تورسىق نەمەسە اعاش كۇبىدەگى قور ۇستىنە تۇيەنىڭ ساۋىلعان جاڭا ءسۇتىن قۇيىپ وتىرادى. ىدىستان شۇباتتى سارقا قۇيىپ قورىن ۇزبەۋگە تىرىسادى. شۇبات اشىتىلعان تورسىق، مەس نەمەسە اعاش كۇبىنى ايىنا ەكى رەت ىشىندەگى وڭەزدەرىنەن تازارتىپ، تۇزدى سۋمەن جۋىپ-شايىپ وتىرادى. شۇبات - ءارى تاعام، ءارى ەمدىك قاسيەتى بار سۋسىن. قىر ەلىندە قىمىز بەن شۇباتتان جازىلمايتىن اۋرۋ كەمدە- كەم دەيدى.شۇبات وكپە، اسقازان، ءتۇرلى ىشەك اۋرۋلارىنا بىردەن-بىر شيپالى سۋسىن.
شۇباتتىڭ ءتۇسى قارداي اپپاق. ءدامى ءتىل ءۇيىرىپ، ىشكەن كىسىنىڭ تىنىسىن كەڭەيتىپ، جانىن راحاتقا بولەيدى.ىستىقتا كۇن ءتيىپ اۋىرعان ادامنىڭ ەڭبەگىنە، جۇرەك تۇسىنا شۇباتتىڭ كوپىرشىگىن جاعىپ، ءبىراز كولەڭكەدە تىنىستاتىپ جازىپ الاتىنى بار.
كورەرمەندەرمەن وينايىق.
كورەرمەندەرگە وسى تاقىرىپقا بايلانىستى مىناداي سوزدەر تاراتىلادى.
وسى سوزدەردى ءۇش تىلگە اۋدارۋ.نان، ايران،ەت،قۇرت،
نان- حلەب- nan، ايران- كەفير- alran، ەت- مياسو- meat، قۇرت – كۋرت – kurt.
ءسۇت – مولوكو – sun (milk)،پالاۋ – پلوۆ- pilav، شەلپەك – شەلپەك – shelpek
تۋعان حالقىم، ونەرىن ۇرپاققا ۇلگى،
كوڭىلى كوكتەم، ءارقاشان جانى ىزگى.
سالت- ءداستۇرى ميراس بولىپ، بىزگە جەتكەن
اسقان ونەر جاسامپاز قالعان ماڭگى. - دەي وتىرىپ «قازاقتىڭ ۇلتتىق داستارقانى» اتتى تاڭ قالماڭىز باعدارلاماسى اياقتالدى. كورىپ تاماشالاعاندارىڭىزعا كوپتەن- كوپ راحمەت! ساۋ بولىڭىزدار!
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن قۇندىلىعىن، قازاق حالقىنىڭ قوناقجاي ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋ، تاعامداردىڭ جاسالۋ جولدارىنا تۇسىنىكتەر بەرۋ.
تاربيەلىگى: جاڭاشىرلىققا، ادەمىلىككە، ءتىل مادەنيەتىنە جاڭا زامان تالابىنا ساي تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىن، قولونەر شەبەرلىگىن، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
كورنەكىلىكتەر: پلاكاتتار،
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامى: قازاقشا ەت.
2. سالات جاساۋ
3. اس اتاسى – نان
4. قازاق حالقىنىڭ سۋسىندارى
5. كورەرمەندەرمەن ويىن.
ارمىسىزدار! قۇرمەتتى ۇزتازدار جانە وقۋشىلار!
قاي حالىقتىڭ بولماسىن داستارقانى، سول حالىقتىڭ تۇرمىس سالتىنا، ادەت-عۇرپىنا، تىرشىلىك تىنىسىنا وراي قالىپتاسارى بەلگىلى. عاسىرلار بويى كوشپەلى تۇرمىس كەشكەندىكتەن بولار قازاق حالقىنىڭ تاعامدارى وزگە جۇرتتان وزگەشەلەۋ. ونىڭ نەگىزگىسى: ەت، ءسۇت، قىمىز، سارى ماي، قۇرت، ىرىمشىك سەكىلدى وڭكەي مالدان الىناتىن ءونىم تۇرلەرى.
