قازىبەك بي مەن بۇقار جىراۋ
جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ساباعى.
I ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازىبەك بي مەن بۇقار جىراۋ.
II ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك – شەشەندىك سوزدەردى تەرەڭىرەك تۇسىندىرە ءتۇسۋ، قازىبەك بي مەن بۇقار جىراۋ تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك – وي - سانالارىن وياتىپ، جاقسى مىنەزگە، بايقاعىشتىققا، سەرگەك تە زەرەك بولۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق – سويلەۋ تىلدەرىن بايىتىپ، ۇتقىر دا ويلى سويلەۋگە باۋلۋ.
III ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ساباعى.
IY ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ستو ستراتەگيالارى.
Y ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ءبولىمى.
«ءيا»، «جوق» ستراتەگياسى
1. شەشەندىك سوزدەر قازاق اۋىز ادەبيەتى سالاسىنا جاتا ما؟
2. شەشەندىك سوزدەردىڭ ەلگە بەلگىلى ادامدارعا قاتىسى بار ما؟
3. شەشەندەر مەن بيلەردىڭ سوزدەرى جازىلىپ ساقتالعان با؟
4. شەشەندىك سوزدەر تەك داۋلارعا بايلانىستى عانا تۋعان با؟
5. شەشەندىك سوزدە حالىقتىڭ ءتىل بايلىعى بايقالا ما؟
6. ايتۋشىلارى ۇمىت بولعان شەشەندىك سوزدەر كەزدەسە مە؟
7. شەشەندىك سوزدەردى اتالى ءسوز دەۋگە بولا ما؟
ماعىنانى تانۋ ءبولىمى.
قاز داۋىستى قازىبەك كەلدىبەك ۇلى (1667، سىر بويى – 1764، قازىرگى قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى، تەرەكتى بۇلاعىنداعى قىستاۋ، بۇرىنعى دەرەكتەردە 1665 - 1765) – قازاق حالقىنىڭ XYII - XYIII عاسىرلارداعى ءۇش ۇلى ءبيىنىڭ ءبىرى، كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى. وزىق ويلى، ءادىل دە كورەگەن، باتىل دا باتىر ادام بولعان. ادىلدىگى مەن العىرلىعى ءۇشىن تاۋكە حان قازىبەكتى ورتا ءجۇزدىڭ باس ءبيى ەتكەن. بي تاۋكە حان، كەيىن سامەكە، ابىلمامبەت، ابىلاي ەل بيلەگەن كەزەڭدەردە دە مەملەكەت باسقارۋ ىسىنە ءجيى ارالاسىپ، ىشكى - سىرتقى ساياساتتا حاندارعا اقىل - كەڭەستەر بەرىپ وتىرعان. حاندىقتىڭ بىرلىگىن ساقتاۋ ماقساتىندا تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعى» زاڭدار جيناعىن جاساۋعا اتسالىسقان.
بۇقار جىراۋ قالقامان ۇلى (1693، بۇرىنعى باياناۋىل، دالبا تاۋى بويىندا – 1787، سوندا) - ايگىلى جىراۋ. ابىلاي حاننىڭ اقىلشى - ءبيى، ابىز. جۇرت ونى «كومەكەي اۋليە» دەپ اتاعان. سويلەگەندە ۇنەمى قارا سوزبەن ەمەس، كومەكەيى بۇلكىلدەپ، تۇيدەك - تۇيدەك جىرمەن سويلەيتىن بولعان. كوبىنە ابىلاي حاننىڭ «ساۋە ايتشى» دەگەن ءوتىنىش، تىلەگىمەن ءتۇسىن بولجاپ، ونىسى دالمە - ءدال كەلىپ وتىرعان. اكەسى قالقامان باتىر بولعان. بۇقار جىراۋدىڭ وزىنەن اقدەربىس، جارىلعاپ، جانتا ەسىمدى ءۇش ۇل تاراعان. ول ءوزىنىڭ ۇزاق عۇمىرىندا تالاي - تالاي تاريحي وقيعالاردى باسىنان وتكىزگەن. «اقتابان شۇبىرىندى» زامانىندا تاۋەلسىزدىك پەن ەل بىرلىگىن ساقتاۋدا ايرىقشا كۇش جۇمساعان. ول ابىلاي حانعا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ، ونىڭ ەل باسقارۋداعى ساياساتى مەن جورىقتارىن قولداعان.
