قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى جانە اپپليكاسيالىق كەستەسى
اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانى،
م. ءتاجين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
مۋسايەۆا بانۋ كەنجالى قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى جانە اپپليكاسيالىق كەستەسى»
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ويۋ - ورنەك، اپپليكاسيا جانە ولاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ، دامۋ تاريحىنان ماعلۇمات بەرۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى سانالىلىققا، ويۋ جانە اپپليكاسيا تۇرلەرىن اجىراتا بىلۋگە، ەڭبەكتى قۇرمەتتەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋ: ويۋ - ورنەكتەر تۇرلەرى تۋرالى وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتىپ، اپپليكاسيالىق كەستەسىن تىگۋ بارىسىندا شەبەرلىك، يكەمدىلىك داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس.
كورنەكىلىگى: «ويۋ - ورنەك تۇرلەرى» پلاكات، ويۋ شابلوندارى، ۇلتتىق كيىم ۇلگىلەرى، كەستەلەنگەن ويۋ تۇرلەرى ت. ب
ءپانارالىق بايلانىس: سىزۋ، گەومەتريا، ماتەماتيكا، تاريح، ورىس ءتىلى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
(امانداسۋ، جوق وقۋشىلاردى بەلگىلەۋ، كەزەكشىلەردى انىقتاۋ).
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- جيەك تىگىستەرىنىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
- ادىپتەۋدىڭ نەشە ءتۇرىن بىلەسىڭدەر؟ (كانت، رامكا)
- كومكەرۋدىڭ قانداي تۇرلەرى قولدانىلادى؟ (اشىق، جابىق)
- قايىرۋ تىگىستەرىن اتا؟ (اشىق، جابىق بۇكتەۋ، استارى بار تىگىس).
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتىندىلاۋ.
- سونىمەن، كيىم تىگۋ پروسەسىندە جيەك تىگىستەرىنىڭ ماڭىزى وتە زور. قاي كيىمدى الىپ قاراماساق تا، ونىڭ جيەك تىگىستەرىنسىز ءبىتۋى مۇمكىن ەمەس ەكەن. ونىڭ تۇرلەرىمەن ساراماندىق بولىمدە تانىستىڭىزدار.
ءىV. جاڭا ساباقتى حابارلاۋ.
- قازاقتىڭ ورنەكتى اشەكەيىمەن ىستەلىنەتىن قولونەرىنىڭ تۇرلەرى دە، اتاۋلارى دا وتە كوپ. سولاردىڭ ىشىندە حالىق اراسىنا كوبىرەك تاراعانى – ويۋ - ورنەك ونەرى.
ويۋ دەگەن سوزبەن ورنەك دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى ءبىر. سوندىقتان كوبىنەسە ويۋ - ورنەك دەپ قوسارلانىپ ايتىلادى. ويۋ - ورنەكتەردى عىلىمي تۇردە زەرتتەۋدىڭ باستالعانىنا 100 جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. بۇل سالادا قازاق عىلىمدارى:
ءا. مارعۇلان، ت. باسەنوۆ، ە. ماسالوۆ ت. ب تۇرلەرى، شىعۋ تاريحى تۋرالى قۇندى دەرەكتەر قالدىرعان.
- قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرى وتە كوپ. ونىڭ ىشىندە 200 دەي ءتۇرى عانا زەرتتەلگەن. ولار ءبىر ۇرپاقتان 2 - ءشى ۇرپاققا ءوتۋ بارىسىندا كوپ وزگەرىستەرگە ۇشىراپ وتىرعان. قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرىن قارت شەبەرلەر 2 - گە ءبولىپ قارايدى.
1. قازاق حالقىنىڭ وزىنە ءتان ەرتەدەن كەلە جاتقان ويۋلارى.
2. باسقا حالىقتاردان اۋىسقان جاڭا ويۋ - ورنەكتەر.