قازاق حالقى قوناقجاي، بار ءتاۋىرىن قوناققا دەپ ساقتاعان. ەكى- ءۇش قوناق كورپەسى، ەكى- ءۇش قويى تۇرماعان شاڭىراقتى قازاق تاقىر كەدەي ساناعان. ال بار بولا تۇرا قوناققا ءقادىر قۇرمەت كورسەتپەگەن كىسىنى «شىق بەرمەس شىعايباي» اتاندىرعان.
ءيا قوناقجايلىلىق، مەيماندى قابىلداۋ، قوناقاسىنىڭ جاي- جاپسارىن جەتىك ءبىلۋ اتا- بابامىزدان قالعان اسا قاستەرلى سالتىمىز، ءداستۇرىمىز دەي وتىرىپ ورتاعا قوناقتاردى شاقىرامىز.
سىزدەر كەلگەن قوناقتى قالاي قارسى الاسىزدار؟
1. قوناقتى ورنالاستىرۋ
2. كەلگەن قوناقتىڭ جاعدايىن جاساۋ
3. قوناققا ساقتالعان سىباعانى دايىنداۋ.
ءبىز قازاقشا ەت ءپىسىرۋ تەحنولوگياسىن ءۇش تىلدە ايتىپ بەرەمىز.
قازاقشا ەت- اسۋ ءۇشىن جىلقى ەتى بولسىن، سيىر ەتى بولسىن جۋىلىپ سالقىن سۋ قۇيىلعان قازانعا تۇتاس سالىنادى دا وتتى باسىڭقىراپ قويىپ، بابىمەن قايناتىلادى. ءبىر قايناعاننان سوڭ، كوبىگى الىنادى دا، ودان ءارى اۋىق- اۋىق ساپىرىلىپ قويىلادى. سوندا كوبىگى تارايدى. ال ەتتىڭ بار ماڭىزى سول كوبىگىندە بولادى. ەت قايناپ جاتقاندا وعان سالىناتىن قامىر دايىندالادى. ول ءۇشىن الدىمەن ەلەنگەن ۇن شۇڭعىل ىدىسقا سالىنىپ، ازداپ سۋ قۇيىلادى دا شيكى جۇمىرتقا جارىلىپ قامىر يلەنەدى. سودان كەيىن دوڭگەلەكتەپ كۇلشە قالپىنا كەلتىرەدى دە الگى تاباق 30-40 مينۋت توڭكەرىلىپ قويىلادى. سوندا قامىر كوتەرىلەدى.قامىردى وقتاۋمەن جۇقالاپ جايىپ (1-1،5 مم)، 8ح8 سانتيمەتر مولشەرىندە ءتورتبۇرىشتاپ كەسىلەدى.
ءبىر ايتا كەتەتىن جايت- قازاقستان كەڭ بايتاق ولكە. سوعان وراي ونىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندەگى سالت- ءداستۇر دە ءار ءتۇرلى. ماسەلەن، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا ەتتىڭ جايىلعان نانى الگىندەگىدەي ءتورتبۇرىشتاپ كەسىلمەيدى. سورپاعا سول جايىلعان قالپىندا تۇتاس سالىنادى. سودان سوڭ پىسكەننەن كەيىن سول فورماسىن بۇزباي تاباققا سالىپ اكەپ، قۇرمەتتى قوناعىنا نەمەسە وت باسىنىڭ ۇلكەنىنە كەسكىزەدى. ەتتىڭ پىسۋىنە 30 مينۋتتاي قالعاندا قابىعى ارشىلىپ، جۋىلعان كارتوپ سالىنادى. بۇرىشتالىپ، بەتى جايپاق شاعىن تارەلكامەن جابىلىپ بۇقتىرىلادى. ءسويتىپ قازاننىڭ استىنداعى وت كۇشەيتىلىپ، سورپاعا ماناعى دايىن قامىر سالىنىپ پىسىرىلەدى. قامىر قازانعا تۇسىسىمەن بىردەن قايناپ كەتۋى كەرەك. سونان سوڭ عانا وتىن باسىپ قويادى.نان پىسكەن سوڭ جايپاق تاباققا ءتۇسىرىپ الىنادى دا، ۇستىنە ەت سالىنىپ، داستارقانعا اكەلىنەدى. ەت داستارقان باسىندا قيالاي تۋرالىپ، ۇستىنە الگى كەسەگە بۇقتىرىلعان تۇزدىق قۇيىلادى.