سوزدىكپەن جۇمىس.
جىراۋ - ءوز جانىنان جىر شىعارىپ ايتاتىن جانە ەپيكالىق داستاندار مەن تولعاۋلاردى ورىندايتىن حالىق پوەزياسىنىڭ وكىلى. ساۋەگەيشىلىك، باتاگويشىلدىك، ءتۇس كورۋ، ىرىم ايتۋ، تابيعات قۇبىلىستارىنا بولجامدار جاساۋ (ابىزدىڭ ءبىر مىندەتتەرىن اتقارۋ) – كونە ءداۋىر جىراۋلارىنا ءتان قاسيەت.
ابىز – عۇلاما، اۋليە، كورىپكەل ادام. تايپا، ۇلىس ومىرىنە، ەل باسقارۋ ىسىنە، جورىق جاساۋ ماسەلەسىنە ارالاسىپ وتىرعان ساياسي تۇلعا. جورتۋىل ساۋەگەيى بولعان.
• «قازىبەك بي مەن بۇقار جىراۋدى» جاتقا وقىپ بەرەمىن.
• 3 - 4 وقۋشىعا مانەرلەپ، ناقىشىنا كەلتىرە وقىتتىرامىن.
• ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن قايتالاپ ەلەكتروندى وقۋلىقتان تىڭداتامىن.
تولعانىس ءبولىمى.
1. بۇقار جىراۋ «بىردەن ونعا دەيىنگى ساننىڭ ماعىناسىن» قازىبەكتەن نەگە سۇرادى؟
2. ونىڭ ماعىناسى قالاي ەدى؟
3. قازىبەك بي شەشەن تىلمەن ءقايتىپ جاۋاپ قاتتى؟
- بالالار، قالاي ويلايسىڭدار؟ وسى شەشەندىك ءسوزدىڭ بالالار ادەبيەتىمەن ۇقساستىعى بار ما؟ (- بار. ساناماققا ۇقساس.)
- دۇرىس - اق. ال، ساناماق دەگەنىمىز نە؟ قانداي ساناماقتاردى بىلەسىڭدەر؟
قوسىمشا جادىعات:
ساناماق – قازاق بالالار فولكلورىنداعى جانرلىق ءتۇر. سابيلەرگە سان ۇيرەتۋ، ساناۋدىڭ رەتىن تانىتۋدى كوزدەيتىن ويىن ولەڭى. ول كەيدە ۇيقاسقا، كەيدە تەك قانا ىرعاققا نەگىزدەلە بەرەدى. ساندار جاي عانا سانامالانىپ كەلىپ، سوڭعى، تۇيىندەۋشى جولدار عانا ۇيقاسادى.
ون ءبىر - قارا جۇمباق
ءبىر دەگەنىڭ – بىلەۋ،
ەكى دەگەنىڭ – ەگەۋ،
ءۇش دەگەنىڭ – ۇسكى،
ءتورت دەگەنىڭ – توسەك،
بەس دەگەنىڭ – بەسىك،
التى دەگەنىڭ – اسىق،
جەتى دەگەنىڭ – جەلكە،
سەگىز دەگەنىڭ – سەركە،
توعىز دەگەنىڭ – تورقا،
ون دەگەنىڭ – ويماق،
ون ءبىر – قارا جۇمباق.
سوزدىكپەن جۇمىس:
بىلەۋ – قامشى.
ۇسكى – تەسەتىن، بۇرعىلايتىن ءبىز سەكىلدى قۇرال.
تورقا – باعالى جىبەك ماتا.
ۇيگە تاپسىرما: شەشەندىك ءسوزدى جاتتاۋ. قازىبەك ءبيدىڭ جاۋابىن ءوز ويلارىڭشا تاراتىپ، ويتولعاۋ تۇرىندە جازىپ كەلۋ. سوزدىكتە بەرىلگەن ۇعىمداردى جاتتاۋ.
I ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازىبەك بي مەن بۇقار جىراۋ.
II ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك – شەشەندىك سوزدەردى تەرەڭىرەك تۇسىندىرە ءتۇسۋ، قازىبەك بي مەن بۇقار جىراۋ تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك – وي - سانالارىن وياتىپ، جاقسى مىنەزگە، بايقاعىشتىققا، سەرگەك تە زەرەك بولۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق – سويلەۋ تىلدەرىن بايىتىپ، ۇتقىر دا ويلى سويلەۋگە باۋلۋ.
III ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ساباعى.
IY ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ستو ستراتەگيالارى.
Y ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ءبولىمى.
«ءيا»، «جوق» ستراتەگياسى
1. شەشەندىك سوزدەر قازاق اۋىز ادەبيەتى سالاسىنا جاتا ما؟
2. شەشەندىك سوزدەردىڭ ەلگە بەلگىلى ادامدارعا قاتىسى بار ما؟
3. شەشەندەر مەن بيلەردىڭ سوزدەرى جازىلىپ ساقتالعان با؟
4. شەشەندىك سوزدەر تەك داۋلارعا بايلانىستى عانا تۋعان با؟
5. شەشەندىك سوزدە حالىقتىڭ ءتىل بايلىعى بايقالا ما؟
6. ايتۋشىلارى ۇمىت بولعان شەشەندىك سوزدەر كەزدەسە مە؟
7. شەشەندىك سوزدەردى اتالى ءسوز دەۋگە بولا ما؟
ماعىنانى تانۋ ءبولىمى.
قاز داۋىستى قازىبەك كەلدىبەك ۇلى (1667، سىر بويى – 1764، قازىرگى قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى، تەرەكتى بۇلاعىنداعى قىستاۋ، بۇرىنعى دەرەكتەردە 1665 - 1765) – قازاق حالقىنىڭ XYII - XYIII عاسىرلارداعى ءۇش ۇلى ءبيىنىڭ ءبىرى، كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى. وزىق ويلى، ءادىل دە كورەگەن، باتىل دا باتىر ادام بولعان. ادىلدىگى مەن العىرلىعى ءۇشىن تاۋكە حان قازىبەكتى ورتا ءجۇزدىڭ باس ءبيى ەتكەن. بي تاۋكە حان، كەيىن سامەكە، ابىلمامبەت، ابىلاي ەل بيلەگەن كەزەڭدەردە دە مەملەكەت باسقارۋ ىسىنە ءجيى ارالاسىپ، ىشكى - سىرتقى ساياساتتا حاندارعا اقىل - كەڭەستەر بەرىپ وتىرعان. حاندىقتىڭ بىرلىگىن ساقتاۋ ماقساتىندا تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعى» زاڭدار جيناعىن جاساۋعا اتسالىسقان.
بۇقار جىراۋ قالقامان ۇلى (1693، بۇرىنعى باياناۋىل، دالبا تاۋى بويىندا – 1787، سوندا) - ايگىلى جىراۋ. ابىلاي حاننىڭ اقىلشى - ءبيى، ابىز. جۇرت ونى «كومەكەي اۋليە» دەپ اتاعان. سويلەگەندە ۇنەمى قارا سوزبەن ەمەس، كومەكەيى بۇلكىلدەپ، تۇيدەك - تۇيدەك جىرمەن سويلەيتىن بولعان. كوبىنە ابىلاي حاننىڭ «ساۋە ايتشى» دەگەن ءوتىنىش، تىلەگىمەن ءتۇسىن بولجاپ، ونىسى دالمە - ءدال كەلىپ وتىرعان. اكەسى قالقامان باتىر بولعان. بۇقار جىراۋدىڭ وزىنەن اقدەربىس، جارىلعاپ، جانتا ەسىمدى ءۇش ۇل تاراعان. ول ءوزىنىڭ ۇزاق عۇمىرىندا تالاي - تالاي تاريحي وقيعالاردى باسىنان وتكىزگەن. «اقتابان شۇبىرىندى» زامانىندا تاۋەلسىزدىك پەن ەل بىرلىگىن ساقتاۋدا ايرىقشا كۇش جۇمساعان. ول ابىلاي حانعا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ، ونىڭ ەل باسقارۋداعى ساياساتى مەن جورىقتارىن قولداعان.