ەرتەدەگى قازاق ويۋلارىن مازمۇنى جاعىنان ىرىكتەسەك، 3 ءتۇرلى ۇعىمدى بەينەلەيدى
1. مال ءوسىرۋ مەن اڭشىلىق
2. جەر - سۋ، كوشىپ - قونۋ كورىنىستەرى
3. زاتتاردىڭ سىرتقى بەينەسى.
قازاقتىڭ ويۋلارىنىڭ ەرەكشەلىگى – ءمۇيىز ويۋى ۇنەمى ارالاسىپ وتىرادى.
- رۋعا بايلانىستى – «ارعىن، كەرەي، نايمان» ۇلگىلەرى
- جەرگە بايلانىستى – «جەتىسۋ، التاي ۇلگىلەرى»
جالپى ويۋ - ورنەك اتاۋلارىن مىناداي توپتارعا جىكتەۋگە بولادى.
ويۋ - ورنەك اتاۋلارى:
• قۇرت - قۇمىرسقاعا بايلانىستى
• قارۋ قۇرالدارعا بايلانىستى
• اي، كۇن، جۇلدىزدارعا، كوك الەمگە بايلانىستى
• مالدىڭ دەنە مۇشەلەرىنە بايلانىستى
• گەومەتريالىق فيگۋرا تەكتەس
• قۇستارعا بايلانىستى
• اڭنىڭ دەنە مۇشەلەرىنە بايلانىستى
• جەر، سۋ، وسىمدىك بەينەلى
ويۋدىڭ قايسى ءبىر ءتۇسىنىڭ بولماسىن وزىندىك سيمۆولدىق ءمانى بار. مىسالى:
1. كوك – اسپان سيمۆولى
2. قىزىل – وت، كۇن.
3. اق – اقيقات، قۋانىش، باقىت.
4. سارى – اقىل - پاراسات. قايعى - مۇڭ.
5. قارا – جەر سيمۆولى
6. جاسىل – جاستىق، كوكتەم.
سونىمەن قاتار قازاق قول ونەرىندە اپپليكاسيالىق كەستە كەڭىنەن قولدانىلادى. اپپليكاسيانىڭ قاي حالىق ونەرىندە بولسا دا الاتىن ورنى ەرەكشە. اسىرەسە قولدانبالى ونەردى كوپ قولدانىلادى. «اپپليكاسيا» اتاۋى لاتىننىڭ «جابىستىرۋ»، «قيىستىرۋ» دەگەن سوزىنەن شىققان. اپپليكاسيانى قولدانىلاتىن ماتەريالىنا قاراي ۇشكە ءبولىپ قاراۋعا بولادى.
1. ءتۇرلى قاعازدارمەن ورىندالاتىن اپپليكاسيا
2. ءارتۇرلى ماتا، كيىز، تەرى ت. ب قولدانۋمەن ورىندالاتىن اپپليكاسيا
3. تابيعي ماتەريال (سابان، شي، قامىس ت. ب) قولدانۋ ارقىلى ورىندالاتىن اپپليكاسيا.
قازاق حالقىنىڭ اق، قارا كيىز ارقىلى ويۋلاپ جاساعان سىرماعىنىڭ ءوزى اپپليكاسيانىڭ ءبىر ءتۇرى. اسىرەسە ۇلتتىق كيىمدەردى ويۋ - ورنەكپەن اشەكەيلەۋدە اپپليكاسيا وزىق ۇلگىدە قولدانىلادى. ياعني، كيىمدەردى نەمەسە ءۇي بۇيىمدارىن بەزەندىرۋ ءۇشىن ءبۇتىن ماتاعا، ماتا قيىقتارىنان ورنەك جابىستىرىپ تىگۋ. كەستە تىگۋ ءۇشىن ءارتۇرلى جىپتەر، ينەلەر قاجەت. ساباقتالعان ءجىپ 50 - 60سم اسپاۋ قاجەت.
V. ساراماندىق جۇمىس.
ساراماندىق جۇمىستى قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ەسكە تۇسىرۋدەن باستايمىز.
ينەنى ارنايى قوبديشادا ساقتاۋ كەرەك.
قايشىنىڭ ۇش جاعىن جوعارى كوتەرمە.