كارتوپ بىتەۋ كۇيىندە تاباقتىڭ جيەكتەرىنە قويىلادى. رەسپۋبليكامىزدىڭ كەيبىر جەرىندە ونى دا تۋرايدى. سورپا شۇڭعىل تاباقپەن اكەلىنىپ، ەت جەلىنىپ بولعان كەزدە كەسەگە قۇيىپ بەرىلەدى. كەي وبلىستاردا سورپانى ەت جەلىنىپ بولماي-اق قۇيىپ بەرۋ سالتى قالىستاسقان. قازىرگى كەزدە قالا جاعدايىندا ەت اس ۇيدە تۋرالىپ، داستارقانعا دايىن كۇيىندە اكەلىنەدى.قۇرامى: 1كگ ەت، 1-2 ءتۇيىر پياز، 3-4 دانا كارتوپ. 400 گر ۇن، 1 جۇمىرتقا، تاتىمىنا قاراي تۇز.
مياسو پو- كازاحسكي: ەتو بليۋدو گوتوۆيات يز بارانينى، كونينى، گوۆيادينى.
پودگوتوۆلەننىە ي پرومىتىە كۋسكي مياسا وپۋسكايۋت ۆ كازان يلي كاستريۋليۋ س حولودنوي ۆودوي، دوۆوديات دو كيپەنيا ۋباۆليايۋت وگون سنيمايۋت پەنۋ ي پري سلابوم كيپەنيي پرودولجايۋت ۆاريت دو گوتوۆنوستي. زا 30-40 مينۋت دو وكونچانيا ۆاركي ۆ بۋلون دوباۆليايۋت سول پو ۆكۋسۋ، لاۆروۆىي ليست، گولوۆكۋ رەپچاتوگو لۋكا، چەرنىي پەرەس گوروشكوم.
پوكا مياسو ۆاريتسيا، زامەشيۆايۋت تەستو، دايۋت ەمۋ راسستوياتسيا 30-40 مينۋت، راسكاتىۆايۋت سكالكوي ۆ پلاست تولششينوي 1-1،5 مم ي نارەزايۋت
كۆادراتيكامي پو 8 سم.
زا پولچاسا دو وكونچانيا ۆاركي مياسا ۆ بۋلون موجنو وپۋستيت وچيششەننىي كارتوفەل، سۆاريت ەگو دو گوتوۆنوستي ي ۆمەستە س مياسوم پەرەلوجيت ۆ زاكرىتۋيۋ پوسۋدۋ. ۆ وتدەلنۋيۋ كاستريۋلكۋ ۋكلادىۆايۋت نارەزاننىي كولسامي لۋك، سول، پەرەس، پريانۋيۋ زەلەن، زاليۆايۋت سنياتىم س گورياچەگو بۋلونا جيروم، پلوتنو زاكرىۆايۋت كرىشكوي ي توميات. ۆ كيپياششيي بۋلون وپۋسكايۋت نارەزاننوە كۆادراتيكامي تەستو ي ۆاريات دو گوتوۆنوستي، زاتەم ۆىكلادىۆاەت ەگو نا پلوسكوە بليۋدو، سۆەرحۋ كلادۋت كۋسكي مياسا (سوۆرەمەننىە حوزيايكي پرەدپوچيتايۋت نارەزات ەگو لومتيكامي)، ا نا نەگو – توملەننىي ۆ جيرە لۋك كولسامي. پو كرايام بليۋدا موجنو پولوجيت وتۆارنوي كارتوفەل.