سوزدىكپەن جۇمىس.
جىراۋ - ءوز جانىنان جىر شىعارىپ ايتاتىن جانە ەپيكالىق داستاندار مەن تولعاۋلاردى ورىندايتىن حالىق پوەزياسىنىڭ وكىلى. ساۋەگەيشىلىك، باتاگويشىلدىك، ءتۇس كورۋ، ىرىم ايتۋ، تابيعات قۇبىلىستارىنا بولجامدار جاساۋ (ابىزدىڭ ءبىر مىندەتتەرىن اتقارۋ) – كونە ءداۋىر جىراۋلارىنا ءتان قاسيەت.
ابىز – عۇلاما، اۋليە، كورىپكەل ادام. تايپا، ۇلىس ومىرىنە، ەل باسقارۋ ىسىنە، جورىق جاساۋ ماسەلەسىنە ارالاسىپ وتىرعان ساياسي تۇلعا. جورتۋىل ساۋەگەيى بولعان.
• «قازىبەك بي مەن بۇقار جىراۋدى» جاتقا وقىپ بەرەمىن.
• 3 - 4 وقۋشىعا مانەرلەپ، ناقىشىنا كەلتىرە وقىتتىرامىن.
• ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن قايتالاپ ەلەكتروندى وقۋلىقتان تىڭداتامىن.
تولعانىس ءبولىمى.
1. بۇقار جىراۋ «بىردەن ونعا دەيىنگى ساننىڭ ماعىناسىن» قازىبەكتەن نەگە سۇرادى؟
2. ونىڭ ماعىناسى قالاي ەدى؟
3. قازىبەك بي شەشەن تىلمەن ءقايتىپ جاۋاپ قاتتى؟
- بالالار، قالاي ويلايسىڭدار؟ وسى شەشەندىك ءسوزدىڭ بالالار ادەبيەتىمەن ۇقساستىعى بار ما؟ (- بار. ساناماققا ۇقساس.)
- دۇرىس - اق. ال، ساناماق دەگەنىمىز نە؟ قانداي ساناماقتاردى بىلەسىڭدەر؟
قوسىمشا جادىعات:
ساناماق – قازاق بالالار فولكلورىنداعى جانرلىق ءتۇر. سابيلەرگە سان ۇيرەتۋ، ساناۋدىڭ رەتىن تانىتۋدى كوزدەيتىن ويىن ولەڭى. ول كەيدە ۇيقاسقا، كەيدە تەك قانا ىرعاققا نەگىزدەلە بەرەدى. ساندار جاي عانا سانامالانىپ كەلىپ، سوڭعى، تۇيىندەۋشى جولدار عانا ۇيقاسادى.
ون ءبىر - قارا جۇمباق
ءبىر دەگەنىڭ – بىلەۋ،
ەكى دەگەنىڭ – ەگەۋ،
ءۇش دەگەنىڭ – ۇسكى،
ءتورت دەگەنىڭ – توسەك،
بەس دەگەنىڭ – بەسىك،
التى دەگەنىڭ – اسىق،
جەتى دەگەنىڭ – جەلكە،
سەگىز دەگەنىڭ – سەركە،
توعىز دەگەنىڭ – تورقا،
ون دەگەنىڭ – ويماق،
ون ءبىر – قارا جۇمباق.
سوزدىكپەن جۇمىس:
بىلەۋ – قامشى.
ۇسكى – تەسەتىن، بۇرعىلايتىن ءبىز سەكىلدى قۇرال.
تورقا – باعالى جىبەك ماتا.
ۇيگە تاپسىرما: شەشەندىك ءسوزدى جاتتاۋ. قازىبەك ءبيدىڭ جاۋابىن ءوز ويلارىڭشا تاراتىپ، ويتولعاۋ تۇرىندە جازىپ كەلۋ. سوزدىكتە بەرىلگەن ۇعىمداردى جاتتاۋ.
You Might Also Like
-
ەڭبەك ارداگەرلەرى جانە ارداقتى انالار كەشى