ينەنى تىستەپ وتىرۋعا بولمايدى.
قايشىنى كورشىڭە ۇسىنعاندا، ۇستايتىن جاعىمەن بەرۋ كەرەك.
اس ۇيگە ارنالعان تۇتقىش تىگۋ تەحنولوگياسى
• تۇتقىشتىڭ سىرتقى ءپىشىنىن جانە وعان تۇسەتىن ويۋ - ورنەكتىڭ سۋرەتىن سالۋ
(ءار وقۋشىنىڭ ءوز ويلاۋ قيالىنا بايلانىستى ءارتۇرلى)
• سۋرەت بويىنشا شابلون دايىنداۋ.
• تۇتقىشتىڭ ەكى جاعىن جانە تاڭداعان ويۋ - ورنەكتى شابلون بويىنشا ءپىشۋ.
• ويۋ - ورنەكتىڭ ورنالاسۋىن قاداعالاۋ، ءتۇس ۇيلەسىمدىلىگىن ۇيلەستىرۋ.
• تۇتقىشتىڭ ءبىر قاباتىنا ويۋ - ورنەكتى سيممەتريالى كوكتەپ، جيەگىن
كومكەرىپ تىگۋ.
• تۇتقىشتىڭ جيەگىن اينالدىرا تىگۋ، اشەكەيلەۋ.
• ىلعالدى - جىلۋلىق وڭدەۋ.
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
- ويۋ - ورنەكتەردىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
- قانداي توپتارعا جىكتەلەدى؟
- تۇستەردىڭ ماڭىزى قانداي؟
- اپپليكاسيا دەگەنىمىز نە جانە ونىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
- بۇگىنگى ساباقتا قانداي اپپليكاسيا ءتۇرىن جاساۋدى ۇيرەندىك؟
Vءىى. قورىتىندى ءبولىم.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن باعالاۋ.
- كەلەسى ساباق وسى ساباقتىڭ جالعاسى، سوندىقتان، وسى قۇرالدارىڭىزدى الىپ كەلەسىزدەر.
م. ءتاجين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
مۋسايەۆا بانۋ كەنجالى قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى جانە اپپليكاسيالىق كەستەسى»
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ويۋ - ورنەك، اپپليكاسيا جانە ولاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ، دامۋ تاريحىنان ماعلۇمات بەرۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى سانالىلىققا، ويۋ جانە اپپليكاسيا تۇرلەرىن اجىراتا بىلۋگە، ەڭبەكتى قۇرمەتتەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋ: ويۋ - ورنەكتەر تۇرلەرى تۋرالى وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتىپ، اپپليكاسيالىق كەستەسىن تىگۋ بارىسىندا شەبەرلىك، يكەمدىلىك داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس.
كورنەكىلىگى: «ويۋ - ورنەك تۇرلەرى» پلاكات، ويۋ شابلوندارى، ۇلتتىق كيىم ۇلگىلەرى، كەستەلەنگەن ويۋ تۇرلەرى ت. ب
ءپانارالىق بايلانىس: سىزۋ، گەومەتريا، ماتەماتيكا، تاريح، ورىس ءتىلى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
(امانداسۋ، جوق وقۋشىلاردى بەلگىلەۋ، كەزەكشىلەردى انىقتاۋ).
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- جيەك تىگىستەرىنىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
- ادىپتەۋدىڭ نەشە ءتۇرىن بىلەسىڭدەر؟ (كانت، رامكا)
- كومكەرۋدىڭ قانداي تۇرلەرى قولدانىلادى؟ (اشىق، جابىق)
- قايىرۋ تىگىستەرىن اتا؟ (اشىق، جابىق بۇكتەۋ، استارى بار تىگىس).
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتىندىلاۋ.
- سونىمەن، كيىم تىگۋ پروسەسىندە جيەك تىگىستەرىنىڭ ماڭىزى وتە زور. قاي كيىمدى الىپ قاراماساق تا، ونىڭ جيەك تىگىستەرىنسىز ءبىتۋى مۇمكىن ەمەس ەكەن. ونىڭ تۇرلەرىمەن ساراماندىق بولىمدە تانىستىڭىزدار.