دليا سورپى: 1كگ مياسا، 1 لۋكوۆيسا، زەلەنىي لۋك، سول، سپەسيي- پو ۆكۋسۋ.
دليا تەستا: 400 گر مۋكي، 0،3 پيالى مياسنوگو بۋلونا يلي ۆودى، 2 يايسا، 1 چاينايا لوجكا سولي.
Meat in the kazakh manner: This dish is made of mutton، horseflesh and beef. تhe prepared and washed pieces of meat are put in a cauldron or pan with cold water and brought to boiling؛ then the fire is lessened، scum removed and boiling on slow fire is continued to meat’s readiness. 30-40 minutes before the end of boiling laurel leaf، an onion، peppercorn and salt to taste are added to the broth.
While the meat is boiling dough is kneaded؛ it is left for 30-40 minutes، then rolled in a layer 1-1.5 mm thick and cut in squares 8 cm each.
Half an hour before the end of boiling of the meat one can drop in the broth whole peeled potatoes، boil them to readiness and together with meat put them in a closed vessel.In a separate small pan onion cut in rings، salt، pepper and spicy greens are put، covered with fat skimmed from the hot broth، then the lid is tightly put on and all this is stewed.
Square of rolled dough to dropped in boiling broth، boiled to readiness، layed out on a flat plate and covered with gravy. On top of them pieces of meat are put (the present-day housewives prefer to cut it in slices) and on top of it onion rings stewed in fat are put. Along the edges the dish is decorated with boiled potatoes.
سالت- ءداستۇردىڭ كورىنىسى قوناقجايلىلىق تۋرالى ايتىلعان ماقال- ماتەل ماعناسىن ءتۇسىندىرۋ.
« بارىمەن بازار»، « قۇدايى قوناقپىز»- دەپ كەلگەن ادامدى كەۋدەسىنەن يتەرمەي، جىلى شىرايمەن قارسى الىپ، شاماسى كەلگەنشە سىي-قۇرمەت كورسەتىپ اتتاندىرۋ پارىز.
« قىرىقتىڭ ءبىرى قىدىر»، « قوناق پەن بىرگە قۇت كەلەدى»- مۇنىسى قوناقتى قۋما، ونىڭ شاراپاتى تيەدى، بىرىنەن بولماسا، ەكىنشىسىنەن قۇت كەلەدى دەگەندى بىلدىرەدى.
« ادام بولار بالا قوناققا ءۇيىر»- دەگەن قوناق اڭگىمەسىنە بالالار ءارقاشان قۇمار بولادى.
ال ەندى كەلەسى قوناقتارىمىزدى ورتاعا شاقىرامىز. «جىگىتكە جەتى ونەر دە از» دەگەندەي ءبىزدىڭ جىگىتتەرىمىز ءوز مۇمكىندىكتەرىنشە سالات دايىنداپ كورسەتەدى.
اس اتاسىن – نان دەگەن حالىق ناننىڭ دا وڭايلىقپەن كەلمەيتىنىن بىلگەن. ەندىگى قوناقتارىمىز نان تۋرالى نە ايتار ەكەن.
تابا نان- قازاق حالقىنىڭ ەڭ ۇلكەن ءدامى. ونىڭ جاقسى ءپىسۋى ەڭ الدىمەن ۇنعا، قامىردىڭ يلەنۋ دارەجەسىنە، اشىتقىسىنا، كومە بىلۋگە تىكەلەي بايلانىستى. جاقسى اشىتىلعان قامىردىڭ نانى دا جاقسى پىسەدى.اشىتقى ازىرلەۋ ءۇشىن جارتى كەسە جىلى سۋعا 10-15 گر اشىتقى سالىپ ەرىتىلەدى.
اشىتقى كوتەرىلگەن سوڭ، قامىر يلەنەدى. ول ءۇشىن ۇن ەلەنىپ ۇستىنە اشىتقى، تۇز، قانت سالىنىپ، جۇمىرتقا جارىلىپ قامىر يلەنەدى. سونىمەن قامىر ءيى قانعانشا يلەنىپ، بەتى جابىلىپ، جىلى جەرگە قويىلادى. سوندا 1،5-2 ساعاتتىڭ ىشىندە قامىردىڭ كولەمى ۇلعايىپ كوتەرىلەدى. وسى كەزدە تاعى ءبىر رەت قايىرىپ يلەپ، قايتادان جىلى جەرگە قويۋ كەرەك. قامىر تابانىڭ مولشەرىنە قاراي ءبولىنىپ الىنىپ، ماي جاعىلعان تاباعا تەگىستەپ سالىنادى.سونىمەن قامىر تاباعا سالىنعان سوڭ بەتى ۇستىڭگى تابامەن جابىلىپ، شوق قولامتاسىنا كومىلەدى. ءبىرازدان كەيىن شوقتان ارشىپ الىنىپ، بەتىن اشپاستان ەكىنشى جاعىنا اۋدارىلادى دا، قايتا كومىلەدى.
قازىرگى كەزدە تابا نان اۋىلدىق جەرلەردە دە، قالالىق جەرلەردە دە گاز نەمەسە ەلەكتر پەشتەرىنىڭ دۋحوۆكالارىندا پىسىرىلەدى. پەشتىڭ قىزۋى 200-250 گرادۋس بولسا تابا 20-25 مينۋتتا پىسەدى. قۇرامى: 1 كگ ۇن، 2 اس قاسىق اشىتقى، 1 شاي قاسىق تۇز، 2 كەسە ءسۇت نەمەسە سۋ كەرەك.
شەلپەك. 4-5 پيال پشەنيچنوي مۋكي، 1 پيالا ايرانا يلي سىروگو مولوكو، 2 ستولوۆىە لوجكي توپلەنوگو ماسلا، 2 ستولوۆىە لوجكي سمەتاناى، 20-30 گر دروججەي، 0،5 پيالى ۆودى، 1 چاينايا لوجكا ساحارا، 2 پيالى راستيتەلنوگو ماسلا.
تەستو زامەشيۆايۋت، كاك نا باۋرساكي، رازدەلىۆايۋت نا نەبولشيە كۋسوچكي، راسكاتىۆايۋتيح ۆ لەپەشكي ي وبجاريۆايۋت ۆ راسكالەننوم جيرە دو زولوتيستوگو سۆەتا.
Tandyr- nan. 6 pialas of flour، 50-60 g of dry yeasts، 2 table- spoons of salt، 1،5 pialas of water.
Dough is made as for tada- nan، then several times kneaded. Of ready dough flat cakes are made and it is left for 30-40 minutes. Then in their middle a design is plotted and they are baked in the oven at 200-220 C.
In former times there flat cakes were baked in special stoves called tandyrs.
كەلەسى قوناقتاردى ورتاعا شاقىرامىز. بۇلاردىڭ تاقىرىپتارى قازاقتىڭ ۇلتتىق سۋسىندارى: - شىركىن، سالقىن سامال كەشتە اقبوز ءۇيدىڭ ىرگەسىن ءتۇرىپ تاستاپ ساپىرىلعان سارى قىمىزدى سىمىرە جۇتقانعا نە جەتسىن! – دەيدى ناعىز قازاق، اۋىل قازاعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن. ءيا، اۋىل ازاماتى قىمىزى مەن قىمىرانىن، ايرانى مەن قاتىعىن، كوجەسى مەن كۇرەڭ شايىن باسقاعا ايىرباستاي قويار ما ەكەن.