ءىV. جاڭا ساباقتى حابارلاۋ.
- قازاقتىڭ ورنەكتى اشەكەيىمەن ىستەلىنەتىن قولونەرىنىڭ تۇرلەرى دە، اتاۋلارى دا وتە كوپ. سولاردىڭ ىشىندە حالىق اراسىنا كوبىرەك تاراعانى – ويۋ - ورنەك ونەرى.
ويۋ دەگەن سوزبەن ورنەك دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى ءبىر. سوندىقتان كوبىنەسە ويۋ - ورنەك دەپ قوسارلانىپ ايتىلادى. ويۋ - ورنەكتەردى عىلىمي تۇردە زەرتتەۋدىڭ باستالعانىنا 100 جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. بۇل سالادا قازاق عىلىمدارى:
ءا. مارعۇلان، ت. باسەنوۆ، ە. ماسالوۆ ت. ب تۇرلەرى، شىعۋ تاريحى تۋرالى قۇندى دەرەكتەر قالدىرعان.
- قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرى وتە كوپ. ونىڭ ىشىندە 200 دەي ءتۇرى عانا زەرتتەلگەن. ولار ءبىر ۇرپاقتان 2 - ءشى ۇرپاققا ءوتۋ بارىسىندا كوپ وزگەرىستەرگە ۇشىراپ وتىرعان. قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرىن قارت شەبەرلەر 2 - گە ءبولىپ قارايدى.
1. قازاق حالقىنىڭ وزىنە ءتان ەرتەدەن كەلە جاتقان ويۋلارى.
2. باسقا حالىقتاردان اۋىسقان جاڭا ويۋ - ورنەكتەر.
ەرتەدەگى قازاق ويۋلارىن مازمۇنى جاعىنان ىرىكتەسەك، 3 ءتۇرلى ۇعىمدى بەينەلەيدى
1. مال ءوسىرۋ مەن اڭشىلىق
2. جەر - سۋ، كوشىپ - قونۋ كورىنىستەرى
3. زاتتاردىڭ سىرتقى بەينەسى.
قازاقتىڭ ويۋلارىنىڭ ەرەكشەلىگى – ءمۇيىز ويۋى ۇنەمى ارالاسىپ وتىرادى.
- رۋعا بايلانىستى – «ارعىن، كەرەي، نايمان» ۇلگىلەرى
- جەرگە بايلانىستى – «جەتىسۋ، التاي ۇلگىلەرى»
جالپى ويۋ - ورنەك اتاۋلارىن مىناداي توپتارعا جىكتەۋگە بولادى.
ويۋ - ورنەك اتاۋلارى:
• قۇرت - قۇمىرسقاعا بايلانىستى
• قارۋ قۇرالدارعا بايلانىستى
• اي، كۇن، جۇلدىزدارعا، كوك الەمگە بايلانىستى
• مالدىڭ دەنە مۇشەلەرىنە بايلانىستى
• گەومەتريالىق فيگۋرا تەكتەس
• قۇستارعا بايلانىستى
• اڭنىڭ دەنە مۇشەلەرىنە بايلانىستى
• جەر، سۋ، وسىمدىك بەينەلى
ويۋدىڭ قايسى ءبىر ءتۇسىنىڭ بولماسىن وزىندىك سيمۆولدىق ءمانى بار. مىسالى:
1. كوك – اسپان سيمۆولى
2. قىزىل – وت، كۇن.
3. اق – اقيقات، قۋانىش، باقىت.
4. سارى – اقىل - پاراسات. قايعى - مۇڭ.
5. قارا – جەر سيمۆولى
6. جاسىل – جاستىق، كوكتەم.