ايران- ۇيىتىلعان ءسۇت. ونى قايماعى الىنعان سۇتتەن دە، قايماعى الىنباعان سۇتتەن اشىتا بەرۋگە بولادى. ول ءۇشىن 5-10 مينۋت ساقىرلاتىپ قايناتىلىپ، قانجىلىم قالىپقا تۇسكەنشە سۋىتىلادى. سودان سوڭ ۇيىتقى قوسىپ ارالاستىرادى دا ىدىس تۇمشالانىپ تاستالادى. ول 1-2 ساعات ارالىعىندا ۇيىپ بولادى.
ايراندى ءپىسىپ سارى ماي شايقالادى.
قىمىز- بيەنىڭ اشىعان ءسۇتى. قىمىزدى اشىتىپ باپتاۋ وتە كۇردەلى پروسەسس. قازاقتار قىمىزدى كوبىنەسە جىلقى تەرىسىنەن جاسالعان سابادا، تورسىقتا نەمەسە مەتەن شەلەكتەردە اشىتادى. قىمىزدىڭ ساپاسى تىكەلەي ونى پىسىرۋگە بايلانىستى.ساباعا 100 ليتردەن استام، تورسىقتارعا 10-20 ل، ال مەتەن شەلەكتەرگە 30-40 ل قىمىز كەتەدى.
قىمىزدى اشىتۋ قورىن سول قىمىزدىڭ وزىنەن جاسايدى. كۇزدە ساباداعى نەمەسە تورسىقتاعى قىمىز تۇنعان كەزدە ىدىستىڭ تۇبىنە قىمىزدىڭ &j.s جينالادى. مىنە، سول قويۋىن ماتا دورباعا قۇيىپ، سالقىن جەرگە كەلەسى ماۋسىمعا دەيىن ساقتايدى.
جاڭا ساۋىلعان ءبىر شەلەك بيە سۇتىنە ءبىر وجاۋ ساقتالعان قوردان سالىپ، ءبىر تاۋلىك جىلى جەرگە قويۋ كەرەك. سودان سوڭ وسى قور ۇنەمى قىمىز اشىتۋعا پايدالانىلادى. قازاقتار ساباعا سەمىز ءسۇر قازى دا سالىپ وتىرادى. قازى سالىپ، جاقسىلاپ پىسىرىلگەن قىمىزدىڭ بابى دا، ءدامى دە وزگەشە بولادى.
قىمىزدىڭ ساپاسى ىدىسىنا دا بايلانىستى. سابانى 10-15 كۇندە بوساتىپ، كەپتىرىپ، توبىلعى تۇتىنىنەىستاپ العان ءجون.قىمىزدىڭ قىرىق شاقتى ءتۇرى بار. ساۋمال- ەندى عانا اشي باستاعان نەمەسە اششى قىمىزعا بيەنىن جاڭا ساۋىلعان ءسۇتىن قۇيىپ، ءپىسىپ جۇمسارتقان تۇششى قىمىز.
ۋىز قىمىز- جاڭا قۇلىنداعان بيەنىڭ ۋىزىنان اشىتىلعان قويۋ قىمىز.
بال قىمىز- ءۇش تاۋلىك اشىتقان قىمىز.
دونەن قىمىز- ءتورت تاۋلىك اشىتقان قىمىز.
بەستى قىمىز- بەس تاۋلىك اشىتقان قىمىز.ت.ب.
شۇبات- تۇيە سۇتىنەن اشىتىلادى. بۇل - ءارى سۋسىن، ءارى تاعام. ويتكەنى بيە سۇتىنە قاراعاندا تۇيە ءسۇتى وتە مايلى كەلەدى. ونىڭ ەمدىك قاسيەتى مول.