سونىمەن قاتار قازاق قول ونەرىندە اپپليكاسيالىق كەستە كەڭىنەن قولدانىلادى. اپپليكاسيانىڭ قاي حالىق ونەرىندە بولسا دا الاتىن ورنى ەرەكشە. اسىرەسە قولدانبالى ونەردى كوپ قولدانىلادى. «اپپليكاسيا» اتاۋى لاتىننىڭ «جابىستىرۋ»، «قيىستىرۋ» دەگەن سوزىنەن شىققان. اپپليكاسيانى قولدانىلاتىن ماتەريالىنا قاراي ۇشكە ءبولىپ قاراۋعا بولادى.
1. ءتۇرلى قاعازدارمەن ورىندالاتىن اپپليكاسيا
2. ءارتۇرلى ماتا، كيىز، تەرى ت. ب قولدانۋمەن ورىندالاتىن اپپليكاسيا
3. تابيعي ماتەريال (سابان، شي، قامىس ت. ب) قولدانۋ ارقىلى ورىندالاتىن اپپليكاسيا.
قازاق حالقىنىڭ اق، قارا كيىز ارقىلى ويۋلاپ جاساعان سىرماعىنىڭ ءوزى اپپليكاسيانىڭ ءبىر ءتۇرى. اسىرەسە ۇلتتىق كيىمدەردى ويۋ - ورنەكپەن اشەكەيلەۋدە اپپليكاسيا وزىق ۇلگىدە قولدانىلادى. ياعني، كيىمدەردى نەمەسە ءۇي بۇيىمدارىن بەزەندىرۋ ءۇشىن ءبۇتىن ماتاعا، ماتا قيىقتارىنان ورنەك جابىستىرىپ تىگۋ. كەستە تىگۋ ءۇشىن ءارتۇرلى جىپتەر، ينەلەر قاجەت. ساباقتالعان ءجىپ 50 - 60سم اسپاۋ قاجەت.
V. ساراماندىق جۇمىس.
ساراماندىق جۇمىستى قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ەسكە تۇسىرۋدەن باستايمىز.
ينەنى ارنايى قوبديشادا ساقتاۋ كەرەك.
قايشىنىڭ ۇش جاعىن جوعارى كوتەرمە.
ينەنى تىستەپ وتىرۋعا بولمايدى.
قايشىنى كورشىڭە ۇسىنعاندا، ۇستايتىن جاعىمەن بەرۋ كەرەك.
اس ۇيگە ارنالعان تۇتقىش تىگۋ تەحنولوگياسى
• تۇتقىشتىڭ سىرتقى ءپىشىنىن جانە وعان تۇسەتىن ويۋ - ورنەكتىڭ سۋرەتىن سالۋ
(ءار وقۋشىنىڭ ءوز ويلاۋ قيالىنا بايلانىستى ءارتۇرلى)
• سۋرەت بويىنشا شابلون دايىنداۋ.
• تۇتقىشتىڭ ەكى جاعىن جانە تاڭداعان ويۋ - ورنەكتى شابلون بويىنشا ءپىشۋ.
• ويۋ - ورنەكتىڭ ورنالاسۋىن قاداعالاۋ، ءتۇس ۇيلەسىمدىلىگىن ۇيلەستىرۋ.
• تۇتقىشتىڭ ءبىر قاباتىنا ويۋ - ورنەكتى سيممەتريالى كوكتەپ، جيەگىن
كومكەرىپ تىگۋ.
• تۇتقىشتىڭ جيەگىن اينالدىرا تىگۋ، اشەكەيلەۋ.
• ىلعالدى - جىلۋلىق وڭدەۋ.
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
- ويۋ - ورنەكتەردىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
- قانداي توپتارعا جىكتەلەدى؟
- تۇستەردىڭ ماڭىزى قانداي؟
- اپپليكاسيا دەگەنىمىز نە جانە ونىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
- بۇگىنگى ساباقتا قانداي اپپليكاسيا ءتۇرىن جاساۋدى ۇيرەندىك؟
Vءىى. قورىتىندى ءبولىم.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن باعالاۋ.
- كەلەسى ساباق وسى ساباقتىڭ جالعاسى، سوندىقتان، وسى قۇرالدارىڭىزدى الىپ كەلەسىزدەر.
You Might Also Like