شۇباتتى اشىتۋ تەحنولوگياسى قىمىز اشىتۋعا قاراعاندا وڭاي. ويتكەنى ونى ءبىر قورلاندىرىپ السا ودان ءارى ەشقانداي اشىتقىسىز اشي بەرەدى.ونى قىمىز سەكىلدى مەزگىل- مەزگىل ءپىسىپ وتىرۋدىڭ دا قاجەتى جوق.تەك كىسىگە قۇيىپ بەرەردە عانا شايقاپ- شايقاپ جىبەرسە جەتىپ جاتىر. سوندا شۇباتتىڭ كوپىرشىگى جاقسى ارالاسادى.
شۇباتتى كوبىنەسە تورسىقتا نەمەسە اعاش كۇبىدە اشىتادى. تورسىقتا نەمەسە اعاش كۇبىدە ءبىر تاۋلىك ىشىندە شۇبات بابىنا كەلە باستايدى. تورسىقتى كوبىنەسە تۇيەنىڭ مويناعىنان جاسايدى. شۇبات اشىتۋعا ەشكى تەرىسى دە پايدالانىلادى.تورسىق نەمەسە اعاش كۇبىدەگى قور ۇستىنە تۇيەنىڭ ساۋىلعان جاڭا ءسۇتىن قۇيىپ وتىرادى. ىدىستان شۇباتتى سارقا قۇيىپ قورىن ۇزبەۋگە تىرىسادى. شۇبات اشىتىلعان تورسىق، مەس نەمەسە اعاش كۇبىنى ايىنا ەكى رەت ىشىندەگى وڭەزدەرىنەن تازارتىپ، تۇزدى سۋمەن جۋىپ-شايىپ وتىرادى. شۇبات - ءارى تاعام، ءارى ەمدىك قاسيەتى بار سۋسىن. قىر ەلىندە قىمىز بەن شۇباتتان جازىلمايتىن اۋرۋ كەمدە- كەم دەيدى.شۇبات وكپە، اسقازان، ءتۇرلى ىشەك اۋرۋلارىنا بىردەن-بىر شيپالى سۋسىن.
شۇباتتىڭ ءتۇسى قارداي اپپاق. ءدامى ءتىل ءۇيىرىپ، ىشكەن كىسىنىڭ تىنىسىن كەڭەيتىپ، جانىن راحاتقا بولەيدى.ىستىقتا كۇن ءتيىپ اۋىرعان ادامنىڭ ەڭبەگىنە، جۇرەك تۇسىنا شۇباتتىڭ كوپىرشىگىن جاعىپ، ءبىراز كولەڭكەدە تىنىستاتىپ جازىپ الاتىنى بار.
كورەرمەندەرمەن وينايىق.
كورەرمەندەرگە وسى تاقىرىپقا بايلانىستى مىناداي سوزدەر تاراتىلادى.
وسى سوزدەردى ءۇش تىلگە اۋدارۋ.نان، ايران،ەت،قۇرت،
نان- حلەب- nan، ايران- كەفير- alran، ەت- مياسو- meat، قۇرت – كۋرت – kurt.
ءسۇت – مولوكو – sun (milk)،پالاۋ – پلوۆ- pilav، شەلپەك – شەلپەك – shelpek
تۋعان حالقىم، ونەرىن ۇرپاققا ۇلگى،
كوڭىلى كوكتەم، ءارقاشان جانى ىزگى.
سالت- ءداستۇرى ميراس بولىپ، بىزگە جەتكەن
اسقان ونەر جاسامپاز قالعان ماڭگى. - دەي وتىرىپ «قازاقتىڭ ۇلتتىق داستارقانى» اتتى تاڭ قالماڭىز باعدارلاماسى اياقتالدى. كورىپ تاماشالاعاندارىڭىزعا كوپتەن- كوپ راحمەت! ساۋ بولىڭىزدار!
You Might Also Like
-
كورمەدەن ورىن العان جۇمىستارىمىزدى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىن.
